Przeiawy pleistoceńskiego wulkanizmu bazaltowego wOębowcu koło Szkłar na OolnymŚlqsku
Pokrywa sklił Wiu1kanicznycl1..opi:sywana w tej pracy zaJmU'Je stosun- kowo ma:łą powierzcthnię, terenu w pdblJ.iżu miejscowości iD ębowiec , 4 ikm illa zachoood SzJkłar. Skaay te'występują ([la rterenie ,bld.lru przerlsuldec- kiego na porudniowo-wschodn:im Skłonie \ka'ystalinilkJu WlJg,órz Stl"Zeliń
skich. Jest to jediń.oz wie,luwystą'Pień młodydh, el'U!Ptywów Dolnego Śilą
skazalicza([lych do W'Spólnej !PI'OWl'llcji :petrogratficzno-mineralogicmej, zwanej a't'la!Il'tycikim .szeregiem maigmowym. .
Skały wullkam.czne dlroUcy.,gzJklar po. ra'z !pierwszy wydzielili na mapie geologicznej w sikali l :21()10000 E. Meister i G. Fischer (1'936). Następnie
G. Anders (1'9'3'9')' na sl'Jkiou dołączonym do swej :pracy il'Ównież ·zazm.aczył
te bazalty. ,Prawdopodoll:mi,e :były one dla ,Arndersa !P'<JI(lstawą do 'wy!k,reśle-' nia w ,tym miejscu usilwku o dość :zmacznytrn zasięgu.T'alk w jednym, jak i w drugim przypadJku Skały wwllkanicZlne JPOtraktowanez.ostały tu jako jednolita JPlokrywa hazal,towa wielku mioceńskiego. Od C'zasów uka1zania
się mą'PY Meistera i Fischera Ibazalty te zaznaczane są na wszystkich szlki- cach i .rna:paClh ;geololgicZ'Ilych obejmujących omawiany teren bez żadnych szczegółowyoh OiPisów. Nie u'jęito ich illatomiast 'w ibarrdzo $2JC'zegółowym
opracowaniu ibaZailtów dolnlQlŚląSkidh J. Fenltlaikowej, T. Wojno i S. Szar- rasa (19'5'10, jalk teiż W pracy K. BiIr11renmajera (1(967). Należy podIk~eś1ić, że zespół skał, jalki reprezenrtuje ta erupcja, jest w pewnym sensie uni1kalny dla całego Dolnego Śląska. O ile w d-atycihczasowych opracowaniach mło
dych erUlptywów doLnośląskich podlkreśla się występowanie m~ej ilości Skał iPiroklastycznych towarzyszących ,wyliewom Ibazaltowym, 'to w oma':' wianym przypadku <bazalty ,występuJą f'ragmenia~~znie w porównaniu z ilością Ibrelkc ji wu[:kanic'znej. .
Materiałów terenowych dla .tego tema17u dostaa-c'zyły między :innymi badania po11()we prowadzone w laiac!h 1'965i--;67 w ce1u opracowania szcze-
gółowej mapy geologic'znej w sikali
u.
1: 215,1000. W OIbfęlbie występowania skał wullkanicznych wylkonan.o kiJJkaldziesiąt odsł<m.ięć celem2Jbadania ich stosunlk:u do podłoża i nadkładu, dloikładnie pomierzono kierunki· sp~ań Skał bazał'towycih, nachyłlenia dł'UlŻSzych .osi .ksen.oliltó.w oraz kierunki wy-ciągnięcia wezykH.Ponadto. przełpl'owaidrono .dbserwacje ;płytetk, cienkich
KwartalnikQ.eolOgiczny. t. Jl.!4, nr 3, lm 1".
536 'Józef Wroński
Wy1klOn.anyoh ze wszys1lkichgeneracji wymępują'Cych tu skał w:ulkanicz- nyoh oraz wykonano lkilka doświadczeń oonoszącydh się głównie do ter-'
micznie przeolmaż:onyclh IUtwor.ÓW trzeciO\l"zędowydh.
Fig. il. Szkic geologiczno-struktuminy wschodniej części bloku przed- sudeckiego (opracowany na podstawie materiałów J. Oberca, L.
Sawickiego, II.. Wójcika i wł:asnych)
Geologic-structural sketch of the easternpart of the Fore-8u- detic !bIlock (elaborated on the matedals of J. Oberc, !L. Sawieki, L. 'Wójcik and ,on a:utbor's materials)
l - wy!ChJo:dnle lPl'ek!ambrY'Jsk1icb i lPaleozo1Jcznyoh skał ki"ysta1diozinych;
'2 - za.slęg skal okrystal:l.ClZnych pod utwoora.mi ,k,enozoi.c2lnymi; II - zasięg skal iklredowych pod utwOl'lIJID,i !kenol'lOiaz.nym'i; 4 - zasięg utwor6,w mio- C6IW morSikiiEtgo na akał'lłch okredowy,oh; ,5 - wyOOod,me 'baZ,alt6w; 6 - usJro!kII. Btwierdz()Ile; 7 - .UJSlkO!kli. przYjplUSZczall.ne; 8 - Otb9za'r !badań !Pl'zed- Btm.vlcmy ~zeg6ł.01wo na fig. 2; 9 - mniejsze mIejsoow,ości.1W okt6rych
występują ,bazalty: J: - IKrasiewiloe, .II - iBlruka'l:I.ce, ilU - Targow1ca, lliV - ZeIowJ.ce, V - ' KowaIDSkIle, 'W - Jano.wdO'llkJ.
l - outcrqpŚ Ol! Pl"e-cambrdan and O)Jd~a1aeo.zolf.e crystallllne .rOCl!al; 2 - rauge of crystalłine rQCokS under Ca:llnozoic formati.orus; 3 - range af CretlliCeous rookB Q!Il9'er Oaln00Odc fonn-ationil; 4 - .ra.ng~ O!f ma,'1"i1ne M10cene fOTmations ()JIl Cretaceous .roc!ks; 5 - Ou~l"qpsOl! basa.lts; 6 - ascertai,ned taUil1s; 7 - prdlllible faults; 8 -&Tea ot study IPresented in detal[ in ]'ll,g,. 12; 9 - smałl.er iocatiUes where basalts <J(lCUIT: I K.rasiewotce, II' - Brulalldce, m'I - T>argowloa, IV - Zel<lWlce, V - KowalSkie, VI - Jan,o'ivlczk1l
w
tym roiejsou iPralgnę podziękOwać Panu drowi L. Sawiclkiemu za cenne i rzeczowe uwagi udzielanemi
w czasie redagowan'ia tego artytku-łu oraz Panu tlrowiJ. Sza~amaszeza pomoc Okazaną mi w Itrakcie badań
petrO@raofiC'znych.
ZARYS, BUDOWY GEOUOG]02lNEJ
StosunIki geo1Qgiczn'o-'strukituxalne omawianego terenu ilustruje sZkic (\fi;g. 1') i wycinek mB\PY geol<>gic2JIlej (\fig.
'2).
W'podłoźu, w najblmszymsąsiedztwie wu.]lk,anitów, ~Ijdują się granity drobnoziamis1le, . gnejsy oraz granodioryty. Gra!llodi'Oryty oo'Słonięte są ,na powierzchni w postaci nie- Wie1!k:iego 1Jrębu o kształcie trójlką'ta,!kt6rego wschodnie i półnoonó-za-
Pnej.'awy plejB'tOceńsikiegowulkanl.zmu ibazaItowe'go w Dębowcu537
F.;..-·'·/' BID
6 ~711
./ .. ;..!
- 1 2
0
2t ł
7 ---- 13_3 W 8 ---14 '
E::J9
- - / 5 50~~~~~IO
, IFig. 2. Fragment mapy geologicznej okolicy [)ęb-owca I(częściowe odkrytej)
E'ragment eif geologie map of the'V'icinity 'of Dę'bowiec {partly unoovered:
1 - ~essy - rIllodowaceniepólnOCOOipOl!skde; 2 - piaski li twtry wod!nolodawcowe; 'ol - bre!k,cja 'WoU'lk:łm.I.crllDa szaroż6łta; 4 - brelkqja WIltlka.nd.c.zna azerwonordzll'WoII - %loda:
wa!Ceo1e lIr~olBkJ.e: 5 - baailty: 6 - brek.cJa 'W1UlI1aIIIlJ.arma sta:rsza (ByD,gene.
tyczna z baz~taml) - preplejstocen; 7 - Hy - tr2IeaIor,zęd; 8 - g'ramty drobnOlZll.a'r.
,
nl8te:9 - gil'alllod!lJoryty - loortlon.: a1l - gnejsy - starszy paleozol.k:: 11 - zarys ,koli, m'ienio.łomu; 12 - grandiCa w;y<dzl.eleń; 1.3 - PUYPUlllZcza.!ne 19t"8IIlWe WY1dlllleleń: lJł - ' usJrotk1: 15 - UBk'oikt 'przYlPuszczs1ne: Al-B 11nia fPl'z.ekIroiIlU Igeologicznego (fig,. 4).
l - loesses - North-łPoIlllsb. Glacdation; 2 - :f.luvłoglac1a'1 sa.nds 8IIld ~avels; ,3 ..;...
grey-yellow 'Vo1ca.n1c ?reccla; ~ - !'ed-'1"usty volca.n1o breccla - IMi1ddle-lP'OlJ1sh GIa- C'l.ation; 5' - bas~18; 6 - old~ vo.Lcacde breac4a I(S:y1ngenet1c to basalts) - pre-łPle1- stocene; 7 - cla:y1S - 'l'ertiaTY: 8 ...:. f:hle~atned g.tsnltes; 9 - gra.n'Od1orl1tes -,. CM- boDdIferous; !lO - &nEIIBBes - OIder ,Palaeozole; , u - O'IltlIIIle of QUa.rory; lr.! -boundary ot geolQg1icllll :f><mmatkms, m - l!!\liPP'OBed boUlllldardes at g>eotlą:ical formatłons, 14 - faul.'ts, 15 - SUPPosecl f,auJ.'ts; A'-1B - ldne ol gealog1ca[ oross ,sedtl.on (<fIg. 4)
chodn.i:e brzegi bardro Stromlo zmmzają się pod iły trzeciorzędowe. Są to prawdopodobrue Ipłaszczyzmy ,uSkolk6w, agrani<;zającycl1 omawianą ikrę skalną. Gnejsy ,według J. Ober'ca (1900) powstały pod Ikoniec ruchów pro- tefuzoiczmych, az niob. - wefetkcie mErtasoma1yC'2lllej mo'bilizacji- gra-
538 J'ózef Wroński
Illity. Powierzcihnie ~ał krystalicmych są ·zwietrzałe i ·rozsypują się w tzw.
!kaszę. Ziarna Skaleni są iW mej przoobra;xme w lkaolilnit. W miejscaclh, gdzie na powierzohmi skał ,granitowycIh i gnejsowych zatlegają osady czwarlOil'zę
dowe, m1ą'żsZOiŚĆ·. zwie1lrzelinywynosi odk. 1,'5
:m.
N a'tomiast tam, gdzie braik;płaszcza osadów jpiaszC'zysto-"żwirowych:, ods'ła,niasię strOlP litej skały.
W niewle~kiej odległości ,od kry granodiorytowej w ikierunlku wschodJnim i południowym zaLegają iły trzeciorzędowe, ~tóryoh miEtżs:oość dkireśla się
na oikoro 1{)10 m (w wtierc,eniu 11lolkali:zowanym w tQidl~i olk. 'l !km lila
połudJnie, do głębdkości 58 m me nawiercono pocH<ilża ~rysta1ic,m~ pod
Tabela l' Tabelil dIronologiczoa
Eral Epoka
I
WiekI
Wydzielenia litologicmezlodowacenie lessy z konkrecjami wapnistymi
I'l ~ p6łnocnopolskie piaski drobnoziarniste przewiaoe
~ ()
o . zlodowacenie piaski i żwiry wodnolodowcowe
....
+"środkowopolskie brekcja wulkanicma młodsza; czerwonobru-
o .rIl
...
natna i szarożółta
N
....
~o Po
zlodowacenie rezydua glin zwałowych (w szczelinach. ba-
1=1
~ l'ołudniowopolskie zalt6w)
~ preplej- bazalty i brekcja wulkaniczna starsza
stocen żwiry sUdeckie
,
pliocen iły· żóltoszare, plastycme
Ó granity drobnoziarniste
.;~ granodioryty
Il< ~
gnejsy
iłami). Na iłacih leżą żwirry, które poohwząz '1lertenu SuJdetów Ikfłlodz
kiCh. Cią:glną się one d'05Ć wąskim pasmem {około! km) od Ziębic w kie- ,runku wschodnim, wyb'aczaj-ąc poza teren objęty ibadaniami. Osady te
oIkreśl<>.ne 'zostały jako zwiry preglacja1ll1e pxa-lNysy Kłod7Jkiej. Rozmiesz- czenie ich wSkazuje,
re
prwrzeka musia!ła przepływać w 1be2JPbŚI'edn.im koo.- takcie ze skatłami eruptywnyini. Ddkładne jp'OsZU!kiwania .otoczalk.ów ba- zal:towycll w obrębie iŻwWw sud€clk.ich nie dały rezuiltatu. Zwilrów tych lilie znaleziono też w :formie ksenlolitów w skałaclh Wllilkanicznych. N aótra- tiono natomiast na ruewszylbilku wykonanym w dnie ka:m1eniołomu nr II, . z !którego wyelkspl.oairowooo baza1t(pod .Cienlką 'wa,rstwą żwirów wystę-prują iły). Nad :Skałami wulJkooicznymi !Leżą osady W'o.d.ll1olodowcowe, przy- . 'kryte u1tworami IPyla,stymi pochodzenia oolic:zm.ego.
CHAlRAKTlERYiSTY'KA SB1AŁ :WU~CZJNYICH
Zespół Skał wullkanicznych występującycihw okolicy SzktlaT można po- dzielić na trzy zasadnicze :gnIpy: a - skały ba,zaltowe;b -brelkcja WflJ~
. kooicZ!Ila starsza, c - brekcja wulkaniczna młodsza.
Przej,awy plejs'toceń:Slkiego wulkanizmu IbazaHowego w Dębowcu 539
S:k a ł y ,b a z a l,t o w e występują w post;:lci pokrywy lawowej, która w wyn:iIku 'erozji· została poozielonana. trzy pojedync'ze 'Wyspy. MiąlżsZ<JŚć
polkrywy ba:załtowej jest 'trudnadoOlkreśleriia; W
Jednym
tylko przypad- ku na jej peryferiach 'W wYrobiskuudałb się ocenić grulbość ba'zaltów naokoło 6 m. Bazalt pOkrywowy odsłonięty j.est w 'trzeahkanrienio.łomadh
(T, rI, In na fig. 2). Na !północnej ścianie \kamieniołomu na:- I wiidiOCzna j,est
skała czarnoszaa:-a z drobnymi jaśniejSzymi żyNmmi. Jej
stroJP
Jest' si'lnie zdegradowany, a w wszczelinac!h ~ajdu'je się przemyta glina . zwałowa 'Z era'tykami (tabl. 1, fig. 5). Stropowe partie bazaltów wyka2JUją spęika'l]ianiere'gu'larne we wszys1Jkich ki!erunlkach. DżieląOlne skałę na maik bloki
rzędu W cm średnicy, któa:-e mają Ikształty nieregula:rne o prr-zełamie za- dziocowatym lub muszloWym. U podstawy odkryw11d płaszczYmy ciosów termicmydh przebiegaJą w większych odległościadh, dzie1ącba'zal'ty na krzywe k!o:lumny () doŚĆ diUŻym Iprze\kroojlul(2~ m). Głbwne płaszc'zyzny
tyc'h ciosóW bieglną w \kierunikac!hiPOwJdnilkowych i '· zapadają lekko ku wschodowi. PIOnaditozamaC'Za się tu Ikrzywolinijna lub skośna odkizielność płytowa. Dzięki talkiejsiatce ~ęikań powstają nieregularne, duże bldki
opowierżc'hniaoo muszlowalto wiklęsłyc'h lub wY\PfUlk'łyoh. PowierzCihnia bazaHb.w odSłonięta przez eksploatację posiada 3f---4 mm otoczlkę zwie-
trzelinową o zabarwieniu popiela1ym. W większych szczelinach litej skały występują kl'ea:nowe, ;spiec'21one iły trzeciorzędowe. .
Poddbnymi wlaścd:wo\ŚlCiami odznac'zają się pozostałe po eiksllpoatacji fragmenty pdkrywy 'bazal!towej w kamieniołomie nr JI i IH.W odkJrywce III są one nieco inaczej !PO!Pękane,lecz dominu'jącym kiernIlIlikiem ~ań
joest rówrueż lkierulne\k połudnlikowy. !Płaszczyzny spękań .termicmych u podstawy odilm'yW!ki lelkkozapadają lru w~oidowi, a w stropie wyraź-. nie podhy.lają się na zach&:i niemal dQ położenia horyzol]:l'ta~lnego.
Nieco inny charakter ma skała Ibaza'ltowa odsłonięta na wschodniej
ścianie kamienioł!omu nr 1. Gł·ówne pQaszczy'21ny sPęlkań termkznyoh prze-
biegają ltu w kiwumkach 13'O~-IH)IO° i zapadają iPlod kątem oikJOło 80°. Ba-
za~tysą tu miejscami poll'owate o strulktu'rze gąbczastej i stopniowo, bez
wya:-a'ŹI1ej granicy przechodzą w brekcję wullkaniczną, o !której bądzie
mowa 'W dalszej treści al"tylkułu.
Wyżej opisane skały bazaltowe z pos:.zcżególnydh kamieniołomów 'n:j:e
wytka'21U'ją wiellkich .rOżJnic petrqgraficzno-mineralogicmych. Sąane ezaT- noszare o struik:1lUlrze afaiIlEtowej, tekstUTZ!e zbitej, masywnej. Na świeżej
powierzchni skał widoczne są jasne ży'ł!ki, zsolitów. 'Pod ·miiklro·sko!P'em
skały 'te odznaczają się wyraŹlIlą struktur:ą pociirową, przy czym wymiary
fenOkryształów są bardzo ·zróżnicowanepod względem wiellkości (otaihl. II, fig. 16 i 7). FenoikJryształami są pirokSeny, głów.nie augity, często występu
jące w sikupisika'ch iPo \kiJJka osa!bni!k·ów. iPosiada!ją one Jbudowę klepsydro-
wą, niekiedy dobrze zachowaną oraz budowę pąsową. W nietk:tórych przy- padlkacll fenokryształy augiltumają. wytopione zatdki wypełnione szkli- wem ~taibl. H, \fig. 6). W drugiej kolejn<lŚCi występują -tu fendkryształy
oliWinu przeolbramone już w c'zerwonord:zawe iddinogsyty, ezęsto skUlpione w więlkszegniazdl8.. We wnęVr21U iddingsy.tu 'znajidują się nieikiedy oliwko- wozielone re'S71t!ki oliwdnu. W !kIlku iprzy!pald!kaCih poza wymieniooymi fe-
nokryształamiSltwierdzono mał·e, nieregu·ła·:rtne ~rysztaNti hornblendy. Tło mikroHtyc'zneskłarla się z drolbnyc\h, częSjJozbliźniacZOlIlycih listewek pla- 'giokhi;zu o średniej zawartości AD. '510-00 .(plagioklazy z grupy labradoru).
Kwartalnl,k Geolog1c:my - 1/
540 \Józef Wroński
Listewki. p1agiolłd~Z'U 2'Jd.ecydowatn..ie przeWażają ilościowo nad poiostaią nieprzezroczystą .masą S2Jkliwa. Obra'2JUlją one teksturę' be:21ładną . (talbl. II;
fig. 6) luJb fluidalną (otalbl fI, fig. 7), opIływając niejako fendkryształy pir0- ksenów i ididi.nJg,sy'tów. Na podstawie wyżej [przedstawiiOIl€ig'O składupetro
grarfici1lD.o~ineral()lgicznego skały tte 'zakwalifikowano do lba'za1tów właś
ciwych.
B Ir e k c j a w U! lik an i c z n a s t a r s z a odsłonięta jest na wschdci-
·niej ścianie /kamieniołomu .nr I, skąd qpisane .były ibaza'lty porowate. Wy-
stępuje ona w postaci siiomopOdhylonej :żyły omiąIŻszości dkIoło 2 m (w doJnej partii lkamienJ.ołomu?, lkJt6ra rozSzerza się !ku górze. Oprócz tego 'znajduje się Ibu !duża ilość wystąpień 'tej skały w !formie żył i gniaflJd o mniejszych roziniaracb. Jest t9 -cienm.oszaTa, porowai1;~ l-eklkaskała,·
kttóra za·wiera termicznie iPl'zedbrari:one dkruchy bazałtów i spiec2'JOne :iły.
~ejscami przypom±napum.eks 'Ze wZględu na 'dużą ilość wezykli. Wystę
pujące 1lu 'We·zylklespora::dycm.ie !Pf1"zelk!:raczają rozmiacr:y 1 cm, a kierunki ich wyciągnię<:ianie oclzwietrciedlająlgł.6wnego kierunikiu płynięcia lawy, lecz wyraim;ie ullcladająsię woikół poszczegal!nych Iblolków Ill!PrzedJnio
· za-
sty:głej lawy lba·za:łtowej. Min·erałami Skarotw6rczymi są nielic'zne, lecz dobrze wy!ksZitałcon,e f·endkTysZitały augitu o IbudlOlWie pa's<>wej i klepsydro,", wej (taJb!. II, fUg. 8).PO!nadto w postaci fenolkryształów występują I()liwiny i iddingsyty. W 'tle mikrolitycznym qpl'6cz demnegro, be~postaci'Owego
ciasta skaLneg'O wyróżnia się chaotycznie ułoŻ'OIle riieliczne listewki pla;..
giokla'zu. Ska'ła 'jest porowata i o,procz wezy1di 'wiclocznydh gołym olkiem
występują ·w niej .wezy!k1e mik!rosIropijnyc'h lI'.omrlarow, wyScielone cien-
ką powłdką- minerałów z ,~y 'Zeolitów izwi.ązków żela'rowo~angano-:
wych. Cecihy strullduTalne i Itefksturalne Oraz skład pe'trogra:fkzny tej
skały wskazuje na
to
,:że jest to brekcja wulkaniczna w tym przypadlkusyngen.etyc~naz bazaltami.
B rek c j a w lU: 1 ik a n i c z n a ID ł o id s z a :i:lościoWlO ?rlecykiowanie
przeważa nad powstałymi Skałami wułkanicznymi. Skaia 'tego typu naj- lepiej oidsłonięta jest w kamieniołomie nr IiI, mIa i IV ('fig. 2). OdkrywIk,a
Iiil" :N za9:'Ożona IW szczycie :lrulr:mi!nac ji o wysok!ości wllględne j 20 m. od'słania
diwa rodzaje brekcji wullkanicmej, róźniącej się Ity1lko strulkturą i zaibaT- . wieniem. Najlicwiejwystępu:je !brekcja cwrwooobl'UIl'atna.W skale Itej oprócz gąibczastej lawy występuje dll!Ża' i'laść lkiseri'Ołitów iba'zaltowyclh za;"
równo OBtrokrawęldzistych, jak i otoczonych 'z powłoką ZwietrzeliInową.
P'Onad'to występują tu· k:semolity gran:odiorytowe, które nie wylka.ru.'ją żadnyclh 'Zmian tel'IDiczm.ych na kontalkc.ie z ławą. iBo!'Walki rgran.od.io- rytówe !to gfów.nie n·iezwietrzał·e otoczalki o średnicy do 610 cm. OpT6cz Wy'mien'ionycl1 Składn.llków. b1"elk1cja zawieTa dużą .ilość Ikr,em'Owych i~ów
termicwie słabo IPrZiedbr8.iŻonych.Iły częściOWI() wymieszane są ·z lawą,
. bądź też występują w· postaci du:żyoh, c'zęsto !porozryWanych, hiaforem- nycl1 palkietów (taJbl. tIrI, fig. ·9~. IW nielicznych tylko pr.zypadikach na
k<mtakcieiłów z ·lawą dbserw:uje' się cienką warstewkę iłu porowatego, tzw. 'Obwódikę .reakcyjną, 'jalko .objaw silniejszych ,termicznych przemian tego osadu. Qpisama wy>iej br€lkcja otac:za fragtnenlty 6tariszej poIkrywy baza1lrtowej d. lIlie wykazuje pOiWiązań termicznych z iba.zailtami. iPotwier-
dZalją to 8ZiCzegół'Owe obserwacje i pomIary wyciąrgnięcia wezjkli. Dłuższe
osie wezylkli' mi iPółnoclll.ych ścianach odikrywlki pocihyil.one są ku wscho-
\przejawy plejs'toceńSkiego wulkani7lIIlu !bazaltowego w Dębowcu 541
dowi, na 'Wschodnich ścialIlach zori€lIltowane są na !południe, a lIla poru!<lII110~
wyoh w !kieI'lUIlllku zachodnim. !Poddbnie oorioortowane są dklrższe asie !kse-
lIlolitów. .
~
t:::.A'
Fig. 3. Profil śClany Kamienioł·omu nr iW Section of wall in quarry No IV
7
> - - - l l 2m
l - ,lessy; .:! - IPIasok.i i r:!:Wliil'y wodnolodowcowe; 3 '-eratyJm; 4 - lPiask.! 1 żwl'l'y wod-
no~odowcowe 11: .okTuchaml1 ,ba.z~t6w; 5 - br,eklcja WiUJLk.a.ndczna młodsza z plaskami wodnolod·awcOIWymi; 6 - pOil'walkl 1i~te; 7 - brelroja w:u1kanf.cl1:Iia o strUikturze gąb-
czastej z dJuZą iloścdą ksenolitów baza.lbow)"Ch; P - 'bazalt . . . 1 - J:Oesses; 2 - fluviOgtaciail. sandS and 11Jl'av~; 3 - erratics; 4 - fl'llvJ.oglacial sands and gravels iWtth basalt fragmen'b3; 5 -youq]lger v<olcanlc breICCia with fJruvii.oglacial sanlds; 6 - 1ce-,pushed blocks of caays; 7 - voocanliC Ibr.ecCil.a oollll"·actęrlzed by ~ongy
structure with a łarge am01l4lt oif ,basalt xenoUthes: 8 '- 'basa['t
lNiezalelŻność ta-mkzną rnG'odsze'j brekcji w stosunku do sta'l'szych ba-' zalif;ów ipoiwietd'zają też hadani.a mikToSko.powe. !Minerałami skałotwór
czymi bre!kcji są IW małych :iJaściacJh ifeno!krys7Jtały oo,giJtu !bardzo dobrze
wylksitałcone, o hudowie .głównie !klepsydrowej (taJbl. 'JlII, fig. W), oraz
foodcryształy oTiwmu, niekiooy tylko z wąSką otoczJką lbaTWyczerwono- rclizaW:e'j w ,odr,óŻ1!ieniu od lba:za'lt6w, ,gdzie oliwiny występują :tylko
szczą1Jlrowo we WiIlę1Jrzu wię.:szyclhzia,I'In iddingsytu. Feno1m-yształy augitu i oliwinu posiadają 'zatoki wypełnione sZkliwem. Tłem milkro1itycznym
są nielicme liJStewiki tpfłagiolkla'zu chaotycznie 'U~ooone w :dbr~ie ni~r.ze
zroczystego s2Jkliwa. Miejscami obserwuje się l'o2lkrus1JOne ksenok.ryształy pocbodzącez granO!diory'towego podłoża, (taJbl.
mI,
!fig. '1l1) oraz obtoczone ziarna !kwarcu i(tall::il.. 1!V, fig. \1:2). Ni.e'~r,e !partie brekcji jposiadaj,ą struk-turę rwy!bitmie gąibczRetą. Tak wytkształcona brekcja wulkaniczna zajmuje
542 v'ózef Wroński
największą po'Wie'rmh!nię w całym oplisywanymkompleksie ska'ł w)dew-
nych. . .
. Oprócz wyżej O!Pisanych skal piroiklastycznydh w zespole tym wystę
puje b:rekcja WlUJJkaniczna o zabarwieniu 'Żółtoszarym. Wypełnia ona jak grdY'by swzelinę powstałą w obrębie brelkcji czerwonordzawej, lecz w żad
nym [PTzY'Paldiku m1ędzy tymi Skałami nie ma w~aźnej granicy. Strefa
występowania Ibrelroji :żółtoszarej p~zeb1ega memal poo:łuJd.nilkowo i wi- doczna jest na parudniowej i lPółnoonej ścianie odikrY'w!ki nil" rIoraz na
zachOdnim stokiu Ikopuły 'z odJkrywką nr 'l. Głównym skiadni!kiem tej
$ka~ są słalbo ąriec'zone iły i rllUŻa ilość oikruchów 'bazaltoOwych, nie'kiedy -o ksztail:'tach Kulistych z otoc.2Jkązwietrzelin-ową. Dusze osie' porwaków
ba'załtowyc:h 'zoOrientowane :są pionowO'. Ten ':rod'zaj !brekcji !Il'aj'lepiejdbra- zuje odlklrywtka położona na zachodnim stoiku ik!ullmin.acji 'z kamd.enioło
mem nT I, gdzie {Jdsłooięto następujący. prdfil oli!oologiczny {odlkryw'ka
nr W, fig. 3). . ~
Na północnej ści'anie
O!dJk:ywki.uT
IV \vi:ci:oc'zne są bazalIty Q piOOdbnych cechac!h do qpisytwanych ju~ skał tego typu. W ś:rod!kowej cZęSciścianyznajduje się szczelina wYlPełnio.na ibrekcją w,UllIkaniczną lbarwyS:laoI~iJół
tej. Sl"Ood!k.oOwe lPa'rlt'ie br€lkcji zJbudowiUle są z lawy gąbczastej 'z dużą ilością ostrdkJrawędzistydh porwaikówibazal1iowycli. 'Ponadto 'tkwią tu lPalkie1y.
ilów {) IbaTdzo nieregularn.yoh !ks:rlał:taoh. !Qprocz wymieniJOn.ych skład
mików 'brekcji wullkalIlic:mej przewar.stwia się ona z piaśkami żół·tyIni
-o balXłZlO zr.óżnicowanym stOipniu .ołJtoczenia. ,Poza Kwa,rcem w lPiaśkach
tychzna'lezio.no ruski: milki, biotytu, dbtoczone ,skalenie oOraz ' drobne dkJrudhy ciemnych ska9: ikrzemiookowych. [piaski są drolbnoziar.niste z do-
roies2lką :fira!kcji grulbszej.W 'górnych partiach odilmywiki /brekcja wuillka- niczna 'W formie małych jęZlOrOw ".przelewa" się na !piaSki. {Ponadto piaSki
znajdują się w ,Obrębie brekcji w postaci dellikidh \Wdadetk; warstewek:
i soereweik Q Il'óim.ej mią!ższoiści (tabl. [V" iig; 13:). lPoszczeg(J]ne wa'rstewki
leżą horyrollłaiInie łuJb leiklkozaipadają !ku centra1lnej części s'wzelilIly z /brekcją gąlbczastą. Soczewiki i wkładki piaszczyste zwiększają swoje ro2lmi'ary w miaa-ę[prz€SUwarua się ilru stTqp:owi odikrywIki. .
rw
stropie, w ,obrębie ibr·etkcji, m,aj:ciJują się dwa wtopi:Olle (raczej oblane lawą')' era'tyki Q. śTednicy .około '6 i ·9 cm. W jednym przypadlku jest Ito czerwony lPiaśk:owiec droonoOzia:rnisty, . w drugim sz~a Skała!k:rzemionkowaniezmana 'z terenów suldecikich. Kiemmki 'UjpadU: i formy
wkładek piaszczystych są nie~ z ulldadem i rozciągnięciem [pakietów .ilastych. Talk wykształcone skały pirdkllaStycme z piaSkami częściowO' wylewają 'Się na roenudO'wany strop poik:rywy bazaltowej. Strop \brekcji tIl'a'tomiast mimo Ikilikakroinie mniejszej odpOI'IIlości .!Ira: procesy degJrada- cyjne nie wykaZ1Uje nawet ślaldów dełI1lUidacjLlPiaski. Illwięzione w .obrębie
brekcji w niektóryCh. tyIDko lPl"Zy!Padkacih uległy zmianom 'Spowodowanym wysolkimi telll!P€ralburami. Miejscami mają zmieniony kolor 'Z żółtego na 'l'dzawy O'raz (co jest częstsze w całym profiłu) wi~sze .ziarna !piasku po- siadają na !powierzchni miejsca ,ostrok,rawęd:ziste IJ?IO o'dpJryskaclh, które
mogą być 8pOiWodowane gwa'ł:tow.ną zmianą temperatury.
Nieco wy!żej w [piaSkach, o k~órych mowa,znajdJują się drobn€ zwici:"
rzałe oikrudhy ha;zaltowe. W8Jl'st€W1ka piaSków z IOkr:uohami ba'zaltowymi posiaija mią:żsZ<JŚćokoło 40 om, a nad rnimi l€żą warstwowane, Słabo. wy-
lPrzej,awy p1ejs'toceńSikiego wulkanizmu ba7la:ltowego w Dębow.cu 543
segregowane i średnio obtoczone piaski, których 1piąJŻSZlOŚĆ - liC'ząc od stropu brelkcji - wynosi" około 2 m. iPlrzechodząone w Sposób cią'gły
w piaSki matow.e, !pylaste, drdbnO'warstwowane. Jest to !prawdopodol\:mie
!przewiany strop niżejległych !piasków 'z dQmieS2Jką tfrakcji pylastej. OJpisy- wane iUltWO'ry iPiaJSzcz~tewstały lSZC'zegół:owQ 2'Jbadane pa Qmawianym terenie. Są one !bardzo po~l()iłitym osadem w OkQlicy S~klar. iPr'żelŚleldronQ dokładn:i,e iclh rozprzestrzenienie poczynaj,ąc od ikontaktu 'ze skałami pro":' klastycmynll. OlkazałOI się, !Że w oOd:ległości oikoł:o ,5i()iO m na połudtnie zale-
gają .One utwory za'stoiskowe anagllacja'1nej, fazy 'zlodO'wacenia środikowo
polskiegO'. W opisywanej odik!rywce nad piaskami znajdują się lessy z drobnymi !konkrecjami waJpniStymi, które w ca'łym !p'rofilu reaguj,ą
z kwasem solnym. Mię:szość ],essów waha się 'W granicaćlh 6 m. W 'stropie lessy !Uległy. solid:lruIkcyjnej !przerÓ/bce, 'zmieniOiIla jest ich struktura i bar- wa, są rbwni,eiż odwapnione.
Z wyżejzestawiQnegO' maiteriału wyn'i!ka, że w z'~oleSlkał erupltyw- nych w <JIkoUcy S~lar występrują 'trzy rold:zaje skał wulkanicznych:
al) skały ba'załtowe, 'W Iktórych sZ'Czelinach zna'jduj,ąsię '~ieerone iły;
b) iQr~kcja W'ullkallliczna starsza, ByIllIg'eIlletyczna z lbazalltami; c) ibr~kcja
wulikanicma nrl:,odsza za'z·ęlbiająca się z u!twQrami piaszczystymi, w ~tó
crych mj(lują się eratylki. T,en tY1P /br,ekcji występuje na 'zJdenrudowa:nym stropie iPdlm'ywy /baza'łtO'wej, w !której ,szczelinach wyStępują relikty UitWQr,ów' starszegO' zlodowacenia (PoŁu&il()wO!polskiego). IK:senOUty i we- zylkle młodszych skał piI"ok:1a'stycznyclh ulkładają się wOkół starszych, :zrlenudowanyclh Ikqpuł b~l'za1towydh. KSeIllol:i!ty ,graJriOciiorytQwe wystę
Pll'ją w !postaci nie zwietrzałycll otoczaJk;ów, mimo że powierzdhnia :kry granodiO'rytowej \posiada grubą.IPO'włokę 2lWieirzeliny in situ.
NA1STĘRSTWO Z:JlAWISIK GElOLOGlLCZNYCH
Najstarszymi utworami występującymi 'W najbliższym sąsiedztwie skał 'WiUllkanicmyclh są skały kTystaliczn,e podłma, następnie. iły'brzecio
rzędowe. IBozyc'ja stra'tyg['atficzna iłów tegQ obsZaJru j'est niedostatecznIe udOlkrumen'tO'wa:na. WiadomO', że na znacznych głębOkościach <( 4JQ.---!50 m)
zawierają one w!lcladlki osadów orga:nicinydh,
w
ldóryclh. zna/leziono tniJk.ro- szczą'1Jki tflory reprezentujące weldług J. Jai1ruIbOwskiej I(vide M. Piwoclki.lt9I612) górny miocen i dolny !pliocen. StJ.;qpową część iMw .8. Dyjor 10196'81) na podsta:~ie cech makroskopowych pa,raleUzuje' z plioceńskimi iłami poznańSkimi. Do podoIbnego . wniosku, /badając właściwości techmoldgicz- ne Hów 'tegO' terenu, doS'zli E. CiJUik. i Z. Kozyiclra 1~196:7).
POI akumulacji nów na 'terenie tej częlŚci !bloku !p'rzedswdeclki:ego pa-
nO'wały CI() najmniej dwa długieoikJresy erozjispowodowallloe prawdopo- dobnie prooesamiendogelllicznymi. 'W Idalszej kolejności w iP'r,eplej.SItocenie {!pr€!glacja1le) alkumrułowane /były tu 'Ż'WiJry grulbomarni:ste 'ze skał Sudetów
·kłod2'Jkicih. Jak wy!kalzały Ibadania pr'ofiJlu podłu:lmego prarze!ki, !która
transporto,wała len materiał, orazro2'Jkład poszczególnych:frakcji 'żwirów
wzdłuż tegO' prdfi1u, w tym olkresie 'róWlllież ni:e Ibyło spolkoju telktO'nicz- nego. OStatec;znymefe!ktem proc,esów endog,enicznych było pęknięcie pod~
ł,oża krystalicznegO' i szcze1i1llowy w11ew lawy bazaLtowej. Procesowi 'te- .mu ltowarzyszyła erupcja sikał p:i:roklastycmych.
54<4 Józef Wroński
[Po ostygnięciu law wulkanioznych panował drugi olkres degradacji tego fterenu. iW wynillrupa-ocesów erozyjno-denudacyjnych, strop pdk;ry- wy ibazałtowej został ścięty (tailI. I, fig. 5' i fjjg. 4) i podzielony lIla trzy od!dzielne kopuły. Allru'llllula:cja lodowcowa, z !której pozostał brulk i ogli- nione era:tylki w szczelinach ibazaltów, miała ririejsc:e w czasie zlodowace- nia połudmowoplOłskiego. Utwory te zostały przemyte w okresie inter- , glacjału mawwięciki.e:go. Następnie oiŻywiły się ponowni,e p'tocesyw:liJlka- nieme i nastąpiła erupcja Skał wulkanic'myCh, :głównie brekcji WiUJ!ka,..
nicznej.Uk'ład i 'lX?zmieszczenie lkseno:li!t;9w i wezy1lili w.azuje na to, że
utwory piifldklastycZlll.e młodsze qpływały !kopuły Ibazal1'owe wypełniając
wolne przestTrenie wyerodowane w starszF!'1 I!'lII1IkrvwiA 'Skał ba'załtowych.
wsw
A 260-
• +
ENE
8
c::2l' 0
2_3
_ 4 1'(;~:15 r;~óFig. 4. '/Przekrój geologiczny A - B (zaznaczony na fjg . .2) Geological cross.section A - 18 (shown in Fig. 2)
1 - g.ranoddoryty (lpaiOO7lolik); 2 ~ iły {trzeciorzęd); 3 - bazaity ,(ipT>ejpIl.ejstocen); 4 - bre'lroja WII1lkemczna sy,ng~y'=a z baza1tamt; 5 - ~yTdu'a utwar6w gJlacjalnych
(zlodorwacen.ie:połudD1orwopol9kie); 6 - 'bretkc,j'a w.ulika/Illl=a _onordzawa; '1 - bre'lroja wuliklll'll4ocż:na szarot6łta; 8 - pJ.asld 1 twiqoy z eratykllfIIlil, wodD:1olodowcow.e (zlodowacenie lI.rodikow~l9k1e); 9 - łessy (zlodowacen.ie 1P6łnOOllo.polSkle)
1 - g~anocIiorttes (!E>alaeorzo1c); 2 - olays fl'er,tIlllll'Y); 3 -:- basal1s ~PJ.elstocEine); ł
volca.n.lc breccia., syogenetk 'Wdth basaU.s; 6 ~ res1dua ol gllldlal formati'OllS (BO'Ilth- ..IPOUiIh Glaciat.lon); 6 - .red"'l"Ulllty volcaltldlcbr,ec.ćda; ,7 - yeliliow-grey vołc8'l1ic breccla;
8 - tJu'Vlioglac.tal sands and gralrelB w:f:th er>ratkS (MIlddi~l1sh Glaciatllon); 9 -
łoesses (iNorth-P-oUsh Glaclatton)
Brekcja w.u1lkanic:mia młordsza wydobywała się wzdłuż dysldkacjiPO wscfhodniej i .zachOdniej stroniewypiętrwnej kry ,granodiorytowej \(fig. 2 . i 4). Podlkreślić należy raz jeszcze, że strop skał pilroklastycmycll młod
szych łeży mmej więcej na tej samej wysokości co strop ściętyclllbazal"
tów i nie wylkazuje nawet śladów denuJdacji. Na Ibaza!ltach leżą starsze osady lodowcowe, czego nie spoityika 3':ię 100 bre!k!cji WlUłkooicznej młod
szej. Brekcja w stropie 'zazębia się natomiast z piaskami wodnoloooWOO- wymi,1które nie7godnie 'Zalegają sta·rsze, przemyte :utwory l00.owoct>we, o ik!t6rych !była mowa. ,WiElk apisyiwanyclh piaSków woid.ndlodowcowycll
należy wiązać z okresem zllOdowaeenia środikowopolskiego. Nale'ŻyZWil"ó
·cić uwag-ę na chara1kter kontakitu piasków., wod.Illolodowcowychzlodowa- cenia środJkowopolskieglO z Ib~elkcją wu:J.!kanicmą młodszą. Jak iLugtruje fig. 3, utwory piaszczyste wyStępujące itUż nad serią piasków ,.lPrzenrle- Szalllych" z Jawą 'leżą Ihorywntalnie i nie wyikarują zadn~h mburzeń.·
Faftctten !PI'zemawia za tym, ·że zalbwrwna i przemieszana została tylJko ta część piaSkóW, Ikt6r,e !by'ły dostare'zane w czasie ,el"U!Pcji. Taka sytuacja
mogła istnieć 'ty'liko wówczas, !lci€dy iO'hszar 'tem jpO!krylty !był lądolotdem.
Topniejące masy [cdu dostarczały materiału'WodJnolodowcowego i wiel- kiej Hooci wody, łcióraibyła. przyczyną szylb'Idego ostytganja ławy. Było
. to powodem bardzo 'słahyah' zmian termicznycl1, jakie obserwuje się
IPrzej,awy p'lejs'toceńskiego wulkani-ZIlIlu bazaltowego .w Dębowcu 545
wśród piaslków. Za syngenetyc2ll1ością utworów wodnololdoweowych i Skał pkolkla:stycmycłh młodszyc!h [pT2'Jema.wi'a 'l1ównież sposOb, w jaki ro~ze
strzeniała \Się lawa. Jak· jlUJż. zam.aczOno,,,Oblewała" lQIl.a kopuły 'ba'zaltowe talk, jalk gld~y 'zmajdowała się !podlIladSkiem <Xl: góry (nie miała swdbody ruchu Iku .gbrze, alby utworzy{!. clhoćlby w przylb1iżew formę sitożlka) idlategos~ Ibrekcji wu1Jkanicznejmajduje się lIla 'tej ~amej wysokości
co 'ZJdetgradowaillY strOlp Iba.zail:tów. N a1eży podlkreśUć, że mł,ods2'Je procesy' wulkaniczne miały 'stoS\l!nlkowo małe natężenie. Lawa wu!]]kanic2ll1a wraz z ro2Jlm-;usronym 'WIUll!kalIlo-tekitonic2ll1ie materiałem podłoża skalnego i iła
mi· wylewała się spokojnie !be'z oeIkS!p'lozji wooNż 'tełktonicznej ro~adliny.
Tego<? ,rddza:jru eru!pcje. (zwane gja) zm:ane sąz terenów Islandii, gdzie wy- dobY'Wa. się lawa ,'bazaiJtowa od ezasów eoc,eńSkic!h po dzień dzisiejszy. Nie
jest wyUdlucwne, że gros 'lawy inltrudowało w otbręib pilastycznyoh iłów lIla więlkszydi głębolloościaclh, a. 'tylIko meznacma część w !postaci erUJpcjii:ru!b;..
,glacjalnej wydostała się na powierzciłmię ziemi.
Nazałrońezenie naietży dodać, 'że w analogie'mej IPOzycji litologicznej co starsza polkryrwa lbaza'lttowaznajdują się 'mane z literatury ba'zatty ko-
ło LąrllkaZdroju, !których. wielk lbezwzgIętdJn.y oIlm-eślono n.a 690 tys. 'lat
~K. Bil1kenmajer, J. JermtańSki, E. (M, !Nairn, \1'96,9).
Oddział Do!lnooilląsk1l ~y,tUlf;u Geo[O!gLcznego
WTOoCłalW, ul. J,awolroOlWa ilI9
NadesaŁno dnaa 7 paźdzlernlik.a 1969 r.
PISMlENNICTWO
AJN1DEiBJS G. (1939) ~ ZUT Morphologie der Osrtsudeten. VerOff. Schles. Ges. Erdk.
31. ;Wrocław.
BIIBlIQlNMA1J\ER fK. (1967) - Bazalty dolnośląskie jako za'by:tki przyrody nieoży
wionej. Ochrona Pl"zyrody, 32,!p. ~27'6. tE'.A.lN". IKrakaw.
BlIfRlKIE'NIM.&TElR fK., JiE!RlZAVIAN'SlKlI 'J., NlAlIIRJN E. iM. '~1<969) - IPal'eomagnetic stu- dies of Polish iRocks. lIlV Cenozoic Bazalts
ar
Lawer Silesia.CliUlK E., KOZ"YlDI'M 'Z. {1~(7) - Geo'~O'gicmo-l3urlOwcowa ocena iławmiocenu i pli- ocenu w tE'olisce oraz prógram ich dal~ych baldań . .Areh.Inst. Geol.
(maszynopis). Warszawa.
DYJOIR S. (1'9168) - Poziomy mOl"Silde wOlb!1'ębie iłów poznańskich. Kwart. geol., 12,
!p. <9411'-'-'957, nr '4. ,Wars,zawa. '
MlEIS'IlElR E., F'IS.OHIERG. '19,36) - Ge'ologisCihe Ubeu'ichtskarte v. Deutschlland.
Blatt !1:33, Schweidnitz '1 ~ 200 000. Berl'in.
OOEBC 'J. (1966) - GeOl1ogia ikryBrtalinHru (Wzgórz Sltrzelińskich. stud. geol. pol., 20. Wars·zawa.
PE~!W1A J., W10LJtNO' T., ~ S. 1(19151) - Badania bazaltów śląSlkich
wykonane w lartach' 1950r-<511, sprawozdanie ogólne. ATch. I!ll'st. Geol.
(maszynopis). IWrocław.
PLWlOOK'I M. (1962) - Spra'wo~doanie z !poszuJldwań złóż węgli Ibrunartnych w latach il9l58-159 na wschód od Nysy, pow. \Nysa, woj. opolskie. Arch. Inst. Geol.
(maszynopis). Wrocław.
546 'J6zef WronSki
---~---
I03ec11 BPOHbCKH
·I1P01lBJIEHillI IIJIE:A:CTOQEHOBOrO BA3AJ1bTOBOrO BYJIKAHH3MA B ,lI;E.MBOBQE OKOJlO IIIKJISIP B JlIDKHEA CUJIE3lm
Pe310Me
Ha n:PPIlTOPHH lImKHe:li: Carre3HH B OKpeCTHOCTJIX lllKmrp Ha IIOBepXltOCTH HaXOp;HTCH He- 6oJIbmo:li: BbIXO,I('ByJJKa.ml1l:eCKHX IIOpO,n; (cPHr. 1,2). 3TO OAHll ID MHOXecTBa BbIXO,n;OB MOJIO,I(liIX HIDKHecRlIe3CKHX 3pyrrTIIliOB, Ilpe,n;cTa:BIDIIOID;HX cpe,I(HeeBpoIIe:li:CKyIO IIeTporpacP1f'IecKYIOIlPO- BBHD;IIlO, Ha3hJ.BaeM)'IO aTJIlIHT1f'IecJmM MaI'MaT1f'IecJmM PH,I(OM.
3,n;ecb B KOMIIJIeKce BYJIKaH1f'!eCKHX IIOpO,n; HMelOTCH 6a3aJIbTbI H )J;Be reHepa.I(IIH BYJIKaHQ:- '1eCKHX 6peK'IHit 3TH BY.JIKa.HHTLi OTHOCHTCH K H3BepXeHHIO IIJIaTcPopMeHHOrO THIIa, IIp0H30me,n;- meMy Ha JlHHIIH MOJIO,I(o:it ,I(HCJIOKa.I(IIH KpHCTaJI.lIH'teCKoro cP}'B.l(aMeHTa. KPHCTaJIJI1f'Iec:mit cPYH- ,n;aMeHT COCTOIlT H3 MeJIK03epHHCTLIX rpmO,I(HOpHTOB H rpaHllTOB •• Ha OCHO:saimH JIHTOJIOrH- 'IeCXBX IlPOcPHJIeil: Bhl,I(eJIeHO )J;Ba IIepHO,I(a BYJJJqIJDI'iecKO:it ,n;eHTeJIbHOCTH. B rrepBbI:li: IIepHO,n; (,n;o- IIJIe:li:CTO:O;eHOm.nl:) H3JIHBa.JIaCL. 6a3aJIbTOBM JIaBa H COrryTCTBYIOII:(a.J1 e:li: BYJIKaHlf'IecKM. 6peK'IIDI.
B pe3YJIbTaTe 3T1lX IlPO:o;eCCOB IIOKPOB ,n;peBHBX BYJIKaHlf'IeCKHX IIOpO,I( OKa3aJICH pa3,I(eJIeH Ha OTAeJIbHbIe OCTpOBKH. B ,I(aJIbHeil:meM CHOBa OlKHBHJIaCb BYJIKaHlf'IecKM ,n;eHTeJIbHOCTb, BO BpeMH KOTOPOil: HMeJIO MecTO TpeIIJ;HHHOe H3BepXeHHe BYJIKaHlf'IeCKo:li: 6peK'fHH. MJIa,ZJ;IIIaJl 6peK'IIDI COCTOHJIa H3 JIaBbI, CIIJIaBJIeHHbIX TpeJJJ;HHllEill!: rJIBH, a TaKXe 6a3aJIbTOBbIX H rpaJiO,I(HOPHTOBbIX KCeHOJIllTOB. B Bll7le KCeHOJIllTOB 3aJIeraeT TaKXe 6a3aJIbTOBM raJIbKa CBbIBeTpeHHo:it KaeMKo:li:.
3TOT THII BYJIKaHlf'IeCKo:it 6peK'fHH BKpOBJIe 3axO,I(llTB BO,I(HOJIe,I(HHKOBbIe IIecIqI cpe,I(HerrOJIbCKoro OJIe,n;eHeBIDl (cPm. 3). KOllTaKT BYJIKaHlf'IeCKHX IIOPO,n; C IIeCKaMH YKa3bIBaeT Ha TO, 'lTO 3TO H3- BepxeHHe 6bIJIO cy6rllilll;HaJIbHbIM.
J6zef WlRIONSKI
PHENOMENA. OF PLEISTOCENE BASALTIC VOLCANISM AT DF;BOWIEC NEAR SZKLARY, LOWER SILESIA
Summary
~n the VicinityCJf SZik'l:ary, (Lower Silesia area! CFiig'8. i1 an'd 2), a small sheet of V'olcanic rocks crops out. IT'his is one of numerous occurrences Of young eruptive rocks that !L"epresent the (M,iddle-lEuropean petrographic province, called the AUanitic magmatic ,suite.
I:n the group 'Of vokanic rocks are found bas.alts and two generations of vol- canic breccia.The volcanitesbelong here to shieLd· eruption that 'has taken !place along I1;he Hne of young dis,location in the crystalline 'baSement. The crystalline base.., ment islbuilt of g!L"anodicxritesand,oif fine-grained ,gr·anites. Lithologicalevddences prove two periods oif volcanic activity here.IIn the first (ipre-tPleistocene) period, baSalt lava flowed 'Dut, accomp.anied ibyV'olcanic breccia. After this, a long period of erosional and denudati'onal processes followed. As a result of ,these processes, the cover of the older 'Volcanic !L"oC'ks fell 'into severaQ isla!Ilds. This period was then
Streszczenie
foHowed by anew volcanic aCti'Vity, at the time od: which fissure eruption of vol- canic breccia developed. fI'he younger ;breccia consi.sts of iava, of sinteredc1ayos, Tertiary in age, as wen as of basa[tic and granodiorite xenoUt'hs. In the from of
'. xenoliths are found also 'basalt petmles, .revealing weathered rims. This kind of
volCanic bre:ccia at the top, intertongues with the fluv.l.oglaiCial sands of the Middle- -Polish Glaciation ,([Fig. '3). The contact of the 'Vlolcanic rocks with sands' ts an evi- dence of su'bg1.adal eruptions ..
Fig. 5. Fragment p61nocnej sciany kamieniolomu nr Ili Fralgment of
too
northern wall of stone quarry iNo ]a·~ lessy, b ~ piaski pylaste, przewi:arie, c - piaski -i wjry wodnolodowco."
we, d - bruk morenowy,
e -
bazaHla - loesses, b - wind-blown siltysands, c - fluvioglacial <sands andgra.- vels, d - morainic pavement, e - basalt
Kwart. geol., nr 3, 1970 r. TABLICA I
Fig. 5
J6zef WR'ONSKI - Przejawy plejstocenskiego wulkanizmu bazalto,wego w DIlOOWCU
'11AlBLlOA ·m
Fig. ii. Bazalt; fenokrysztaly augi-tuo 'budowie pasowej i klepsydrowej (w central- nej cz~sci widoczne zatoki wypelnione szkliwem); plagioklazy w op05taci drobnych listewek C'LE:Sciowo wykazuj~ teksturE: fluidaln~; nikole skrzyzo- wane, pow. W X. Polnocna §cian'a kamieniolomu nr I
Basa1't; phenocrys.ts of augirte showing Iband and hour-glass textures (small ba.ys filled in with glass are seen in the central part) . .PlagiocIases that occur in the form of small laths·, partly ,show fluidal structure. Crossed nicols, en!. 40 X. Northern waloJ.of stone quarry No [.
Fig. 7. lBazalt; il'enokrysztal augitu 0 budowie klepsydrowej, nad nim szail'e feno- ikrysztaly i'Cldi!lgsytu; mi'krolity (Ustewki) ,Plagiokla;l6w:...,.opiY~~ ·fenokry
sztaiy; nikole skrzyzowane, pow. 40 X. Poludniowa sciaJIla kamieniolo.mu:rn:
.!BaSalt; phenocrysts of aug-ite showing h;our-glass texture under grey phe., nocrysts of iddingsite. lMicrolithes (laths) of plagioclases surround pheno- crysts. Crossed nicols, enl. 40 X. Southern wall o·f stone quarry No cm:
Fig. .8. Brekcja wU!lkaniczna srtarsza, syngenetyczna· z bazaltami; porwaik ilasty (bialy u gory); ksenokrysztal'kwarcowy bi-aly ,(z prawej); fenokrysztal aug!-
"tu (z lewej strony); wezykle ,(czarne, w prawym dolnym rogu) z obwodk~ ze- olirtow; nikole skrzyzowane, pow. 410 X. Wschodnia sc~·ana kamieniolomu IIlr 1:
Oldervolcanicproocia syngenetic with basait. Ice-pushed block of clay, white in colour (top part); q'uartz xenocryst, white (to the right); pheno- crys't of augite (to the led't); vesiCles (black in the rlgh't 'bottom cOil'ner) with zeolite rim. Crossed nicols, en!. 410 X.Eas'tern wall of stone quarry No 1:
Kw'art. geol., nr 3, 11970 'r. TABLIC'A II
Fig. 6
Fig. 7
Fig. 8
J6zef WR<ON'SIKI - Przejawy plejstocenskiego w,ul'kanLzmu bazaltowego w DE:bowcu
TABldCA l!I/I
Fig. 9. Porwak Hasty na kontakcie z rbrekcjll wulkanicznll (Uy z lewej strony);
nikole ,skrzyzowane, pow . .w X. lPoludniowa: sciana kamieniolomu nr III Ice-pushed block ,of clay ,at the contact with volcanic breccia (clays to the left). Crossed nicols, enI. 40 X. Southern wall ,of stone quarry No H Fig. 1il. !Brekcja wulkamiczna mlodi9za; fenokrysztaly aug,Itu i oliwinu (szare. w dol-
nym prawym rogu); nikole s'krzyzowane, pow. 40 X. Poludniowa sciana It'8.- mdeniolomu nr I.I
Younger volcanic breccia; phenocry&ts of augite and ollvine (grey in the lower right 'Corner). Cro'SSed nicol:s, enI. 40 X. Southern wa.ll of stone quarry No III
Fig. 11. Ksenokrysztal plag,ioklazu w obrE:bie brekcji wulkamicznej; nikole CZE:SC~O
wo skrzyzowane, ,pow. 40 X. Kamienlolom nr II
Xenocryst of plagioclase in 'volcanic breccia. Partly crossed nicols, enI. 40 X.
Stone quarry No 1I
Kwart. geol., nr 3, 1970 r. TAIBLICA HI
Fig. 9
Fig. 10
E1i'g. rH
Jo.zef WR'ONSIKI - Przejawy plejstocenskiego wul'kani.zmu bazaltowego w D~bowcu
Fig. !1:2. Obtoczone ziarna kw:arcu 'WobrE:bie berrkcji wulkanicznej (szare tlo pod 'krysztal,ami - Uy); nikole skrzyzowane, pow. 40 X. Wl!chodnia sciana ka- 'ffiiieniolomu nr ,])]
Rounded quartz grain'S' in volcani<: breccia (grey background under the crystals - clays). Cras·sed nicols, enl. 40 X. Eastern wall of stone qu:arry NO ;m
Fig. 1:3. S'truktura brekcji wulkanicznej przeiawiconej piaskami wodnolodowcowymi
'(smug-i ciemne - lawa wuJ:kaniczna; jasne ~ piaS'ki); ZIIlIlliejszenie ok. 4 X.
CFragmentodkrywkt nr ,N
Texture of volcanic breccia intercalated with fluvioglacial l!ands (dark bands - volcanic lava; li&ht bands - sands) . .Dimin. albout 4 X. \Fragment of exposure No IV
Kwart. geo!., nr 3, 1-970 r. TABLICA IV
J6zef WRONSlKI - P·l'Zejawy plejstocenski€go wul'kan<i.zmu bazaltowego w D~bowcU
