13
Raport z badania – edycja 2.
Wykorzystywanie technologii informatycznych i zmiany na rynku usług prawnych w Polsce w dobie pandemii COVID-19
2021
1 Spis treści
Rozdział 1. Technologie informatyczne na rynku usług prawnych w Polsce ... 2
Rozdział 2. Zmiany na rynku usług prawnych w Polsce ... 6
Rozdział 3. Charakterystyka respondentów ... 9
Komentarze ... 12 Szanowni Państwo,
przedstawiam drugą edycję raportu poświęconego tematyce stanu wykorzystywania technologii informatycznych i zmian zachodzących na rynku usług prawnych w Polsce. Pierwsza edycja badań została przeprowadzona tuż przed wybuchem pandemii SARS-CoV-2 (COVID-19) w Europie (od 25 września do 25 grudnia 2019 r.), a jej wyniki są dostępne dla Państwa na stronie internetowej: www.legaltechnology.pl. Nowa rzeczywistość w jakiej wszyscy się znaleźliśmy, skłoniła mnie do powtórzenia przedmiotowych badań w tożsamej formie.
Druga edycja jest zatem wynikiem przeprowadzonych badań sondażowych zrealizowanych w dniach 11 maja do 11 lipca 2020 roku na bazie ogólnodostępnej ankiety online. Polskojęzyczny kwestionariusz 14 pytań ponownie został zaadresowany do prawników w całym kraju, dzięki pomocy i wsparciu izb adwokackich i radców prawnych (badania ilościowe CAWI na bazie ankiety elektronicznej).
Niezmiennie w pierwszych pytaniach (Q1 – Q3) badałam poziom wykorzystywania i zainteresowania wybranymi technologiami informatycznymi (IT) i ocenę ich przydatności przez respondentów. W drugiej części kwestionariusza (Q4 – Q7) skupiłam się na analizie zmian zachodzących na rynku usług prawnych w Polsce, pytając o istniejące i nowe zjawiska (trendy) oraz stosowane modele biznesowe.
Chcąc uzyskać aktualny obraz rynku usług prawnych w Polsce w dobie trwania pandemii SARS-CoV-2 (COVID-19) do badania zaprosiłam adwokatów i radców prawnych, co pozwoliło uzyskać łącznie 128 wypełnionych ankiet, stanowiących podstawę przedmiotowego raportu.
Wyniki pierwszej i drugiej edycji raportu są dostępne na stronie internetowej: www.legaltechnology.pl.
Zapraszam do zapoznania się z wynikami raportu.
adw. dr Karolina Mania Uniwersytet Jagielloński
1
2 2
Technologie informatyczne na rynku usług prawnych w Polsce
Rozdział 1
3
Pierwsza część ankiety (Q1 - Q3) została dedykowana ocenie wpływu technologii informatycznych na rynek usług prawnych w Polsce. Zbadano stopień wykorzystywania i zainteresowania poszczególnymi systemami (m.in. podpisem elektronicznym, elektroniczną bazą informacji prawnej, systemem zarządzania kancelarią prawną/działem prawnym), ocenę ich wpływu na poszczególne obszary pracy prawnika (m.in. bezpieczeństwo danych, współpracę sektorową i szybkość obsługi klienta) oraz stosunek badanej grupy do wykorzystywania sztucznej inteligencji.
Q1. Które z wymienionych technologii informatycznych aktualnie wykorzystuje/chciał(a)by/nie chce Pan/i wykorzystywać w swojej codziennej pracy prawnika?
Wnioski:
• Prawnicy częściej wykorzystują podstawowe narzędzia typu edytory tekstu (wzrost o ponad 6 %), poczta e-mail i komunikatory internetowe (wzrost o ponad 5 %) oraz elektroniczne bazy informacji prawnej (wzrost o ponad 8 %).
• Po wybuchu pandemii, respondenci deklarują wyższy poziom niechęci wobec narzędzi takich jak system zarządzania finansami (wzrost o ponad 15 %), system zarządzania kancelarią prawną/działem prawnym (wzrost o ponad 12 %), system zarządzania zapytaniami ofertowymi (wzrost o ponad 9 %), system zarządzania projektami (wzrost o ponad 7 %), system zarządzania dokumentami (wzrost o ponad 6 %), system automatyzacji tworzenia dokumentów (wzrost o ponad 5 %), elektroniczne platformy pozwalające na stałą komunikację prawnika z klientem oraz samych prawników (wzrost o ponad 3 %).
• Jednocześnie wszystkie wskazane narzędzia (poza systemem zarządzania finansami) cieszą się obecnie wyższym poziomem wykorzystywania w codziennej pracy prawnika, co może wskazywać na trwającą transformację jaką musiał przejść badany sektor usług prawnych.
4
Porównanie poziomu wykorzystywania technologii informatycznych w codziennej pracy prawnika przed i po wybuchu pandemii COVID-19 (porównanie edycji 1. i edycji 2. raportu)
Wnioski:
• Ogółem, w badanym okresie (przed i po wybuchu pandemii COVID-19) wzrosło wykorzystanie wszystkich badanych technologii, z wyjątkiem systemów do zarządzania finansami.
• Najwyższy wzrost wykorzystania konkretnego narzędzia przez prawników (w relacji do 1. edycji raportu) dotyczy podpisu elektronicznego (prawie o 19%).
Q2. Jak ocenia Pan/i wpływ wykorzystywania technologii informatycznych na poszczególne obszary pracy prawnika?
Wnioski:
• Niezmiennie stosunkowo wysoki odsetek prawników nie dostrzega wpływu wykorzystywania IT na współpracę sektorową (branżową) (50 %) oraz specjalizację usług świadczonych przez kancelarię prawną/dział prawny (46 %).
• W wyniku wybuchu pandemii, prawnicy w wyższym stopniu dostrzegli bardziej pozytywny wpływ technologii na bezpieczeństwo danych i konkurencje na rynku usług prawnych, zaś bardziej negatywny na jakość świadczonych usług prawnych.
5
Q3. Jak ocenia Pan/i przydatność wykorzystania sztucznej inteligencji w zakresie wskazanych poniżej usług prawnych?
Wnioski:
• Najistotniejsza zmiana w postrzeganiu przydatności wykorzystywania sztucznej inteligencji dotyczy systemów predykcyjnych, wobec których wzrost pozytywnej oceny przydatności sięgnął ponad 8 %.
• Jednocześnie, obniżył się procent odpowiedzi „trudno powiedzieć”w odniesieniu zarówno do systemów predykcyjnych (spadek o ponad 5 %), systemu ekspertowego (spadek o ponad 4 %) oraz systemów analizy umów (spadek o 0,32 %), co może świadczyć o rosnącej świadomości i wiedzy prawników na temat wspomnianych rozwiązań.
Porównanie poziomu oceny przydatności wykorzystania sztucznej inteligencji w zakresie wskazanych usług prawnych przed i po wybuchu pandemii (COVID-19) (edycja 1. i 2. raportu)
Wnioski:
• W porównaniu z 1. edycją raportu, prawnicy częściej określają wykorzystanie sztucznej inteligencji, jako zdecydowanie przydatne lub zdecydowanie nieprzydatne. Maleje udział odpowiedzi „raczej” lub „trudno powiedzieć".
• Największym zauważalnym wzrostem przydatności cieszą się obecnie systemy predykcyjne.
6
Zmiany na rynku usług prawnych w Polsce
Rozdział 2
6
7
Druga część badania (Q4 – Q7) została dedykowana analizie rynku usług prawnych w Polsce poprzez ocenę
zjawisk występujących na rynku usług prawnych m.in. automatyzacji procesów prawnych, utowarowienia i wprowadzania nowych modeli biznesowych świadczenia usług prawnych. Zbadano stopień wiedzy
prawników o poszczególnych trendach, jak i różnorodność stosowanych systemów rozliczeń pracy.
Q4. Jak ocenia Pan/i poniższe zjawiska (trendy) występujące na rynku usług prawnych w Polsce?
Wnioski:
• W dobie trwającej pandemii, respondenci w wyższym stopniu dostrzegli zjawisko rynkowe utowarowienia usług prawnych (komodytyzacja) (wzrost o ponad 8 %).
Wnioski:
• Badania wykazały wyższy procent korzystania z outsourcingu usług prawnych po wybuchu pandemii (wzrost o ponad 2 %).
Q5. Czy wykonując pracę prawnika powierza Pan/i świadczenie usług prawnych podmiotom zewnętrznym?
2. Czy wykonując pracę prawnika powierza Pan/i świadczenie usług prawnych podmiotom zewnętrznym
8
Q6. System rozliczania pracy prawnika oferowany w Pana/i miejscu pracy ma charakter:
Wnioski:
• Po wybuchu pandemii COVID-19 prawnicy znacznie chętniej (wzrost o ponad 27 %) rozliczają się w systemie projektowym i godzinowym.
Wnioski:
• Wybuch pandemii wpłynął pozytywnie na stosunek prawników do zmiany swojej specjalizacji w związku z tworzeniem nowych zawodów na rynku usług prawnych (wzrost o ponad 5 %) oraz zmniejszył odsetek respondentów niedostrzegających tego problemu (spadek o ponad 2 %).
Q7. Jaki ma Pan/i stosunek do zmiany swojej specjalizacji w związku z tworzeniem nowych zawodów na rynku usług prawnych (np. broker, prawnik-programista)?
3. Jaki ma Pan/i stosunek do zmiany swojej specjalizacji w związku z tworzeniem nowych zawodów na rynku usług prawnych (np.
broker, prawnik-programista)?
9 9 10
Charakterystyka respondentów
Rozdział 3
10
Wyniki badania powstały na podstawie analizy danych zgromadzonych w badaniu ilościowym CAWI na bazie ankiety elektronicznej dostępnej online w okresie od 11 maja do 11 lipca 2020 r. w trakcie trwania pandemii SARS-CoV-2 (COVID-19) w Europie. Łącznie zgromadzono 128 ankiet.
Płeć
Wiek
Forma organizacyjna miejsca pracy (jako prawnik)
Wielkość zatrudnienia w miejscu pracy
Podstawowa forma zatrudnienia
11
Kategoria zawodowa
Siedziba miejsca pracy (województwo)
12
Komentarze do raportu
W następstwie cyfrowej transformacji oraz przyspieszonej pandemią COVID-19 digitalizacji sektora, kancelarie i działy prawne zostały zmuszone do ewaluacji, rewidując dotychczas stosowane strategie zarządzania i plany marketingowe, w celu zadbania o swoich klientów i kulture organizacji wewnętrznej.
Edycja 2 raportu, zrealizowana podczas trwania pandemii COVID-19 dała możliwość dokonania oceny zmian, jakie w stosunkowo krótkim czasie zaszły na krajowym rynku usług prawnych. Prawnicy w wyższym stopniu zaczęli korzystać z rozwiązań technologii informatycznych, zarówno tych podstawowych jak komunikatory internetowe, czy podpis elektroniczny, jak i z bardziej zaawansowanych jak systemy ewidencji czasu pracy, czy systemy zarządzania dokumentami.
Obecnie badania grupa zawodowa w wyższym stopniu dostrzegła występowanie istotnego rynkowo zjawiska komodytyzacji (utowarowienia) usług prawnych oraz częściej powierza świadczenie usług prawnych podmiotom zewnętrznym (outsourcing). Zmiany zaszły również w kwestii
rozliczania czasu pracy prawnika, coraz częściej bazującego na zmiennej wycenie projektowej.
Jednocześnie, niepokojąco wzrósł poziom niepewności względem nowych modeli biznesowych świadczenia usług tj.
konsorcja czy sieci franczyzowe, co może świadczyć o braku gotowości na nadchodzącą zmianę. Nowa rzeczywistość wymusza na prawnikach odmienne spojrzenie nie tylko na stosowane przez nich do tej pory strategie, ale i na zrewidowane potrzeby klientów, jeszcze bardziej nastawianych na efekt i dostępność.
adw. dr Karolina Mania
Adwokat, doktor nauk prawnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, adiunkt w Instytucie Ekonomii, Finansów i Zarządzania na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ. Autorka publikacji nt. wpływu technologii na wybrane gałęzie prawa. Aktualnie prowadzi badania naukowe nad branżą legal tech w Polsce.
Doświadczenia kolejnych miesięcy pandemii Covid 19 nie wywołały spektakularnej rewolucji w stosowaniu technologicznych rozwiązań przez prawników. Prawnicy nie zaczęli nagle wdrażać nowych rozwiązań, których wcześniej nie stosowali. Nie zmienili także radykalnie swoich poglądów dotyczących LegalTech i swego zapału lub niechęci do technologii. Jednak widać wyraźnie, że stopień wykorzystania różnych narzędzi się zwiększył, co dotyczy zarówno narzędzi standardowych takich jak elektroniczne bazy informacji prawnych jak i tych specjalistycznych. Moim zdaniem wynika to z tego, żeprawnicy zaczęli po prostu wykorzystywać już posiadane rozwiązania zmuszeni do pracy zdalnej oraz zwiększenia sprawności swego działania w takim wirtualnym środowisku. Myślę, że jest to dobra wskazówka na przyszłość zarówno dla samych prawników jak i dla firm oferujących im produkty. Największą wartość mają i będą
miały te narzędzia, które zaspokajają potrzeby prawników wynikające ze zdigitalizowanej rzeczywistości. Im więcej będzie pracy zdalnej, cyfrowych kanałów komunikacji z sądami i administracją, tym większe będzie zapotrzebowanie na LegalTech. Brak nagłego skoku wdrożeń wskazuje także, że gdy prawnicy działają pod presją, wybierają rozwiązania, które działają tu i teraz. Być może zatem zamiast specjalistycznych platform i narzędzi lepiej proponować prawnikom rozwiązania uniwersalne, które można łatwo dostosować do zmieniających się potrzeb.
r. pr. Tomasz Zalewski
Radca prawny, partner w kancelarii Bird & Bird, założyciel Fundacji LegalTech Polska, która od 2017 r. popularyzuję wiedzę na temat stosowania narzędzi technologicznych w pracy prawników
13 Drugi raport o wykorzystywaniu technologii informatycznych przez prawników wskazuje wyraźnie co wydarzyło się w kancelariach w pierwszych tygodniach pandemii. Jak można było się spodziewać wzrosło wykorzystanie podstawowych narzędzi informatycznych, takich jak komunikatory i poczta elektroniczna. Aż szkoda, że nie ma wśród badanych zagadnień pytania o to jaki procent dotychczasowych fizycznych spotkań zmienił się na spotkania online! Znaczącą zmianą jest szybki wzrost wykorzystania podpisów elektronicznych – bardzo dobry trend! Uważam, że powyższe zmiany są już w znacznej mierze nieodwracalne – codzienna praca z narzędziami IT i podpisami elektronicznymi nie wróci do poprzedniego stanu. Co więcej, widać także po propozycjach zmian legislacyjnych, np. nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, że elektroniczna wymiana informacji stanie się chlebem powszednim w praktyce prawnika.
Chciałbym zwrócić uwagę jeszcze na jedną zmianę – wzrost zaufania do bezpieczeństwa przetwarzania danych. Jak przypuszczam, po prostu po części środowisko prawnicze przyzwyczaiło się, po części nauczyło reguł bezpiecznej pracy z danymi. Na tym etapie uznaję to za bardzo pozytywny trend, jednak apelowałbym do wszystkich prawników by nieustająco podnosili swoje kompetencje w zakresie cyberbezpieczeństwa i dbali o swoje systemy. Warto pytać, warto się szkolić – oczywiście z zachowaniem właściwych proporcji! Nikt nie chce z was robić informatyków!
Michał Jaworski
Dyrektor ds. strategii technologicznej, członek zarządu Microsoft sp. z o.o. Członek Grupy Roboczej ds. Ochrony Danych Osobowych przy Ministerstwie Cyfryzacji.
Wiceprzewodniczący Rady Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji. Regularnie publikuje w „IT Professional”
i „IT w Administracji”.
Trudne czasy to czasy weryfikacji. Prawnicy stopniowo sprawdzają oferowane im technologie.
Sytuacja ekonomiczna wywiera presję na branżę prawniczą. Pandemia w największym stopniu wywarła wpływ na modele rozliczeń, w których obserwujemy znaczący wzrost (o 29%) systemów godzinowych z górnym limitem lub premią za realizację projektu w krótkim czasie oraz systemów uzgadnianych indywidualnie z klientem (wzrost o 27%).
Jednocześnie prawnicy sięgają po nowe technologie. Wzrost wykorzystania, chociaż nie jest lawinowy, dotyczy niemal wszystkich kategorii. W porównaniu z 1. edycją raportu, średnio o 5,1% wzrosło wykorzystanie technologii ogółem, z czego w największym stopniu upowszechnił się podpis elektroniczny. Równolegle rośnie świadomość technologiczna i zdolność oceny technologii jako zdecydowanie przydatnej lub nieprzydatnej. W dobie ogólnej nieprzewidywalności zdarzeń, nastąpił wzrost zauważalnej przydatności systemów predykcyjnych – średnia ocena przydatności tych rozwiązań wzrosła o 17%. Ponadto dostrzegalny jest wyraźny pozytywny wzrost wpływu technologii na bezpieczeństwo danych. Dla pozostałych technologii, zauważalność ich wpływu na poszczególne obszary pracy prawnika maleje. Aż o 17,5% zmalał odsetek prawników, którzy chcą korzystać z systemu do zarządzania kancelarią/działem prawnym. Podobna sytuacja dotyczy
systemów do zarządzania finansami. Pandemia nie spowodowała zauważalnego wzrostu nowych modeli biznesowych, nowych form sprzedaży usług prawnych, wytworzenia się konsorcjów czy klastrów. Pojawianie się nowych zawodów nie jest dostrzegane w branży.
Elektronizacja dokumentów i obieg elektroniczny wydają się trwałą zmianą, jaka nastąpiła w gospodarce. Natomiast sam rynek LegalTech w Polsce jest wciąż rynkiem młodym, w którym zarówno prawnicy, jak i producenci rozwiązań IT, badają teren. Spadek lub niewielki tylko wzrost zainteresowania niektórymi technologiami może oznaczać, że proponowane rozwiązania nie do końca spełniają oczekiwania użytkowników. W czasach, gdy sytuacja wymusza pracę na odległość, branża IT powinna wykazać się szczególną otwartością na feedback i zapotrzebowanie użytkowników na nowe technologie.
Tomasz Lachor
Dyrektor centrum badawczo-rozwojowego Legalcluster. Od 15 lat zajmuje się transformacją cyfrową w branżach produkcyjnej, dystrybucyjnej, bankowości i finansach. Od 3-ech lat działa w branżach LegalTech i RegTech.
Legalcluster jest Złotym Partnerem Microsoft działającym w obszarze rozwiązań technologicznych dla branży prawniczej, bankowości i finansów (compliance).
14
Kontakt
Szanowni Państwo,
bardzo dziękuję za poświęcony czas i zapoznanie się z treścią raportu. Jak już wspominałam, tym razem badania sondażowe zostały zrealizowane w dniach 11 maja do 11 lipca 2020 r. Wyniki ukazują postępującą zmianę stanu wykorzystywania IT i samego rynku usług prawnych w Polsce występującą m.in. pod wpływem trwającej pandemii SARS-CoV-2 (COVID-19). Wyniki pierwszej i drugiej edycji raportu są dla Państwa dostępne na stronie internetowej:
www.legaltechnology.pl.
W razie pytań bądź chęci współpracy zapraszam do kontaktu pod adresem: karolina.mania@uj.edu.pl adw. dr Karolina Mania (UJ)
Podziękowania
Podziękowania dla firmy Legalcluster za wsparcie w przygotowaniu raportu.
Copyright © 2021, adw. dr Karolina Mania
