Znaczenie makrofauny w stratygrafii miocenu Polski

Wilhelm KRACH

Znaczenie makrofauny w stratygrafii miocenu Polski

Zbieranie i opiBywanie skamieniałości trzeciorzędowych charaktery- zuje przedostatni etap rozwoju nauk geologi'Cznych i paleontologicznych w Europioe. W Polsce l'Ówmeż zbieraoo. i opisywane skamieniałości mio-

ceńskie z klasycznych miejsc występowania w jej części południowej

i na obszarze abe'Cnej Ukrainy zachodniej.

Do geologów, którzy zapoczątkowali badania paleontologiczne w Polsce zaliczamy przede wszystkim A. Andrzejowskiego (1830), G. Puscha(1837), E. EiChwalda (1853), F. Duboig de Montpereux (1931), V. HHbera (1882), A. Reussa (1866), F. Roemera (1870). O nielicznych skamieruałościach mio-

ceńskich spotykamy wzmianki u M. Hoernesa (1867) oraz u R. Hoernesa i M. Auingera· ((879). Nieliczne przyczynki dali M. Łomnicki ('1884), J.

Niedźwied:mti· (1886).

Z nowszych opracowań mamy do zanotowania jedną wielką menogra-

fię mięczaków mioceńskich W. Friedberga (1928~6), o.partą na zbiorach przechowywanych w Muzeum' Kemisji Fizjo.graficznej PAU., w Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie, Muzeum Narodowym i Muzeum Państwowe­

go. Zakładu Geologicm.ego ·w Wiedniu.

Na podstawie tych opracowań geolo.gowie starali się określać. wiek wszelkich napotykanyclh utworów trzeciorzędowych. Zadanie to utrud-

niała jednak w dużym stopniu różnorodność facji a także słaba znajomość skamieniałości. Długo .utrzymywało się przekonanie, że makrofauna trze.-

ciorzędowa, a więc i mioceńska, poza kręgowcami, nie zawiera gatunków przewodnich z powodu jej długowieczności. W stratygrafii miocenu po-

sługiwano się zespołami i ogólnymi porównaniami, przy czym mieszano

różnice zachodzące w zespołach wskutek zmian facjalnych z istotnymi

różnicami zmian czasowych.

Na podstawie starych zbiorów muzealnych w ośrodkach uniwersytec- kich w Polsce i własnych zbiorów opisał W. Fried'ber:g monograficznie

mięczaki mioceńskie Polski oraz przeprowadził (1937) próbną analizę ze-

społów mięczaków w zastosowaniu do zawężonej stratygrafii w obrębie

dwóch poziomów tortonu dolnego. Różnice w zespołach tartanu dolnego i górnego polegają, wg niego przede wszystkim na większej ilości form braJkicznych w tortonie górnym. W Obrębie torlonu dOllnego starał się on

Znaczenie makrofauny: w stratygrafii miocenu Polski 45

porównać warstwy litotamniowe z niższymi warstwami lIgnitowymi na Podolu i Wołyniu. Różnice sąniez'naczne, gdyżpolegąją na bogatszym zespole niższych warstw i na tym, że kilka' form występuj e w jednym czy drugim poziomie. Zubożenie fauny warstw litotamniowych uważa

W. Friedberg za następstwo oziębienia wód, które na terenie Polski się­

gały naj dalej na północ w stosunku do innych basenów czy zatok mor:.

skich. Ostatecznym wnioskiem wynikającym z analizy i .porównywania

mięczaków - pooa przegrzebkami - jest mała wartość stratygraficzna

mięctJaków. Nie' można j~nak zaprzeczyć, że całokształt faun w pozio- mach stosunkowo odległych czasowo wykazuje pewne różnice, które są

wyra,zem sumy czynników takich, jak wiek, facja, ro'zmieszczenie paleo-

geograficzne. . . .

Metoda statystyczna, najczęściej stosowana w określaniu wieku, nie zawsze jest pełnowartościowa, gdyż jej dokładn08ć zależy od takich czyn- ników, jak: czas prz,eznaczony na .gro~adze:nie fauny, jakość materiału

.skalnego i łatwość pobrania go w facji (np. w facjipiaszczySltej łatwo wy-

dobyć materiał, z wapieni zaś i margli ...- trudno) ..

W określaniu wi,eku opierano się również na prawidłowościachwystę­

powania pewnych, przewodnich zespołów faunistycznych, np. w wapie- niach lit.otamniowych (mięczaki gruboskompowe),' czy

w

tzw. warstwie erwiliowej, zwykle ^związanej ze spągową .częścią gipsów do1notortońskich.

W warstwie tej w pewnym stosunku występuje Ervilia, Modiola, Cardium i. Chlamys. M. Łomnicki. (1897), śledzą~, rozprzestrzenienie tej warstwy na Podolu i Wołyniu, dzielił torton napoderwiliowy i naderwiliowy.

. Dość dużą prawidłowość wykazują zespoły facji ilasto-margliBtej zło­

. żone z mięczaków cienkoskorupowych, przede wszystkim przegrzebków.

Mówiono ^G tzw. warstwach baranowskich (M. Łomnic~i, 1898),' j'akopoję­

ciu facji i wieku charakteryzującym utwo,ry podliwtamniowe i nadlito- tamniowe, lub' o warstwach pektenowych dolnych i górnych .• Terminy te mieszano z powodu nieustalonego pojęcia warstw baranowskich i pekte- nowych. Na przykład pod nazwą "warstwy pektenowe" rozumie K.. Ko- walewski (1957) warstwy występujące w środkowym tortonie, kt6re po-

krywają' się pojęciowo z tzw. warstwami kajzerwaildzkimi. Wartość. wy-

dzieleń na podstawi,e pe'ktenów om6wiono dalej. . .

Wśród rodzajów i gatunk6w mających znaczenie dla stratygrafii mio- cenu należy wymienić rodzaj Oncophora i mięczaki słodkowodne a także

pterop.ody i łodziki Aturia.·

Oncophora w gatunku O. socialis R z e h. okazuje się wartościową

$,amieniał08cią przewodnią dla, warstw helwetu górnego (W. Friedberg, 1933; V. Cechowi<":, 1954) Austrii, Moraw, Ukrainy południowej i zachod- niej. Mniejszą wartość' mają mięczaki słodkowodne czy lądowe, które bar,dzo,trudno ozna(!zyć i odróżnić'w obrębie bliskich .odcinków czasoWych.

Występują one w helwecie Podola, w tortonie ^koło Lwowa ^{(M. ŁOmnicki,} 1.884), 'w utworach okolic Krakowa i Opola, które ^uważano dawniej za

h~lwet, lecz obecnie uznaje się za wrton. Podobnie małą wartość ~raty­

graficzną wykazują brakiczne fauny przeważnie pozbawione wartościo­

wy'ch wskaźników stratygraficznych, jakimi ^są przegrzebki. Ich miejsce zajmuje rodzaj Potamides, Cerithium i inne.

:~ W pewnęj mierie pomocne są w orientacji wieku skrzydłonogi z ro- dZaju Balantium,. Vaginella i Spirialis. Pierwsze dwa rodzaje uważane

T a b' e la l Tabela zasieKU czasowego i facjalnego przeKrzebków, w Polsce w porównaniu z najbUższ9mⁱ obszarami' 1

.•. ^~_._.

Austria i Morawy

I

Polska, Ukraina zachodnia

wiek

I

^{facje facje wiek}

torton

~

i i

^-

o ^; , dolny (opoI) ^środkowr

'a _l~

_.~ ^(graJjow

G a t u n k'i _I 9 ^I

i

~

^{S~ :>. 9 :>.}

.;

I .gcu -O _~ ^cu _{I ' ~}

i

^li!

I]

^!

a ) _ł

^~

^{., '"}

^{;:::1(1) .=~}

^'a'

^{CI) CI) CUCI)}

^a

^_9

^-

^{1l~ .... cu ~:ia 'bO Gl " ~ 'CU}

^{'" -}

^{bó cu CI)}

"" ^{- .=}

^{C. ;1:: CI) cu 'N .o :>.}

⁼

^{CI) N 50< '.o '}

^.

^'bO

^S

^{CI)' ....}

-

^{CI) ~}

^S ~~

^Iloo

^{:::I~ j}

^o

^~~

^{cu-=~ i3 o}

^~

^.~

^'"

^Eli!

^~

^{.o 'u u 5l, o}

1.0 'a

^~'j;3 ~~ $

'a

^{9 ~} :::: ::::: ^{~ CI)}

Ii'a Ii'a

Ilo .... ^{'CU ó. ó. li.@!} li

Pecten aduncus E i c h w. + + + + ^? + + ^? +

PeCten revolutus Mich t. +

+

_{+ +} + + + + +

Pecten besseri, A n d r z. *2 + + + + + + +

+ + +

+

Pecten solarium L.· + + + +

+

+ +

+

^? +

Pecten latissimus Brocc.* + + +

+

+ + + +

+

+

Amussium cristatum (Bronn)

mut. badensis (F o li t.) * +

+

+ + + + + +

+

+ +

+

Amussium denudatum (R e UJ s s) *

+ +

+ + + + + + +

+ +

+

Chlamys gloria maris (D:u b.) .

+

+ + +

+

+ +

Chlamys multistriata (P o l i) *

+

^{:T- +}

+

+ +

+ +

+

+

⁺

+

CJUamys scabreUa L a m.,

+

^{+ +}

Chlamys scabreHa (L' a

m . )

var,

+

+ + + +

elegans (Andrz.), * +

+

+ + +

+ + +

+

+

+ +

+

Chlamys spinulosa (M (in s t.) * + +

+

+

Chlamys trigonocosta (H i l b.) * + + +

~I

^{+ +}

⁺

⁺

Chlam'lls koheni (F u c h s} ... :- _--

+

+

-

^- + + + ^{- "} +- + - ^' .

r-

~ C))

:a ~

§'

~

go

ChLamYIł lcisaa' (Fav r e) ...

+ +

Chl.amlls scissa (F av r e) var.

wulkae (H i l b.) •

Chlamys resurrecta '(H i l b.) Chlamys posthuma (H i l b.)

Chlamys lilli (Pu s c h) • +

Chlamys scissa (F a v re) var.

wolfi (H i l b.)·

' Chlamys scissa (F a v r e) var.

kneri (H i l b.) •

Chlamys scabrelZa (L a m.) var.

ni.edźwiedzki (H i l b.)

Chlamys scabreUa (L a m.). var.

łomnicki H i l b.'"

Chlamys scabreUa (L a m.) var.

bolZenensis (M a y)

+ +

Chlamys elyni Z i s z c z.*

Chlamys galiciana (F a v r e) Chlamys neumayri (H i l b.) Chlamys exilis (Eichw.) Chlamys fasciculata M iII. *

ChlamlIs rllbnicensis Frie d b.

Chlamys malvinae (D u b.) + + +

Chlamys diaphana (D u b.) + +

Chlamys flava (D·ub.) + +

Amussium felsineum (F o

r.)

^var.

styriaca M e z n.'" + + +

Chlamys crispa (B r o c c.) '" ? +

1 Zestawiono głównie wg F. KautzkY'ego (1928) 1 W. Friedberga (1936) ,2 (latunkl występujące na (lórnym Śląsku oznaczono gwiazdką

+

+- +

+

+ + + +

+ + + +

+

+ + +

+ + + + + + + + + + +

I

,- ,

+ ?

+ ^?

+ +

? + + ^{? ?}

+ ^?

+

+

+ ? +

,(

+,+ + +

1+ +

, +

+[+ _?

+ + +

+ ^? +

+ + + +

+ +

I

^{+ + +}

I + + +

I I I I I I

+

+

-

+ + + + + + + + + +

+ + +

? ?

+ + +

?

?

I I

+

-,

+ +

+

+ +

+ +

+

+

~ ~

...

tO

El

~

~ a.

~

i ~ ^....

El ~.

~

~

~,

:>;'

....

.~

-::/

48 Wilhelm Kr.ach . " ^{" . . ,:}

były przez A. Rzehaka (1923) za elementy starotrzeciorzędOwe, charakte":

rystyczne dla facji szlirowej. W Polsce. w obszarze Karpat (W. Krach, W. Nowak, 1956), w utworaCh uważanych za helweckie lub przejściowe do tortonu występuje dość pospolicie Balantium fallauxi K i t t 1, Vaginella austriaca K i t t 1 i V. rzehaki K i t t l. .

Rodzaj Spirialis spotykany jest masowo w południowej części Związku

Radzieckiego (B. Ziszczenko, 1936), na Morawach i w Polsce (E. KitU, 1886), najczęściej w utworach ilastych poziomu gipsowego lub ·leżących

w pobliżu tego poziomu. Stąd wniosek, że mięczaki te dobrze znDszą wodę przesoloną. Wśród makrDfauny znaczenie stratygraficzne ma także łDdzik

Aturia aturi B a s t. ogólnie uważany za element starotrzeciorzędowy, 00

najmniej helwecki. W Polsce występuje on jedynie w kilku miejscach na Górnym Sląsku (Mszana, Dziedzice).

S~czególne znaczenie stratygraficzne mają przegrzebki. Zwraca na to

uwagę F. Kautsky (1928), Ch. Deperet i F. Roman (1912), J. Roger (1939) w innych krajach, w Polsce zaś - W. Friedberg (1932). W przeciwieństwie

do pierwszych autorów, którzy użyli przegrzebków do oddzielenia pięter mioceńskich, W. Friedberg po. raz pierwszy odgraniczył na iob.· pOdstawie torton dolny od górnego.

Torton dolny odzna,cza się występowaniem iic:z;nych gatunków, wśród .których ważną rolę odgrywają: Chlamys scissa (F a v re), Amussium de- nudatum (R e u s s) i A. cristatum (B r o n n). W tortanie górnym poja-

wiają się Chlamys galiciana (F a v r e) i Ch. neumayri (H i 1 b.). Niedaw-

0..0 jednak K. Kowalewski (1957) ^znalazł te elementy ^także w tortonie dolnym. Fakt ten pozornie osłabia ich wartość stratygraficzną, świadczy.

bowiem o powolniejszej ^niż przypuszcz,ano przemianie gatunków w czasie.

Ostatnio (1957) starałem się zastosować przegrz€'bki nie tylko do odgra- niczenia podpięter, ale także poziDmów w obrębie tortonu. Należy tu za-

znaczyć, że zmiany w składzie zespołów uwarunkowane są w· pierwszym

rzędzie zmianami facji, których użyto jako nieodzowną pomoc w podziale tortonu. W dalszym dągupoziomy te można wydzielać w strefie brzeżnej,

gdzie morze tortońskie' było płytsze i oscylowało ~mieniając facje. W stre- fie natomiast głębszej basenu brak makrofauny lub zaznacza się ciągłość'

sedymentacyjno-faunistyczna. .

Damy tu przykład stosowania makrofauny w stratygrafii trzeciorzędu

PolSki i Ukrainy, przy czym szczególną uwagę zwrócimy na wartość

przegrzebków.

W morskich utworach Ihelweclcich na terenie Polski (Górny Sląsk) WY-

stępują ,gatunki mięczaków typu starszego, np. Lima miocaenicaM.

Hoern., Spondylus gussoni Costa, Chlamys crispci (Brocc.). " i ,

W helwecie podkarpackim dołączają się AmussiumdenudahL~

(R

e

u s

s),

^A. felsineum (F o r n.) oraz liczne ślimaki skrzydłonogi: Vagi- 'nella austriaca K i t t l, V. depressa K i t t l, V. nehakiK i t t l, Balantiu.m

fallauxi, K i t t 1. Gatunki te spotyka się sporadycznie także w tortonie dolnym, ale w towarzystwie innych gatunków, które są wybitnie tor:-

tońskie.

W tortonie dolnym, w strefie płytszej. basenu, spotykamy zespoły róż­

niące się między sobą gł6wnie facją. Mamy tu kilka typów facji i form;

np. typ śląski płytszy i. podkarpacki ił6w:głębszego basenu z mięczakami

Znaczenie makrofauny w stratygrafii miocenu Polski

cien:koskorupowymi Macoma elliptica (B r ^{O C} c.), Abra .Bp., Jezowcami Schizaster, cienkoskorupowymi przegrzebkami: Amussium denudatum (Re u s s), A. felsineum (F o r.), A. cristatum (B

r

^o n n) mut; badensiS (F o n t.), Chlamys trigonocosta (H i l b.), Ch. koheni F u c h s i ślimakami skrzydłonogami Spirialis, Hyalea, Balantium, Vaginella. . . ,,,

Zespół pekrenów w tym typie osadów, spotykany przewaznie • W poiio!...

mie pod1itotamniowym, niewiele różni się od zespołu

w

poziomie nadli- totamniowym. Większe natomiast różnice zachodzą przy porównaniu tego

zespołu z zespołem z helwetu. Odróżnienie poziomu pod1itotamniowego ód innych poziomów podobnej facji udaje się przeprowadzić napodsta- wie cech ujemnych zespołu, przede wszystkim braku grupy .przegrzeb-

ków Chlamys scissa. . .

, ' Nader znamienne są iły korytn.ickie utworzone w głębszej spokojnej zatoc·e, które występują w Korytn.icy, MałOSZOwie.' kOło. Ksią2;;lWre:ijtiElgo

Jw Grudrii.e Dolnej koło DębiCy w poziomie podlito~oWyn:1. Chllr~­

terystyczne są tu duże ślimąki i małże, np. Triton,Pirula, Cardiu:rit,·Me- -retrix. Z pektenów występuje tu: Amussium cristatum (B r on n), Chla- mys ,scabrella (L a m.) z odmianami i Pecten aduncus E i c h. w. Niektóre Z'

tYch

^{form Występują} na wsChodzie w Dryszczowie i w waciltwach li- gnitowych Podola i Wołynia. Ty!p ten odpowiada zresztą dobrze zęołotn

wiedeńskim. ' ..

, W poziomie litotamniowym, w niższych warstwach heterosteginowych,

występują duże Ostrygi Ostrea gryphoides S c h lot h., Pecten latissimus , B r o cc., a z otwornic spotykanych masowo: Heterostegina costata

d'O r ·b. i Amphistegina lessoni d'O r ib., W górnych warstwach litotanmio- wych cały zespół nosi charakter rafowy z gruboskorupOwymi jeżowcan1i

Clypea.ster, ostrygami i pelktenami: Pecten latissimus, Chlamys scabrella (Lam.) var.elegans (Andrz.) i odmianami Ch. multistriata (P oli); , Ch. lilli (P u s c h), Pecten besseri A n -d r z. Na. Wołyniu i Podolu w pozio- mie tym ·a także w podlitotamniowym występują endemiczne gatunki Chlamys flava (D u b.), Ch. diaphana (D u b.) i Ch. malvinae (D U b.).

W, fa·cji ma'rglistej tego poziomu występują Amussiumdenudatum (R eu s s) i A. cristatum (B l' o n n). Poziom ten jest najbardziej ohai"ak- teryStycmy liie tylko ze ^względu na facje, ale i na wiek zespołu pekte- n6w. Nie są one w tym składziemane ze sta·rszych warstw litOtamnio-

, wych. w kraj ach sągioomch. ,

, W poziomie nadlitotainniowym są ważne pekteny z grupy Chlamys Zilli (P u s c h), Ch. scissa (F a v r e) z odmianami. , . ," ': :' , ' W wykształceniu górno-śląskim mamy ponadto powtór2Jeni.e' zespoł6,lv

pektenowyc'h z AmU8sium cristatum (B r o n n), A. denudatum (R e u

s

s), Chlamys koheni(F u c h s), Ch. trigonocosta (H i l b.), przy czym wystę­

powanie Chlamys scissa jest ograniczone. W wylkszJtałceniuświętokrzy­

skim brak jest Amussium denudatum i A., cristaturn na ~Ol"2:yŚć żebHlwa­

ilych Chlamys scissa i Ch. scabrella z ochl1iartaini.')K. 'Kowalew,ski (19~1) rul.zywa ten typ rybnickim i podkreśla jego podobieństwo do typu podM-

sko...;wołyńskiego. Z innych mięczaków . charakterystyczne ,są tu małże

CardiU'rn barano'IJense Hi l b.;" "GlyCimeris menardii (D e s h.)vail". rii- ',dol phi (E i c h w.), Isocardia car L. ~;, .

W poziomie erwiliowym przewodnimi formami" są: Ervilia pusilla ,P h i 1., Cardium praeobsoletum Ł () m n., Modiolahóernąsi' Re u ss, Chla- mys lilli (P u s c h) i Ch. wolfi .(H i l b.). Taki zespół jest następstwem wY'-

Kwartalnik Geologiczny - 4

Wilhelm Krach

:'~ł(xlzenia' w's:irefie brzeżnej"' i ~ jak chcą inni - nadnuernegozasOlerua . . Chodzi turaezejonastępstwo dwóoh faz: wysłodzeIiia i nadmiernego

;~,asólenia. Ośtatnia faza odpowiada nagromadzeniu pektenów. Poziom

ren

nie tylko 00 Pock>lu jest nader charakterystyczny i ciągły, ale na zach,o- dzie PolSki rówriieź sPotyka się go. często. .

Poziom solri~gipsoWy nie jest jednolity pod względem facji. W głęb­

~zych, ilastych, ()Sadach tego" poziomu występują nieliczne mięczaki ben- .toIiicZne orazsk~ydłonogi (Hyalea, Spirialis, Vaginella), wśród których

Spirialis czasem występuJe masowo. W strefie płytszej są ryby i pl-ze- grzebki' Chlamys elyni (2 i s z cz.), które częściej spotyka się dopiero w poziomie !kajzerwaldzkim tortonu środkowegó.

Na obszarze NiŻiny Sandomierskiej K. Kowalewski (1957) wyróżnia fację mieszanego typu rybhicko-kajzerwaldzkiego z Chlamys neumayri

(I!

^{i1 b.f i} Ch. galiciana (F a v re). Byłby to dowód powolnych zmian faUhYj:'eltierlow.Oczywiście fakt ten podwaza w pewnym stopniu wartość

pożiolriu S<>ln~gipsOwego. W poziomie tym występują też utwory zupcl- .nie poobawione fauny, có wiąże się z nadmiernym nagro.madzeniem soli.

'. WtorloIiie śiOdkowym, 'w niższym poziomie kaj'zerwaldzkim, w osa- dach głębszego morza śtosim.ki Iiiewiele się zmieniły, przeto. tak samo

'gromadnie

występują spirialisy !i. Chlamys elyni Z i s z c z. (Górny' Sląsk:,

podole). W'strefie br21eżnej tego tortonu występuje bogata fauna pektenów

,drobriożeberkow.anych z ChlamlIs neumayri (H i l b.), Ch. galiciana (Fa- ':v r e) i inriymi·. Na Górnym Sląsku w pOziomie kajżerwaldzkiin często

~.spotykana }estfornia Chlarnyslilli (P u s c h), rzadziej odmiana Ch. scissa (F a

v

r e). Ten nioWy. zeSpół, zam.acza się już w pOziomie gipsowym rzad-

.~ występoWaniem niektórych pektenów dharaktety"żujących geogra- ficznIe. odległe obszary w Polsce i Ukrainie zachodniej;' J,est on zgodnie

uważany. za dohry wskaźnik wiekórwy. Na' Górnym' Śląsku formy te są

T2Jad:sze; 'prawdopOdobIiieże względu na utrudnione połąc:.?JęIiie części

wsChodIiiej i zachodniej basenu. Przetrwały tu natomiast daWllliejsze formy Chlarny"s scissa (F a 'Ii r e) i Ch. lilli (P u Si c h) z odmianami. IIUle forrny"ma:krofauny w małym stopniu' wykazują zmiany. Do ważniejszych

gatunków; masowo tu występujących, należą gatunki Turritella pythago-..

raicą Hi l b. vat. rabad I(N i e d ź w.). Wyższy poziom tortÓiI1U środkowe­

gO ,(boguciclci); w ZWiążku' z daleko posuIiiętym spłyoeniem, odznacza się

nawrotem :zespołów do stosunków dawnych. Znika tu Chlamys scissa (F·a v re).' Z dolIlOltottońskich form przecihodzą tu Pecten besseri A n d r z., . ChlarrJ-ys elegans (A n d r z;), Ch. multistriata (Po li), 'z innych: Isocardia

:Cor

L.;

Turritella pythagoraica H i 1 b. var. rabae (N i e d ź w;).

.. W tortoniegórnym. (buhłow) występuje fauna mieszana tor.tońslro-sar­

ma·cka; przegrzebki zaś nie są już znane.

W sarmacie znaczny procent mięczaków wymiera. Miejsce ich zaj-

mują Iiielicznerodzaje i gatunki, które pojawiają się jednak masowo,np.

Potamides, Cerithiurn, Dorsanum, Donax, Mactra, Tapes, Cardiurn. . , Ze względu namacrenie przegrzebków w stratygrafii miocenu podaję

ich zaśięgi ~we w ramach podziału miocenu w Polsoe (tab. 1).

Pracownia Geologicm.o-Straty- , graficzna PAN w KTakowie

Nadesłano, ditia7 p,aMziernika . 1957,.r.

Znaczenie makrofauny w stratygrafii miocenu Polski 51

PIŚMIENNICTWO

ANDRZEJEWSKI A. (1830) Notice sur quelques coquilles fossiles de Vo;łhynie,

Podolie. BulI. Soc. Natur. Moscau.

CECHOVIC V. (l954a) - Entstehungsbedingungen und stratigraphische Stellung der Oncophoraschichten. Geol. Sborn. 5, 1-4, str. 269--312'. Bratislava.

CECHOWC V. (1954b) - Oncop'horas Retegek a Salgotarjani KOszenmedence.

FOldtani Ktizleny 84, k. 4, p. 0011--3313. Bud-apest.

DEPERET Ch., ROMAN F. (100'&) Monographie des Pectinides neogenes de l'Europe et des reglOM voismes. Mem. Soc. Geol. France, Pa,leont. 26, p. 'l!--łl94. Paris.

DUBOIS F. DE MON..rPEREUX ,(1831) - Co:nchiologie fossile du pla<teau Wolhyni<e - Podolien. Berlin.

EICHWALD E .. (18513) - Letha,ea rossica. 3, p. 1-000. stuttgart

FRlE:DBERG W. (1928'-36) - Moil!lusca miocoenica !Poloniae. I, II. Musaeum Dzie- duszyckianum Ly;ów, Poznań, Soc. Geol. de Pologne. Kraków.

FRIEDBERG W . .(1962) - nie Pectiniden des Miocans von !Polen und ihre strati- graphische Bedeuttmg. BulI. Acad. Pol!. [B.], I, p. 47'---66; m, p. ] 13- ,1'22. Cracovie.

FRIEDBERG W. (11)313) - Oncophora duboisi M. H o e r n. (O. gregaria M. Ł o m n.) im Miocan von Polen. Bull. Acad. Pol. [B], p. 155-161. Cracovie.

FRIIDDBERG W. (19t39) - Versucbe einer Stratigraphie des Miocans von Polen auf Grund semer Molluskenfanma. Bull. Acad. Pol. ScL Lett.[B], I. p. 19- 30. Cracovie.

HILBER V. Cl882) - Neue und wenig .beka.nJIl.te Conchylien aus dem ostgalizischen Miociin. Abh. d. k. Geol. L.-A. 7. H. 6. Wioo.

HOERNES M. (1856-1870) - Die fossilen MoUusken des Tertiiirbeckens von Wien.

Abh. d .. k. k. Geol. L.-A. 3, 4. Wien.

HOERNES R., AUINGER W. (1W79-1891) - Die Gastropoden der Meeres-Ablage- rungen der eraten und zweiten miociinen Mediterranstlllfe in den oster- reichisch ungarischen Monarohie. Abh. d. k .. k. Geol. R.-A. 12, S. 387.

Wien.

KAUTSKY F. (1928) - Die biostratigl'aphische Bedeullung der Pectiniden des nie- derosterreichischen Miocans. Ann. d. Naturhist. Hofmuseums. 42. S. 245- 2'73. Wien.

KITTL E. ('1006) - Ober die miocanen Pteropoden von Osterreich-Ungarn. Ann. d.

Naturhist.. HOIfmuseums. 1. S. 411--74. Wien.

KOWALEWSKI K. ~1957) - Uzupełnienia i nowe dane dotycZące podziału miocenu w Polsce Prz. Geol., nr 1, str. 1-11; nr a, str. 49--S4'. Wa~sz.aMTa.

KRACH W. (ł957) - Przegrzebki miocenu Górnego Sląska. Acta Geol. Pol. 7.

Warszawa.

KRACH W., NOWAK W. (1t91516) - Miocen Okolic AndrychowG.. Rocz. Poi. Tow.

Geol. 25, z-. 1, str. 9-40. Kraków.

ŁOMNICKI M. (1004) - Słodkowodny utwór trzeciorzędowy na Podolu galicyjskim.

Kosmos, 10, 11, 12, str. 592, 665, 744. Lwów.

ŁOMNICKI M. (1898) - Atlas Geologiczny Galicyi. Kom. Fizj. Pol. Akad. Umiej., cz. 2, ^Z. 16, Kraków.

'N!EDZWIEDZKI J. '(1886) - ZUIl' iKenIlltniss der Fossilien ^VOlll Wieliczka und Boch:"

nia. Sitzb. d. Akad. d. Wiss, 94, Sep. S. 1----ł1', [1]. Wien.

52 Wi)helmKrach :,'

PUSCH G. (118311) - Polens Paleontologie. Stuttgart.

REUSS A:. (1866) - Die foesile Fauna der SteilOsal.zaJblager:ung von Wieliczka in Gelizien. SitzJb. d. math.-mat. 55, [I]. S. 17-182. Wien.,

RZEHAiK A. (1923) - Moravske ttetihory. KlIlih. Stat. Geo~. O. Cesk ReP. a, str, '1,.:.- 50'. Praha.

ROGER J. {1939) , Le genre. Chlamys dans les' formations neogenes de 1'Europe.

Mem. Soc. Geol. France, N. S. 17, No 40, p. ,1'-:94. Paris.

ROEM!ER F. (1870) - Geologie, von Oberscblesien. Breslau. ' :,!

1HHmqmuro B. n. (1009) ~ qOOpaiCllllOe MOIIJIIOCIRH. !I1aneowr. CCCP. Af(a~. HaYlit.

10., Bbm. 3,' 4. JIeHlHHl1p8A.

Wilhelm KRACH

TBE VALUE OF TBEMACROFAUNA IN TUE STRATIGRAPUY OF TBE M10CENE IN POLAND

Summary

i ~, .

, .... ,.

,

",I.

, With the end of the.2()bh century, :f;hep:e began, Iboth in ;POland and in West~

Ukraine as well as in Western Europe, the collecting and describing of Miocepe fossils found at a score .of classical localities which abounded in remnants of living organisms. On the basis of these investigations the, age of the Tertiary formations was determined, andusually compared With formations of the Mediterranean type in other European countries. Due to the relative1y scanty cogitizance of the macro- fauna among which lamellibranchs' and gastropods predominated, and to the variety of facies, divergent opinions were put forthwith regard to the age of the same formations. Hence it nas ad.so !been assumed thalt the Miiocene molJluscs are paitioU~

1a111y long~lived and therefore stratigraphically of small vaJue. More' recent invest.i- gation of faunae, however, undertaken by W. Friedberg (1911 :"-1934), initiated , a period of keener efforts towards determining the age of formations. To be true,

even, the first attempt, undertaken byW. Friedberg (1939), of distinguishing two

contiguous horizons of similarage, disclosed that the differertees in fauna arebtit insignificant, yet that utilization of associations of horizons which' as to age are further separated, does yield 'some results. In the ,analyzed associations irio~

important are the Pectinidae which have been investigated by W. Friedberg (1932) from a stratigraphical point of view. The comparison of' fauna associations based upon the statistical method is not accurate, since it is dependent on such factors as differertt state of preservation, period of collecting, dissimiIarity of facies, 'etc.

To the most stable belongs the association of fauna in the so-called Ervilian beds (I\lnderneath the, gypsum horizon) which is featured by the abundant occurrenceof lamellibranchs of genus Ervilia, Modiola, Cardium and Chlilmys.Next in 1ine is, the fairly viuiegated association of the lith~tamnian ,horizon, pharacterized by .tł).iąc

shells, and others.'

Summary 53

When taking into account the significance of the macrofauna groups of molluscs or

ol

its individual species, there should in the first place be mentioned genus Oncophora (O. socialis), characteristic for the Upper HeIvetian of Austria, Moravia, and of Western and Southern Ukraine. Of lesser value for the Lower Tortonian are genera Cepaea (C. silvana) and other fresh-water genera, and the btackish gastro- pods and lamellibranchs Potamides, Cerithium, Cardium. A frequent specimen among pteropods in the Helvetian is Balantium, Vaginella. In the Middle Tortonian there abundantly appears genus Spirialis. Among cephalopods, of importance is nautilus Aturia aturi, characteristic forthe oIder Miocene, especially the Helvetian.

Here the most important role is played by the Pectinidae. Sin.ce long their significance' has been known. In Poland it was W. Frledberg whO first realized their importance for distinguishin-g not only stages, but substages too, within the range of the Tortonian. For the Lower . Tortoniantheręare important: Chlamys scissa (F a v re); . A~ussium 'denudcttum (R e u s s) and' ^A. cristatttm(B r o n n). In the Middle Tortonian there appear:. Chlamys galiciana (F a v r e) and Ch. neumayri (H i I b.). On the basis . of Pectinidae and other species of moliuscs, the authorhas recently (19517) differentiated several horizons within the Lower and Middle Tor- tonian amidst the changing littoral facies.

Characteristic for the su:b-lithotamnian horizon is the association of pectens:

Am1Lssium felsineum (Fo r.), Chlamys trigonocost.a (H i! b.), C1t. koheni (F u ch s), {lmussium denudatum (R e u s s) and A. cristatum (B r o n n), together. with other.

species of lamellibranchs and gastropods .

. . ~In the lithotamnian horizon there are characteristic:· Ostrea gryphoides Sc h l (, t h., Pecten latissimus B r o c c., Chlamys scabreUa (L a m.),. Ch. scabrella var. elegans (A n d r z.), Ch. multistriata (P o I i), Ch. lilli (P u s c h), Pecten besseri (A n d r z.). In the super-lithotamnian horizon, in an argillaceous facies, there appear pectens similar to those from the sub-lithotamnian horizon, and among them most

~portant is the group of Chlamys scissa (F a v r e). In the ErviZia horizon there usually occur abundantIy Chlamys lilZi (P u s c h) and Ch. wolfi (H i l b.) .

. The salt-gypsum horizon is devoid of fauna. In its argillaceous intercalations there often plentifully appear pteropods, Buch as Hyalea, Spirialis, Vaginella, and

~t times the smooth pectens. Chlamys, and fishes.

In the Middle Tortoni~, in its lower horizon (Kaiserwald horizon), there amply 8!Ppear Spirialis and Chlamys elvni (IZ h i z h.) - as d~r facies - whlle in its higher horizon (Grabowiec horizon) - shallower facies - we find Chlamys neU~

mayri (H i l b.) and Ch. gaZiciana (F a v re). Of gastropod species, charąQteristic

is here TurriteHa pythagoraica H ^ił b., and T. pythagoraica var. ^rabae (N i e d;lW.).

A significant feature of this horizon is the reappearance therein of sp~cies C;hlamys elegans . (A n d r z.), Ch. multistriata (P o l i), Pecten besseri (A n dr z.} which also QCcur in the Lower Tortonian.

The role played by the Pectinidae ends in the Upper Tortonian (Buhlovian).

They perish, together with many other mollusc species, in the brackish environ- ment. In the Sarmatian we viTitness a further extinction of species of thesaliIie sea. In their place there abundantly appear molluscs of genus Potamides, . Ce- rithium, Dorsanum, Donax, Mactra, Tapes, Cardium.

T·here exist' a great number of divergences from the above discussed scheme;

occasioned by facial conditions. Thus this scheme should be used solely to dis~

stingu-isb horizons. The attache d table (see Polish text) illustrates the significance of the Pectinidae' in' the Miocene of Poland and Western Ukraine, compared with Austria and Moravia.