ATRAKCYJNOŚĆ WYBRANYCH WYŻSZYCH UCZELNI W POLSCE

(1)

Aleksandra Majewska

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Informatyki i Gospodarki Elektronicznej, Katedra Ekonometrii

ATRAKCYJNOŚĆ WYBRANYCH WYŻSZYCH UCZELNI W POLSCE

Streszczenie: Przedmiotem badania była atrakcyjność uczelni uniwersyteckich w Polsce i stworzenie ich rankingu w 2010 roku. Wykorzystano do tego metody wielowymiarowej analizy porównawczej (WAP). Zbadano wpływ metody normalizacji zmiennych na uzy- skane rankingi.

Słowa kluczowe: szkolnictwo wyższe, uniwersytet, miernik syntetyczny, wielowymiaro- wa analiza porównawcza, normalizacja.

Wstęp

Jednym z najważniejszych elementów określających krajową pozycję uczelni są ich rankingi. Cieszą się one ogromnym zainteresowaniem, ponieważ dostarczają łatwej w interpretacji informacji na temat pozycji każdej jednostki wśród innych uczelni. Im uczelnia jest bardziej atrakcyjna, tym wzbudza większe zainteresowa- nie potencjalnych studentów, pracodawców zatrudniających absolwentów, a tak- że organów państwowych fi nansujących edukację [Dąbrowa-Szefl er i Jabłecka 2007]. Najbardziej ceniony w Polsce jest ranking szkół wyższych przygotowy- wany każdego roku przez miesięcznik edukacyjny „Perspektywy” wraz z gazetą

„Rzeczpospolita”. Ranking ma nastawienie „konsumenckie”, tzn. głównym jego adresatem są młodzi ludzie, którzy dokonują wyboru uczelni i kierunku studiów [MNiSW 2012, s. 54].

Celem przeprowadzonej analizy była próba stworzenia rankingu polskich uni- wersytetów na podstawie ogólnodostępnych informacji. Przy tworzeniu rankin- gów wykorzystano różne metody normalizacji wartości zmiennych. Na podstawie uzyskanych rankingów szukano odpowiedzi na pytanie, czy zmiana metody normalizacji wpływa na zmianę pozycji zajmowanych przez poszczególne uczelnie.

(2)

W pierwszej części artykułu przedstawiono zmienne przyjęte w analizie, opi- sujące atrakcyjność polskich uczelni. Następnie omówiono zasadnicze etapy tworzenia miernika syntetycznego. W kolejnym kroku zbudowane zostały rankingi szkół wyższych oraz przeprowadzono ich klasyfi kację z punktu widzenia ich atrakcyjności.

1. Zmienne charakteryzujące wyższe uczelnie w Polsce

Badaniu poddanych zostało 39 uniwersytetów w Polsce w 2010 roku [MNiSW 2010]. Dane o uczelniach pochodzą z opracowań Głównego Urzędu Statystycz- nego: Szkoły wyższe i ich fi nanse w 2009 r. [GUS 2010] oraz Szkoły wyższe i ich fi nanse w 2010 r. [GUS 2011], jak również ze sprawozdań rektorów poszczegól- nych szkół wyższych.

Wskaźnikami wykorzystanymi w badaniu do opisu uczelni były:

– wielokulturowość studentów (liczba cudzoziemców w stosunku do łącznej liczby studentów),

– liczba kierunków w przeliczeniu na 100 studentów,

– liczba nauczycieli akademickich przypadająca na 100 studentów, – wielkość księgozbioru w przeliczeniu na jednego studenta,

– kwota dotacji na badania własne przypadająca na jednego nauczyciela akademickiego,

– stosunek liczby studentów kończących studia do liczby studentów rozpoczy- nających studia,

– średnia liczba studentów kończących jeden kierunek,

– wielkość księgozbioru przypadająca na jednego nauczyciela akademickiego.

W tabeli 1 przedstawiono charakterystyki rozkładu poszczególnych zmiennych w 2010 roku.

Właściwy dobór wskaźników w znaczącym stopniu odpowiada za jakość otrzymanych rankingów. Wartości współczynnika zmienności badanych zmiennych mieszczą się w przedziale od 16 do 147%. Największą zmienność zaob- serwować można dla wielokulturowości studentów, natomiast najmniejszą wy- kazała się zmienna opisująca stosunek liczby osób kończących do liczby osób i rozpoczynających studia na uczelniach. Średnio w roku 2010 studentów kończą- cych jeden kierunek było 176, natomiast na 100 studentów przypadało ponad 8 nauczycieli akademickich. Na jednego studenta przypadały w Polsce średnio 54 książki. Stosunek liczby studentów kończących kierunek w danym roku do liczby rozpoczynających studia wynosił średnio 26%. W badanym roku średnia kwota dotacji na jednego nauczyciela akademickiego wynosiła 941,60 zł, jednak war- to zauważyć, że odchylenie standardowe dla tej zmiennej było równe 384,31 zł, a zmienność wynosiła 41%.

(3)

2. Wykorzystanie WAP w ocenie atrakcyjności uniwersytetów w Polsce

Do tworzenia rankingów uniwersytetów w Polsce posłużono się wielowymiaro- wą analizą porównawczą. Są to „metody statystyczne służące do celowego wyboru informacji o elementach danej zbiorowości i wykrywania prawidłowości we wzajemnych relacjach między tymi elementami” [Łuniewska i Tarczyński 2006, s. 10]. „Wąsko rozumiany zakres zastosowań WAP sprowadza się do porządko- wania zbioru porównywanych obiektów” [Panek 2009, s. 13–15].

Przed przystąpieniem do porządkowania i klasyfi kacji, istotne jest określenie charakteru zmiennych opisujących obiekty. Należy rozróżnić stymulanty (zmienne, których wysokie wartości są pożądane z punktu widzenia rozpatrywanego zjawiska), destymulanty (zmienne, których wysokie wartości w danym badaniu są niepożądane) oraz nominanty (zmienne, dla których pożądany jest pewien punktowy lub przedziałowy poziom „normalny”, a wszystkie odchylenia od tego poziomu są zjawiskiem negatywnym) [Grabiński i in. 1988, s. 237]. Zazwyczaj Tabela 1. Charakterystyka rozkładu zmiennych opisujących badane uczelnie w 2010 roku

Zmienna Średnia

Wartość minimal-

na

Wartość maksy-

malna

Odchyle- nie stan- dardowe

Skośność

Współ- czynnik zmienno-

ści Wielokulturowość studentów 0,02 0,00 0,13 0,03 2,09 1,47 Liczba kierunków w przeliczeniu

na 100 studentów 0,20 0,07 1,22 0,18 4,94 0,91

Liczba nauczycieli akademickich

przypadająca na 100 studentów 8,54 3,23 29,29 5,56 1,89 0,65 Wielkość księgozbioru w przeli-

czeniu na jednego studenta 54,07 12,57 164,51 37,68 1,52 0,70 Kwota dotacji na badania własne

przypadających na jednego na-

uczyciela akademickiego 941,60 259,35 1850,62 384,31 0,48 0,41 Stosunek liczby studentów koń-

czących studia do liczby studen-

tów rozpoczynających studia 0,26 0,19 0,37 0,04 0,21 0,16 Średnia liczba studentów koń-

czących jeden kierunek 176,45 25,09 397,92 86,06 0,81 0,49 Wielkość księgozbioru przypa-

dająca na jednego nauczyciela

akademickiego 742,37 142,38 2057,25 479,66 1,17 0,65 Źródło: Obliczenia własne.

(4)

określenie charakteru zmiennych opiera się na przesłankach pozastatystycznych, na przykład na opiniach ekspertów.

Wszystkie wskaźniki wykorzystane w badaniu atrakcyjności uniwersytetów w Polsce uznano za stymulanty.

Ponieważ zmienne opisujące badane uczelnie miały różne miana i różne zakresy wartości, konieczna była ich normalizacja. Aby sprawdzić, jak wrażliwy jest ranking na zmianę sposobu normalizacji zmiennych, do ujednolicenia jedno- stek zastosowane zostały trzy metody:

– Standaryzacja [Panek 2009, s. 38]:

( )

ij j

x x z S x

, i = 1, …, n; j = 1, …, m, (1)

gdzie:

x_ij – wartość j-tej zmiennej w i-tym obiekcie,

z_ij – znormalizowana wartość j-tej zmiennej w i-tym obiekcie,

xj – wartość przeciętna j-tej zmiennej w analizowanym zbiorze obiektów, S(x_j) – odchylenie standardowe j-tej zmiennej.

– Unitaryzacja [Kurkiewicz, Pociecha i Zając 1991, s. 37]:

min{ } max{ } min{ }

ij ij

ij i

ij ij

i i

x x

z x x

, i = 1, …, n; j = 1, …, m, (2) gdzie:

max{ }_ij

i x – maksymalna wartość j-tej zmiennej w analizowanym zbiorze obiektów,

min{ }_ij

i x – minimalna wartość j-tej zmiennej w analizowanym zbiorze obiek- tów,

pozostałe oznaczenia jak wyżej.

– Przekształcenie ilorazowe (układem odniesienia jest wartość maksymalna) [Grabiński i in. 1988, s. 244]:

max{ }

ij ij i ij

z x

x , i = 1, …, n; j = 1, …, m; max{ } 0_ij

i x z , (3)

wszystkie oznaczenia jak wyżej.

Na podstawie wartości cech przekształconych za pomocą powyższych metod normalizacji możliwe jest obliczenie bezwzorcowego miernika syntetycznego. Formuły bezwzorcowe odpowiadają różnym postaciom wartości przeciętnej:

średniej arytmetycznej, średniej geometrycznej lub średniej harmonicznej [ Panek

(5)

2009, s. 64]. W przeprowadzonym badaniu wykorzystano średnią arytmetyczną znormalizowanych wartości zmiennych, która jest najczęściej stosowaną proce- durą defi niującą funkcję agregacyjną. Funkcja ta najlepiej reprezentuje dane cią- gu liczb w sensie minimalnej wariancji poszczególnych wartości wokół ich śred- niej oraz umożliwia przejrzystą interpretację wyników [Kurkiewicz, Pociecha i Zając 1991, s. 54]. Formuła ta wyraża się następująco:

1

1 ^m

i ij

j

sb z

m

¦

, i = 1, …, n, (4)

gdzie:

sb_i – wartość bezwzorcowej zmiennej syntetycznej dla i-tego obiektu, z_ij – znormalizowana wartość j-tej zmiennej w i-tym obiekcie.

Na podstawie wartości miernika syntetycznego, oprócz ustalenia porządku obiektów ze względu na badane zjawisko, czyli zbudowania rankingu, może- my również dokonać podziału badanych obiektów na grupy o różnym poziomie tego zjawiska. Podstawę takiego podziału stanowią średnia wartość odpowied- niego miernika syntetycznego (^___sb) oraz wartość jego odchylenia standardowego (S(sb)). Najbardziej popularny jest podział obiektów na trzy grupy, przy czym:

– obiekty i, dla których zachodzi sb_i > ^___sb + S(sb), zaliczane są do grupy o wy- sokim poziomie badanego zjawiska,

– obiekty i, dla których zachodzi ^___sb S sb ( )dsb_id^___sb S sb ( ), zaliczane są do grupy o średnim poziomie badanego zjawiska,

– obiekty i, dla których zachodzi sb_i^___sb S sb ( ), zaliczane są do grupy o ni- skim poziomie badanego zjawiska.

3. Wyniki

W pracy badane uczelnie zostały opisane za pomocą ośmiu wskaźników, mają- cych charakter stymulant. Ponieważ miały one różne miana i zakresy wartości, ich jednostki zostały ujednolicone za pomocą trzech metod normalizacji. Na podstawie tak przygotowanych zmiennych możliwe było obliczenie wartości bezwzorcowego miernika syntetycznego. Poprzez liniowe uporządkowanie wartości miernika zbudowano trzy rankingi uniwersytetów w roku 2010. Rankingi umoż- liwiły podział badanych uczelni na trzy grupy o różnej atrakcyjności. Przedziały, na podstawie których przeprowadzono grupowanie uniwersytetów, przedstawia tabela 2.

W tabeli 3 zostały zaprezentowane pozycje badanych szkół wyższych w otrzymanych rankingach (odpowiednio dla każdej z metod normalizacji) wraz z po- działem na klasy atrakcyjności: wysoką, średnią i niską.

(6)

Tabela 2. Klasy atrakcyjności uniwersytetów ze względu na wartości bezworcowego miernika syntetycznego

Metoda normalizacji Niska atrakcyjność Średnia atrakcyjność Wysoka atrakcyjność Standaryzacja sb_i < –0,373 –0,373 ≤ sb_i ≤ 0,373 sb_i > 0,373 Unitaryzacja sb_i < 0,189 0,189 ≤ sb_i ≤ 0,365 sb_i > 0,365 Przekształcenie ilora-

zowe sb_i < 0,268 0,268 ≤ sb_i ≤ 0,433 sb_i > 0,433 Źródło: Obliczenia własne.

Tabela 3. Ranking oraz ocena atrakcyjności polskich uczelni przy różnych metodach normalizacji zmiennych w 2010 roku

Uczelnia

Standaryzacja Unitaryzacja Przekształcenie ilorazowe pozy-

cja

atrakcyj- ność

pozy- cja

atrakcyj- ność Uniwersytet Muzyczny im. Fryde-

ryka Chopina w Warszawie 1 wysoka 1 wysoka 1 wysoka

Uniwersytet Jagielloński

w Krakowie 2 wysoka 2 wysoka 2 wysoka

Uniwersytet Medyczny w Łodzi 3 wysoka 4 wysoka 5 wysoka

Uniwersytet Wrocławski 4 wysoka 3 wysoka 6 wysoka

Gdański Uniwersytet Medyczny 5 wysoka 6 wysoka 3 wysoka

Uniwersytet Warszawski 6 wysoka 5 wysoka 4 wysoka

Szkoła Główna Handlowa

w Warszawie 7 wysoka 7 wysoka 7 wysoka

Uniwersytet im. Adama

Mickiewicza w Poznaniu 8 średnia 8 wysoka 8 wysoka

Uniwersytet Marii Curie-

Skłodowskiej w Lublinie 9 średnia 10 średnia 12 średnia Uniwersytet Medyczny im. Karola

Marcinkowskiego w Poznaniu 10 średnia 9 średnia 9 wysoka Uniwersytet Ekonomiczny

w Poznaniu 11 średnia 11 średnia 11 średnia

Uniwersytet Przyrodniczy

w Lublinie 12 średnia 13 średnia 16 średnia

Uniwersytet Ekonomiczny

we Wrocławiu 13 średnia 12 średnia 14 średnia

Warszawski Uniwersytet Medyczny 14 średnia 15 średnia 13 średnia Zachodniopomorski Uniwersytet

Technologiczny w Szczecinie 15 średnia 19 średnia 19 średnia Uniwersytet Ekonomiczny

w Katowicach 16 średnia 16 średnia 15 średnia

Uniwersytet Medyczny w Lublinie 17 średnia 14 średnia 10 średnia

(7)

Uczelnia

Standaryzacja Unitaryzacja Przekształcenie ilorazowe pozy-

cja

pozy- cja

atrakcyj- ność Uniwersytet Rolniczy im. Hugona

Kołłątaja w Krakowie 18 średnia 17 średnia 17 średnia Uniwersytet Szczeciński 19 średnia 18 średnia 18 średnia Uniwersytet Przyrodniczo-Huma-

nistyczny w Siedlcach 20 średnia 21 średnia 24 średnia Uniwersytet Ekonomiczny

w Krakowie 21 średnia 20 średnia 20 średnia

Uniwersytet Medyczny

w Białymstoku 22 średnia 23 średnia 21 średnia

Uniwersytet Opolski 23 średnia 22 średnia 23 średnia Uniwersytet Przyrodniczy

we Wrocławiu 24 średnia 25 średnia 27 średnia

Uniwersytet Kazimierza Wielkie-

go w Bydgoszczy 25 średnia 26 średnia 29 średnia

Uniwersytet Gdański 26 średnia 27 średnia 26 średnia Uniwersytet Pedagogiczny

im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

27 średnia 28 średnia 30 średnia

Uniwersytet Łódzki 28 średnia 24 średnia 22 średnia

Śląski Uniwersytet Medyczny

w Katowicach 29 średnia 29 średnia 25 średnia

Uniwersytet Przyrodniczy

w Poznaniu 30 średnia 30 średnia 28 średnia

Uniwersytet Śląski w Katowicach 31 średnia 31 średnia 31 średnia Uniwersytet Zielonogórski 32 średnia 32 średnia 32 średnia Uniwersytet Mikołaja Kopernika

w Toruniu 33 średnia 34 średnia 33 średnia

Uniwersytet Rzeszowski 34 średnia 33 średnia 35 niska Uniwersytet Humanistyczno-Przy-

rodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach

35 średnia 36 średnia 36 niska

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

w Olsztynie 36 średnia 35 średnia 34 średnia

Uniwersytet w Białymstoku 37 niska 37 niska 37 niska Uniwersytet Technologiczno-Przy-

rodniczy im. Jana i Jędrzeja Śnia- deckich w Bydgoszczy

38 niska 38 niska 38 niska

Uniwersytet Kardynała Stefana

Wyszyńskiego w Warszawie 39 niska 39 niska 39 niska Źródło: Obliczenia własne.

cd. tab. 3

(8)

Na podstawie powyższych rankingów możemy dostrzec, że najbardziej atrak- cyjnymi uniwersytetami w Polsce, niezależnie od metody normalizacji zmiennych, są Uniwersytet Muzyczny im. Fryderyka Chopina w Warszawie oraz Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. We wszystkich rankingach, w grupie o najwyższej atrakcyjności znajdowały się również: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Gdański Uniwersy- tet Medyczny oraz Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. W rankingu opartym na unitaryzacji i przekształceniu ilorazowym, w grupie uniwersytetów o wyso- kiej atrakcyjności znalazł się również Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Po- znaniu. Natomiast przyglądając się uczelniom o niskiej atrakcyjności, zauważyć można, że bez względu na metodę normalizacji ostatnie pozycje zajmują odpowiednio: Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy, a także Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Co ciekawe, 10 uniwersytetów utrzymało tę samą pozycję we wszystkich trzech rankingach.

Ogólnie, w zależności od sposobu normalizacji, uczelnie zmieniały swoje miejsce w rankingu średnio o 1,25 pozycji. Różnice pomiędzy pozycjami uczelni w rankingach obrazują, jak wrażliwe są te klasyfi kacje na zmianę metody normalizacji. Przy założeniu, że zmiana o dwa miejsca jest nieistotna, można uznać, że metoda normalizacji nie ma wpływu na ranking.

W celu porównania stopnia zgodności otrzymanych rankingów, wykorzysta- ny został współczynnik korelacji rang Spearmana. Współczynnik ten jest rów- ny 0,996 dla rankingów z wykorzystaniem standaryzacji i unitaryzacji, 0,988 dla rankingów z zastosowaniem standaryzacji i przekształcenia ilorazowego oraz 0,977 dla rankingów z wykorzystaniem unitaryzacji i przekształcenia ilorazowego. Ponieważ wszystkie współczynniki korelacji rang Spearmana są bliskie 1, można wnioskować, że występuje silna, dodatnia zależność między uporządko- waniem uniwersytetów ze względu na ich atrakcyjność, niezależnie od tego, jaka metoda zostanie zastosowana do normalizacji wartości zmiennych, które tę atrak- cyjność opisują.

Zakończenie

Uczelnie na całym świecie powinny aktywnie dążyć do poprawy pozycji, zwięk- szając atrakcyjność swojej jednostki wśród innych szkół wyższych [Thieme 2009]. W opracowaniu podjęto próbę porównania atrakcyjności uniwersytetów w Polsce w roku 2010 na podstawie wartości bezwzorcowego miernika syntetycznego. Dodatkowo sprawdzono wrażliwość rankingów uniwersytetów na zmianę metody normalizacji zmiennych. Przeprowadzona analiza pozwoliła

(9)

stwierdzić, że zdecydowanymi liderami we wszystkich klasyfi kacjach były Uni- wersytet Muzyczny im. Fryderyka Chopina w Warszawie oraz Uniwersytet Ja- gielloński w Krakowie. Okazało się także, że metody normalizacji zmiennych nie mają istotnego wpływu na rankingi szkół wyższych powstałe na podstawie war- tości bezwzorcowego miernika syntetycznego.

Bibliografi a

Dąbrowa-Szefl er, M., Jabłecka, J., 2007, Szkolnictwo wyższe w Polsce, Raport dla OECD, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa.

Grabiński, T., Malina, A., Wydymus, S., Zeliaś, A., 1988, Metody statystyki międzynaro- dowej, PWE, Warszawa.

GUS, 2010, Szkoły wyższe i ich fi nanse w 2009 r., Opracowania statystyczne, Warszawa.

GUS, 2011, Szkoły wyższe i ich fi nanse w 2010 r., Opracowania statystyczne, Warszawa.

Kurkiewicz, J., Pociecha, J., Zając, K., 1991, Metody wielowymiarowej analizy porów- nawczej w badaniach rozwoju demografi cznego, Szkoła Główna Handlowa w Warsza- wie, Warszawa.

Łuniewska, M., Tarczyński, W., 2006, Metody wielowymiarowej analizy porównawczej na rynku kapitałowym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

MNiSW, 2010, Uczelnie, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa, http://

www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/system-szkolnictwa-wyzszego/uczelnie [do- stęp: 3.04.2012].

MSiSW, 2012, Koncepcja budowy, zawartości i organizacji systemu monitoringu, ran- kingowania, zasobów materialnych i niematerialnych szkolnictwa wyższego w Polsce, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa.

Panek, T., 2009, Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa.

Thieme, J.K., 2009, Szkolnictwo wyższe. Wyzwania XXI wieku. Polska, Europa, USA, Difi n, Warszawa.

THE ATTRACTIVENESS OF POLISH UNIVERSITIES

Summary: The aim of the research was to analyze the attractiveness of Polish universi- ties and to build their ranking in Poland in 2010. The infl uence of normalization methods on changing the classifi cation of higher education was examined. To achieve that, multi- dimensional comparative analysis (WAP) was used.