Beton – wyrób budowlany do zastosowań konstrukcyjnych
ConCrete – ConstruCtion produCt for ConstruCtional usage
Streszczenie
Od dnia 1 stycznia 2017 roku obowiązują wymagania Rozporządzenia Ministra Infrastruk- tury i Budownictwa w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz. U. z 2016 r. poz.
1966). Rozporządzenie jest dostosowane do przepisów Ustawy o wyrobach budowlanych i uwzględnia wymagania Rozporządzenia CPR nr 305/2011.
Kluczową zmianą dla producentów betonu towarowego zgodnie z Rozporządzeniem MIB jest fakt, że beton towarowy od dnia 1 stycznia 2017 roku jest wyrobem budowlanym.
Zmiana ta wiąże się z nowymi obowiązkami dla producentów betonu towarowego. Pro- ducenci betonu towarowego oprócz systemu zakładowej kontroli produkcji, dodatkowo dla betonu, który przeznaczony jest do zastosowań konstrukcyjnych (krajowy system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych 2+) powinni posiadać krajowy certyfikat zgodności zakładowej kontroli produkcji. Przeznaczenie konstrukcyjne be- tonu towarowego zgodnie z zapisami w rozporządzeniu jest związane ze spełnieniem przez obiekt budowlany wymagania podstawowego w zakresie nośności i stateczności.
W artykule szczegółowo omówiono wymagania w odniesieniu do betonu towarowego, z uwzględnieniem przeznaczenia konstrukcyjnego w obiekcie budowlanym. Zwrócono uwagę na właściwy dobór jakościowy i ilościowy składników mieszanki betonowej na etapie projektowania.
Abstract
(Journal of Laws 2004 no. 92 item 881, as amended) and takes into account CPR Regula- tion No. 305/2011.
The most significant change is the fact that from 1 January 2017 ready-mixed con- crete is a construction product, what results in new obligations for ready-mixed concrete manufacturers.
The producers not only need to apply the factory production control system, but also, additionally for concrete intended for constructional usage (the national assessment and verification of constancy of performance 2+), should obtain a national certificate of conformity of factory production control. In accordance with the provisions of the Regulation the intended use is related to the fulfillment the basic requirement in terms of load-bearing capacity and stability by the construction object. The article set the re- quirements the ready-mixed concrete out particularly the ready-mixed concrete intended for constructional usage. Attention was paid to the proper selection of qualitative and quantitative components of the concrete mix at the desingn stage.
1. Wprowadzenie
Beton towarowy objęty jest europejską normą niezharmonizowaną PN-EN 206+A1:2016-12 [1], która nakłada na producenta wymaganie prowadzenia systemu kontroli produkcji.
W Polsce do dnia 31 grudnia 2016 r. nie było wymagania prawnego, aby kontrola produkcji betonu dokonywana przez producenta była poświadczona przez uznaną jednostkę certy- fikującą zgodnie z postanowieniami dotyczącymi oceny, nadzorowania oraz certyfikacji podanymi w załączniku C normy. Certyfikacja była dobrowolna.
Na mocy Rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Budownictwa w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym [2], beton towarowy zyskał status wyrobu budowlanego od dnia 1 stycznia 2017 r. Zatem wprowadzenie betonu do obrotu związane jest z koniecznością opracowania i udostępnienia odbiorcy dwóch dodatkowych dokumentów:
– krajowej deklaracji właściwości użytkowych
– oznakowania znakiem budowlanym B wraz z informacjami towarzyszącymi.
Przywołane powyżej rozporządzenie zawiera wzór krajowej deklaracji właściwości użytkowych (Załącznik 2) oraz wymagane informacje które powinny towarzyszyć znakowi budowlanemu (paragraf 11 p. 1).
Mimo że ww. rozporządzenie weszło w życie dnia 1 stycznia 2017 r., producent be- tonu nie jest obowiązany do dnia 30 czerwca 2018 r. sporządzać krajowej deklaracji przy wprowadzaniu do obrotu lub udostępnianiu na rynku krajowym tego wyrobu budowla- nego; dla betonu przewidziano półtoraroczny okres przejściowy. Nowe rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym [3] (na dzień przekazania niniejszego artykułu do redakcji będące projektem z dnia 2 marca 2018 r. jest na etapie notyfikacji) wydłuża okres przejściowy do dnia 30 czerwca 2019 r.
2. Krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości użytkowych
Beton towarowy jako wyrób budowlany został wskazany w załączniku nr 1 rozporzą- dzenia [2] w pozycji 26. Przypisano mu alternatywnie 2 krajowe systemy w zależności od zamierzonego zastosowania, co przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości użytkowych dla betonu towarowego Lp. Grupa wyrobów budowlanych
Zamierzone zastosowanie
wyrobów budowlanych Klasy Krajowy system oceny i weryfikacji stałości wła-
ściwości użytkowych Beton i wyroby związane z betonem, zaprawą i zaczynem
Krajowe systemy wymienione w rozporządzeniu [2] określają działania producenta związane z oceną i weryfikacją stałości właściwości użytkowych wyrobu budowlanego, a także zakres tej oceny i weryfikacji, przeprowadzanej na zlecenie producenta przez jed- nostkę certyfikującą lub laboratorium badawcze akredytowane zgodnie z ustawą z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku [4]. Dla systemu 2+ i 4 został określony poniższy zakres działań.
W krajowym systemie 2+:
Działania producenta związane z oceną i weryfikacją, obejmują określenie typu wyrobu budowlanego oraz prowadzenie:
a) oceny właściwości użytkowych wyrobu na podstawie badań próbek pobranych przez producenta, obliczeń, tabelarycznych wartości lub opisowej dokumentacji tego wyrobu, b) zakładowej kontroli produkcji,
c) badań próbek pobranych przez producenta w zakładzie produkcyjnym zgodnie z usta- lonym przez niego planem badań.
Ocena i weryfikacja przeprowadzana przez jednostkę certyfikującą obejmuje:
a) przeprowadzenie wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji,
b) wydanie krajowego certyfikatu zgodności zakładowej kontroli produkcji, c) kontynuację nadzoru, oceny i ewaluacji zakładowej kontroli produkcji.
W krajowym systemie 4:
Działania producenta związane z oceną i weryfikacją obejmują określenie typu wyrobu budowlanego, ocenę właściwości użytkowych wyrobu na podstawie badań, obliczeń, tabelarycznych wartości lub opisowej dokumentacji tego wyrobu oraz prowadzenie zakładowej kontroli produkcji;
Jednostka certyfikująca lub laboratorium badawcze nie uczestniczą w ocenie i we- ryfikacji.
3. Wymagania w odniesieniu do betonu towarowego do zastosowań konstrukcyjnych
Zastosowanie konstrukcyjne dotyczy elementów, wyrobów i ich zestawów, które mają wpływ na spełnienie wymagań podstawowych w odniesieniu do obiektów budowlanych zgodnie z rozporządzeniem nr 305/2011 [5]. W odniesieniu do betonu towarowego prze- znaczonego do zastosowań konstrukcyjnych przepisy mają na celu spełnienie podstawo- wych wymagań dotyczących obiektów budowlanych w zakresie nośności i stateczności, poprzez określenie zasadniczych charakterystyk wyrobu, w odniesieniu do których powinny zostać zadeklarowane właściwości użytkowe.
3.1. Nośność i stateczność – wymaganie podstawowe
Nośność i stateczność to jedno z siedmiu wymagań podstawowych w odniesieniu do obiektów budowlanych. Wymaganie to zakłada, że obiekty budowlane muszą być za- projektowane i wykonane w taki sposób, aby obciążenia mogące na nie działać podczas ich budowy i użytkowania nie prowadziły do:
– zawalenia się całego obiektu budowlanego lub jego części;
– znacznych odkształceń o niedopuszczalnym stopniu (odkształcenie lub zarysowanie obiektu lub jego części, które unieważnia założenia przyjęte przy określaniu jego sta- teczności lub powoduje znaczne obniżenie jego trwałości);
– uszkodzenia innych części obiektów budowlanych, urządzeń lub zamontowanego wyposażenia w wyniku znacznych odkształceń elementów nośnych konstrukcji;
– uszkodzenia na skutek wypadku w stopniu nieproporcjonalnym do wywołującej go przyczyny.
3.2. Dokumenty interpretacyjne do dyrektywy wyroby budowlane
Aby zapewnić – w możliwie jak największym stopniu – właściwe i jednakowe rozu- mienie sposobu funkcjonowania dyrektywy CPD [6] w kontaktach pomiędzy Komisją Europejską a państwami członkowskimi oraz w kontaktach pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, Komisja Europejska we współpracy ze Stałym Komitetem ds.
Budownictwa wydała serię dokumentów interpretacyjnych, poświęconych konkretnym zagadnieniom związanym z wprowadzaniem, wdrażaniem w praktyce oraz zastosowa- niem dyrektywy CPD. Dyrektywa dopuszcza rozwiązanie krajowe i w tym przypadku na wyrób nanosi się znak B (znak budowlany B). Znak B nanosi się na podstawie zgodności z normą krajową (norma krajowa nie może mieć statusu normy wycofanej) lub aprobatą techniczną (obecna nazwa: krajowa ocena techniczna). Dokumenty interpretacyjne do dyrektywy są aktualne w odniesieniu do rozporządzenia 305/2011.
Wyrób budowlany nadaje się do stosowania, gdy pozwala obiektowi budowlanemu, w który jest wbudowany, na spełnienie odnoszących się do niego wymagań podstawo- wych. Beton i jego składniki należą do grupy wyrobów, których dotyczy wymaganie podstawowe „nośność i stateczność”, zgodnie z Dokumentem interpretacyjnym do Dyrektywy 89/106/EEC [7]. Dokument ten wskazuje istotne cechy mieszanki betonowej i betonu oraz składników betonu z punktu widzenia nośności i stateczności konstrukcji.
W tabelach 2 i 3 zamieszczono istotne cechy odpowiednio składników betonu oraz mie- szanki i stwardniałego betonu, zgodnie z ww. dokumentem.
Tabela 2. Cechy składników betonu mające wpływ na nośność i stateczność konstrukcji wg dokumentu interpretacyjnego [7]
Lp. Wyrób Istotne cechy
1 Cement Właściwości wpływające bezpośrednio na cechy stwardniałe- go betonu
– odporność na siarczany – zawartość alkaliów
2 Kruszywo Właściwości wpływające na cechy stwardniałego betonu – reaktywność alkaliczna
– uziarnienie
– brak zanieczyszczeń 3 Dodatki, np.: popiół
lotny, pył krzemion- kowy, żużel wielko- piecowy
Właściwości wpływające na cechy stwardniałego betonu – miałkość
– zawartość krzemionki – zawartość chlorków – zawartość siarczanów – zawartość węgla
4 Domieszki Właściwości wpływające na cechy stwardniałego betonu – zawartość chlorków
– zawartość siarczanów
– brak szkodliwych reakcji z innymi składnikami betonu
Tabela 3. Cechy mieszanki betonowej i betonu mające wpływ na nośność i stateczność konstrukcji wg dokumentu interpretacyjnego [7]
Lp. Wyrób Istotne cechy
1 Mieszanka betonowa Urabialność
2 Beton – gęstość objętościowa – wytrzymałość na ściskanie – wytrzymałość na rozciąganie – moduł sprężystości
– maksymalne odkształcenie przy ściskaniu – współczynnik skurczu
– końcowy współczynnik pełzania – trwałość
– odporność na zamrażanie i rozmrażanie – odporność ścieranie
– odporność na działanie siarczanów 3 Beton wysokiej wy-
trzymałości – właściwości absorpcji energii (kruche zniszczenie) – energia przy pęknięciu
– zachowanie się pod obciążeniem zmiennym
Dokument interpretacyjny dotyczy głównie podstaw zapewnienia niezawodności konstrukcji i wskazuje związki między wymaganiem podstawowym odnoszącym się do obiektów budowlanych, a wynikającymi z niego wymaganiami dla wyrobów bu-
dowlanych, przy użyciu których obiekty te mają być wykonywane. Zasadniczym celem dokumentów interpretacyjnych było ustalenie związków między wymaganiami podstawo- wymi, a mandatami których udziela Komisja Europejska organizacjom normalizacyjnym i JOT, w celu opracowania norm zharmonizowanych i EDO, w tym ustalenie klas lub poziomów właściwości użytkowych wyrobów budowlanych. Dokument interpretacyjny określa cechy wyrobów zapewniające im zadowalające właściwości użytkowe.
Dla każdego zamierzonego zastosowania wyrobu mandaty wskazują dodatkowe wymagania, w sposób szczegółowy określając modyfikację lub uzupełnienie właściwości użytkowych wyrobu, co znajduje usankcjonowanie w zharmonizowanych ustaleniach technicznych.
Właściwości składników determinują ich dobór jakościowy do zamierzonego za- stosowania betonu. Skład ilościowy na etapie projektowania decyduje o właściwościach użytkowych mieszanki betonowej i betonu.
4. Podsumowanie
Beton towarowy objęty polską normą PN-EN 206, od dnia 1 stycznia 2017 r. ma status wyrobu budowlanego. Fakt ten obliguje producenta do sporządzania krajowej deklaracji właściwości użytkowych i określenia typu wyrobu na podstawie ocen i weryfikacji stałości właściwości użytkowych oraz oznakowania wyrobu znakiem budowlanym.
Beton przeznaczony do zastosowań konstrukcyjnych (krajowy system oceny i wery- fikacji stałości właściwości użytkowych 2+), mający wpływ na spełnienie wymagań pod- stawowych w zakresie nośności i stateczności w odniesieniu do obiektów budowlanych powinien posiadać krajowy certyfikat zgodności zakładowej kontroli produkcji, który jest poświadczeniem przez uznaną jednostkę certyfikującą kontroli produkcji betonu dokonywanej przez producenta.
Literatura
[1] PN-EN 206+A1:2016-12 – Beton – Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność
[2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz. U.
z 2016 r. poz. 1966)
[3] Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu de- klarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (projekt z dnia 2 marca 2018 r.)
[4] Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (Dz. U. poz. 542, 1228 i 1579)
[5] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 303/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustana- wiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG
[6] Dyrektywa Rady Nr 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 w sprawie zbliżenia przepisów prawnych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (nie obowiązuje od
