R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E
T o m ( V o l u m e ) X X X I I — 1962 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 4 K r a k ó w 1962
JA N IN A LISZKOWA, WIESŁAW NOWAK
PSTRE MARGLE ROTALIPOROWE W SKAŁCE PERECZYŃ- SKIEJ W PASIE SKAŁKOWYM NA RUSI ZAKARPACKIEJ
(ZSRR)
Пестрые роталипоровые мегрели перечинского утёса (Перечни) клиппсвой зоны Закарпатской Руси
(
T r e ś ć . Autorzy podają w iadom ość o stw ierdzeniu pstrych m argli rotaliporo- w ych (wj^ższy cenom an —■ najniższy turon) w strefie w ystępow an ia m argli puchow - skich w okolicach Pereczyna. Przedtem stwierdzono tutaj alb-cenom an i santon- -m astrycht rozw inięte w podobnym typie facjalnym . Przypuszcza się zatem , że w strefie tej trw ał bez przerw y jeden typ sedym entacji od albu po górny senon.
WSTĘP
W ystępowanie skałek w okolicy P ereczyna1 znane już było G. G. P u - s c h o w i na początku ubiegłego stulecia. Skałki te w późniejszej litera
turze geologicznej znane są ipod nazwą skałek użgorodzkich lub pere- czyńskich. Wielokrotnie wymieniano je wraz z innymi skałkami wschód- niokarpackimi takimi jak: Hcmonna, Munkacz, Dołhe, skałki Marmaroszy, w pracach dotyczących zagadnień tektoniki Karpat, Skałki te bądź uwa
żano za przedłużenie pienińskiego pasa skałkowego, bądź za skałki na
leżące do grupy zewnętrznej. Drugi .pogląd współcześnie nie znajduje zwolenników i, jak się wydaje, skałki te, przynajmniej w części zachod
niej, mogą być kontynuacją pienińskiego pasa skałkowego.
Skałki pereczyńskie, w ujęciu geologów radzieckich, należą do strefy tzw. wewnętrznego antyklinorium. Ze względu na rozwój facjalny utwo
rów albu-cenomanu zaliczają je geologowie radzieccy do pienińskiej pod
strefy facjalnej — w odróżnieniu od skałek należących do podstrefy mar- maroskiej.
W Pereczynie znajduje się jeden z najbardziej kompletnych profilów jury skałkowej — z tych profilów, jakie dotychczas zostały poznane ze skałek wschodniokarpackich. Stwierdzono tu obecność pięter od synemuru do tytanu włącznie. Utwory kredowe w skałce pereczyńskiej są mniej kompletne, potwierdzono w nich obecność albu — cenomanu (tzw. tissal-
1 W roku 1958 jeden z autorów (W. N.) przy okazji IV Zjazdu A ssocjacji Kar- packo-Bałkańskiej m iał możność zapoznania się z utworam i jury i kredy skałek pereczyńskich. Dla celu badań porów naw czych pobrano pstre m argle ze strefy w y
stępow ania tzw. puchowskiej św ity. Z m argli tych następnie została opracowana m ikrofauna (J. L.). U zyskane w y n ik i dają n ow y przyczynek do rozpoznania straty
grafii kredy skałek wschodniokarpackich. R eferat na pow yższy tem at został w y g ło szony przez autorów w dniu 24. XI. 1960 r. na Pos. nauk. Karpack. Stacji I. G.
w Krakowie.
— 526 —
skiej świty) oraz senonu (tzw. puchowskiej świty). Utwory albu-cenomanu i senonu w stosunku do starszych ogniw wykazują ułożenie dyskordantne.
Brak pośrednich ogniw kredy tłumaczy się przerwami w sedymentacji.
n
PROFIL KREDY W PERECZYNIE
Utwory kredowe są dobrze odsłonięte w drugim z kolei, wyższym kamieniołomie położonym na północ od Pereczyna. W zachodniej ścianie kamieniołomu widocznych jest kilka metrów szarych margli fukoidowych, przekładanych czarnymi i szarymi łupkami. W utworach tych według
„Przewodnika IV Zjazdu Assocjacji Karpacko-Bałkańskiej” stwierdzono Globotruncana (Rotalipora) apenninica i inne formy wskazujące na wiek górnego albu-cenomanu. Są to najstarsze utwory kredowe dotychczas rozpoznane z tej skałki.
W niewielkiej odległości od kamieniołomu z tym i utworami, w strefie objętej występowaniem senońskich margli puchowskich (wg mapy T. S z a l a j a, 1947), stwierdzono w sztucznym odsłonięciu pstre margle należące do puchowskiej św ity (por. „Przewodnik IV Zjazdu”).
M a j z o n L. (1943) podaje z okolicy Pereczyna z margli puchowskich masowe występowanie mikrofauny, przy czym zwraca uwagę na w yjąt
kową obfitość glofootrunkan. W omawianym przypadku są one w 70%
reprezentowane przez Globotruncana linneiana. Na podstawę obecności w tych marglach, G. linneiana, G. canaliculata, G. conica i G. stuarti przyjmuje L. M a j z o n (op. cit.) dla margli puchowskich w tej okolicy wiek santonu — mastryehtu.
W bezpośrednim sąsiedztwie kamieniołomu (wspomniane sztuczne od
słonięcie) m ieliśmy możność zapoznania się w 1958 roku z pstrymi, głów nie różowymi marglami miękkimi, z licznymi okruchami margli twardych, barwy ceglastoczerwonej. W marglach tych stwierdziliśm y obecność ob
fitej mikrofauny, w której formy planktoniczne stanowią około 96%, z czego prawie 85% przypada na Rotalipora i Globotruncana (Praeglobo- truncana) jednolistewkowe. Na podstawie dobrze zachowanych okazów oznaczono:
Glomospira charoides ( J o n e s et P a r k e r ) — R Marssonella oxycona (R e u s s) — F
Clavulinoides gaultinus (M o r o z o w a) — F Rhabdogonium sp. — R
Gyroidina globulosa (H a g e n o v) — R Gavelinella ammonoides (R e u s s) — F Rotalipora i Praeglobotruncana — masowo:
Rotalipora apenninica (R e n z) — F
R. apenninica (Renz) — R. reicheli M o r n o d — F (formy po
średnie, intermediar)
Rotalipora reicheli Mornod — R
,, turonica expansa Carbonier — F ,, montsalvensis Mornod — C
Praeglobotruncana stephani turbinata ( R e i c h e l ) — F
„ cf. helvetica (B o 1 l i) — R Globigerinella aspera ( E h r e n b e r g ) — masowo
Jak z powyższej listy wynika, dla mikrofauny tej może być brany w rachubę wiek górnego cenomanu — najniższego turonu z tym, że przeważna część wymienionych form najliczniej występuje w górnym
— 527 —
cenomanie. Jeżeli przeprowadzimy porównanie zesrpołu z Pereczyna z mi
krofauną opracowaną przez M. K s i ą ż k i e w i c z a (1958) z polskiej części pasa pienińskiego, to stwierdza się największe podobieństwo z zie
lonymi marglami reprezentującymi cenoman. W górnej części tych margli tak samo pojawiają się Praeglobotruncana helvetica i częstszymi stają się formy przejściowe m iędzy Rotalipora apenninica a R. reicheli, co jeszcze bardziej zwiększa podobieństwo z zespołem z Pereczyna.
WNIOSKI
Fakt stwierdzenia w strefie występowania margli puchowskich w oko
licy Pereczyna — wyższego cenomanu, być może najniższego turonu wska
zuje, że w facji pstrych margli w tej okolicy oprócz dotychczas przyjmo
wanej obecności senonu, ściślej santonu — mastrychtu, mogą być również reprezentowane i inne piętra wyższej kredy, nie różniące się od nich litologicznie. Stwierdzone w Pereczynie „pstre margle rotaliporowe” róż
nią się zasadniczo pod względem litologii i wieku od szarych margli fukoidowych z kamieniołomu, dla których geologowie radzieccy przyj
mują Wiek albu — cenomanu. Wydaje się, że pstre margle rotaliporowe uznać należy za odrębne ogniwo, bezpośrednio od nich młodsze. Wza
jemny stosunek tych ogniw niestety w Pereczynie nie jest widoczny, jak również nie znamy ich stosunku do margli puchowskich (puchowskiej świty). Na podstawie badań (por. J. O. K u l c z y c k i , E. J. K a d a n i e r 1958) w okolicach Drągową— Nowosielicy — w profilach rzek Tissało, Łużanka i Terebla — wydaje się, że między nimi mogą istnieć przejścia o charakterze sedymentacyjno-stratygraficznym.
I n stytu t Geologiczny
K a r p a ck a Stacja Terenowa, K r a k ó w
W YKAZ LITERATURY Л И Т Е Р А Т У Р А
K s i ą ż k i e w i c z M. (1958), On the Turonian in the P ieniny K lippes Belt. Bull.
de 1’Acad. Polon. d. Sc. ser. geol. et geogr. Vol. VI. No. 8, pp. 537— 544. Varsovie.
K u l c z y c k i J. О., K a d a n i e r E. J. (1958), Stratygrafija m iełow ych i paleogieno- w ych otłożenij jugo-wostocznoj czasti m arm aroszsko-pieninskoj zony. G oste- chizdat.
M a j z o n L. (1943), A datok egyes karpataljai flis — retegekhez tek in tettel a glo- botruncanara. M. Kir. Fóldt. Inst. E vlo vyve, X X X V II, к. 1. Fiiz. Budapest.
Przew odnik IV Zjazdu (1953) P u tiew od itiel eksikursji Sjezda K arpato-Bałkanskoj A ssocjacji, K ijew — Lwów.
S z a 1 a i T. (1947), A z eszakkeleti Karpatok geológiaja. Ann. Inst. Geolog. Hungarici.
pp. 3—67. Budapest.
РЕЗЮ М Е
В Перечине, в зоне выступления пуховских мергелей (так назыв. пуховской свиты) в небольшом расстоянии от юрского мелового утёса, авторы констатиро
вали присутствие пестрых мергелей с роталипорами. Мергели эти розового цвета, обыкновенно мягкие с прослойками твердых мергелей.
— 528 —
Эти мергели содерж ат микрофауну (пров. перечень микрофауны польского текста) в состав которой входят в 96% планктонные формы. 85% этих форм это Rotalipora и Globotruncana (Praeglobotruncana). Это сообщество сеномано-нижне- туронского характера. Оно обнаруживает большую аналогию с микрофауной зеленых сеноманских мергелей обработанной с польской части ленинской клип- повой зоны (М. К с ё н ж к е в и ч — 1958).
Пестрые роталипоровые мергели в виду на. микрофауну и литологический характер, надо считать как непосредственно младший от горизонта „фукоидных мергелей” (альб — сеноман), выступающих в перечиском утёсе (пров. Путево
дитель 4-го С ъезда Карпато-Балканской Ассоциации 1958, И. О. К у л ь ч и ц к и й , Е. И. К а д а н е р — 1958).
Констатирование присутствия сеномана-турона в пестрых мергелях Пере- чина, рядом с распознанными уж е раньше младшими (сантон-мастрихт) и стар
шими (альб-сеноман) меловыми комплексами, репрезентирующ их тот ж е самый фациальный тип позволяет предполагат, что в зоне этой — от альба до верхнего сенона — сущ ествует седиментационная продолжительность.
Геологический Институт, Карпатская Станция в Кракове
