Tendencje funkcjonalistyczne stylu Art Deco
Tendencje funkcjonalistyczne stylu Art Deco
Ważne daty
1923 – Jacques‑Emile Ruhlmann, Szafka narożna
1925 – Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu - kulminacja stylu art déco 1925 – Tamara Łempicka, Autoportret (Tamara Łempicka w zielonym bugatti)
1927‑1929 – Dawny Bank Polski, Gdynia, schody w stylu art déco 1927‑1945 – Bazylika św. Rocha w Białymstoku
1928‑1931 – Chrysler Building 1931 – Empire State Building
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
I.10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
I.1.g) sztuki 1 połowy XX wieku (fowizm, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, formizm, koloryzm,
abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny, dadaizm, surrealizm, konstruktywizm, École de Paris, styl art déco,
I.3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
I.7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
I.8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
Tendencje funkcjonalistyczne stylu Art Deco
Źródło: online-skills.II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
II.8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna,
dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieł
IV.1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
IV.4.d) techniki zdobnicze: emalia, intarsja i inkrustacja;
IV.5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury.
Nauczysz się
rozpoznawać cechy stylu art déco;
rozpoznawać dzieła i przyporządkowywać je właściwym twórcom;
określać, czym jest wzornictwo przemysłowe;
rozróżniać polską i francuską odmianę art déco.
Geneza i cechy stylu art déco
W chwili jej zakończenia wielkiej wojny w 1918 roku wraz z nowym porządkiem politycznym nastąpiła potrzeba odnowy sztuk, nowego języka plastycznego. Niektóre środowiska artystyczne opowiadały się za minimalizmem i odejściem od dekoracyjności, ale pojawiły się też zdania o konieczności dekoracyjności
po okresie ograniczeń wojennych. Rozwiązaniem było ustalenie nowej stylistyki określanej mianem art déco, który przyjął się w architekturze, rzeźbie, malarstwie, grafice użytkowej i rzemiośle artystycznym.
Szczytowy rozwój stylu przypada na lata 20. I 30. XX wieku, natomiast widoczne są w nim powiązania z ideą odrodzenia rzemiosła, głoszoną przez Arts and Crafts oraz ze związkiem z przemysłem w myśl szkoły Bauhausu. Termin „art déco” pojawił się po raz pierwszy w artykule napisanym przez Le
Corbusieraw czasopiśmie L’Esprit nouveau– architekt w recenzji paryskiej wystawy sztuki dekoracyjnej użył tytułu: 1925 Expo: Arts Déco. Jednak termin ten używany był po roku 1966 jako określenie tendencji w sztuce dwudziestolecia międzywojennego. Do cech stylu należy łączenie tradycyjnych form
eklektycznych okresu historycznego z wpływami modernistycznymi. Art déco czerpał także inspiracje z różnych kultur: sztuki ludowej, sztuki Chin, sztuki afrykańskiej, egipskiej, a także do folkloru i tradycji antycznych oraz kierunków współczesnych – neoplastycyzmu, kubizmu, fowizmu, konstruktywizmu.
Podstawowymi środkami stosowanymi w sztuce były uproszczenia i skłonność do syntezy oraz geometryzacja, prostolinijność, synteza, symetria. Stosowano kontrastową kolorystykę i wzory geometryczne. Styl najpełniej rozwinął się w rzemiośle artystycznym, dekoracji wnętrz, ale wiele jego przykładów pojawiło się także w architekturze, rzeźbie, malarstwie, grafice, modzie. Przykłady art déco obecne były również w biżuterii oraz scenografiach artystycznych, zarówno teatralnych jak i filmowych.
Znaczenie Polski podczas Międzynarodowej Wystawy Sztuk Dekoracyjnych w Paryżu
Od 28 kwietnia do października 1925 w Paryżu trwała Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa (l'Exposition internationale des Arts décoratifs et industriels modernes). Polskę
reprezentowali: Józef Czajkowski, Wojciech Jastrzębowski oraz Zofia Stryjeńska. Perspektywa wystąpienia na międzynarodowej wystawie była niezwykle ważna dla Polski, która parę lat wcześniej w 1918 roku odzyskała niepodległość. Frontalny budynek zaprojektował Józef Czajkowski.
Międzynarodowa Wystawa Sztuk Dekoracyjnych i Nowoczesnego Przemysłu, Paryż, 1925 Pawilon Polski projektu Józefa Czajkowskiego - widok ogólny od strony wejścia do atrium, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0
Wystrój salonu podczas paryskiej wystawy zaprezentował Wojciech Jastrzębowski. Artysta chętnie wykorzystywał w projektowanych przez siebie meblach i kilimach figury trójkątów i rombów. Również eksponowane w pawilonie polskim meble do gabinetu podporządkowane zostały geometrycznej rytmice.
Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu, Pawilon Polski, salon projektu Wojciecha Jastrzębowskiego, , 1925, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0
Uzupełnieniem Pawilonu była ekspozycja działu polskiego w pomieszczeniach Galerii Inwalidów. Tu na szczególną uwagę zasługuje hall projektu Wojciecha Jastrzębowskiego. Koncepcja pozbawionego mebli pomieszczenia została oparta na dekoracjach wykorzystujących figury geometryczne. Plastykę wnętrza wydobywał bardzo bogaty światłocień, odgrywający zasadniczą rolę w kompozycji i w partiach dekoracji.
Całość podporządkowana jest bardzo rygorystycznie zaplanowanemu porządkowi, tworząc tzw.
Gesamtkunstwerk (dzieło totalne).
Wojciech Jastrzębowski, hall, Ekspozycja polska w Galerii Inwalidów na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu, 1925, cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0
W Galerii Inwalidów wyeksponowano także drewnianą Kapliczkę Bożego Narodzenia projektu Jana Szczepkowskiego. Artysta operuje uproszczeniami, stosując kubistyczne formy i budując napięcie poprzez stosowanie różnych kierunków, które wpływają na bogactwo faktury i dynamikę formy.
Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłu Współczesnego w Paryżu, 1925. Ekspozycja w pawilonie polskim. Kaplica autorstwa rzeźbiarza, prof. Jana Szczepkowskiego, culture.pl, CC BY 3.0
Architektura w stylu art déco
W stanach Zjednoczonych architektura art déco, w związku z długo utrzymującym się trendem historyzmu, przejawiała charakter eklektyczny. Artystyczna nowoczesność objawiła się w budowie drapacza chmur Empire State Building w Nowym Jorku. Obłożony kamiennymi płytami z szarego wapienia z Indiany budynek, posiada cechy klasycznej fasady.
Empire State Building , 1931, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, CC BY 2.0
Typowy eklektyczny charakter pojawia się w nowojorskim Chrysler Building. Dekoracje wieżowca są utrzymane w stylu art déco, nawiązują do elementów samochodów Chryslera, sztuki gotyckiej.
Chrysler Building, 1928-1931, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, CC BY 3.0
Art déco w polskiej architekturze reprezentują między innymi: kościół św. Rocha w Białymstoku oraz dawny Bank Polski w Gdyni, nagrodzony złotym medalem polski pawilon na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w Paryżu.
Bazylika św. Rocha w Białymstoku, 1927-1945, wikimedia.org, CC BY 2.0
Dawny Bank Polski, Gdynia, schody w stylu art déco, 1927-1929, d-art.pl, CC BY 3.0
Geometryzacja form we wzornictwie użytkowym
Styl art‑déco we wzornictwie łączył ówczesną modę, funkcjonalność i wyszukaną formę. Meble inspirowane były często kulturą Dalekiego Wschodu i starożytnym Egiptem. Te wszystkie elementy można znaleźć w stylizowanych pomieszczeniach, sprawiają wrażenie ciężkich, masywnych, o zgeometryzowanych, często kanciastych formach i wykończonych fornirem, wykonane z hebanu, inkrustowane kością słoniową. Najbardziej znani artyści działali w Paryżu. Stolica Francji była na początku lat 20. XX wieku uważana za centrum wyrafinowanego i eleganckiego życia. To tu kreowano mody, które następnie rozprzestrzeniały się po świecie. Francuskie towary uważano za najbardziej wysmakowane artystycznie i estetycznie. Do jednych z najbardziej znanych projektantów mebli należy Jacques‑Emile Ruhlmann, którego styl cechowały uproszczenia i delikatnej linia. Jego projekty mebli były dekorowane intarsjami z kości słoniowej, pozłacanym brązem i srebrzone. Oprócz geometrycznych wzorów stosował tez motywy kwiatowe, girlandy. Zaprojektowany przez artystę na potrzeby
Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu Dom Kolekcjonera jest kwintesencją stylu art déco w jego zamiłowaniu do przepychu i dekoracji. W dużym salonie zaprezentowano zręcznie
połączone dzieła ponad 400 rzemieślników i artystów, którzy pod kierownictwem Ruhlmanna stworzyli harmonijnie zakomponowane wnętrze. Salon epatował luksusem i wyrafinowaniem, stanowił też przykład poszanowania dla tradycji francuskiej sztuki i rzemieślniczego wykonawstwa.
Emile Jacques Ruhlmann, Salon, Dom Kolekcjonera na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu, 1925 r., online-skills, CC BY 3.0
Jacques-Emile Ruhlmann, Sza a narożna, 1923, Brooklyn Museum, wikimedia.org, CC BY 3.0
Bryły geometryczne były podstawą dla artystów zajmujących się projektowaniem naczyń. Polska artystka, Julia Keilowa samodzielnie wykuwała ze srebra tace, misy, popielniczki, puchary, wazony.
Projektowała naczynia i zestawy stołowe do produkcji seryjnej dla wytwórców wyrobów platerowych.
W swoich projektach stosowała najprostsze bryły geometryczne kulę, stożek, walec. Rzeźbiarsko
potraktowane powierzchnie, dające dodatkowe efekty światłocieniowe sprawiają, że przedmioty te mogą być jednocześnie postrzegane jako małe dzieła sztuki.
Julia Keilowa, Wazon, patera i misa kute ręcznie, lata 30, XX w., w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, online-skills, CC BY 3.0
Tamara Łempicka – kobiece portrety art déco
Charakterystyczny i śmiały styl Łempickiej z lat 1925‑39. Nawiązuje do koncepcji kubistycznych. Jednak malarka nadała swoim dziełom charakter humanistyczny, jej portrety posiadają akcent portretów psychologicznych – mężczyzn malowała jako stanowczych, a kobietom nadawało zabarwienia erotycznego.
Źródło: online skills.
Tamara Łempicka, „Autoportret” (Tamara Łempicka w zielonym buga ), 1925, pinterst.com, CC BY 3.0
Zadania
Ćwiczenie 1
Źródło: online-skills.
Zobacz także Inna wersja zadania
Źródło: online skills, cc0.
Ćwiczenie 2
Źródło: online-skills.
Ćwiczenie 3
Wskaż znaczenie terminu Gesamkunstwerk.
sztuka dekoracyjna totalne dzieło sztuki pojedyncze dzieło sztuki
Źródło: online-skills.
Ćwiczenie 4
Wskaż cechy charakterystyczne dla stylu Art Deco.
wyrafinowanie i elegancja
czerpaniem inspiracji z różnych epok
tworzenie przedmiotów użytkowych o randze dzieła sztuki zerwanie z tradycją
troska o ergonomię
Źródło: online-skills.
Ćwiczenie 5
Źródło: online-skills.
Ćwiczenie 6
Źródło: online-skills.
Ćwiczenie 7
Źródło: online-skills.
Polecenie 1
Dokonaj dokładnej analizy dowolnego mebla w stylu art déco i opisz je pod względem funkcjonalnym.
Słownik pojęć
Gesamtkunstwerk
całościowe dzieło sztuki; w zakresie usług wnętrzarskich oznacza kompleksowe, jednorodnie i celowo zaprojektowane wszystkie elementy wyposażenia domu. Od mebli i oświetlenia po tkaniny ścienne, tapety i dywany. Często mamy wtedy do czynienia z projektami unikatowymi, wykonywanymi tylko na potrzeby danej realizacji.
Wzornictwo
(synonim: design lub dizajn) – termin odnoszący się do przedmiotów użytkowych i dzieł sztuki mogący oznaczać ich wygląd albo projektowanie. Design można zdefiniować jako „ogół działań o charakterze kreatywnym, dotyczącym projektowania dóbr i usług, których celem jest tworzenie wartości dodanej z perspektywy klienta, firmy oraz w wymiarze całego kraju jego powstawania”.
Termin powszechnie wiązany ze wzornictwem przemysłowym, grafiką użytkową i sztuką użytkową.
Rzemiosło artystyczne
dziedzina sztuk plastycznych obejmująca wytwórczość rzemieślniczą o charakterze artystycznym, o wysokich walorach estetycznych. Termin wprowadzony w XIX wieku na określenie przedmiotów wykonywanych ręcznie przez rzemieślnika artystę. Głównie dotyczy to takich wyrobów jak: meble, okucia, złotnictwo, tkanina, ceramika.
Galeria dzieł sztuki
Empire State Building , 1931, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, CC BY 2.0
Bazylika św. Rocha w Białymstoku, 1927-1945, wikimedia.org, CC BY 2.0
Dawny Bank Polski, Gdynia, schody w stylu art déco, 1927-1929, d-art.pl, CC BY 3.0
Emile Jacques Ruhlmann, Salon, Dom Kolekcjonera na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu, 1925 r., online-skills, CC BY 3.0
Jacques-Emile Ruhlmann, Sza a narożna, 1923, Brooklyn Museum, wikimedia.org, CC BY 3.0
Julia Keilowa, Wazon, patera i misa kute ręcznie, lata 30, XX w., w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, online-skills, CC BY 3.0
Bibliografia
Polskie Art Déco. Materiały piątej sesji naukowej Polskie art déco. Rzeźba i płaskorzeźba pod
przewodnictwem prof. Ireny Huml, prof. Anny Sieradzkiej i prof. Andrzeja K. Olszewskiego w Muzeum Mazowieckim w Płocku 22‑23 kwietnia 2013 roku
https://universitas.com.pl/public/storage/ebooksFiles/art_deco_fragment.pdf http://cyfroteka.pl/ebooki/Art_deco‑ebook/p0201205i020#Darmowy‑fragment
Tamara Łempicka, „Autoportret” (Tamara Łempicka w zielonym buga ), 1925, pinterst.com, CC BY 3.0
