1 PODSTAWOWE ZAGADNIENIA PRAWNE W SPRAWACH
RODZINNO-OPIEKUŃCZYCH
I. ALIMENTY
Pozew o alimenty składa się na przykład w sytuacji kiedy małżeństwo przechodzi kryzys, a jeden z rodziców odchodzi zostawiając dzieci pod opieką drugiego rodzica.
Sytuacja taka może mieć miejsce również wówczas, gdy rodzice pozostawali w nieformalnym związku i rozstali się, nie regulując kwestii dotyczących dzieci. Gdy pojawia się problem finansowy związany z utrzymaniem dzieci rodzic, pod opieką którego pozostały dzieci ma prawo złożyć pozew o alimenty przeciwko pierwszemu rodzicowi, obowiązanemu do płacenia alimentów na rzecz dzieci.
WAŻNE:
Podstawę prawną do ubiegania się o alimenty stanowi art. 133 § 1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, który stanowi, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.1
Pozew o alimenty składany jest do Sądu Rejonowego właściwego z uwagi na miejsce zamieszkania dziecka.
Pozew wraz z załącznikami - zawsze w dwóch egzemplarzach – jeden dla sądu, drugi dla pozwanego - można złożyć osobiście (w biurze podawczym Sądu) lub wysłać pocztą (listem poleconym z potwierdzeniem nadania!).
Jeżeli składający pozew samodzielnie składa pismo do sądu, powinien zrobić trzecią kopię i poprosić o potwierdzenie, kiedy został złożony pozew (na trzecim egzemplarzu).
Pozew o alimenty jest wolny od opłat.
1 Art. 133 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 Nr 9 poz. 59).
2
W pozwie określamy kwotę którą chcemy uzyskać od zobowiązanego na rzecz dziecka.
Wysokość alimentów obliczamy biorąc pod uwagę faktyczny koszt utrzymania uprawnionego i możliwości zarobkowe zobowiązanego.
W piśmie należy przedstawić sytuację materialną niepłacącego rodzica, jego możliwości finansowe, źródła dochodów. Pamiętajmy o tym, iż określenie
„możliwości zarobkowe i majątkowe” to nie tyko rzeczywiście uzyskiwane dochody, ale także zarobki i dochody, które pozwany powinien i może uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych.
W uzasadnieniu pozwu o alimenty należy także udowodnić potrzeby dziecka.
Ważnym jest, aby opisać ponoszone na dziecko wydatki i poprzeć je odpowiednimi dowodami. Jeżeli uczęszcza ono na zajęcia dodatkowe, obowiązkowe wizyty lekarskie, do przedszkola, itp., należy przedstawić dowody na wysokość uiszczanych z tego tytułu opłat.
Nie bez znaczenia jest tu również sytuacja majątkowa rodzica, który wychowuje i utrzymuje dziecko. Tu również należy podać wysokość dochodów i poprzeć ją odpowiednimi zaświadczeniami.
Przy obliczaniu kosztów utrzymania bierzemy pod uwagę koszty m. in.: wyżywienia, odzieży, środków higieny i kosmetyków, wizyt lekarskich oraz leków, podręczników, materiałów szkolnych i edukacyjnych, zabawek, rozrywki, wakacji i ferii, utrzymania domu oraz innych związanych z utrzymaniem osoby uprawnionej.
WAŻNE:
Do pozwu o alimenty należy dołączyć następujące dowody:
odpis aktu urodzenia dziecka – obowiązkowo!;
3 Dodatkowo:
rachunki i faktury za wydatki na dziecko – celem wykazania rzeczywistych kosztów utrzymania dziecka (za żywność, ubrania, wizyty lekarskie, zajęcia pozalekcyjne, faktury za opłaty za media, za wynajem mieszkania, czynsz, itp.);
zaświadczenie z zakładu pracy o wymiarze pracy i zarobkach rodzica, pod którego opieką pozostaje dziecko;
zaświadczenie z urzędu pracy pozostawaniu osobą bezrobotną, o zasiłku dla bezrobotnych oraz innych pobieranych zasiłkach;
zaświadczenia ze szkoły, z zajęć pozalekcyjnych, na które dziecko uczęszcza i za które ponoszone są opłaty;
zaświadczenia lekarskie, jeśli dziecko choruje;
odpis wyroku rozwodowego lub orzeczenia o separacji.
Co ważne - do pozwu należy dołączyć też dokumenty, które mogą udowodnić trudną sytuację finansową rodzica składającego pozew. Mogą to być np. zaświadczenia z Zakładu Pomocy Społecznej, decyzja ZUS itd. – wspomniane powyżej.
Co ważne - poza dowodami z dokumentów możemy oprzeć się również na dowodach ze świadków, którzy mogą mieć wiedzę na temat rzeczywistej sytuacji rodzinnej i finansowej stron czy dowodach z przesłuchania stron.
Co ważne - wraz z pozwem warto złożyć wniosek o zabezpieczenie powództwa.
Chodzi o to, żeby zabezpieczyć swoją sytuację materialną na wypadek, gdyby ojciec dziecka utrudniał płacenie alimentów (np. sprzedając część majątku). Wówczas to Sąd może przyznać jednorazowo lub okresowo pewną kwotę do czasu wydania ostatecznego orzeczenia. Opłata za wniosek o zabezpieczenie wynosi 100 złotych, chyba że złożysz go od razu wraz z pozwem rozpoczynającym postępowanie.
4 II. OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej może zostać złożony w sytuacji kiedy rodzicie dziecka żyją w rozłączeniu – np. są rozwiedzeni lub zakończyli nieformalny związek partnerski, z którego pochodzi dziecko - lub kiedy rodzic, lub rodzice dziecka podejmują czynności zagrażające dobru dziecka (nie wyrażenie zgody na wyjazd dziecka, na wydanie paszportu dla dziecka, na zapisanie dziecka do szkoły, do lekarza, stosowanie przemocy wobec dziecka, itp.).
WAŻNE:
Podstawę prawną do złożenia wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej stanowi art. 107 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, który stanowi, że jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem.2
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej składany jest do Sądu Rejonowego właściwego z uwagi na miejsce zamieszkania dziecka.
Wniosek wraz z załącznikami - zawsze w dwóch egzemplarzach – jeden dla sądu, drugi dla uczestnika - można złożyć osobiście (w biurze podawczym Sądu) lub wysłać pocztą (listem poleconym z potwierdzeniem nadania!).
Jeżeli składający wniosek samodzielnie składa pismo do sądu, powinien zrobić trzecią kopię i poprosić o potwierdzenie (prezentatę), kiedy został złożony wniosek (na trzecim egzemplarzu).
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej podlega opłacie w wysokości 100 zł.
W pozwie wskazujemy osobę rodzica, któremu ma być ograniczona władza rodzicielska oraz określenie ograniczenia władzy rodzicielskiej do wybranego aspektu, w którym współdecydowanie jest akceptowalne.
Warto też maksymalnie doprecyzować wniosek, czyli zastanowić się, jaki konkretnie aspekty chcemy zachować do wspólnego podejmowania decyzji.
2 Art. 107 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 Nr 9 poz. 59).
5 W uzasadnieniu pisma trzeba wykazać istnienie przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej przez rodzica lub obojga rodziców.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej to odebranie jednemu z rodziców możliwości decydowania na temat wychowania czy majątku dziecka.
Ograniczenie praw rodzicielskich może być tymczasowe i to sąd w pełni decyduje i określa rodzaj uprawnień i obowiązków rodzica względem nieletniego.
Wniosek może złożyć rodzic oraz każdy, kto ma wiedzę na temat zdarzeń, które uzasadniają potrzebę zbadania przez sąd sytuacji dziecka. Sąd może również wszcząć postępowanie z urzędu. W takiej sytuacji rodzice lub jeden z rodziców są zawiadamiani o rozpoczęciu sądowego postępowania i mają prawo do zgłoszenia dowodów, m.in. powołania świadków, złożenia opinii na temat zgłoszonych zarzutów, dołączenia do akt sprawy dokumentów potwierdzających ich stanowisko.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej jest możliwe w dwóch sytuacjach:
w związku z rozłączeniem rodziców - do ograniczenia władzy rodzicielskiej może dojść w sytuacji kiedy rodzice nie żyją wspólnie i nie są w stanie się porozumieć co do najistotniejszych kwestii życia dziecka, tj. w kwestii wyboru szkoły, lekarza, miejsca zamieszkania, miejsca spędzenia wakacji czy wydaniu paszportu dla dziecka. Sąd opiekuńczy w takim przypadku, ze względu na dobro dziecka, może powierzyć wykonywanie władzy jednemu z rodziców, jednocześnie ograniczając tę władzę drugiemu. Sąd powinien przy tym dokładnie określić do jakich obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka władza została ograniczona.
w związku z zagrożeniem dobra dziecka - do ograniczenia władzy rodzicielskiej dojdzie również w przypadku kiedy któryś z rodziców nadużywa władzy rodzicielskiej, nie korzysta z niej w sposób prawidłowy lub w ogóle z niej nie korzysta. Jeżeli istnieje realne
6 zagrożenie interesów osobistych i majątkowych dziecka, wtedy sąd rodzinny może postanowić o ograniczeniu władzy rodziców.
WAŻNE:
Do pozwu o alimenty należy dołączyć następujące dowody:
odpis aktu urodzenia dziecka – obowiązkowo!;
Dodatkowo:
zaświadczenie od pedagoga szkolnego, na temat relacji dziecka z każdym z rodziców, od wychowawcy odnośnie tego, kto uczęszcza na wywiadówki itp.;
zaświadczenia lekarskie (np. kto uczestniczy w leczeniu dziecka)
odpis wyroku rozwodowego lub orzeczenia o separacji, innych wyroków mogących mieć wpływ na orzeczenie sądu (np. karnych).
Co ważne - poza dowodami z dokumentów możemy oprzeć się również na dowodach z zeznań świadków, którzy mogą mieć wiedzę na temat rzeczywistej sytuacji rodzinnej i więzi emocjonalnej dziecka z każdym z rodziców, dotychczasowego wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodzica, itp. czy dowodach z przesłuchania stron.
Co ważne - każdy kto posiada informację o istnieniu realnego zagrożenie dobra dziecka ma obowiązek zawiadomić o tym sąd opiekuńczy.
7 III. USTALENIE KONTAKTÓW
Sposób kontaktów z dzieckiem powinien być wspólnie ustalony przez rodziców.
Często zdarza się jednak, iż rodzice nie mogą albo nawet nie próbują dojść w tej kwestii do porozumienia. W takich sytuacjach możliwe jest zwrócenie się do sądu o uregulowanie kontaktów z dzieckiem. Wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem składa się na przykład w sytuacji kiedy rodzice dziecka nie żyją wspólnie i nie są w stanie porozumieć się co do kontaktów z dzieckiem, kontakty ustalane wspólnie na bieżąco są wykonywane nieprawidłowo lub utrudniane przez jednego lub oboje z rodziców. (Rodzic nie wydaje dziecka drugiemu rodzicowi na kontakt, rodzic nie odwozi dziecka na czas do jego miejsca zamieszkania, rodzic uchyla się od kontaktów z dzieckiem).
WAŻNE:
Podstawę prawną do złożenia wniosku o ustalenie kontaktów z dzieckiem stanowi art. 1131 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego według którego, jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy.3
Wniosek o ustalenie kontaktów składany jest do Sądu Rejonowego właściwego z uwagi na miejsce zamieszkania dziecka.
Wniosek wraz z załącznikami - zawsze w dwóch egzemplarzach – jeden dla sądu, drugi dla uczestnika - można złożyć osobiście (w biurze podawczym Sądu) lub wysłać pocztą (listem poleconym z potwierdzeniem nadania!).
Jeżeli składający wniosek samodzielnie składa pismo do sądu, powinien zrobić trzecią kopię i poprosić o potwierdzenie (prezentatę), kiedy został złożony wniosek (na trzecim egzemplarzu).
Wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem podlega opłacie w wysokości 100 zł.
3 Art. 1131 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 Nr 9 poz. 59).
8
W pozwie określamy sposób, w jaki chcemy, aby kontakty dziecka z rodzicem były wykonywane, podając konkretne dni oraz godziny odbywania kontaktów, miejsce wykonywania kontaktów, sposób odbierania i odwożenia dziecka na kontakt i z kontaktu, obecność osób trzecich.
Sposób wykonywania kontaktów rodzica z dzieckiem ustala się w oparciu o wiek, potrzeby oraz możliwości czasowe zarówno rodziców, jak i dziecka.
W uzasadnieniu wniosku do sądu trzeba opisać obecną sytuację oraz podać fakty potwierdzające zasadność pisma. Musimy wskazać powody, dla których kontakty mają przebiegać właśnie w taki, a nie w inny sposób. W piśmie do sądu można na przykład napisać, że wnioskujemy o to, aby kontakty odbywały raz w tygodniu, na przykład w piątek, oraz co drugi weekend, a spotkania te powinny odbywać się w miejscu zamieszkania dziecka, poza nim, czy bez obecności osób trzecich.
Należy pamiętać, że druga strona może przedstawić własne propozycje co do terminów i warunków spotkań. Jeśli na przykład dziecko jest małe i mieszka z mamą, która nie chce, by tata brał je do siebie, może powołać się na to, że wymaga tego wiek malucha i jego dobro (bo płacze, gdy nie widzi mamy, wymaga jej stałej opieki itd.).
WAŻNE:
Do pozwu o alimenty należy dołączyć następujące dowody:
odpis aktu urodzenia dziecka – obowiązkowo!;
Dodatkowo:
zaświadczenia z zajęć pozalekcyjnych uniemożliwiających kontakty w danych dniach, jeśli dziecko uczęszcza;
zaświadczenie od pedagoga szkolnego, na temat relacji dziecka z każdym z rodziców;
9
zaświadczenia lekarskie, jeśli dziecko często lub przewlekle choruje i wymaga podawania leków, środków pielęgnacyjnych itp., zaświadczenie lekarskie, jeśli matka nadal karmi dziecko;
fotografie pokoju dziecka w domu wnioskodawcy;
odpis wyroku rozwodowego lub orzeczenia o separacji, porozumienia co do wykonywania kontaktów, ugody, itp.;
Co ważne - poza dowodami z dokumentów możemy oprzeć się również na dowodach ze świadków, którzy mogą mieć wiedzę na temat rzeczywistej sytuacji rodzinnej i więzi emocjonalnej dziecka z rodzicem, dotychczasowego wykonywania kontaktu przez rodzica, itp. czy dowodach z przesłuchania stron.
Co ważne - wraz z pozwem warto złożyć wniosek o zabezpieczenie powództwa, celem zagwarantowania odbywania prawidłowych i niczym niezakłóconych kontaktów rodzica z dzieckiem co czasu wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Taki wniosek można wnieść bowiem, gdy nie ma możliwości kontaktów z dzieckiem lub gdy działania jego opiekuna powodują niemożność prawidłowej realizacji tych kontaktów. W obu przypadkach zagrożone jest dobro małoletniego, w szczególności więź emocjonalna łącząca z rodzicem. Opłata za wniosek o zabezpieczenie wynosi 100 złotych, chyba że złożony zostanie od razu wraz z wnioskiem rozpoczynającym postępowanie.
Co ważne - Jeśli mimo sądowego uregulowania kontaktów drugi rodzic odmawia spotkań z dzieckiem, kontakty te są wykonywane nieprawidłowo (np. spóźnienia, nieobecność) można do sądu złożyć wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty, tzw. wniosek o egzekucję kontaktów. Sąd uwzględniając wniosek zagrozi utrudniającemu kontakty rodzicowi nakazaniem zapłaty na rzecz drugiego rodzica określonej sumy pieniężnej za każdorazowe naruszenie obowiązku. Jeśli mimo to rodzic utrudnia kontakty sąd nakaże zapłacić określoną kwotę do rąk drugiego rodzica za każdorazowe utrudnienie kontaktów, które zostały uregulowane sądownie.
Opłata od tego wniosku również wynosi 100 zł.
10 IV. USTALENIE MIEJSCA POBYTU
Kwestia ustalenia miejsca pobytu dziecka pojawia się najczęściej w sytuacjach kiedy rodzice dziecka decydują się na rozwód, separację z oddzielnym zamieszkiwaniem, a także kiedy małżeństwo formalnie trwa, ale małżonkowie nie zamieszkują już osobno. Powodem może być także rozpad nieformalnego związku rodziców.
WAŻNE:
Podstawę prawną do złożenia wniosku o ustalenie miejsca pobytu dziecka stanowi art. 26 par 2 Kodeksu Cywilnego, według którego, jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.4
Wniosek o ustalenie miejsca pobytu dziecka składany jest do Sądu Rejonowego właściwego z uwagi na miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu dziecka.
Wniosek wraz z załącznikami - zawsze w dwóch egzemplarzach – jeden dla sądu, drugi dla uczestnika - można złożyć osobiście (w biurze podawczym Sądu) lub wysłać pocztą (listem poleconym z potwierdzeniem nadania!).
Jeżeli składający wniosek samodzielnie składa pismo do sądu, powinien zrobić trzecią kopię i poprosić o potwierdzenie (prezentatę), kiedy został złożony wniosek (na trzecim egzemplarzu).
Wniosek o ustalenie miejsca pobytu dziecka podlega opłacie w wysokości 100 zł.
Wnioskodawca w przedmiocie miejsca zamieszkania dziecka we wniosku nie wskazuje jako takiego konkretnego adresu, pod którym ma przebywać małoletni, a każdorazowe miejsce zamieszkania rodzica, przy którym Sąd ustali jego miejsce pobytu, przez które rozumie się jednocześnie miejsce zamieszkania dziecka.
4 Art. 26 § 2 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93).
11 Każde z rodziców, któremu przysługuje władza rodzicielska lub opiekunów prawnych może złożyć wniosek do Sądu opiekuńczego o ustalenie miejsca pobytu dziecka.
By sąd wyznaczył miejsce pobytu dziecka, konieczne jest złożenie wniosku o ustalenie, że miejscem zamieszkana małoletniego jest miejsce zamieszkania rodzica, który pełni nad dzieckiem pieczę.
Co do zasady, miejscem pobytu małoletniego dziecka jest miejsce zamieszkania jego rodziców lub tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska, lub któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Wątpliwości jak ustalić miejsce pobytu dziecka pojawiają się w sytuacji gdy władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom, którzy mieszkają osobno.
W takim przypadku miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa.
Jeżeli dziecko nie przebywa na stałe u żadnego rodziców albo rodzice nie mogą dojść do porozumienia, kwestię te rozstrzyga Sąd opiekuńczy.
W uzasadnieniu pisma należy wskazać na przesłanki przemawiające za tym, by miejscem pobytu dziecka było każdorazowe miejsce zamieszkania wnioskodawcy, uzasadnić m. in. poprzez wykazanie, iż realną pieczę nad dzieckiem sprawuje rodzic składający wniosek, że posiada on odpowiednie warunki mieszkaniowe, że odpowiednio opiekuje się dzieckiem oraz jest zorientowany w potrzebach dziecka. Warto wskazać powód, będący bodźcem do złożenia wniosku (dziecko spędza więcej czasu z rodzicem wnioskującym, chodzi do szkoły w pobliżu miejsca zamieszkania rodzica wnioskującego, zna środowisko i czuje się bezpiecznie w miejscu zamieszkania rodzica).
WAŻNE:
Do pozwu o alimenty należy dołączyć następujące dowody:
odpis aktu urodzenia dziecka – obowiązkowo!;
Dodatkowo:
zaświadczenia z ze szkoły, przedszkola, do którego dziecko uczęszcza;
12
zaświadczenie od lekarza, psychologa, wychowawcy itp.;
fotografie pokoju dziecka w domu wnioskodawcy;
odpis wyroku rozwodowego lub orzeczenia o separacji,
Co ważne - poza dowodami z dokumentów możemy oprzeć się również na dowodach z zeznań świadków, którzy mogą mieć wiedzę na temat rzeczywistej sytuacji rodzinnej i więzi emocjonalnej dziecka z rodzicem, dotychczasowego wykonywania pieczy nad dzieckiem przez rodzica, itp. czy dowodach z przesłuchania stron.
Co ważne - wraz z pozwem warto złożyć wniosek o zabezpieczenie powództwa, celem zagwarantowania miejsca pobytu dziecka u wnioskodawcy, jeśli istnieje taka potrzeba lub obawa, że drugi rodzic bez zgody pierwszego np. zmieni miejsce zamieszkania, utrudni kontakt z dzieckiem. Opłata za wniosek o zabezpieczenie wynosi 100 złotych, chyba że złożony zostanie od razu wraz z wnioskiem rozpoczynającym postępowanie.
Co ważne - Małoletni, który ukończył trzynaście (13) lat i nie jest ubezwłasnowolniony, ma tu zdolność do samodzielnego (i skutecznego) dokonywania czynności procesowych w postępowaniu. Jeżeli jednak przemawiają za tym względy wychowawcze, sąd może ograniczyć albo wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu. Małoletni, który nie ukończył trzynastu lat albo jest ubezwłasnowolniony całkowicie, może poodejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego. Małoletniego zazwyczaj reprezentuje wówczas kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
13 Bibliografia:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz.
93).
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 Nr 9 poz. 59).
