Źródła informacji o przedsiębiorstwie w ujęciu regionalnym
Wprowadzenie
Przemiany, jakie dokonały się w ostatnim okresie w naszym kraju, wpłynęły mię- dzy innymi na znaczy wzrost zapotrzebowania na informację i analizy dotyczące działalności gospodarczej prowadzone na niskim poziomie agregacji. Elementami niezbędnymi do zaspokojenia popytu informacyjnego są :
1. Statystyka małych obszarów (SMO) – metoda szacunku, która wykorzystuje estymację pośrednią.
2. Dostęp do odpowiednich źródeł danych dotyczących podmiotów gospodar- czych.
Pierwszy z wymienionych wyżej elementów – statystyka małych obszarów – po- zwala w krótkim czasie i przy niedużych kosztach oszacować potrzebne parametry dla jednostek lokalnych czy małych domen. Ta metoda estymacji pośredniej polega na maksymalnym wykorzystaniu wszystkich dostępnych informacji. Poza wynikami zasadniczego badania, niezbędne są tu również dane pochodzące z innych źródeł, tzw. wspomagające, pomocnicze. W zakresie statystyki gospodarczej jako informacje pomocnicze można wykorzystać bardzo różnorodne źródła danych, poczynając od rejestrów administracyjnych, poprzez sprawozdawczość statystyczną, aż po wyniki badań specjalnych.
W niniejszym artykule dokonano przeglądu dostępnych w Polsce źródeł danych dotyczących podmiotów gospodarczych. Wyróżniono trzy grupy źródeł:
1. rejestry podmiotów gospodarczych,
2. bazy danych z badań statystycznych przedsiębiorstw prowadzonych przez GUS,
3. specjalistyczne bazy danych o fi rmach.
Każde z niżej opisanych źródeł może stanowić zarówno zbiór informacji o zmien- nych badanych, jak i o zmiennych pomocniczych w zależności od celu badania.
Źródła danych przedstawione zostały zgodnie z porządkiem ich powstawania (tworzenia) od momentu rozpoczęcia działalności gospodarczej, a więc od chwili narodzin przedsiębiorstwa.
Rejestry podmiotów gospodarczych
Przedsiębiorca, zanim zacznie działać na rynku, musi dopełnić wielu formalności oraz przejść cała procedurę rejestracyjną – poczynając od urzędu statystycznego (REGON), poprzez urząd gminy lub Krajowy Rejestr Sądowy i Urząd Skarbowy (NIP), a skończywszy na ZUS. Procedura rejestracji jest zróżnicowana i zależy między innymi od formy prawnej podmiotu.
Na tym etapie tworzone są następujące rejestry podmiotów gospodarczych:
1. Krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej REGON => BJS.
2. Krajowy rejestr sądowy (KRS) / ewidencji działalności gospodarczej (EDG).
3. Krajowa Ewidencja Podatników.
4. Kompleksowy system informatyczny ZUS (KSI ZUS) – rejestr płatników składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, w tym pracodawców – w budowie.
5. Urzędowe rejestry przedsiębiorstw prowadzących działalność reglamentowaną.
Krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej REGON, W Polsce podjęcie jakiejkolwiek działalności gospodarczej wiąże się z obowiązkiem zarejestrowania jej w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki naro- dowej GUS, co skutkuje nadaniem tzw. numeru statystycznego REGON.
Zawiera ona wszelkie podstawowe informacje o podmiocie, jego lokalizacji, liczbie osób pracujących, rodzaju prowadzonej działalności oraz informacje umoż- liwiające dokonanie klasyfi kacji zarówno według siedziby, jak i sekcji działalności według Polskiej Klasyfi kacji Działalności (PKD).
Przedsiębiorstwa zobowiązane są również do powiadomienia o zaprzestaniu swojej działalności, co powinno skutkować wykreśleniem ich z rejestru. Obowią- zek ten jednak w wielu przypadkach nie jest dopełniany (szczególnie dotyczy to najmniejszych podmiotów), zaś pewna liczba fi rm zarejestrowanych nie podejmuje działalności.
Badania GUS dotyczące aktywności gospodarczej nowo powstałych fi rm dowo- dzą, że w 2005 r. w populacji mikroprzedsiębiorstw (nowo zarejestrowanych w 2004
roku) przedsiębiorstwa aktywne stanowiły 62% ogółu przedsiębiorstw1. Pozostałe uznano za jednostki nieaktywne2. W przypadku osób prawnych odsetek podmiotów prowadzących działalność w 2005 roku (nowo powstałych w 2004 r.) wyniósł 79%, a w przypadku osób fi zycznych 61%.
Informacje z Krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej REGON są udostępniane zarówno organom administracji publicznej (bezpłatnie), jak i odbiorcom indywidualnym (na zasadach komercyjnych). Uzupełnione o in- formacje pochodzące z innych źródeł stanowią podstawę rejestru statystycznego zwanego bazą jednostek statystycznych (BJS). BJS jest na bieżąco aktualizowana na podstawie wyników sprawozdawczości statystycznej dużych podmiotów oraz bada- nia małych i średnich. Stanowi ona operat losowania do badań realizowanych przez GUS na zbiorowości podmiotów gospodarki narodowej. W przyszłości BJS ma się stać podstawą do szacunków danych z zakresu tzw. demografi i przedsiębiorstw.
Rejestr REGON w obecnej postaci funkcjonuje na podstawie Ustawy z dnia 29.06.1995r. o statystyce publicznej (DzU z 1995 r., nr 88, poz. 439 z późn. zm.) oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27.07.1999 r. (w sprawie sposobu i metodo- logii prowadzenia i aktualizacji rejestru podmiotów gospodarki narodowej).
Krajowy Rejestr Sądowy (KRS)
System rejestru KRS jest zorganizowany w 27 oddziałach sądów rejonowych go- spodarczych (przyjmujących i rejestrujących wnioski, orzekających postanowienia o wpisie do KRS) oraz w Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego (nadającej numer KRS, aktualizującej bazę centralną rejestru i wydającej odpisy i potwierdzenia z rejestru). Wszystkie funkcje systemu są skomputeryzowane i re- alizowane poprzez system teleinformatyczny w sieci intranetowej PESEL.
Do sądowego rejestru przedsiębiorców w KRS muszą zostać wpisane:
spółki handlowe;
−
spółdzielnie;
−
przedsiębiorstwa państwowe;
−
jednostki badawczo-rozwojowe;
−
przedsiębiorcy określeni w przepisach ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o zasadach
−
prowadzenia na terytorium PRL działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fi zyczne;
1 Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powsta- łych w latach 2001–2004, GUS, Warszawa, 2006, s. 21.
2 Za jednostki nieaktywne uznano takie, które nie podjęły działalności, czasowo zawiesiły pro- wadzenie działalności, całkowicie zaprzestały prowadzenia działalności. Warunki powstania i działa- nia oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2001–2004. GUS, War- szawa, 2006, s. 18
główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń;
−
towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych;
−
inne osoby prawne, jeżeli wykonują działalność gospodarczą i podlegają obo-
−
wiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i za- wodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej;
oddziały przedsiębiorców zagranicznych działających na terytorium Polski.
−
Wpis obejmuje następujące dane:
nazwę lub fi rmę, pod którą działa;
−
formę prawną;
−
siedzibę i adres, a w przypadku osoby fi zycznej – również jej miejsce zamiesz-
−
kania i adres;
jeżeli podmiot wpisany do rejestru przedsiębiorców posiada oddziały – także
−
ich siedziby i adresy;
oznaczenie jego poprzedniego numeru rejestru sądowego lub numeru w ewi-
−
dencji działalności gospodarczej.
Zakończenie działalności jest jednoznaczne z wykreśleniem z rejestru.
Krajowy Rejestr Sądowy działa od 1 stycznia 2001 roku na podstawie ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2001 r., nr 17, poz. 209 z późniejszymi zmianami). Zastąpił istniejący poprzednio rejestr handlowy.
Jest on jawny pod względem formalnym – każdy zainteresowany ma prawo zapo- znać się z danymi wpisanymi do rejestru, otrzymać odpis, wyciąg lub zaświadczenie dotyczące danych zawartych w rejestrze.
Zapis w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU z 2004 r., nr 281 poz. 2777 z późniejszymi zmianami) umożliwia złożenie wraz z wnioskiem o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, wniosku RG–1 o pierwszy wpis do Rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON.
Ewidencja działalności gospodarczej (EDG)
Wszystkie podmioty gospodarcze, które nie są zobowiązane do wpisu w KRS, muszą zarejestrować się w EDG. Dotyczy to przedsiębiorców indywidualnych, czyli osoby fi zyczne, które zamierzają podjąć działalność, w tym również osoby wykonujące działalność gospodarczą na podstawie koncesji i zezwoleń.
Ewidencja działalności gospodarczej jest prowadzona przez urzędy gminne.
Organem ewidencyjnym, dokonującym wpisu, jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Wpis obejmuje następujące dane:
oznaczenie przedsiębiorcy;
−
miejsca zamieszkania i adres przedsiębiorcy, a jeżeli stale wykonuje działalność
−
poza miejscem zamieszkania, również wskazanie siedziby i adresu zakładu głów- nego, oddziału lub innego miejsca, w którym prowadzona jest działalność;
określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej;
−
wskazanie daty rozpoczęcia działalności gospodarczej.
−
EDG jest jawna pod względem formalnym. Podstawową jej wadą jest brak centralizacji. Zasady wpisu do rejestru przedsiębiorców określają przepisy ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sadowym (tj. DzU z 2001 r., nr 17, poz. 209 z pózn. zm.; ost. zm. DzU z 2004 r., nr 173, poz. 1808). Tryb wpisu do EDG jest normowany przepisami ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo działalno- ści gospodarczej (DzU nr 101, poz. 1178 z późn. zm.). Obecnie istnieje możliwość złożenia wraz z wnioskiem o wpis do EDG wniosku o dokonanie wpisu do REGO- N-u i nadanie numeru identyfi kacji podatkowej NIP.
Krajowa Ewidencja Podatników – Rejestr podatników Ministerstwa Finansów (NIP)
W ślad za nadaniem REGON i wpisem do KRS (EDG) podmiot gospodarczy może się ubiegać o nadanie numeru identyfi kacji jako podatnik (tzw. NIP). Urzędy skarbo- we zobowiązane są przekazać do Krajowej Ewidencji Podatników danych zawartych w dokumentacji związanej z nadaniem i aktualizacją NIP.
Jak wynika z ustawy, Krajowa Ewidencja Podatników3 ma służyć również po- równaniu danych wynikających ze zgłoszeń identyfi kacyjnych i aktualizacyjnych podatników z innymi rejestrami urzędowymi w celu ustalenia podatników, którzy naruszyli przepisy ustawy (zob. art. 14 ust. 3 ustawy o NIP, DzU z 1995 r., nr 142, poz. 702).
Nadanie numeru NIP nakłada na podmioty gospodarcze obowiązek składa- nia zeznań podatkowych, które stanowią bogate źródło informacji. Zakres tych informacji uzależniony jest od sposobu rozliczania się podmiotu z urzędem skar- bowym.
Osoby prawne oraz inne prowadzące pełną rachunkowość składają co miesiąc tak zwane zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu, a na koniec roku zeznanie roczne (druki oznaczone symbolem CIT) wraz z bilansem oraz rachunkiem strat i zysków. Osoby fi zyczne i spółki osób fi zycznych prowadzące podatkową księgę przychodów i rozchodów składają co miesiąc deklarację na zaliczkę miesięczną na podatek dochodowy (PIT-5) wraz z informacją o dochodzie. Podmioty gospodarcze będące na tzw. karcie podatkowej nie prowadzą ewidencji, płacąc ustaloną przez urząd skarbowy kwotę podatku (miesięcznie), a te, które płacą zryczałtowany po-
3 Wraz z końcem 2008 r. Krajowa Ewidencja Podatników ma zostać zastąpiona przez wewnętrz- nie zintegrowany Centralny Rejestr Podmiotów. Zawierać on będzie dane z sądów, z organów konce- syjnych, urzędowych rejestrów działalności regulowanej oraz organów właściwych do spraw zezwoleń i licencji.
datek samodzielnie, co pół roku informują urząd o uzyskanych przychodach celem ewentualnej weryfi kacji wysokości tego podatku.
Zeznania podatkowe stanowią podstawę tzw. PIT–u statystycznego. Jest to przy- gotowane dla celów statystycznych zeznanie podatkowe podmiotu. Obok danych identyfi kacyjnych zawiera informacje o wielkości przychodów, kosztów, dochodu i straty.
Każdy z wyżej opisanych rejestrów funkcjonuje na podstawie odrębnych pod- staw prawnych i ma własne ośrodki rejestrujące. Organizacja ich jest podobna, ale działają one w odrębnych, własnych sieciach intranetowych. Informacje identyfi - kacyjne zbierane oddzielnie przez organ rejestrowy każdej instytucji w większości przypadków pokrywają się. Brakuje jednak zdecydowanie powiązań pomiędzy poszczególnymi bazami danych oraz centralizacji. Na problem ten zwracano uwagę już w przeszłości. W Raporcie Komisji Europejskiej z postępów na drodze zbliżania Polski do członkostwa w UE – 1999–2000 z dnia 26.06.2000 r. znalazła się informa- cja o tym, że prowadzone są intensywne prace przygotowawcze do systematycznej współpracy rejestru REGON z innymi rejestrami urzędowymi i systemami infor- macyjnymi administracji publicznej4.
Obecnie przewiduje się, począwszy od 1 października 2008 r. utworzenie Cen- tralnej Informacji o Działalności Gospodarczej (CIDG). CIDG ma zapewnić pełną elektronizację obsługi dzięki elektronicznej wymianie wniosków między urzędem skarbowym a ZUS i REGON, przez co zostanie w pełni zrealizowana „zasada jed- nego okienka”. System ten ma być zintegrowany z Krajowym Rejestrem Sądowym.
Dane o określonym przedsiębiorcy znajdujące się w CIDG będą dostępne bezpłatnie na stronie internetowej.
Stosowane będą zróżnicowane poziomy dostępności zgromadzonych w ewiden- cji informacji, z uwzględnieniem m.in. ustawy o ochronie danych osobowych.
Centralna Ewidencja Działalności Gospodarczej będzie realizowana na bazie KEP oraz systemów informatycznych będących we władaniu Ministerstwa Finansów.
Minister gospodarki nie będzie budował własnej ewidencji. Pozwoli to uniknąć dublowania się systemów.
W projekcie nowelizacji ustawy o swobodzie działalności gospodarczej zapropo- nowano zlikwidowanie gminnej ewidencji działalności gospodarczej i przeniesienie rejestracji tej działalność osób fi zycznych do urzędów skarbowych.
4 Na mocy ofi cjalnego porozumienia między Ministerstwem Sprawiedliwości i GUS opraco- wany został projekt dokumentu określający podstawowe zasady współdziałania obu instytucji w ob- szarze funkcjonowania rejestrów: REGON i Krajowego Rejestru Sądowego, ponadto przygotowa- ny został dokument techniczno–metodyczny o wzajemnej współpracy między rejestrem REGON a Kompleksowym Systemem Informatycznym ZUS, kontynuowano prace mające na celu powiąza- nie rejestru REGON z Krajową Ewidencją Podatników.
Bazy danych z badań statystycznych przedsiębiorstw prowadzonych przez GUS
Istotną rolę odgrywa sprawozdawczość statystyczna, która jest uzupełnieniem re- jestrów. Częstość badań oraz zakres informacji o zarejestrowanych podmiotach są uzależnione od wielkości podmiotów określonej liczbą osób pracujących oraz od ich formy prawnej. Badania roczne prowadzone są z reguły po zakończeniu roku kalendarzowego.
Najpełniejsze informacje napływają od fi rm, w których liczba osób pracujących jest większa od 9.
W ramach prowadzonej działalności został na nie nałożony obowiązek składa- nia comiesięcznych sprawozdań z działalności gospodarczej DG1. Zawierają one najważniejsze informacje dotyczące podmiotu gospodarczego, jego działalności oraz produkcji wyrobów i zapasów.
Pierwsza grupa informacji pozwala na identyfi kację jednostki gospodarczej (nazwa, adres, numer statystyczny REGON, rodzaj podstawowej działalności pro- wadzonej przez jednostkę według klasyfi kacji PKD).
Druga grupa danych to charakterystyki działalności gospodarczej jednostki, takie jak: przychody ze sprzedaży produktów (wyrobów i usług), liczba zatrudnio- nych, wynagrodzenia brutto, wielkość sprzedaży hurtowej i detalicznej, podatek akcyzowy oraz dotacje przedmiotowe.
Symbolem F01/I01 oznaczone zostało badanie, które ma charakter sprawozda- nia fi nansowego. Zbierane są tu następujące informacje o podmiotach gospodar- czych:
przychody, koszty i wynik fi nansowy (rachunek zysków i strat, aktywa obrotowe
−
i trwałe, wybrane źródła fi nansowania majątku, podatek od towarów i usług (VAT), podatek akcyzowy),
nakłady na środki trwałe (środki trwałe w budowie – nowo rozpoczęte w okresie
−
sprawozdawczym, nakłady na budowę, ulepszenie i zakup środków trwałych oraz nabycie wartości niematerialnych i prawnych).
Jest to badanie pełne prowadzone kwartalnie bądź półrocznie, obejmujące podmioty, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób5.
Kolejne badanie prowadzone przez GUS to Roczna ankieta przedsiębiorstwa – SP zawierająca:
podstawowe dane o przedsiębiorstwie (rodzaje działalności, dane o sytuacji
−
prawno-organizacyjnej),
bilans oraz rachunek zysków i strat,
−
5 W artykule zakres podmiotowy badań prowadzonych przez GUS został opisany w sposób ogólny. Zakres szczegółowy zamieszczony jest na stronie internetowej GUS: www.stat.gov.pl
środki trwałe (wartość brutto środków trwałych, nakłady na ich budowę, zakup
−
i ulepszenie, odpisy amortyzacyjne, leasing fi nansowy, fi nansowanie nakła- dów),
podstawowe dane o jednostkach lokalnych (nakłady na środki trwałe według
−
kierunków inwestowania),
dane uzupełniające w zakresie działalności handlowej (źródła zakupu towarów,
−
podział przychodu według typu klientów).
Ankieta dotyczy podmiotów, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób.
Jest to badanie pełne, roczne.
Grupę mikroprzedsiębiorstw objęto badaniem reprezentacyjnym SP3. Jest to sprawozdanie o działalności gospodarczej przedsiębiorstw, w których liczba osób pracujących nie przekracza 9 osób. W ramach niego gromadzone są następujące dane:
podstawowe informacje o przedsiębiorstwie;
−
pracujący i wynagrodzenia;
−
wartość środków trwałych i nakłady na budowę, ulepszenie i zakup środków
−
trwałych;
podatki VAT i dochodowy;
−
przychody i koszty z całokształtu działalności w okresie styczeń – grudzień;
−
wartość zapasów;
−
informacje specjalistyczne dotyczące jednostek prowadzących działalność han-
−
dlową, gastronomiczną lub transportową.
Badanie SP3 odbywa się raz w roku i obejmuje 4-procentową próbę mikro- przedsiębiorstw.
Wśród badań dotyczących przedsiębiorstw prowadzonych przez GUS wyróżnić można jeszcze dwa sprawozdania dotyczące zatrudnienia: Z03 oraz Z06.
Sprawozdaniem Z03 (o zatrudnieniu i wynagrodzeniach) objęte są między in- nymi osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fi zyczne prowadzące działalność gospodarczą w zakresie: rolnictwa, łowiectwa łącznie z działalnością usługową. Dostarczają one informacje o:
przeciętnej liczbie zatrudnionych, pracujących;
−
czasie przepracowanym;
−
wynagrodzeniach brutto;
−
Sprawozdanie Z–06 (o pracujących, wynagrodzeniach i czasie pracy) dotyczy między innymi osób fi zycznych i prawnych prowadzących działalność gospodarczą o liczbie pracujących większej niż 9 osób. Obejmuje ono następujące dane:
zatrudnienie i wynagrodzenia (składniki wynagrodzeń – brutto),
−
czas pracy,
−
pracujący – stan w dniu 31 XII,
−
przyjęcia do pracy i zwolnienia z pracy pracowników pełnozatrudnionych
−
w głównym miejscu pracy,
nowo utworzone i zlikwidowane miejsca pracy,
−
pracujący w miastach i gminach w głównym miejscu pracy (łącznie z zatrud-
−
nionymi za granicą) – stan w dniu 31 XII szkolenia zawodowe.
−
Jest to badanie pełne przeprowadzane raz w roku.
W sprawozdawczości statystycznej coraz więcej uwagi poświęca się najmłodsze- mu badaniu GUS – panelowemu badaniu przedsiębiorstw. Jego celem jest monitoro- wanie procesów tworzenia nowych podmiotów gospodarczych i warunków, w jakich prowadzą działalność w pierwszych latach swojego funkcjonowania na rynku.
Badania o tej tematyce są prowadzone w wielu krajach członkowskich Unii Euro- pejskiej od kilku lat6. Informacje o wielkości i strukturze zbiorowości przedsiębiorstw powstających w kolejnych latach stanowią element tzw. demografi i przedsiębiorstw i mają szczególne znaczenie dla oceny bieżącej i przyszłej sytuacji ekonomicznej kraju.
GUS wydał już 4 publikacje dotyczące warunków powstania i działania oraz perspektyw rozwojowych polskich przedsiębiorstw tworzonych w latach 2001–
20047. Pierwsze takie opracowanie ukazało się w 2003 r. Kolejne publikacje tworzą logiczną całość, dostarczając informacji uzupełniających i porównawczych o jed- nostkach utworzonych w poszczególnych latach badanego okresu, tj. począwszy od 2001 r.
Ideą prowadzonych badań jest zebranie informacji o przedsiębiorstwach powsta- jących w kolejnych latach, warunkach, w jakich jest podejmowana i prowadzona działalność gospodarcza przez nowych przedsiębiorców, a także o skali i możli- wościach utrzymania się ich na rynku w pierwszych pięciu latach od momentu powstania, czyli w całym cyklu badania, w tym też o czynnikach mających wpływ na skuteczną rywalizację z konkurencją.
Wszystkie badania prowadzone są jesienią każdego roku. W pierwszym roku badaniem obejmowane są wszystkie przedsiębiorstwa zarejestrowane jako nowe w roku poprzedzającym badanie. Od drugiego do piątego roku badania dotyczą tych przedsiębiorstw ze zbiorowości początkowej, które prowadziły w momencie obserwacji działalność gospodarczą (były aktywne). Przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą więcej niż 5 lat uznaje się za stabilne i w latach następ- nych nie podlegają już obserwacjom. Schemat badania przedstawiono w tabeli poniżej.
6 Business demography in Europe – Results for 10 Member States and Norway, Data 1997–2001, Luxembourg: Offi ce for Offi cial Publications of the European Communities, 2004
7 Wyniki wcześniejszych badań zaprezentowano w publikacjach: Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w 2001 r., GUS, Warszawa, 2003 r.;
Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w la- tach 2001–2002, GUS, Warszawa, 2004 r. oraz Warunki powstania i działania oraz perspektywy roz- wojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2001–2003, GUS, Warszawa, 2005 r.
Schemat badania panelowego – pięcioletni cykl obserwacji nowych przedsiębiorstw Rok powstania
Rok
badania 2001 2002 2003 2004 2005
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Jednostki aktywne podlegające badaniu Jednostki nieaktywne nie podlegające badaniu Źródło: GUS
Zakres przedmiotowy badania jednostek obejmuje następujące zagadnienia:
stan aktywności ekonomicznej jednostek,
−
sposób powstania nowych podmiotów,
−
forma prawna, wielkość przedsiębiorstw oraz rodzaj prowadzonej przez nie
−
działalności,
podstawowe dane o właścicielach tworzonych zakładów osób fi zycznych,
−
warunki rozwoju przedsiębiorstw i możliwości kontynuacji przez przedsiębior-
−
ców podjętej działalności, w tym napotykane trudności.
Początkowo badaniem objęto jedynie mikroprzedsiębiorstwa. Od roku 2005 zakres podmiotowy rozszerzono do podmiotów, w których liczba pracujących nie przekracza 49 osób.
Poza wyżej opisanymi badaniami podmiotów gospodarczych skierowanymi do jednostek prowadzących różnorodną działalność w ujęciu sekcji PKD, GUS pro- wadzi także takie, które skierowane są do ściśle określonej grupy przedsiębiorstw.
Należą do nich:
B01 – Sprawozdanie o sprzedaży produkcji budowlano-montażowej przedsię- biorstw budowlanych.
B02 – Sprawozdanie o produkcji budowlano-montażowej przedsiębiorstw nie- budowlanych.
H01/k – Kwartalne badanie przychodów w przedsiębiorstwach handlowych.
Wyniki badań statystycznych przedsiębiorstw prowadzonych przez GUS sta- nowią podstawowe źródło informacji do takich publikacji jak Rocznik statystyczny przemysłu czy Podmioty gospodarcze według rodzajów i miejsc prowadzenia dzia- łalności.
Specjalistyczne bazy danych o fi rmach
Z uwagi na rosnący popyt na informacje dotyczące podmiotów gospodarczych tworzone są specjalistyczne fi rmy i stowarzyszenia zajmujące się dobrowolnym monitorowaniem procesów zachodzących w sektorze przedsiębiorstw8. Ich dzia- łalność polega na zbieraniu danych o fi rmach oraz o rezultatach ich gospodaro- wania. Niektóre wyniki monitoringu są publikowane w postaci katalogów fi rm i baz danych np. Baza Firm IPEiK, Tegiel fi rmy InfoCredit, AMADEUS fi rmy BvD, Dunn & Bradstreet itd.)9.
Innym przykładem baz danych o podmiotach mogą być internetowe rejestry fi rm producentów lub dostawców poszczególnych usług.
Zarówno wyniki badań polegających na monitorowaniu, jak i internetowe reje- stry fi rm wykorzystywane są do prowadzenia analiz o charakterze gospodarczym10. Należy jednak podkreślić fakt, że nie zawierają one informacji o wszystkich jednost- kach, ponadto ocenie należałoby poddać także ich wiarygodność11.
Kolejne źródło informacji o fi rmach powstaje na wskutek obowiązku konce- sjonowania niektórych rodzajów działalności gospodarczej. Informacje o fi rmach prowadzących tego typu operacje są gromadzone przez specjalnie do tego przezna- czone instytucje publiczne (np. Agencja Transportu Lotniczego, Urząd Regulacji Energetyki, Główny Inspektorat Nadzoru Bankowego, KNUiFE).
Wszystkie opisane powyżej źródła informacji stanowią bardzo bogatą bazę danych o podmiotach gospodarczych. Problemy, jakie pojawiają się w badaniach o charakterze gospodarczym, nie dotyczą jednak ilości informacji, a przede wszyst- kim dostępności do nich i kompletności. Poza tym warto zwrócić uwagę na inny problem, jakim jest brak powiązań pomiędzy poszczególnymi bazami danych, brak centralizacji i zapisu baz danych w postaci elektronicznej oraz wielość numerów identyfi kujących (REGON, NIP, KRS, PESEL, numer ewidencji gminnej)
Poprawę jakości szacunków zapewniłoby z pewnością korzystanie z komplet- nych dodatkowych źródeł informacji oraz źródeł informacji dodatkowej z kilku kolejnych lat, pełniejsze wykorzystanie rejestrów administracyjnych przez statystykę publiczną, integracja istniejących w Polsce baz danych w spójny nowoczesny system informacji o podmiotach gospodarczych. Mając dostęp do danych pochodzących
8 W. Rogowski, J. Socha, Demografi a przedsiębiorstw w polskim przetwórstwie przemysłowym, Materiały i Studia, NBP nr 190, 2005
9 Są to np.: agencje ratingowe, stowarzyszenia użyteczności publicznej (federacje konsumen- tów), wywiadownie gospodarcze i inne.
10 Bazy danych Amadeusz i Dunn&Bradstreet są podstawą badań przeprowadzonych przez m.in Klepper, Laeven i Rajan (2004) oraz Djankov, La Porta, Lopez de Silanez, Shleifer (2001).
11 Np.: www.itn.net/airlines zawierający informacje o wszystkich liniach lotniczych świadczą- cych usługi pasażerskie na świecie.
z różnych rejestrów logicznie ze sobą powiązanych, można odtworzyć naturalne jednostki statystyczne o bardziej złożonej strukturze, które dadzą nam opis badanej rzeczywistości zbliżony do tego, jaki moglibyśmy uzyskać tylko na podstawie bardzo kosztownych badań ankietowych12.
Na konieczność pełnego wykorzystania rejestrów administracyjnych zwraca także uwagę Unia Europejska. Przede wszystkim wynika to z faktu, że rejestry są źródłem informacji wiarygodnych i aktualnych. Dzięki nim można znacznie obniżyć koszty pozyskiwania danych, odciążyć respondentów od nadmiernej, a niekiedy nawet zbędnej, sprawozdawczości oraz badań ankietowych. Wyjściem naprzeciw wzrastającemu popytowi na informacje coraz bardziej szczegółowe w sensie mery- torycznych analiz oraz w przekrojach terytorialnych i czasowych może być tylko rozwój odpowiednich metod estymacji uwzględniających pełne wykorzystanie rejestrów.
Spis źródeł
Business demography in Europe – Results for 10 Member States and Norway, Data 1997–2001, Luxembourg: Offi ce for Offi cial Publications of the European Com- munities, 2004.
GUS, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsię- biorstw powstałych w 2001 r., Warszawa 2003.
GUS, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsię- biorstw powstałych w latach 2001–2002, Warszawa 2004.
GUS, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsię- biorstw powstałych w latach 2001–2003, Warszawa 2005.
GUS, Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsię- biorstw powstałych w latach 2001–2004, Warszawa 2006.
Raport CSR „Analiza i opinia dotycząca wykorzystania w Powszechnym Spisie Rolnym 2010 i NSP Ludności i Mieszkań 2011 danych z wybranych systemów administracyjnych w kontekście estymacji pośredniej dla małych domen”, Po- znań 2007.
12 Raport CSR „Analiza i opinia dotycząca wykorzystania w Powszechnym Spisie Rolnym 2010 i NSP Ludności i Mieszkań 2011 danych z wybranych systemów administracyjnych w kontekście estymacji pośredniej dla małych domen”
Rogowski W., Socha J., Demografi a przedsiębiorstw w polskim przetwórstwie prze- mysłowym, Materiały i Studia, NBP nr 190, 2005.
Witkowska A., Witkowski M., Przydatność istniejących źródeł informacji statystycznej do prowadzenia badań aktywności podmiotów gospodarczych w regionie. [w:]
Statystyka regionalna. Sondaż i integracja baz danych, Materiały z konferencji Baranowo 25–27.09.1996 r., Wyd. Urzędu Statystycznego w Poznaniu, 1997, s. 245–254.
Business data sources in the region’s cross-section approach – abstract
Summary
Recently it has been observed that there is a growing requirement for lower- level business analysis and information. One of the factors to meet this demand is access to suitable data.
Th is paper presents an overview of the Polish business data sources. Th ey are described according to the order of their creation –( from “the birth” of an enterprise) and concern both the scope of information and group structures.
Business survey data are divided into three datasets Business registers
−
Central Statistical Offi ce Business survey data
−
Special Business Database.
−
