Antofilit ze Szklar koło Ząbkowic ŚIąskich

Marta "JUSKOWIAK

Antofilit ze Szklar koło ZQbkowic . S ' IQskich

Anro.fility ,

nale*ą~ ,

do

doŚĆlrZ8.<lk<? ::spot:yk8.IlYc~"., minerałó~ ',' ,slm,lotw~

·ązych

.

. Tworzą

. .one,:izom()I"ficzny szereg,

tnag.Q.eząwo-że~zistyeh ,krzemia":'

nóW.zgrupyamfi~lu! ~jącY ~ Uld,~~ . ['Qp;:tpOwyn:J.

c

' Mogąon~

przyjmować do

swej

Slecl

krystalicznej obce

Jony,zw~(!2la<Ga,J\fu, Ti i

Na. Antofility

znane są

jako

minerały metamorfi~zne, występujące głów­

nie w

skałach

prekambryjskich i

częściowo

paleozoicznych.

Mają dosyć

.szeroki

zakres trwałości

w facji epidotowo-amiibolowej

i

amfibolowej.

Odmiana,

zawierająca ~y __ ~t A!~,_~ _~L_gedrytem.

W

Polsce amfibol rombowy

' :oostał, znaleziony

w gnejsie gedrytowym

,w

Tatrach i opisany przezW.

Pawlicę

(1915). Pom tym w polskim

piśmien­

nictwie

niel~potklłłam

innyClh prac na

tema.t~ibQlt ~bowych.

W. !l"i:~1949'

K.Spangenbergi

M.

Miille!!:" stwier;dzili

ob€coość

antofi1iPu w serpentynitach Szklar.

Antofilit .występuje

jako.

. składnl.kakcesoryczny

~., p8!'jlgęnezie, ,z op.winęm,tremolitem,

antygorytem, bronzytem oraz

rilI:lgn~tytem,":magneZytem. i n$-erałami

niklowymi. Oznaczony

przęz tY$

a:ut9.rą":V: wSpółczynnik zała:mania światla

antofilitu ,n"

wynosi',

1,626

~i

1,632:

~!elu

badaczy

zajmowat.psię tą interesującą grupą

amfiboli. Na

uwagę

~higujesyn,tetyąna

, praca J. , C. Rabbitta H948),krt;óry

zebrał'

z

1i~a~

tury

93

, analiży i opraoov.v~

antofilitu. Na podstawie

tak, ~~zer.nego rilateriału

autOr ten wysuwa wiele

spostrzeżeń i

wyprowadm

ki~~ wy-

kresów

dotyczących własności

tego szeregu

' kryształów inieszanydL.l'lie~

które zltych wykresów

wykO'I'Zystał;am

przy interpretacji

srJOs~ń własnych.

~r9wadząc

badania. petrograficzne serpentynitów

występujących

z

ma~

gneZytemkOlo Szk1ar

:00. DoInymSląs:ku

w latach

195.5-1957otrzjimałani

od mgr z; , Gajewskiego

próbkę skałyznonominera1nej

o

wyglądzie ~zb:estti.

Po zbadaniu

ókażało się, że

jest to

łupekantofilitowy.

Pobrana:

' dobaidań

próbka

Pochodziła

ze starych

:tl.iemieckichćhodników zn.ajdują<:yeh się

po pOlildniowejS1lrónie Szklanej Góry

kołoSzklar

(poziom

·

"Rud9lf''). 'Skala

,

aritofilitówa

wystęi:>lije

tu

'W' postaci żył osiągająCych

niekiedy

miąższOść

,do 10 cm. Przebieg

żył

jest

rÓŻI1okierunlrowy, najczęściej

jednak zbli-

ŻOńyde

kie!!:"llnkIl W"-E; a upad

zmierua:się

w granicach 20+70.0;

Zyły .skalYa:intofilitow~ występują'

w

barom'

silnie

przeobra~on~5erpenty­

nicie;

startowiącyn1·rudę'niklOwą.

Z serpentynatem tym

występuje:i'Ówriież

312

Marta Juskowrak

. chryzopraz.

~ókna

antofilitu

osiągają długość

kilkunastu centymetrów i

ułożone są

równolegle do przebiegu

żył.

Skała składa się

z

włóknisto wykształconego

amfibolu

i

miejscami prze- pojona jest

krzemionką,

która wnika w

skałę, 7JaTÓWnO

w

spękania

równo-·

ległe,

jak

i

poprzeczne do

włóknistości.

Barwa

skały

jest jasnokTemowa

do żółtawej.

Miejscami widoczne

są

czarne punkciki magnetytu.

Pod mikroskopem.

skała

wyka:zuje

strukturę fibrolitową,

tekstura

zaś, przeważnie równolegŁa,

miejscami jest zaburzona. Rzadko obserwuje

się jednocześnie

wygaszanie

większych

pakietów 'antofilitu, a

i

te

często

po- przerastane

są

drobnymi

igiełkami

tego

minerału

pod

kątem. około.

45

^{o •}

Z tego

względu są

utrudndone badania optyczne, jak

również

pomiar

kąta­

łupliwqści.. ~~filit.

w

p~e

cienkiej. 7.Ilbarwiony

jes~ żółt~wo.

Nie ma jednak

^I

Wyraznego pleochrolZlllu. H(lSlada··

typo.wą onen1:acJę .;optyczną:

x= n,

y.-~. Dwójłomnoąć

óznaczona

7.Ilpomocą

kompensatora Bereka wynO\Si 0,023,

kąt

>osi optycznych zmierzony IlaIstoliku uniwersalnym

2\1)""-7'8+80~,płaśżczy2lIia

osioipty(2Ilyoh jest

równoległa

do (010).

Wsp6łcizynniki zalanlani.aświatła

oznaczon.po iril.ersyjriiew zorientowanych Odhipikach w

świetle

sodowym:.

Są

one 'nieco

niższe od

podanych . przez

k N. Winchella(1951). .

:j .. " lIa •.

1 ;598 ± 0,001

n{l

-:-1,613 ± 0,001 'n" .' 1,620.:1: 0,0005

_________________

~Wart~Ć:cgW.:2jl~!LQP.llCZQM--?:-:r.Q~nicY. w~łcz~nikóWc-t.al&nanllL---­

światła o>n~ '--:... ..

na' . . 0;022. jest zgodna w granicach

błędu

z

wartością OZM-:- C2óną,

za

pomocą

kompenSatora Bereka. .

.

'Pożostale składniki" skały

to drobnokrystalicmy' kwarc

WIrikający

W.

~trzeme 'rr.iiędzy

pakietami antofilitu i

pokryW'ającyściaily: prÓŻni drobD.ąszczatką·

oraz" rozSiany w skale magnetyt

i słmiie

dwójlomriytalk:;_

prawie jednOCllSiowy, optycZnie' ujemny.

>

~prócż "spOstrz~żeti·

'mikI'OSlko:powycli na' Wybranym materiale,'Wyko- nano

naStępująCe

badania

własności

fizycznych l chemicznych antOfili.tu!

'. :l),aIllal!lzę" Ch.ęmiczną

. i

'spęktralną,2)oona~nJie 'gęstości,

"3)

·ahalizę·

rentgenograficzną

i

termiczną.

' . , . _ 'Materia! przeZnaczony' do baqań staramrie wybrano ręcznie pod ,lupą

dwuoczną, pożbaWiB:jąc'

go

całkoWicie 'zanieczyszCZeń

kwarcem

i

magne- tytem. Badania' chemiczne poprzedzono

pómOlŚciową analizą spektralną"

której WYlliki' zesilaWionow tabeli .. 1.

Analizę wykonała

mgr

Halina, Ważny

~. ąpekttografie średniej'

dyspersjiQ-24. ". ' .... , . ... " . . ' .

Poriitięj,

O,ooxófo

występują:·p.

TI, Pb, SIli, Sb,w, Bi, V,Li,Cd, 'co.

l3ac1aniałni chemicznynU stwierdzono ślady Al20 3· i Na20 a ta.kżęb.r~

Ti02 i!f€203°o Wyniki

badań

chemicznych oraz ichprze,li.czenie zestawiono w

ilabela~h

,2i3.

Krzemi9rikę,

'podobnie jak

sumętlenków~03, QlZJ;laCZc,mo-

w analizie

metodą klas,yf!ZI1.ą,FeO

-

mętodą

JakOba; _Ti02

i

MgO

~'

kolorymetrycznie.

;F'~foranem dwuzasad()wym~trąoono

eao.i MgO razem.

i "io~ięlonQ.,

w' aJkoholu, co jest .zaleca.ne

przydu~ym

padmiarze

MgQ

LśladaehCaQ. Następnie

wagowo oznaczono MgO, a eaO ....,... ^ma:ngano-

Antofilit ze Szk1ar 1roło Zą"b!tQwic Śląslcich

313

Wyniki póHlościowejanalizy spektralnej

I

\. ,.

Rząd . wielkości. "Składniki .,

XO i X% Si, Mg, Ca, Fe

O,X% Al, Mn, Na, Ni

O,OX% K, Ti, Zn

O,OOX% Ag, As, Ba,

er,

Cu

.'

Tabela 2 Ańalizy chemiczneantolilitów'

J ^l

[,

²

I

³

I

^4.

^·f.

⁵

I

^Składniki

!

W procentach,

1

^Stosunki

I

W procentach wagowych _, wagowych

.

'.

^.

molekularne

\.

I Si02 41~59 58,74 59,12 59,56 59,63. 9923

Ti02 0,97 0,02 - - 0,00 -

Al20 3 12,81 0,12 0,91 0,66 ślad

Fe203 5,90 0,66 1,01 0,76 0,00 ^{, -.:::..}

I FeO 14,81 5,61 6,89 7,49 6,57

.,4 I

I ^{. ,.,:MnO ślad 0,06 0,23 0,17 0,23 32 . '}

. MgO 15,13 29,95 29,67 28,97 29,98 7432 ·8697

Cao

3,55 ślad 0,06 - 1,79 319

. Na20 0,43 ślad 0,30 - ^{. ślad} -

~O 0,12 ślad - -

-

^-

~O 0,86 . 0,24 - 0,31 0,11 -

H2O+ 1,68 4,59 1,97 2,38 2,36

..

1310

F ^{2,34 - - -} -

Razem 100,35 99,99 100,16 100;30 100,67 - ^i"

1. Gediryt z Ta.tr. Analizę wykonał W. Pawldca (1915) .

.. 2. AntofiUt z nefrytu antof1l1towego z .Paa.k11a., FlDIandla •. A'Ilal1zę. wykonał G .. Grosser, (E.R!,- mann, 1936).

3. Antof1l1t z azbestu antof1l1towego z gnejsów z Paakkllannl.em!, Finlandia. Analizę wykonał

R. KBla.joki (P. Hae.pa.la, 1936).

4. Antofilit z azbestu antof1l1towego z gnejsu z l'Ull1kadnen, Finlandia. Analizę wyik.onilł E. 88- vola.lnen (P. Haapala,. 1936). .

5. AIitofill.t ż łupku aIl/tI:ifllltowego ze Szklar koło ZąbkoWic ślą,skich (masyw aerpentYn1toWJ).

DOlny atąsk. Ana.lizę. wykonała autorka.:

314

metry~e,

H

2

0 + natomiast -

metodą

Penfielda przy 15-minutowym.

ogrzeWaniu w

te:rp.pęraturze

lOOO°C.

, .'

Należy zauwazyc; że badany antofilit jest prawiezupelnie pązbawiony

A120a. Serpentynity ze Szklar

odznaczają się również

stosunkowo'

małą zawartością

tego

~kładnilm

w porównaniu np. z serpentynitanri Sobótki

Fig. 1. Diagram układu MgO (+CaO+N~+K1O) - FeO (+FEl208+MnO+TiOl) - AhOa z zaznaczonym według J. C. Rabbitta polem występowania antofilitów Diagram of formula MgO (+CaO+N~+K!O) - FeO (+FetOs+MnO+ TiOl) • -AlIOs with thę zone of anthophyl1ite occurrence indicated acoording

to

J.

C. Rabbitt

1 - antof111t ze smlM'; 3,6 - antofility z PaakUa, P1nlandia; 4 - antomit z Pa&kuan ...

niemi, P1nlandla; 5 - antof1llt z T1lll1ka1nen, Ptnlandla; 7 - antof1llt zarodkowego Uralu (Mi-a.mol'llk) , ZSRR; 8 - antonut z MJasku, Ural; 9 - antof111t z mby 1 - anthophy1l1te tram 8zklary; 3,6 - .anthophy1l1tes· fl'om. PaaJdla •. P1nland. 4 - antbophy1l1te mm Paakllann!em1. Ptnland; 5 - anthophy1l1te fl'om T11lllka1nen.PlnI&nd;

7 - anthophy1l1te mm M1ddle Ural (Mramors!ty). Soviet Un1on; 8 - anthophy1l1te tram M111Bk. Ural; 9 - anthophy1l1te mm mba

. (KataJóg

analiz chemicznych, 1959).

Porównując

otrzymane wyniki aI)alizy

antofilitu z analizami zebranymi

przęz

J. C. Rabbitta stwierdzono,

że

badany antofilit jest najbB.lrdziej podobny do anrofilitów z Finlandii (tab. 2, analiza 3, 4

i

5).

.

Proste przeliczenie analizy chemiczn,ej

. wskązuje, że minerał

zawiera

nadmia' r H

₂

0,

związany

prawdopodobnie z

obecnością

submikroskopowych

I

Antofilit ze SUclar koło 2;ąbkowic S1ąskich

315

~ówtalkU,

oraz

barom ~y

lrlIiedomiar

Si~,trii.eszczący się

w '

gramcaCh błędów .

analitycznyCh.

· ' . . '.' .,'

f ;

Przy ustaleniu

~oru

antofilitu

posłużono się

ogólnie

przyję~

wzo-

' rem

'krystalochemicznym dla amfiboli rombowych:

X

7'[(OHh Z8~,

~. ., ," -', , ' . ,

gdzie: .X - oznacza. Mg, Fe,Mn, Ca, alkalia i

część

Al,

;,' ' . Z - ozriacia Si i Al. . , ' ..

Tabela ~

Dane liczbowe do stechłometrycmego wzoru antofłlltu

Pierwiastki

I

atotnovve ^Stosunki

I

~ovve ^Stosunki

I

^Proporcje

I

do wzoru ^Proporcje Si

i

_0,9923

[3,9692 7,9775 7,98

I

Fe+² 0,0914 0,1828 0,7248

o>nl

Mn

I

^{0,0032 0,0064 0;0257} 0,03 6,99

Mg 0,7432 1,4864 5,9749 5,97

I

Ca I _{0,0319 0,0638 0,2565 0,26} H i

I

^{0,2620 2,2620 2,1063 2,U}

O 2,9853

-

^{24,000 24,00}

Razetn

! -

^5,9706

I

^{'. - -}

Liczba jednostkowa

ładunków

elektroujemnych tlenu, podana we

wzorzę

i wynosząca

48 [(22+2) ·(-2) = 48], musi

być z:r6wnoważorua sumą ładun­

ków dodatnich

' wszystkich kationów. Przez przeliczenie stosunkówato-

mowych (tab. 3)

lllJa

stosunki

wartościowości i

pod2lielenie sumy ujemnych jonów (48) przez

sumę wartościowości

kationów (5,9706) otrzymuje

się stały mnożnik

(8,0394).

Mn9żąC

przez

tę wartość

(8,0394) st.Qsunki ató'iIiowe poszczególnych kationów otrzymuje

się

proporcje (tab. 4, kolumna

6)~

według

których

zestawić można

wzór minerahi. Na podstawie tych prze-

liczeń

wzór antofilitu ma

następującą postać:

'.:

. '

(Mg6,971!'eo;i3Cao ;26Mno,~s)' [(OH)2,l1Si

7

,9s021,89]'

: ,".

·.Ch~ :~ntofilitu

'

ze Szkłar i jego podobieństwo do antofilitÓw fiń­

skich przedstawiono na

trójkątnym

cliagr, amie zestawionym przez J

. C. Rab-

,bitta na podstawie 46 >analiz(fig, 1). Naroża trójkąta zajmują.

MgO(CaO, N a20, K20); FeO (Fe203, MnO, Ti02) oraz Al20 3. Parametry ba-

danego antofilitu

wy1)QC!Izą: .

MgO = 82,4; FeO = 17,6; Al20 a = ^O.

Z diagramu tego

wi<iać, że

podobny

skład

chemiczny ma taJq:e antofilit z

środkowego

Uralu(jide J. C. Rabbitt,1948).

Duże podobieństwo

do antofilitów

fińskich wykazują

podane

poprzed~

,nio wartości współczynników załamania światła

badanego

minerału. Z~

le~ność współczynnika

ny

od

procentowej

zawartości '

FeO + Fe20a +

+

Ti~

+ MnO

'

przedstawia wykres J. C. Rabbitta (fig. 2). Punkt odpO-

wiadający

na tym wykresie antofilitowi

'

ze Szklar znajduje

się

w

pobliżu c;łwóch

antofilitów z

Paą~la

w

.

Finlandii

i leży poniżej

krzywej,

wyinter-

. - • ' ' .J

. Marta Juskowi:ak ^{: ... '}

Polowanej dla 30' antofilitów

ż różnych skał i miejsoowoścL:Na"ailomaln~

-Qbniżeni~ _wartości, współczynników

zalamaIilii .

światła

.

zWrócił ·.uwagę N.'Ą/ Korhlłow

(1959): Stwierdnron

ha przykladzie,badaniachr~zótylu.

aktynolitu i chlorytu,

obniżenie walrtóści n(3

Oraz'

kąta

z/'Y., ^u

tD:inefalów

wykształconych wlókniście,

w

związku

z C1::ym

ma:ją

one

przeważnie

do- datni charakter optyczny .. Sugestia N.' A.

Korniłowa, 00

tyle jest

słus~, że punkty odpowiadające

na wykresi.e (fig.

2) ~t9~ili~

9pokroj,u"n:bro- litowym i

azł?estowym, pochodzące

z' gnejsów i hi'pkówkfYsta1icmych,

,:grupują, się najczęściej

na lub

poniżej

krzywej.

',i.

1,70

1,68

•

1,66

..

_/

^•

. .

1,84

.::,:

1,60~~~~~~--~~--~~--~~~~~~~~~~.

2' 4 6

B,

ro

~

U m m,ro

~

• .

~

• .

~

%wag. FeO+Fe20a,+ Ti0₂+MnO

:Fig. 2. Wykres zależności współczynnika załamania śWiatła n" antofilitów od pro- centowej zawartości FeO+FeOa+T~cn+MnO\ według J. C. Rabbitta

Diagram of interrelation between index of light refraction n" of anthophyllltes and their per cent content of FeO+FeeOa+TJJ02+MnO, according to J. C.

Rabbitt .

1 -a.ntof1Ut ze &;klar; 3,6 - a.ntofw'ty z Pa&k1la, F}nl&ndI1a; 5 - a.ntofUit z TIlIl1.l.ikal.neD,

Finlandi.a; ę - a.nto1l1t z ,MiBSku, Ural i

1 - anthophy1l1te !rom SHlary; 3,6 - anthophyll1tes frf:Iin PaaJdla.,. F1n1a.nd; 5 - a.nthophy1l1te !ram T1111ikalIien, . Finland; 8 - a.nthophylUte from' Mlask, Ural . Gęstość anJtofilituokreślono metodą pilmometryczną. OtTZymano

war-

tość

2,999 g/crn

3, którą

naniesiono na wykres J. C. Rabbitta przedstawia-

jący zależność gęstości

od, procentowej

za,wartośd

FeO+ Ti0

₂

+ Fe,p3 + MnO , (fig. 3). Punkt

odpowiadający

antofilitowi ze Szklar znajduje-

sięmeoo 'powyżej

krzywej wyinterpolowanej na podstaWie 24 puriktów, w pobllzu

jednego z antofilitów

fińskich

oraz antofilitu z wyspy Elby (fide J. C. Rab- bitt, 1948) i z Miasku na Uralu (W. Kunitz, 1930). .

,

Zdjęcie

rentgenOlW\Skie antofilitu wykonano

metodą proszkową.

Obli-

'oCzono

odległości międzyplaszczyznowe

d i 'porównano je z tablicami "Mi;..

Antofilit ze Szklarkoło Ząblrowic Sląskich

317

Tabela 4

: Dane liczbowe rentgenogramów, proszkowych

" " . , ^....

1 ^{;~ . .} ....

:.-

2 3

"

Lp. _.&

dCA) INat~e ^'dCA) \Natę~ ^{dCA) INa~e}

_{. I}

l 3°42' 11,8 I ₃ 11,9 4

2

I

9,4 8

3 452 9,1 10 9,1 9 9,25 10

r

8;25

....

4 522 8,23 10 10 _'"

S 5,88 2

6 5,05 3

7 9 10 _4~~3 2 4,73 l

8 4,64 6

9 9 48 4;52 6

,di

4

10 10 38 4,16 2 4,~3 6

11 12 11 3;64 4 3,537 2

"

12 3,36 7

13 q40 ^{3,25 5 3,23. 10 3,276}

( :)! ,

J

14 1425 3,09 6 ^{',: ,-'} 3~'12, :

,

.'

"'~ , .t ~ '~ ",. "

~,i~~'

.

,.

15

' .

^,:::

^{. ':':}

^{':'~' :'} 'r"'" -~" .'~''1 ... :;~2,980., ". ,,,\,,'1,,.-

. .

16 15 46 2,83 4 .i2;84·.·" '::":"1'0' ^f":."

.

^{," ~ .' .'} '. :. h,.' ~~\.\~.,

17 16 32 2,70 6 2,75 8

18 ⁴

19 17 40 ^{2,53 5 2,52 4}

20 ^{18 20 .2,44 3 2,471 6}

21 18 58 2,36 2 2,350 2 2,329. 2

22 19 58 2,25 2 2,252 2 ^{" ,'.;}

23

I

2,218 S

24 ^{2,189 ': '5}

25 20 58 2,14 3 2,122 4

26

I

^{2,087 4 ,}

27 2,026 l

28 2246 1,986 2 1,982 3 ^I.

29 23 16 1,946 1,951 1 1,942 2

30 1,898 2

31 1.863 5

32 24 37 1,845 2 1,838 6

33 26 07 1,746 1 1,768 3 1,732 3

34 27 07 1,686 2 1,690 7

35 27 37 1,658 2 1,653 S

36 28 16 1,623 3 1,610 8

37 28 46 1,597 3"

,1;5:42;'

^{' 1,581. )}

38 .. 7 ".

.• ' : : . :'

^{~3'2 "~}

•

^{,. " 3 ::,}

39 ;

"- ,11~~ ' , ^~;: t" 10

.. l~:' ^{',. ~. .'}

40 30'37

I

^{2 '-}

^;J,SQ?

³

41

l" ., '

^{.1 .• •. lA9ą-o-: ... . 3 ... . :.-',',}

42 31 37 1,466 . 3 ^{1,443"/ ;. ~:} 3 ... ; " 1,4S5 ;". ^{~ :} 1

43 .. ··

₃₂

₅₂

;,'~141i; . ,'2 ^{',~ .. -;} ....

),4.1p ..

³

XwartalD1k . Qeologlozny - 4

318

^Marta Jusk{)wiak

c. d. tabl. 4

1 2 3

Lp.

.a-

I

^d(A)

^INatę~ie

^d(A)

INatężenie

_{. I} d(A)

INa~e

l

",",

44 1,383· 6

-

_{4S 3422 1,361 1 l,3S7 1}

46 3S 16 1,331 2

,.

1,334 S

47 1,319 2 1,317 4

48 3622 1,296 2 1,270 2

49 3722 1,266 2 1,221 2 l,24S 3

SO 1,1S6 2

SI 4707 1,104 1 1,107 2

S2 1,100 2

S3 4822 1,028 1 1,028 6

54 0,926 6

l

ss

^{50 37} 0,994 1

I

1. Bm1tceoosnm antOlfl11tu Be 8zftlar. wańmkt promieniowanta OUlta^{' .1'Ut;r NI,} v.= 45 JtV.

ł - . mA, średn1ca kamer7 - fIl,3 mm.

2. 'wIIar.o antom1tu (W. L Mlcb1eJew. lIIS'l).

3. WlIOl'lIIł!C talku (W. l.· Mlcb1eJew. 1911'1').

3,50 MO

~

~~20

.a

_<o

<!3,fO 3,00

2,90 2,80

•

2 4 6 .3

8

•

ro

^{~ : u} W

m

ro

n

N M M ~

% wag. FeO +Fe₂ 0₃ + Ti0₂ +MnO

•

1nc.

3. Wlkfes zale2:noścl gęstoicl antofilitów od procentowej zawartości FeO+

+ J'esOa+ TiOl+ MnO, według J. C. Rabbitta

I

^{Jjtagram of} r.l.nterrelation between density of

allithophyI1iłes

^{and per cent}

content of FeO+FetOa+TiOa+MnO, acoording

to

J. C. Rabbitt

l - aD.'~ltt Be 8z1t1ar: 3,8 - antam1ą z PaakIIla, P1nlandia; s - antofilit z Miasku, 'I:rra): .9 - antofW.t • BIby . ,

1 - . anthophyWte trom Sz1t1ary;3.6 - anthOPhyWtles fl'om Paa.ktla, PlnlaDd; 8 - anthopbyWtefl'om Mla8k. Ural; 9 .,- anthophy111tefrom Blba

Antofilit ze Szklar koło Ząblrowic Sląskich

319

_ch:iejewę.:,~;

_1.-

'

Michiejew. -· 1957). W

_

badanym rentge-.nbgramie (tab. 4).

oprócz

' wartości

d,

charakterysty~ych

dla ,antofilitu, zaobserwowano

obecność

kilku :innych

prążków,

które

należą

do talku

.

. WykonanQ rÓwnież analizę termiczną

antofli.litu,

którą

przedstawiono na fig. 4 .. Z przebiegu krzywej

wida~, żemineral

oddaje

wodę

w tempera-

turze l010

^o

C.

Słabszy

efekt endotermiczny w

temperaturze

890°C po--

350°'

890° 1010

⁰ '

;Fig, 4. K17iYW'8 ~cząa antofilitu ze Szklar . . Thermalcur-ve of _{. . - . . . I} anthOphyllite _{. . . .} f~ Szkl&y

chodrl - Ód rueznacinych· domieszek -talku. AnaJ.izę termiczną wykonano na apamtw:ze kO!l1lS,trukcj!i L.

, S~a

przy wzmocriien:i:4- 2:w.vJcm i CZi&Slie ogrzewania:

\vynd5ZącYii1!:1'OO' inihut,uzywając'

termoPar

'

Pt";Rh-Pt.

'

Przeprowadzone przeze mnie - badania

wsKazują, że

amfibol ten repre- zentuje antofilit magnezowy pozbawiony glinki, najbardziej podobny

pod

względem

chemizmu

i własnoąci fizycznych

do antofilitów

fińskich.

Własności

fizyczne

. i

chemiczne antofilitu ze Szk1ar

są

typowe, jednak sposób

występowama

w postaci

żył

niewielkiej

mią7'szości

nie jest charak- terystyczny. Dlatego

też

trudno jest

ustalić genezę

tego

minerału.

Waronki geologiczne

występowania

.antofilitu

pozwalają przypuszczać, że

jest on pochodzenia wtórnie hydrotermaJnego.

Na podstawie

badań

Tentgenowskich

można stwierdzi~, że minerał

wY-

preparowany do

badań zawierał niezn.aczną domieszkę

talku, który

wystę­

puje w postaci

.

submikroskopowych

. pizEiorośt6w i

tym samym nie

można

go

od

antofilitu

oddzielić.

Na

zakończenie chciałam wyra2iić

swoje

podziękowanie

mgr Z. Gajew-

skiem~ ~ Zakładu _

Surowców Skalnych Instytum Geologicznego za.

^uży­

. ~nie materiału

do

badań

oraz dane

geologiąne,

doc. dr T. Wieserowi

'Za

rady udzielane w trakcie wykonywan:iJa nfuiejszejpracy

0iI"B:Z

mg'I" Ha-

liriie

Ważny

za. wykonanie

badań

spektralrtYch.'

"

Zakład .,Petrografii ',l Geochemn I, G, '

;~~o' dnia 19 11st(Wada 1959 r,

; .• I

'PISMIBNNIC'I'WO

..

".ł

HAĄ:PALA P. (1936),~ On serpentinell"OCksm Nortihem~m:. ~.' Ć<mml. geoL '.' , Finland., lU, p. 59-64. HelsbJki . .

KOPHHJIOB

H.

A. (1959)'~, 06 8H~a~ OIlTH'łecKHX CBOaC'l'Bax HeKOTOpbqC.

''--.. . .. a~ r~~~. 3an.· Bcec. MmL 06xq., 88, BLM. 2, C'l'P.

115-125. MocKBa-JIemmrpa,ll;.

. Marta JuskoWiak

KUNI'l1Z W. {113D} ~ ,Die Isomor.phieverhiltnis'Se; in':der;Homblendegruppe' l!ł.>.1b.

'; ;-, ' -MińdAli

: 60;

p., ł'7l'-:250.' stuttgarl. ' ,;,, ;, ' .. ' _ ";'~'() MMXEEB B. M. (1957). ~ :i?etiTreHOMeTpH'iecx:ID1:on:pe~~e,m; n.imieP~nOB; r~OOSi-

". ' '" . _

Ten3~a~,:MoC~a ;

. , . ,. , . . ' . -, . ..•.

^{,·::: ,".'-,Iil. -';} ':,"" 'i,\-\!

'?AWLICAW. (19i5t-O g~i~~ie ,\y, T~traćh~Poi. 'Alpl« q~iej., '[A],.' M;.:~::i~ .

.. . Kraków. . .' .. -. . , . . ... - -" , .' , ,"

PRACA ZBIOROWA (1959) - Katalog analiz chemicznych skaJ: i minerałów Pols.ki.

Pr. Inst. Geol., 25. Warszawa.

BABBITT J. C. (1948) - A new study ol the aJllthophyl1lite series. Amer. Min., 33, nr ~, p. ~. Menasha, Visconsin.

,BIMANNE. (119f3i6) - Nephrit und Asbest von Paakila, F.innland. Zbl. Min. [AJ"

p. 321-327, 353-368. Stuttgarrt.

SPANGENBERG K., M'OLLER M. ~1'949) ~pie'IateritisChezersettu'ng des'PerldotIts bei der Bildung der Nic.kelerZiiigerstatten"Vón'Frankei1!;tein 'insChlesien.

Heidelberger Beitriige ZUJr Min., Petr., l, p. 5-6, p. 560---572. BerlilI,

._~ Heldelberg.; .-.' .-_. . : - - . : ,<,,; ,

WtN'CHEx.L'A:

^N. c19~1)' ^'<Eiements of o~ti~lMineralÓgy; New York. " ,:-.;

.. ~ - ,, ' -. : . : _. '< "' .," . . . . _ . .:: r::: ^f

:.

",

. . i.o",·'·"

.',,:,,,,.

'.,;~. . ^"

..

^'

,".

" lo

:', i :(' .... :.

iiir'-' ',-" ^':·-":·!I.

..

" .... ^:

..• "'.) i Ąła~ IOCKOBSłK

'. ^{. ;:)!.}

.,: .. AlITO.II»JfJJJIHT H3 lIIKJI8P OKOJIO 30MBKOBHI( .CJIEBCKHX, .'.. i ^I ~

(IIJDKIIU CHJIE3HJI) . ^{..j' .,}

Pe310xe

,.... :ę··:rqic.nSiPaXB :lliim:HeiiCune:nm: aaH,tI;eR aH'l'<XPH.nJIH'l'OBhlił CnaHeIt. OH C~

H3 . BO.iIOB:BHcTOrO alIq>H5ona H XecT!UIH npoUwraH IqleMIHe3e;MOM. :Qser ero CBer~

Kpe1'4OBhlił ~O lKeJlTOro. MecT8l'4H BJWIhI 'lepHble ~

l'48rKeTmoa.

J13

s.nm' IroPOAH

~eJIeH UO,D; 6HHOKY.nSiPBOA: .nyuoA aHToq,WIJIHT, npe~Ba3aa'leBm.IA. K,ttam,HełtIuJw HCCJI~OBaBHJl)(. B IIIJIHIPe a.BTOCl>WIJIHT 06n~er lKeJITOBaroA OKPQCK:oA, BO' 6ł:!3 OT'IeTJIHBoro nneoxpOH3Ma H npommaer npJl:Moe yraCaBHe. Oupe,u;eneB&l CJIe~~e

. omH'leCKHe CBoAC'l'Ba aH'l'OqmnnHTa: yron OUTH'lecK:HX oceił2J',.

= .

78

+

80°;· . nnOCK:OCTb OIlTH'lecK:HX oceA DapaJIJIeJIbBa (010);' ~ynpenOMneaHe = 0,023; uoxa- 3aTenH npenOMneBHJI CBera

n,.

c:;::;:,,~;~9Ik.; ,!'II_:= 1,613,

n" -

1,620. Ha ocHOBamm

XHMH'łecKOro asaJlH3a' (Ta6n. l) yCTaHoBneHa tPopMyJla l'tYll-xepaJIa: (Mgj;,D7 Feo,71 Cao2G

Mno

03)' [(OH)z 11 Si, 98 0₂₁ 8S1]. Y~eJIbm.Di: Dec onpe,u;enex IIHK:BOIIeTpJAecJDQf

"M.edo~01'4 p~erca' 2,999. ńOJIY'ł~a TaKm:e ~e6aerpaMMa, 8HTOqu1Jlmrra: .(TilÓJI~· .4)',. /, i;

HCCJI~OBaBIWI ,D;OIIta3aJIH, '!TO

8JlIPJi60n 'l'ri

IlIK.nSlp ,npe,D;C'l'aB.ńner ·co6oA: :amraę­

·~~esi.Dt

aB'l'OCPHn.nwr,

' Il'OJIHocłl.io JlHlIIeaHhrlł: rmmOOeMa: IIPOgsnaio~'

cmioe

.

6cWii-

tDoe CXO~CTBO B . 0'l'IH0IixE!inm XHl'4H31'4a H Q,lH3wlecltHX:· CBołilCfBc ct»mcK:HMlH am'O- tPHJI.JIHTlll'4H.

Streszczenie

321

Marta JUSKOWIAK

ANTBOPBYLLITE PRO. SZKLABY NEAR ZĄBKOWICE SLĄSKIE

Summary

At Szk1ary in ~wer Silesia, anthophyll:Lte schdst has been discovered. I.t consists of a fibrously deveIoped amphiboIe, and Iocally it is imbued with sllica. Its coIour is llght-cream to yellowish. Sporadically black magnetite dots may be observed.

From tihis rock, antophyllite has been ilsolated under the binocumr lens, predestining

j t for further examination. In the thin section a.nthophyllite discIoses a yellowisl1 oolouT, but without distinct pleochroism; it. shows straight llght extinction and POsitive eIOngatio.

n.

,The author dete!lXlined, th.~ 'f911owing OPti.·ca.,! " properties of anthophyllite: ailgIe ,o.foptical 'axes;z'V" = 'ls--aOo; pIane of optica1axes parallel to (010); birefringence

=

0.023; indices of, ll/Plt rei;raction: Da

=

1.598, Dp

=

1.613.

n" ⁼

1.620. 10111 the basis ofaohemical' ariaIysis (TabIe 1) the author determined

the formuła for this minerał:

(MgS.97 Fe0073 Cao.I6 Mna.o]) • [(OH)z.l1 Si7098 011.89)].

The densi-ty, established by the pycnometric method, iB ?999. The author also took an X-ray pattern of powdered"anthóphyllite (TabIe 4).

" All the above examinatIons revealed that ,the investigated amphibOle represents a'magnes:ium anthophyllite, oompIeteIy devoid of alumina and, as

to

its chemical and physical prope:t1lies, closest resembllll1ganthophyl1iteskom Finlallld (J.C. Rab-

bitt.'

1948).