Kamil Frąckowiak
O zasadności istnienia przestępstwa
rozboju morskiego w polskim
kodeksie karnym - przyczynek do
dyskusji o granicach kryminalizacji
Studia Prawnoustrojowe nr 23, 49-612014
K am il F r ą c k o w ia k
K ated ra P raw a Karnego M aterialnego Wydział P raw a i A dm inistracji UWM
O z a sa d n o śc i is tn ie n ia p r z e stę p s tw a rozboju
m o r sk ieg o w p o lsk im k o d e k sie k arn ym
- p r z y c z y n e k do d y sk u sji o g ra n ica ch
k ry m in a liz a cji
1. U w a g i w stę p n e
W okresie 15 la t obowiązywania kodeksu karnego z 1997 r. był on nowe lizowany przeszło 60 u staw am i, które dokonały ponad 500 jednostkow ych zm ian przepisów.
J a k trafn ie stw ierdza Robert Zawłocki, obowiązujący polski kodeks k a r ny je s t niestabilny, niespójny i coraz mniej racjonalny. Przyczyną takiego s ta n u rzeczy je s t niski poziom wprow adzanych zm ian. N ależy wskazać, iż p raw n o k arn ą jakość tychże nowelizacji winno się weryfikować n a co n a j mniej trzy sposoby. Pierw szy polega n a zbadaniu teoretycznych przesłanek ich w prow adzenia, co zw iązane je s t m .in. z k arn o p raw n ą an alizą uzasadn ień projektów u staw zm ieniających kodeks karny. D rugi sposób sprow adza się do analizy dogmatycznej treści wprowadzonych przepisów karnych, obejmującej ocenę realizacji zasad prawidłowej techniki legislacyjnej w zakresie tychże zm ian oraz spójność przepisów z przepisam i dotychczas obowiązującymi. Trzecia m etoda to prakty czn a ocena funkcjonujących już nowych przepisów kodeksowych, k tó ra m usi opierać się n a analizie m a te ria łu badawczego w przedm iotowym zakresie wprow adzanych zm ian1.
Jednym z przykładów przepisów określonych w kodeksie karnym , które należy poddać w skazanej praw nokarnej ocenie, je s t czyn zabroniony z art. 170 k.k. Przedm iotow y przepis penalizuje przestępstw o niezbyt trafn ie okre ślane w lite ra tu rz e jako rozbójnictwo m orskie, gdyż de facto przestępstw o to
1 R. Zaw łocki, K o d eks k a r n y „ś m ie tn ik o w y ”, [w:] S. P ik u ls k i (red.), M. R o m ań czu k -G rąck a, B. O rło w sk a-Z ie liń sk a, T ożsam ość p o lskieg o p r a w a karnego, O lsz ty n 2011, s. 76.
nie polega n a popełnieniu rozboju, a jedynie n a jego przygotowaniu. Wobec powyższego trafniejsze byłoby nazyw anie om awianego zachow ania przestęp nego „czynnościami przygotowawczymi do rozbójnictwa m orskiego”. Wydaje się, iż w przypadku przywołanego przepisu m am y do czynienia w łaśnie z nieracjonalnym i powodami jego funkcjonowania w ram ach polskiego ko deksu karnego z uw agi n a zbliżony - jeśli nie identyczny - zakres krym inali- zacji poprzez karalność przygotow ania do p rzestęp stw a zaw ładnięcia s ta t kiem wodnym z art. 166 k.k.
Celem poniższych rozw ażań będzie w ykazanie prawdziwości postawionej wyżej tezy. N ależy w tym m iejscu w yraźnie zaznaczyć, iż krytyczna analiza ustawowego w ym iaru k a ry grożącego za w skazane przestęp stw a stan ie się przedm iotem odrębnego opracow ania autora.
Próba oceny jakości istniejącego s ta n u rzeczy poprzez k arn o p raw n ą a n a lizę u zasad n ien ia projektu ustaw y wprowadzającej kodeks k a rn y wydaje się być u tru d n io n a z uw agi n a użycie przez legislatora w przypadku czynów z art. 166 k.k. i art. 170 k.k. ogólnikowego sform ułow ania, iż są to p rzestęp stw a konwencyjne2.
M etoda polegająca n a praktycznej ocenie funkcjonujących przepisów ko deksowych nie wydaje się satysfakcjonująca z uw agi n a niereprezen tatyw n y m ate ria ł badawczy. Polskie dane statystyczne z ostatniego pięciolecia (tab.), zamieszczone n a stronie Komendy Głównej Policji, w skazują, iż nie odnoto wano w ogóle popełnienia przestępstw a z art. 170 k.k.
T ab ela S ta ty s ty k a p rz e s tę p s tw z a r t. 166 i 170 k .k . Rok A rt. 166 § 1 -3 A rt. 170 2011 0 0 2010 1 0 2009 1 0 2008 0 0 2007 0 0
Jak o m etoda badaw cza pozostaje w chwili obecnej jedynie an aliza do gm atyczna treści przepisów karnych.
2. W sp ó łc ze sn e r o z b ó jn ic tw o m o r sk ie
W spółcześni piraci to przew ażnie członkowie św ietnie zorganizow anych g rup przestępczych lub separatystycznych. Rejon ich działania to z reguły w ybrzeża p ań stw upadłych bądź m ających problem y z m niejszościam i etnicz
nym i lub religijnym i, w efekcie niepotrafiących sprawować skutecznej kon troli n ad podległym sobie terytorium .
Obecnie ak ty piractw a dotyczą głównie ośm iu akwenów. M ożna wobec tego uznać, iż rozbój m orski posiada c h a ra k te r procederu regionalnego. Z uw agi n a obszar działań pirackich m ożna wyróżnić:
1) piractw o k ara ib sk ie pow iązane głównie z przem ytem narkotyków - a ta k i n a jach ty i m niejsze jednostki;
2) piractw o u wybrzeży Kolumbii zw iązane z toczącą się w tym kraju wojną domową oraz aktyw nością k a rte li narkotykowych;
3) piractw o portowe w Ameryce Południowej (najczęściej do zbrojnych napaści dochodzi w portach brazylijskich);
4) piractw o adriatyckie, czyli napaści n a jac h ty i m niejsze jednostki w zw iązku z w ojnam i bałk ańskim i oraz przem ytem (głównie papierosów) z obszaru bałkańskiego n a rynek włoski;
5) piractw o łodziowe w Zatoce Gwinejskiej; 6) piractw o somalijskie;
7) piractw o u wybrzeży Indii i Bangladeszu;
8) piractw o w cieśninie M alakka, n a wodach indonezyjskich i Morzu Południow ochińskim3.
Mimo znacznej odległości regionów narażonych n a tego ty p u ak ty prze mocy od tery to riu m pań stw a polskiego, również akw en M orza Bałtyckiego może potencjalnie stać się te a tre m działań pirackich. Porw anie fińskiego s ta tk u „Arctic S ea” w lipcu 2009 r. dowodzi, że ak ty piractw a są możliwe również n a m orzu zam kniętym . Tym sam ym okazuje się, że nie zapobiega tem u znaczny ru ch statków n a M orzu Bałtyckim , dobrze działające służby ratow nicze i służby kontroli ru ch u statków, nowoczesne okręty m ary n arek wojennych oraz straży granicznych p ań stw leżących nad tym morzem. Nie istnieje zatem skuteczne narzędzie obrony - system , który w pełni przeciw działałby zagrożeniom ze strony rozbójników m orskich4.
Każde zachowanie ze strony sprawców skierow ane przeciwko bezpie czeństw u żeglugi winno być surowo penalizow ane przez praw o jako przejaw karnopraw nej reakcji państw a. Dlatego też istotne je s t p ytanie o s ta n jakości polskiego praw a karnego i jego przygotowanie do pociągania do odpowie dzialności karnej sprawców aktów przemocy n a m orzu w możliwie n ajszer szym zakresie.
J a k w ynika z prak ty ki, najczęstszym rodzajem a ta k u pirackiego je st próba wejścia n a s ta te k lub u d ane wejście n a s ta te k5. Po dostan iu się n a pokład spraw cy u siłu ją okraść s ta te k z rzeczy stanow iących jakąkolw iek
3 Cyt. za: K. K ubiak, P iractw o i terroryzm m orski. N o w e w yzw a n ia d la bezpieczeństw a m ię
d zynarodow ego, [w:] W ybrane p ro b le m y bezpieczeństw a m iędzynarodow ego, W rocław 2006, s. 12.
4 K. P u lk o w sk i, P o rw a n ie n a M o rzu B a łty c k im , „ P rzeg ląd M o rsk i” 2010, n r 1, s. 11. 5 A. W alczak, P ira ctw o i terro ryzm m o rsk i, Szczecin 2004, s. 55.
w artość, poczynając od lin i zapasów, n a drogocennym ład u n k u i w yposaże n iu kończąc. Wobec powyższego a ta k p iracki nieu chronnie wiąże się z za w ładnięciem sta tk ie m . Rozbójnicy m orscy są zwykle uzbrojeni w noże, m aczety lub bro ń p aln ą. B roń ta przeznaczona je s t do z a stra sz e n ia n a p ad n ięty ch ofiar i w w ielu p rzy p ad k ach dochodzi do jej bezpośredniego użycia6.
Wydaje się, iż wyżej w skazane zachowanie sprawców może wyczerpywać znam iona przepisów stypizowanych w art. 166 k.k. i 170 k.k., dotyczących p rzestępstw a przejęcia kontroli n a d statk iem wodnym lub pow ietrznym oraz rozboju m orskiego - niejako sztandarow ych czynów zabronionych z kręgu p rzestępstw pirackich. Dlatego też poniżej szczegółowo omówiono znam iona ustaw ow e tych w łaśnie czynów zabronionych.
3. P r z e s tę p s tw o „rozboju m o r sk ie g o ” w p o lsk im p r a w ie k a rn y m
3.1. U w a g i o g ó ln e
Przepis art. 170 polskiego kodeksu karnego z 1997 r. penalizuje prze stępstw o „czynności przygotowawczych do rozbójnictwa m orskiego”. W dok try nie obok pojęcia „rozbójnictwo m orskie” pojaw iają się inne równorzędne nazw y określające przedm iotowy czyn zabroniony, tj. „piractwo m orskie”7 lub „korsarstw o”8.
N a w stępie należy odróżnić od piractw a m orskiego pojęcie korsarstw a, inaczej kaperstw a. Podczas gdy piraci są m orskim i rozbójnikam i i działają zarówno w czasie pokoju, ja k i wojny, to historyczni korsarze byli p a rty z a n ta m i m orskim i i działali wyłącznie w czasie wojny n a podstaw ie upow ażnienia p ań stw a w formie tzw. listu kaperskiego9. Wobec powyższego za n ieu p raw nione należy uznać nazyw anie om awianego przestępstw a korsarstw em , albo wiem spraw cy czynu zabronionego nie działają i nie dokonują rab u n k u n a licencji pań stw a walczącego.
P rz ep is a rt. 170 stan o w i n iem a l dosłow ne pow tórzenie dyspozycji art. 260 k.k. z 1932 r. oraz art. XI przepisów w prowadzających kodeks k arny z 1969 r.10 O dm ienne było jed y n ie um iejscow ienie om aw ianego p rz e s tęp stw a albow iem w kodeksie k a rn y m z 1932 r. znajdow ało się ono w roz
6 Ib id em , s. 52.
7 M. K u lik , [w:] M. M ozgaw a (red.), M. B u d y n -K u lik , K o d eks karny. K o m e n ta rz, Lex 2012.
8 A. M arek , K o d eks ka rn y. K o m e n ta rz, D om W ydaw niczy ABC 2006, s. 341. 9 J . M achow ski, P ira ctw o w św ietle h isto rii i p r a w a , W arsz a w a 2000, s. 28.
10 J . B afia, K. M ioduski, M. S iew iersk i, K o d eks karny. K o m e n ta rz, W arsz a w a 1987, t. II, s. 585.
dziale XXXIX „Przestępstw a przeciwko m ieniu”, z kolei w kodeksie karnym z 1997 r. w rozdziale XX „Przestępstw a przeciwko bezpieczeństw u powszech nem u”.
Przedm iotow y czyn zabroniony je st w ystępkiem , zagrożonym sankcją k a rn ą od 1 roku do 10 la t pozbaw ienia wolności.
3.2. Z n a m io n a u s ta w o w e p r z e stę p s tw a
Przedm iotem ochrony art. 170 k.k. je s t bezpieczeństwo w żegludze m or skiej oraz m ienie. Dodatkowo Grzegorz Bogdan wskazuje, iż c h a ra k te ry styczne je s t przy popełnianiu om awianego czynu zabronionego również poja w ia n ie się dóbr ubocznie chro n io n ych , ta k ic h ja k w olność, życie lub zdrow ie11.
Przestępstw o rozboju m orskiego należy uznać za przestępstw o swoiste
(delictum sui generis) obejmujące czynności przygotowawcze do popełnienia
rozboju (rabunku) n a m orzu stypizowanego w art. 280 k .k .12 K aralnością objęto zatem w pierwszej kolejności czynności przygotowawcze polegające na uzbrojeniu lub innym przysposobieniu s ta tk u m orskiego w bezpośrednim zam iarze dokonywania rab u n k u n a morzu.
Czynności przygotowawcze m ogą polegać na:
a) w yposażeniu s ta tk u m orskiego w broń i am unicję (np. działa, k a ra b i ny maszynowe, w yrzutnie rakietow e), a więc w środki walki, ale również urządzenia obronne;
b) w yposażeniu s ta tk u morskiego w u rząd zenia i sprzęt do dokonywania abordażu zaatakow anych statków (np. drabiny, podesty, h aki ułatw iające przedostanie się n a nap ad n ięty statek);
c) dokonaniu zm ian konstrukcyjnych w s ta tk u m orskim ułatw iających rab u n ek n a m orzu (np. w zakresie zw iększenia prędkości sta tk u , jego ma- newrowości lub ładowności)13.
N ależy w tym m iejscu przywołać pogląd z okresu obowiązywania kodek su karnego z 1932 r. Ju liu sz M akarewicz określał przysposobienie s ta tk u m orskiego jako przygotow anie go do podróży m orskiej, tj. zaopatrzenie w m otor (silnik), ew entualnie w żagle lub przyrządy do naw igow ania14. Wyda je się jed n ak , iż w skazane zachowanie było ujęte zbyt szeroko - m ontow anie takow ych urządzeń je s t bowiem p rzydatne również w sam ym procesie naw i gacji m orskiej, nie tylko w ak tach piractw a. W piśm iennictw ie pojawił się 11 G. B ogdan, [w:] F. Zoll (red.), A. B a rc z a k -O p lu s til, K o d eks karny. C zęść szczególna, t. II, W arsz a w a 2006, s. 432.
12 Por. J . M ak arew icz, K o d eks k a r n y z k o m e n ta r zem , Lw ów 1935, s. 453 o raz J . P ie rac k i,
P o lskie p ra w o k a rn e (K odeks karny, P ra w o o w ykroczeniach, P rzep isy w p ro w a d za ją ce), Lwów
1932, s. 260.
13 Por. J . P ió rk o w sk a-F lieg er, [w:] T. B o jars k i (red.), K o d eks ka rn y . K o m e n ta rz, W arsz a w a 2012, s. 397.
również godny odnotow ania pogląd R yszarda Stefańskiego, że do w ypełnie n ia znam ion rozboju m orskiego w ystarczy wyłącznie uzbrojenie załogi stat- k u 15. Za bardziej rygorystyczne stanow isko należałoby uznać uzbrojenie sa mego s ta tk u m orskiego. M ając jed nak że n a względzie przyw oływ aną n a w stępie prak ty k ę napadów pirackich, należy wskazać, iż nierzadko spraw cy nie p rzy spo sab iają w ogóle s ta tk u m orskiego, o g ran iczając się jed y n ie do uzbrojenia załogantów. Nie m ożna zatem a p rio ri przek reślać tego sposo b u d z ia ła n ia z z a k re s u p e n a liz a c ji p rz e p is u k a rn e g o z a rt. 170 k.k. W przeciw nym w ypadku wchodziłaby w grę odpowiedzialność k a rn a sp ra w ców np. za nielegalne po siadanie broni palnej z a rt. 263 § 2 k.k. w ram ach zbiegu przepisów. Gdyby jed n ak że przyjąć - ja k proponuje R. S tefański - iż w pojęciu u zb rajan ie s ta tk u m orskiego mieści się również uzbrojenie załogi tegoż s ta tk u , m ówilibyśm y o konsum pcji a rt. 263 § 2 k.k. przez a rt. 170 k.k.
P rz e stę p stw o rozboju m orskiego p e n a lizu je dodatkow o zachow anie sprawców polegające n a przygotow aniu do dokonania rozbójnictwa m orskie go, tj. przyjęcie służby n a s ta tk u m orskim przeznaczonym do rozboju. Przy czym J . M akarew icz określał te n sposób w spółdziałania przestępnego jako „przygotowanie pom ocnictwa”16. W arunkiem karalności nie je s t jednakże bezpośredni udział w ak tach piractw a. W ystarczy pełnienie n a s ta tk u funkcji usługowych, wojskowych czy technicznych. Będzie nim zatem każde trw ałe lub czasowe zam ustrow anie łączące się w intencji spraw cy z u łatw ianiem ra b u n k u 17. Tym sam ym stronę podm iotową przestępstw a realizuje nie tylko zam iar bezpośredni, ale też zam iar ew entualny osoby przyjm ującej służbę, polegający n a godzeniu się n a pełnienie służby n a s ta tk u (np. w ch arak terze sa n ita riu sza , kucharza), którego załoga tru d n i się rozbójnictwem morskim. Przyjęcie służby n a s ta tk u wiąże się zatem ściśle z uzbrojeniem i przysposo bieniem s ta tk u m orskiego do popełniania n a m orzu rabunku. Innym i słowy: uznanie, iż w ram y om awianego p rzestępstw a nie wpisuje się samo uzbroje nie załogi sta tk u , powoduje, iż przyjęcie służby n a sta tk u , n a którym uzbroje n i są wyłącznie członkowie załogi, nie sk utk uje odpowiedzialnością k a rn ą osoby pełniącej n a s ta tk u funkcje usługowe, wojskowe czy techniczne.
W doktrynie pojawił się również nierozstrzygnięty spór o zakres stosow a n ia przepisu ze względu n a miejsce popełnienia om awianego przestępstw a. W iększość autorów w yłącza stosow anie p rzepisu a rt. 170 k.k. n a wodach w ew nętrznych lub przybrzeżnych i w skazuje, iż czyn popełniony we w sk a zanych m iejscach w inien być kw alifikow any n a podstaw ie a rt. 280 § 1 15 P rzyw oływ any pogląd zob. w: M. F ila r (red.), K o d eks karny. K o m en ta rz, W arsz a w a 2010, s. 757. Podobnie: M. K u lik , [w:] M. M ozgaw a (red.), M. B u d y n -K u lik , K o d eks karny. K o m en ta rz, L ex 2012.
16 J . M ak arew icz, op. cit., s. 453.
lub § 2 k.k., czyli jak o typ podstaw ow y lub kw alifikow any p rzestęp stw a rozboju18. Niem niej jed n a k podnieść należy, iż obowiązujący kodeks k arn y w ogóle nie przew iduje odpowiedzialności karnej spraw cy za formę sta d ia ln ą przygotow ania do rozboju - wobec powyższego przedm iotowe zachow ania sprawców jako klasyczne czynności przygotowawcze pozostałyby w tedy bez karne. Z kolei G. Bogdan tw ierdzi, iż zdaniem ustaw odaw cy rab u n e k m a być dokonany n a m orzu, toteż b rak jego zdaniem podstaw do wyłączenia z tego zakresu wód przybrzeżnych19.
N ależy w tym m iejscu precyzyjnie określić definicję m orza w obowiązują cym stanie praw nym , której kodeks k a rn y z 1997 r. nie podaje. Zgodnie z u sta w ą z 12 października 1990 r. o ochronie granicy państw ow ej20, za m orskie teryto riu m Rzeczypospolitej Polskiej należy uznać obszar objęty g ra nicam i państw owym i, oddzielającym i tery to riu m RP od terytorium innych p ań stw i m orza pełnego, wody w ew nętrzne i pas m orskich wód tery to rial nych oraz p rzestrzeń pow ietrzną n a d tym obszarem i w nętrze ziemi pod nim. W m yśl art. 5 ust. 1 ustaw y z 21 m arca 1991 r. o obszarach m orskich Rzeczypospolitej Polskiej i adm inistracji m orskiej21 m orzem terytorialnym je s t n ato m ia st obszar wód m orskich o szerokości 12 m il m orskich liczonych od tzw. linii podstawowej, tj. linii najniższego sta n u wody wzdłuż wybrzeża lub granicy zew nętrznej m orskich wód w ew nętrznych. Stosownie do art. 5b ustaw y z 18 lipca 2001 r. - Praw o wodne22 wody przybrzeżne obejm ują pas wód m orskich o szerokości jednej m ili morskiej liczonej od linii podstawowej m orza terytorialnego, z wyłączeniem m orskich wód w ew nętrznych Zatoki G dańskiej oraz przyległych do nich wód m orza terytorialnego. W przypadku gdy zasięg wód przejściowych je s t większy niż jed n a m ila m orska, zew nętrz n a granica tego zasięgu stanow i zew nętrzną granicę wód przybrzeżnych.
Wobec powyższego należy przyznać rację G. Bogdanowi z uw agi n a fakt, iż kodeks k a rn y nie zawęża definicji znam ienia m orza do m orza pełnego. U praw nione je s t zatem stosow anie kw alifikacji praw nej om awianego w ystęp ku przy jego popełnieniu zarówno n a m orzu terytorialnym , ja k i wodach przybrzeżnych. N ależy też uwypuklić, iż następcze popełnienie rab u n k u na m orzu nie je s t w arunkiem karalności za w ystępek z art. 170 k.k. Toteż w sytuacji popełnienia rab u n k u n a m orzu (np. pełnym , terytorialnym ) może zachodzić zbieg rzeczyw isty p rzestęp stw a rozboju m orskiego z rozbojem z art. 280 k.k.
18 Por. L. P eip er, K o m e n ta rz do k o d e k su karnego, K rak ó w 1936, s. 554; A. M a rek , op. cit., s. 341; R.A. S te fa ń s k i, [w:] M. F ila r (red.), op. cit., s. 757; J . P ió rk o w sk a-F lie g er, [w:] T. B o jarsk i (red.), op. cit., s. 397.
19 G. B og d an , [w:] F. Zoll (red.), A. B a rcz ak -O p lu s til, op. cit., s. 432. 20 D z.U . z 2009 r., n r 12, poz. 67.
21 D z.U . z 2003 r., n r 153, poz. 1502 ze zm. 22 T ekst je d n .: D z.U . z 2012 r., poz. 145.
Nie bez znaczenia pozostaje również kw estia s ta tk u m orskiego, oznaczo nego w przepisie art. 170 k.k. jako „przeznaczony do dokonania n a m orzu rab u n k u ”. W tym m iejscu należy zwrócić uwagę n a pew ną nieprecyzyjność ustawodawcy, albowiem w przedm iotowym zakresie nie może być mowy wy łącznie o sta tk u , który p rim a vista przeznaczony był do dokonywania ra b u n k u n a m orzu, a więc o s ta tk u wojennym. Z uw agi n a w ykładnię funkcjonalną s ta te k przeznaczony do dokonania rab u n k u należy traktow ać jako sta te k m orski, który ze względu n a swoje właściwości pozwalałby członkom załogi n a szybki dostęp do atakow anej jedn o stk i i jej ew entualny abordaż. Mogą to być zatem sta tk i handlow e, jach ty i łodzie o napędzie motorowym, przy czym przysposobienie s ta tk u może być jednorazow e23. Nie m a zatem konieczności, aby sta te k wyposażony był n a stałe w u rząd zenia um ożliwiające dokonanie rab u n k u , co przem aw ia również za u znaniem uzbrojenia załogi jako sw oiste go przystosow ania s ta tk u do dokonania n a m orzu rabunku.
4. P r z e s tę p s tw o z a w ła d n ię c ia s ta tk ie m w o d n y m
4.1. U w a g i o g ó ln e
Z uw agi n a częste ak ty przemocy n a m orzu dokonywane przez współcze snych piratów zaw arto szereg porozum ień m ających n a celu pow strzym anie opisywanego procederu. N ależy w tym m iejscu w skazać przede w szystkim na Konwencję o m orzu pełnym z roku 1958 r.24 oraz Konwencję w spraw ie p rzeciw działania bezpraw nym czynom przeciwko bezpieczeństw u żeglugi m orskiej sporządzoną w Rzymie dnia 10 m arca 1988 r.25, które bezpośrednio odnoszą się do piractw a i terro ry zm u morskiego.
W odpowiedzi n a zobowiązania płynące z treści w skazanych konwencji dopiero w kodeksie karny m z 1997 r. zaw arto przepis art. 166 k.k., którego treść brzm i następująco:
§ 1. Kto, stosując podstęp albo gw ałt n a osobie lub groźbę bezpośrednie go użycia takiego gw ałtu, przejm uje kontrolę nad statk iem wodnym lub pow ietrznym , podlega karze pozbaw ienia wolności od la t 2 do 12.
§ 2. Kto, działając w sposób określony w § 1, sprow adza bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia w ielu osób, podlega karze pozbawie n ia wolności n a czas nie krótszy od la t 3.
§ 3. Jeżeli następstw em czynu określonego w § 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek n a zdrowiu wielu osób, spraw ca podlega karze pozbawienia wolności n a czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.
23 R.A. S te fa ń s k i, [w:] id em (red.), K o d eks karny. K o m e n ta rz, L eg alis 2012. 24 D z.U . z 1963 r., n r 33, poz. 187.
Przejęcie kontroli n ad sta tk ie m może n astąp ić n a sk u tek popełnienia trzech czynów. Przede w szystkim ustaw odaw ca przew idział podstęp, który polega n a w prow adzeniu innej osoby w błąd bądź też n a w ykorzystaniu jej błędnego p rzekonania dotyczącego określonego faktu. Innym czynem wypeł niającym znam iona przestęp stw a z art. 166 k.k. je s t gw ałt n a osobie, tj. użycie siły fizycznej o znacznej intensyw ności, które może doprowadzić do obezw ładnienia ofiary i stłu m ien ia jej oporu, przez co pozbawia się ją m ożli wości obrony s ta tk u 26. Trzecim zachow aniem je s t groźba bezpośredniego użycia gw ałtu, k tó ra p rzejaw ia się zarówno w form ie słownej, ja k też w każdej innej postaci.
N ależy wskazać, iż w art. 168 k.k. w prowadzona została k aralność przy gotowania do niektórych przestępstw przeciwko bezpieczeństw u powszechne mu, m .in. z art. 166 § 1 k.k. Polski legislator jed nak że przeoczył istniejące unorm ow ania w zakresie penalizacji przygotow ania do rozboju morskiego z art. 170 k.k., co doprowadziło do trudności interpretacyjnych w prak tycz nym stosow aniu obydwu przepisów.
4.2. P r z e d m io t o c h r o n y
Z uw agi n a fakt, iż przepis art. 166 k.k. umiejscowiony został w rozdziale dotyczącym przestępstw przeciwko bezpieczeństw u powszechnem u, należy zasadnie podnieść, iż przedm iotem ochrony w typie podstawowym je s t w ładz two nad sta tk ie m wodnym27, albowiem nieupraw niona osoba za sterem d u żego sta tk u , n a którego pokładzie je s t znaczna liczba osób, z pewnością zagraża pow szechnem u bezpieczeństwu. Ponadto przedm iotem ochrony je st zdrowie i nietykalność człowieka oraz bezpieczeństwo życia i zdrowia wielu osób (§ 2), ja k też samo życie i zdrowie (§ 3)28.
4.3. S tr o n a p r z e d m io to w a
Istnienie wyłącznie zam iaru popełnienia przestępstw a przewidzianego w art. 166 § 1 k.k. je s t bezkarne w myśl zasady cogitationis poenam nemo
p a titu r . Przy czym istotne jest, aby zam iar nie osiągnął e ta p u przygotowania,
a był jedynie w ew nętrznym pragnieniem sprawcy.
W dalszej kolejności kodeks k a rn y przew iduje formę przygotow ania, opi sa n ą w przepisie art. 16 k.k. Zgodnie z powyższym, „przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy spraw ca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności m ające stworzyć w aru n k i do przedsięw zięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tym , że celu wchodzi
26 R.A. S te fa ń s k i, [w:] M. F ila r (red.), op. cit., s. 753.
27 R.A. S te fa ń s k i, [w:] A. W ąsek , R. Z aw łocki (red.), K o d eks karny. C zęść szczególna.
K o m e n ta rz do a rty k u łó w 1 17-221, t. 1, L eg a lis 2010.
w porozum ienie z in n ą osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera infor m ację lub sporządza p lan działan ia”. Art. 16 § 2 k.k. przew iduje, iż przygoto w anie k a ra ln e je st wyłącznie wtedy, gdy u sta w a ta k stanowi. Odnosząc się szczegółowo do przestęp stw a przejęcia kontroli n a d statk iem wodnym, n a le ży wskazać, iż w przepisie art. 168 k.k. ustaw odaw ca przew idział karalność przygotow ania opisywanego czynu zabronionego. Jednocześnie przewidziano ustaw ow e zagrożenie k a rą w postaci pozbaw ienia wolności od jednego m ie siąca do la t 3.
Prim a facie wydaje się, że zachowanie sprawców w postaci formy stadial-
nej przygotow ania do popełnienia p rzestęp stw a zaw ładnięcia statk iem wod nym (art. 168 w zw. z art. 166 k.k.) nie doznaje tak ich ograniczeń, ja k to m a miejsce w przypadku p rzestęp stw a przygotow ania do rozboju morskiego, k tó re były analizow ane w punkcie 3.2. niniejszej publikacji. Tym sam ym z u w a gi n a przepis art. 16 § 1 k.k. sam a obecność osób wykonujących czynności techniczne bądź usługowe (np. kucharzy) w ypełnia znam iona czynu wyrażo ne w a rt. 168 k.k. Zachodzi bowiem wejście w porozum ienie „piratów ” z kucharzam i, którzy zapewne m ają wiedzę odnośnie do czynów dokonywa nych przez osoby współobecne n a statk u .
K w estia uzbrojenia sam ej załogi nie n astręcza już tak ich wątpliwości, ja k w przypadku czynu z art. 170 k.k., albowiem wyposażenie sprawców w broń w zupełności wyczerpuje znam ię uzyskan ia środków potrzebnych do dokonania przestępstw a. Analogicznie w ygląda kw estia uzbrojenia s ta tk u przeznaczonego do dokonania rab u n k u n a morzu. W tym m iejscu zbędne je st rozróżnianie statków, albowiem może to być także zwykła łódź, dzięki której spraw cy będą m ieli sposobność podpłynięcia pod określony cel. Zdobycie sch em atu przejmowanego sta tk u , np. rozłożenia pom ieszczeń czy obecności konkretnych urządzeń, również wyczerpuje stad ium przygotow ania określo ne w przepisie art. 168 k.k.
R ekapitulując przygotowanie do przejęcia kontroli n a d statk iem może polegać na:
• wyposażeniu s ta tk u w broń i am unicję (np. działa, k arab in y maszynowe, w yrzutnie rakietow e), a więc w środki w alki, ale również urządzen ia obronne;
• wyposażeniu s ta tk u m orskiego w u rządzenia i sprzęt do dokonywania abordażu zaatakow anych statków (np. drabiny, podesty, h ak i ułatw iające przedostanie się n a n ap adn ięty statek);
• wyposażeniu s ta tk u morskiego w urządzenia pozwalające n a u n ik an ie r a darów i sonarów;
• dokonaniu w s ta tk u m orskim zm ian konstrukcyjnych ułatw iających ra b u n ek n a m orzu (np. w zakresie zw iększenia jego prędkości, manewrowości lub ładowności);
• w yposażeniu załogi s ta tk u w broń i am unicję (np. pistolety, k arab in y m a szynowe, w yrzutnie rakietow e), a więc w środki walki, ale również u rz ą dzenia obronne;
• zdobyciu przez sprawców danych technicznych s ta tk u wodnego, który m a zostać przejęty (kontrolowany);
• przyjęciu służby n a s ta tk u wodnym, której to celem je s t przejęcie kontroli nad innym statkiem .
Z kolei forma stadialna usiłowania przewidziana została w przepisie art. 13 § 1 i § 2 k.k. Polega ona n a tym , że spraw ca nie dokonuje ostatecznie zamierzonego p rzestępstw a, pomimo przedsięw zięcia odpowiednich środków bądź też środków, które de facto nie w ystarczyły do wyw ołania zamierzonego sk u tk u lub b ra k było przedm iotu nadającego się do dokonania n a nim zam ie rzonego p rzestęp stw a2 9.
Rozróżniając usiłow anie od przygotow ania, należy wskazać, iż samo wy płynięcie w morze w celu popełnienia przestępstw a przejęcia kontroli nad statk iem nie wyczerpuje jeszcze znam ion usiłow ania. Dopiero podpłynięcie n a stosow ną odległość (np. um ożliw iającą dokonanie atak u ) oraz próby wej ścia i przejęcia kontroli mogłyby wskazywać n a usiłow anie popełnienia prze stęp stw a z art. 166 k.k. Jak o rozw iązanie zasygnalizowanego praktycznego problem u i określenie przedmiotowej odległości m ożna w skazać możliwość notyfikow ania tzw. strefy zabronionej wokół jednostek pływających n a mo rzu. Przez strefę zabronioną należy rozum ieć praw o do niedopuszczania ob cych jedn o stek w jej obręb za pomocą wszelkich dostępnych środków z użycie uzbrojenia włącznie. Z taktycznego p u n k tu w idzenia już istnienie takiej s tre fy o szerokości 20-30 kabli m orskich (ok. 4 do 6 km) um ożliw ia ochronę statków m orskich i platform górniczych przed naw odnym i środkam i dywer- sji3 0. Tym sam ym wejście s ta tk u pirackiego w strefę zabronioną prowadziło by do zakw alifikow ania zachow ania sprawców jako usiłow anie popełnienia przestępstw a.
4.4. M iejsce p o p e łn ie n ia p r z e s tę p s tw a
O bszar obowiązywania przepisu art. 166 k.k. podlega ogólnym regułom przyjętym w polskim kodeksie karnym , k tó ra w yrażona została w art. 5 k.k. Zgodnie z przyw ołanym przepisem , u staw ę k a rn ą polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony n a tery torium Rzeczypospolitej Pol skiej, ja k również n a polskim s ta tk u wodnym i pow ietrznym , chyba że um o wa m iędzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska je s t stroną, stanow i in a
29 A. M a rek , op. cit., s. 53.
30 P. M ickiew icz, P rze c iw d zia ła n ie za g ro że n iu terro ry styczn em u i k o n sekw en cji a ta k u ter
rorystycznego n a p o lsk ic h a k w en a c h m o rskich . A n a liz a p r a w n a i p o stu lo w a n y m o d e l o rg a n iza cyjny, [w:] K. In d eck i, P. P o tejk o , T erroryzm - m a te ria u sta w o w a , C e n tra ln y O śro d ek S z k o len ia
czej. Czyn zabroniony przew idziany przepisem art. 166 k.k. m ożna zatem popełnić n a całym obszarze m orskim (włącznie ze stre fą przybrzeżną, mo rzem teryto rialn y m i m orzem pełnym), n a wodach w ew nętrznych i śródlądo wych oraz n a lądzie.
W n io sk i
Po przeanalizow aniu obecnego s ta n u praw nego w zakresie typizacji prze stęp stw określonych w art. 166 i art. 170 k.k. i m ając n a uw adze zakres pojęciowy przygotow ania do p rzestępstw a przejęcia kontroli n a d statkiem i przestęp stw a przygotow ania do rozboju morskiego, należy zauważyć, iż je st on niem al tożsamy. Przestępstw o przygotow ania do rozboju m orskiego w yka zuje co praw da bardziej kazuistyczny ch arakter, niem niej jed n a k znam iona obydwu przepisów karn y ch sprow adzają się do wyposażenia załogi s ta tk u lub s ta tk u w broń i am unicję, a więc w środki walki, urządzenia obronne, u rz ą dzenia pozwalające n a u n ik anie radarów i sonarów, ja k również do dokona n ia zm ian konstrukcyjnych w s ta tk u morskim.
Może zdarzyć się sytuacja, iż spraw cy w obecnym stanie praw nym będą odpowiadali karnie w ram ach realnego zbiegu przepisów za przygotowanie do przestępstw a zawładnięcia statkiem wodnym (art. 168 w zw. z art. 166 k.k.) oraz za przestępstw o przygotowania do rozboju morskiego (art. 170 k.k.). Tym sam ym należy rozważyć zasadność nowelizacji elim inującej przestępstw o z art. 170 k.k. z katalo g u czynów zabronionych z rozdziału XX polskiego k.k. „Przestępstw a przeciwko bezpieczeństw u pow szechnem u”.
S u m m a ry
On th e le g itim a cy o f sea robbery offenses in th e P o lish p e n a l code - a co n trib u tio n to th e d eb a te a b o u t th e lim its o f c rim in a liza tio n
K ey w ords: se a robbery, robbery, p re p a ra tio n , p ira te s , ta k in g co n tro l of th e ship.
The a u th o r m ade legal evaluatio n of two crim inal offenses in th e Polish p enal code th a t address th e stage of p rep a ra tio n for th e piracy related cri mes.
A fter analysis th e c u rre n t legal s ta te of the offenses referred in art. 166 an d art. 170 of th e Polish Pen al Code - th e offense of acquisition of the ship an d offense of p rep a ra tio n for sea robbery, it should be noted th a t th ey are alm ost identical. An offense of p rep a ra tio n for sea robbery, however, has a more casuistic character.
There m ay be a situ atio n th a t th e p e rp e tra to rs will be crim inally liable a t th e sam e tim e for p rep aratio n of acquisition of th e ship (art. 168 in conjunction w ith art. 166 of th e Pen al Code), and for p rep aratio n for sea robbery (art. 170 of the Pen al Code).
It is th u s necessary to consider th e m erits of th e am endm ent elim inating th e crim e u n d e r art. 170 of th e Pen al Code offenses from th e C h ap ter XX of Polish P en al Code en titled “Crim es ag ain st public safety”.
