Energetycy kresowiacy na Śląsku

(1)

Władysław Wilgusiewicz

ENERGETYCY KRESOWIACY NA ŚLĄSKU

Katowice - 1999 r.

(2)

(9üb, Dy-

f - ^ 0 2

(3)

ENERGETYCY KRESOWIACY NA ŚLĄSKU

W ła d y s ła w W ilg u s ie w ic z

K A TO W IC E 1999

(4)

ISBN 83-909829-1-9

Przygotowanie do druku

ENK.KGOKKSl’K R T Sp . i . o.o.

ul. W ęglow a 7 -40-105 K atow ice

te l/fa x (0-32) 2 5 0 -3 7 -3 5 .2 5 0 -4 6 -6 2

(5)

Spis treści

O d A u to ra ... 5

W p ro w ad z en ie... 7

O książce „E nergetycy Iwow iacy na Ś ląsku” ... 9

P olitechnika L w ow ska i P olitechniki na Ś ląsku... 12

E nergetyka kresow a i śląsk a...15

K resow e życiorysy...21

M oje zw iązki rodzinne i k resow e...27

Z ak o ń czen ie...29

N oty b io g ra fic z n e ... 31

B adian Jerzy m gr inż. m echanik (1900 - 1979)... 33

E nergetyka K resów przed 1939 r ... 114

E lektrow nia C horzów S .A ...118

E lektrow nia Ł aziska S .A ...121

Z akłady R em ontow e E nergetyki S .A ... 124

P rzedsiębiorstw o U sług N aukow o-T echnicznych... 126

„Pro N ovum ” Sp. z o. o ...126

Indeks nazw isk... 128

W ykaz p u b lik a cji... 131

Z djęcia K re so w iak ó w ...132

E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y N A Ś L Ą S K U

(6)

(7)

Od Autora

W 1998 r. z okazji 100 - lecia śląskiej energetyki ukazała się m oja książka „Energetycy lw ow iacy na Śląsku” . Zachęcony życzliwym odbiorem tej książki przez w ielu K olegów i Przyjaciół przekazuję do rąk C zytelników kolejną książkę o podobnej tematyce i w podobnym układzie. Zaw iera ona życiorysy i w spom nienia o licznej grupie śląskich energetyków o kresowych rodowodach. Do napisania obu książek upow ażniły m nie moje lwowsko - kresowe pow iązania rodzinne oraz w ieloletnia praca w śląskiej energetyce.

Głównym celem obu książek było przypom nienie młodszym K olegom wybitnych i zasłużonych energetyków i naukowców o lwowsko - kresowych rodow odach, którzy na stałe lub okresowo zw iązali się z ziem ią śląską.

Zadanie to było tym w ażniejsze i pilniejsze, że z grona tego w ielu odeszło ju ż na zawsze, a liczba pozostałych przy życiu nieubłaganie i szybko maleje.

O pisana w obu książkach grupa energetyków o wyższym w ykształceniu technicznym stanowi zaledw ie niew ielką część całego grona kresowych energetyków o różnych specjalnościach, którzy osiedlili się na Śląsku i pracowali lub nadal pracują równie ofiarnie na tych ziemiach.

W szystkich, których pom inąłem przepraszam i wyrażam przekonanie, że ich życiorysy i zasługi nie zostaną zapomniane.

W szystkim , którzy udostępnili mi cenne m ateriały źródłow e i inform acje składam serdeczne podziękowania. Na wyrazy mojej szczególnej w dzięczności zasłużyli:

Doc. dr inż. Zbigniew Białkiew icz Prof. dr inż. Jerzy H ickiewicz M gr inż. Stefan Sokolnicki Dr inż. Sylwia W róblewska.

E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y NA Ś L Ą S K U

5

(8)

Serdeczne podziękow ania składam rów nież na ręce Prezesa firmy „ E n e rg o e k s p e rt” w Katow icach inż. M arka Plebankiew icza i Jego W spółpracowników za okazaną mi w ielką i bezinteresow ną pomoc w przygotowaniu i opublikowaniu książki.

Każdy wyraz zainteresow ania książką i przekazanie mi uwag i dodatkowych informacji będą dla mnie najlepszym podziękowaniem i uznaniem słuszności celów, jak ie postaw iłem sobie przystępując do jej napisania.

6

E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y N A ŚLĄ SK U

(9)

W prow adzenie

Pierw otnym moim zam ierzeniem było opracow anie krótkiego aneksu do poprzedniej książki (10), który m iał zaw ierać życiorysy stosunkow o nielicznej grupy znanych mi śląskich energetyków urodzonych przed 1939 r. na kresach południow o - wschodnich. W trakcie zbierania danych okazało się, że grupa ta je st znacznie liczniejsza, a ich życiorysy są tak interesujące i często wzruszające, że podjąłem się napisania oddzielnej książki o objętości i układzie zbliżonym do książki (10).

Bardziej szczegółow e uwagi i w yjaśnienia dotyczące m.in.

tytułu i układu niniejszej książki, życiorysów, doboru i treści załączników , moich pow iązań rodzinnych i kresowych itp. podaję w odpow iednich rozdziałach i w zakończeniu.

W tym m iejscu chciałbym natom iast w sposób szczególny uzupełnić notę biograficzną Prof. Lucjana Nehrebeckiego. Załączony biogram jednego z najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych polskich energetyków je st z konieczności bardzo uproszczony i tylko w skromnym stopniu charakteryzuje tę w spaniałą postać.

Zainteresow anych Czytelników inform uję, że w latach 1982 - 1984 M ałżonka Profesora dr Zofia N ehrebecka spisała Jego niezwykle interesujące i bogate w spom nienia, opublikow ane w 1997 r. w formie książki (8) wraz z zestaw em licznych, a często unikalnych zdjęć z okresu dzieciństw a i m łodości Profesora. „W spom nienia” zostały wydane staraniem K atow ickiego O ddziału SEP, a szczególnie duży udział w przygotow aniu i opublikowaniu „W spom nień” mieli mgr inż. Leszek Skrzypek i m gr inż. Jó z ef Pękala. Leszek Skrzypek, którego znam od 1946 r. ukończył W ydział M echaniczny Politechniki Śląskiej w 1951 r. i był długoletnim pracow nikiem El. Zabrze.

Od 1962 r. do przejścia na em eryturę w 1990 r. pełnił odpow iedzialne funkcje w Centrali Południow ego Okręgu Energetycznego w Katowicach. Jó zef Pękala, absolw ent Politechniki

7

(10)

W rocławskiej, rozpoczął pracę zaw odow ą w El. M iechowice, a następnie pełnił funkcje dyrektora naczelnego w El. Blachownia i w El. Jaw orzno III. Od wielu lat je st Prezesem Zarządu El. Opole i jego w ielką zasługą je st zakończenie budow y i uruchom ienie 4 bloków po 360 MW w tej największej i najnow ocześniejszej polskiej elektrowni na węgiel kamienny. Tych zasłużonych energetyków zaliczam do grona moich najbliższych Przyjaciół, a nasza w spółpraca i przyjaźń trwa nadal. Byli oni, podobnie ja k ja, wychowankam i i najwierniejszymi przyjaciółmi Profesora. Symbolicznym zakończeniem naszej znajom ości i w spółpracy z Profesorem była Jego wizytacja El. Opole w czerwcu 1989 r. M im o bardzo podeszłego w ieku i pogarszającego się stanu zdrow ia Profesor podzielił się z nami i z innymi uczestnikam i tej wizytacji bardzo trafnymi i cennymi uwagami dotyczącym i budow y El. Opole i stanu polskiej energetyki.

Zachowaliśm y Profesora w naszej pam ięci jako naszego najlepszego W ychow aw cę i Przyjaciela i jako jednego z najwybitniejszych polskich energetyków, który urodził się i spędził młodość na dalekich kresach w schodnich i prawie przez 60 lat był ściśle zw iązany z ziem ią śląską.

Działalność Profesora, a szczególnie Jego zasługi dla rozwoju energetyki Śląska Opolskiego przedstaw iłem w broszurze (11).

Miałem również skrom ny udział w przygotow aniu do druku

„W spom nień” Profesora.

8

(11)

O książce „Energetycy Iwowiacy na Śląsku”.

Do napisania książki „Energetycy Iwowiacy na Śląsku” (10) zachęciły mnie dośw iadczenia zebrane przy opracow aniu broszury

„50 lat m oich w spom nień w energetyce” (9) oraz życzliwe opinie C zytelników tej broszury. Została ona opublikow ana w 1996 r. z inicjatywy i przy wielkiej pom ocy Kolegów z Katowickiego Oddziału SEP i z Redakcji m iesięcznika „Energetyka” i była skromnym przyczynkiem do obchodów organizowanych z okazji 100 - lecia Śląskiej Elektroenergetyki i 75 - lecia istnienia SEP. W broszurze tej zaw arłem swoje w spom nienia z okresu studiów oraz z kolejnych etapów mojej pracy w śląskiej energetyce.

Przypom niałem w niej ok.380 nazw isk osób, z których znaczna w iększość to energetycy oraz w ybitni naukowcy i wychowawcy.

Z grona tego ok. 150 osób odeszło ju ż na zawsze, a liczba pozostałych szybko i nieubłaganie maleje. Był to dla mnie impuls do poszerzenia i dokładniejszego przypom nienia działalności i osiągnięć energetyków i naukow ców śląskich o lw ow skich rodowodach.

Zadanie to w ykonałem w sposób zapewne niedoskonały i niekom pletny w książce „Energetycy Iwowiacy na Śląsku”

opublikowanej w 1998 r. Do napisania jej upow ażniał mnie dodatkowo mój lwowski rodowód. U rodziłem się w 1924 r. we Lwowie i opuściłem go dopiero w połow ie 1946 r. W raz z rodziną zam ieszkałem w Zabrzu i z m iastem tym jestem zw iązany do chwili obecnej. W latach 1946 - 1951 studiow ałem na Politechnice Śląskiej, a od 1949 r. do 1994 r. byłem pracow nikiem śląskiej energetyki.

Opublikow anie książki (10) było m ożliw e dzięki pomocy grona K olegów i Przyjaciół, którzy przekazali mi liczne inform acje i m ateriały biograficzne. Szczególnie bogate m ateriały otrzym ałem od Prof. M acieja Zarzyckiego, Prof. Stanisław a M ajerskiego, Doc.

Zbigniew a Białkiewicza i m gr inż. Stefana Sokolnickiego. Pomoc

9

(12)

techniczną i m aterialną otrzym ałem przede w szystkim od Prezesa firmy Energoekspert K atow ice inż. M arka Plebankiew icza i od Prezesa Zarządu El. Opole S.A. inż. Józefa Pękali

Książka została opublikowana w skrom nym nakładzie 1000 egz.

Dla zainteresowanych, którzy nie mieli m ożliw ości zapoznania się z nią podaję kilka podstawowych inform acji i w yjaśnień dotyczących zawartości i układu książki.

Tytuł książki należy traktować umownie. W gronie ok.200 osób wymienionych w indeksie nazw isk tylko ok. 100 osób urodziło się i mieszkało we Lwowie do 1945 r. Pozostałe osoby były związane z tym m iastem i Politechniką Lw ow ską tylko okresowo, ale uznałem, że każdy, kto choćby przez kilka lat przebyw ał w tym pięknym mieście ulegał jego urokowi i stawał się „lw ow iakiem ” .

K siążka zaw iera 90 biogram ów szczegółowych, inform acje o El. Opole, El. Blachownia i Zespole El. Jaw orzno oraz zestaw 75 zdjęć i część opisową. W gronie 90 osób przypomnianych w biogram ach znalazło się ok.30 wybitnych i zasłużonych profesorów i pracowników naukowych z Politechniki Lwowskiej i z innych uczelni, ok.15 pracowników związanych z energetyką przem ysłow ą i ok.45 pracow ników inżynieryjno - technicznych energetyki zawodowej. W tej grupie 90 osób tylko 40 osób to rodowici lwowiacy, ok.20 osób urodziło się na kresach w schodnich, a pozostali w ywodzą się z innych regionów Polski.

Znaczna w iększość osób ujętych w 90 biogram ach przebywała stale lub okresowo na Śląsku, a tylko nieliczni związali się po 1945 r.

z innymi regionami i uczelniam i kraju (Prof. K azim ierz Kopecki, Prof. Paweł Nowacki, Prof. Bolesław Broś i inni). N iektórzy w ogóle nie opuścili Lwowa (Prof. Gabriel Sokolnicki, inż. Stanisław Kozłowski i inni).

W poszczególnych rozdziałach książki podałem zwięzłe informacje o historii i roli Politechniki Lwowskiej i Politechniki Śląskiej, o stanie energetyki Lwowa i Śląska, a także o pow iązaniach i tradycjach energetycznych niektórych rodzin. Jeden z rozdziałów

10

(13)

pośw ięciłem m oim K olegom i W ychow aw com z lat szkolnych we Lw ow ie i z okresu studiów w Gliwicach.

E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y N A ŚL Ą S K U

11

(14)

Politechnika L w owska i Politechniki na Śląsku.

Politechnika Lwowska należała przed 1939 r. do najstarszych i największych uczelni polskich. Powstała ona w l 8 4 4 r . jako A kademia Techniczna. W 1877 r. otrzym ała nazw ę Szkoły Politechnicznej, a nazw ę Politechniki Lwowskiej miała w latach 1918 - 1939.

W 1940 r. została przem ianow ana na Instytut Politechniczny i nazw ę tę nosi obecnie. Jedynie w okresie okupacji niemieckiej Lwowa w latach 1941 - 1944 m iała ona form alnie status wyższej zawodowej szkoły technicznej. Była ona jednak nadal uczelnią o w ysokim poziom ie nauczania dzięki kadrze wybitnych profesorów, którzy nie przerwali swej działalności i rozstali się z tą uczelnią dopiero w latach 1945 - 1946. W ielu z nich zginęło z rąk okupanta, a kilku z nich nie opuściło Lwowa po 1946 r. (Prof. Gabriel Sokolnicki, Prof. W ilhelm M ozer i inni).

Struktura Politechniki Lwowskiej w 1939 r. obejm ow ała 5 wydziałów: Inżynierii Lądowej i W odnej, A rchitektoniczny, M echaniczny, Chem iczny i Rolniczo - Lasowy.

W ydział M echaniczny m iał 3 O ddziały (M aszynowy, Elektrotechniczny, Naftowy). W skład O ddziału Elektrotechnicznego wchodziła Grupa Prądów Silnych oraz Grupa Prądów Słabych złożona z dwóch Sekcji (radiotechniczna i teletechniczna).

Politechnika Lwowska m iała wielki udział w pow staniu i rozwoju polskich uczelni technicznych po 1945 r. na Śląsku. Dotyczy to szczególnie Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Potw ierdzeniem tego je st to, że na 4 wydziałach tej uczelni w latach 1945 - 1949 podjęło pracę ponad 100 pracow ników akadem ickich, a w tym 40 naukowców z tytułem profesora, zw iązanych dotychczas z Politechniką Lwowską.

Na terenie Śląska istnieją obecnie - poza Politechniką Śląską w Gliwicach - Politechnika W rocław ska i Politechnika Opolska, 12

(15)

które pow stały po 1945 r. rów nież przy znaczącym udziale kadry naukowej Politechniki Lwowskiej.

W poniższej tabeli zestawiono podstaw ow e dane liczbowe o śląskich uczelniach technicznych wg stanu w 1997 r.

Lp. N azw a P olitechnika

Śląska

P olitechnika W rocław ska

Politechnik a O polska 1. Liczba studentów ogółem

W tym na studiach:

21980 20085 5647

- dziennych 16264 16398 3347

- w ieczorow ych i zaocznych 5716 3687 2300

2. Liczba pracow ników ogółem W tym z tytułem:

3108 4068 727

- profesora 102 140 17

- d r hab. I doktora 858 1300 137

3. Ilość w ydziałów 10 11 3

4. Ilość je d n o ste k naukow ych (instytuty, katedry i in.)

56 13 1

Liczba studentów wyższych uczelni w kraju (bez uczelni wojskowych i m edycznychjw 1997 r. wynosiła ogółem ok. 800 tys., a pracow ników naukowych ok. 31 tys. osób.

K oncepcja utw orzenia wyższej uczelni technicznej na Górnym Śląsku pow stała ju ż w latach dwudziestych, a jej realizację rozpoczęto przed 1939 r. Pow stanie 4 W ydziałów Politechniki Śląskiej w Gliw icach nastąpiło 24.05.1945 r. z tym, że pierwsze zajęcia odbywały się od października 1945 r. w pom ieszczeniach AGH w Krakowie. Organizatorem i pierw szym rektorem był Prof.

W ładysław Kuczewski. Jego syn Zygm unt Kuczewski, mój rówieśnik ze studiów na W ydziale Elektrycznym w latach 1946 - 1951, był rów nież profesorem tej uczelni i zm arł przedw cześnie w 1997 r.

Szybki i wielki rozwój Politechniki Śląskiej był możliwy - jak ju ż w spom niałem - dzięki dużej grupie profesorów Politechniki Lwowskiej oraz m łodszych pracow ników naukowych i studentów tej uczelni, którzy po 1944 r. przyjechali na Śląsk. N ależą oni obecnie do

13

(16)

grona wybitnych i zasłużonych naukow ców Politechniki Śląskiej i innych uczelni w kraju i zagranicą, a wśród nich są: Prof. Jan Szargut, Prof. Stefan W ęgrzyn, P ro f Maciej Zarzycki i wielu innych.

Politechnika W rocław ska została uruchom iona rów nież w 1945 r., a znaczący udział w jej szybkim rozw oju m iała duża grupa profesorów i w ychowanków Politechniki Lw ow skiej, a w śród nich P ro f Kazim ierz Idaszewski, P ro f R obert Szew alski, P ro f W iktor W iśniowski, P ro f Jerzy W ęgierski i inni.

Obecnie istnieją dwie fdie Politechniki W rocławskiej (W ałbrzych, Legnica). N ajm łodszą uczelnią je st Politechnika Opolska. W 60 - tych latach pow stał w O polu Punkt K onsultacyjny Politechniki Śląskiej przekształcony w 1966 r. w W yższą Szkołę Inżynierską. Jednym z założycieli i głównych organizatorów tej uczelni był P ro f Antoni Plamitzer.

W 1996 r. W SI Opole została przekształcona w Politechnikę Opolską. W gronie jej pracow ników naukowych byli lub nadal są liczni wychowankowie Politechniki Śląskiej, a wśród nich Prof. Jerzy Hickiewicz, P ro f Jerzy Siw iński, Doc. M aria Jastrzębska, P ro f Piotr Wach i wielu innych. W 1998 r. pow stał na Politechnice Opolskiej W ydział W ychow ania Fizycznego i Fizjoterapii. Jest to przypuszczalnie jedyny w kraju przypadek utw orzenia takiego W ydziału w wyższej uczelni technicznej.

14

(17)

E nergetyka kresow a i śląska.

Dane liczbow e i inform acje o stanie energetyki śląskiej i kresowej przed 1939 r. zostały przedstaw ione w załączniku opracow anym na podstaw ie „Statystyki Zakładów Elektrycznych w Polsce w 1935 r.”( l).

Potencjał energetyczny 4 w ojew ództw południowo - kresowych (lw ow skie, stanisław owskie, tarnopolskie i wołyńskie) był bardzo niski i w ynosił tylko 83,2 M W , co stanow iło zaledw ie około 5% mocy systemu krajow ego i około 15 % m ocy systemu śląskiego.

Na terenach tych 4 w ojew ództw istniało ok. 200 zakładów elektrycznych o mocy zainstalow anej powyżej 100 kW.

Tylko dwie elektrow nie były w yposażone w turbozespoły i tylko te elektrow nie m iały m oce zainstalow ane powyżej 5 MW (El. Lwów - 25,9 M W i El. B orysław - 11,2 MW).

Potencjał energetyczny pozostałych 4 w ojewództw w schodnich był jeszcze niższy i w ynosił łącznie tylko 37,5 MW.

N ajw iększą elektrow nią na kresach w schodnich była elektrow nia m iejska we Lwowie. W 1935 r. moc zainstalow ana istniejących w niej 6 turbozespołów w ynosiła łącznie 25,9 MW, a produkcja energii elektrycznej 41,5 GWh. El. Lwów została uruchom iona w 1908 r. z m ocą początkow ą 8 MW i należała do grupy najstarszych i największych elektrow ni w Polsce przedw ojennej. W 1939r. moc zainstalow ana w zrosła do ok.50 MW po uruchom ieniu nowego turbozespołu o mocy 20 MW. Rozwój energetyki kresowej po 1939 r. nie jest mi znany, ale je st oczywiste, że ze znacznym w zrostem ludności m iast kresowych i ich uprzem ysłow ieniem był zw iązany pow ażny w zrost potencjału energetycznego na tych terenach. N a podkreślenie zasługuje to, że pracow nikam i El. Lwów i M iejskich Zakładów Elektrycznych we Lwowie było wielu „lw ow iaków ” , którzy po 1945 r. znaleźli się na Śląsku i przyczynili się do odbudow y i rozw oju śląskiej energetyki.

(18)

Biogramy kilkunastu z nich są zaw arte w mojej książce o energetykach lwowskich (10).

Z opisu przedw ojennego stanu całej śląskiej energetyki zrezygnowałem, ponieważ nie m iałem m ożliw ości uzyskania niezbędnych informacji źródłowych uwzględniających zm iany w przebiegu granic państwowych i regionalnych, a także ze względu na ograniczone ramy i charakter tej książki.

W granicach Polski z 1939 r. największym systemem energetycznym był system Polskiego Zagłębia W ęglowego obejm ujący ówczesne w ojew ództw o śląskie oraz Zagłębie Dąbrowskie i rejon Sierszy i Jaw orzna. W 1938 r. na tym obszarze istniało 67 elektrowni o łącznej m ocy ok. 800 MW i produkcji rocznej 2150 GWh, stanowiącej ok. 55 % produkcji krajowej.

W 1945 r. system ten stał się częścią system u Południowego Okręgu Energetycznego z siedzibą w Katow icach obejmującego 6 w ojew ództw w granicach z 1975 r. (opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, krakowskie i tarnowskie).

W 1988 r. na jego terenie istniało 20 elek tro w n i,

7 elektrociepłowni, 7 Zakładów Energetycznych oraz 8 zakładów rem ontowo - produkcyjnych i pom ocniczych o łącznym zatrudnieniu ok. 40 tys. pracowników.

Podobny zakład o nazw ie D olnośląski Okręg Energetyczny z siedzibą we W rocławiu obejm ow ał obszar 4 w ojew ództw południowo - zachodnich (w rocław skie, jeleniogórskie, legnickie i wałbrzyskie).

Po 1988 r. struktury organizacyjne i nazw y Okręgów Energetycznych uległy zm ianom w ynikającym m.in. z pow ołania w 1990 r. Spółki Akcyjnej Polskie Sieci Elektryczne (PSE -S.A.) i usam odzielnienia elektrowni i innych przedsiębiorstw energetycznych.

Informacje o stanie śląskiej energetyki po 1945 r. podałem przyjmując z dużym przybliżeniem , że obszar Górnego Śląska pokrywa się z obszarem woj. K atow ickiego, Śląska Opolskiego

16

E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y NA ŚLĄ SK U

(19)

z obszarem woj. Opolskiego , a Dolnego Śląska z obszarem 4 w ojew ództw południow o - zachodnich objętych działalnością D olnośląskiego Okręgu Energetycznego.

N ajw iększy potencjał energetyczny istnieje w woj.

K atowickim. M oc zainstalow ana 15 elektrowni i EC zawodowych w 1995 r. w ynosiła ok. 6670 M W , produkcja energii elektrycznej 31,3 TW h, a moc cieplna w szystkich źródeł ciepła 16000 MW,. Do najstarszych elektrowni Górnego Śląska należą El. Zabrze i El.

Chorzów liczące ju ż ponad 100 lat, a do największych El. Rybnik, El.

Jaw orzno III i El. Łaziska.

M oc zainstalow ana elektrow ni cieplnych i wodnych na Śląsku O polskim w ynosiła w 1995 r. 1075 MW, a produkcja energii elektrycznej 5 TW h. W 1998 r. moc ta w zrosła do ok. 1800 MW w wyniku uruchom ienia 2 bloków po 360 M W w El. Opole najnowocześniejszej i największej w Polsce elektrowni systemowej opalanej węglem kam iennym. Pierw sza elektrow nia w tym regionie została uruchom iona w Opolu w 1909 r.

N ajstarszą historię m a energetyka D olnego Śląska. Pierwsza elektrow nia w tym regionie została uruchom iona w 1891 r. we W rocław iu, a elektrow nie miejskie w W ałbrzychu i Kaławsku pow stały w końcu XIX w. M oc zainstalow ana elektrowni cieplnych i wodnych w ynosiła w 1950 r. ogółem 400 MW, a największą elektrow nią była w ówczas El. V ictoria o mocy 105 M W uruchom iona w 1904 r.

W latach 1962 - 1965 uruchom iono 7 bloków po 200 M W w El. Turów i była to najw iększa elektrow nia na Dolnym Śląsku. W latach 1970 - 1971 została ona rozbudow ana o dalsze 3 bloki po 200 MW i moc jej w zrosła do 2000 MW.

U ruchom ienie El. Turów um ożliw iło sukcesyw ną likwidację lub adaptację do pracy ciepłowniczej praw ie wszystkich dotychczas istniejących w tym rejonie elektrow ni cieplnych energetyki zawodowej i przem ysłowej. O becnie El. Turów je st w fazie m odernizacji, a jej moc zm niejszy się m.in. ze względu na

(20)

ograniczenie bazy w ęgla brunatnego. Do największych elektrociepłowni należą obecnie EC W rocław i EC Czechnica o łącznej mocy elektrycznej ok. 380 M W i mocy cieplnej ok. 1500 MW,. Rozpoczęta w 70 - tych latach budow a elektrowni szczytowo - pompowej M łoty o mocy 3 x 250 M W została przerw ana za względu na trudności gospodarcze.

Do licznego grona zasłużonych pracow ników energetyki dolnośląskiej należał mój rów ieśnik ze studiów na Politechnice Śląskiej mgr inż. Stefan Sokolnicki, który w latach 1961 - 1976 pełnił funkcję dyrektora technicznego w D olnośląskim Okręgu Energetycznym we W rocławiu. U rodził się on we Lwowie, a jego ojcem był Prof. Gabriel Sokolnicki, jeden z najwybitniejszych profesorów Politechniki Lwowskiej. Ich życiorysy zam ieściłem w mojej książce (10).

Interesującym przyczynkiem do historii śląskiej energetyki są inform acje zawarte w „Program ie Elektryfikacji Polski” (14) opracowanym w latach 1940 - 1942 przez zespół kierow any przez Prof. Jana Obrąpalskiego jednego z najbardziej zasłużonych energetyków polskich . U rodził się on w 1881 r. w W arszaw ie , studiow ał w Petersburgu i Berlinie ju ż od 1909 r. był zw iązany z energetyką i przem ysłem Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego . W latach 1923-0939 był w ykładow cą na Politechnice W arszawskiej , a od 1945 r. był profesorem Politechniki Śląskiej. Zm arł w 1958 r. Zespół Prof. J. Obrąpalskiego pracow ał w trudnych warunkach konspiracyjnych w okresie niemieckiej okupacji W arszawy. W Programie została przedstawiona prognoza rozw oju polskiej energetyki do 1960 r. przy niezwykle interesującym i dalekowzrocznym założeniu, że zachodnia granica kraju po zakończeniu w ojny będzie przebiegać w zdłuż Odry i Nysy, a więc z uwzględnieniem Dolnego i O polskiego Śląska. Pozostałe granice zostały przyjęte w „Program ie” wg stanu z 1939 r. Podstaw owe dane liczbowe z Programu wg prognozy na 1960 r. podano w poniższej tabeli:

18

(21)

Lp. N azw a Jcdn. Ziem ie daw ne

Ziem ie zachodnie

Razem

1. Pow ierzchnia

KłW

³⁸⁹ ¹¹⁴ ⁵⁰³

2. Ludność 106M. 44,4 16,8 61,0

3. L iczba elektrow ni Szt. 60 24 84

4. M oc elektrow ni M W 3946 1635 5581

5. P rodukcja energii

elektrycznej T W h 12,2 4,9 17,1

„Program ” nie przew idyw ał tak znacznego rozw oju energetyki na w ęglu brunatnym i ciepłow nictwa, który nastąpił po 1950 r.

Do najbardziej zasłużonych energetyków śląskich należeli - poza w spom nianym wyżej Prof. J. O brąpalskim - Prof. Lucjan N ehrebecki, m gr inż. Olgierd Chełm icki i doc. inż. W ładysław W alloni. Ich bogate i interesujące życiorysy są zaw arte w moim opracow aniu w spom nieniowym (11) . Biogram doc. W. W alloniego, w ychow anka Lwowskiej Politechniki je st zaw arty także w mojej książce (10). N a szczególne w yróżnienie zasługuje wspom niana ju ż postać Prof. L. N ehrebeckiego jak o kontynuatora prac programowych zainicjowanych i kierowanych przez Prof. J. Obrąpalskiego.

W latach 1956 - 1962 Prof. L. N ehrebecki zainicjował i kierow ał szeroko zakrojonym i pracami K om itetu Elektryfikacji Polski PA N w W arszawie. Prace te dotyczyły podstawowych problem ów energetyki oraz prognoz elektryfikacji kraju do 1985 r.

Założenia i wytyczne program ow o - lokalizacyjne określone w pracach Prof. J. Obrąpalskiego i Prof. L. Nehrebeckiego okazały się niezwykle trafne i przydatne dla pow ojennego rozwoju polskiej energetyki.

Jednym z najlepszych dow odów słuszności tego stwierdzenia je st lokalizacja i rozw iązania techniczne El. Opole.

W uzupełnieniu historii rozw oju śląskiej energetyki w załącznikach podano inform acje o dwóch najstarszych i najbardziej zasłużonych - obok El. Zabrze - elektrow niach górnośląskich, a m ianow icie o El. Chorzów i El. Łaziska. Podano rów nież inform ację

(22)

o Zakładach Rem ontowych Energetyki w Katowicach i o Przedsiębiorstwie Usług N aukow o-Technicznych „Pro N ovum ” ,które m ają znaczący udział w zapew nieniu niezaw odności i ekonomiki pracy śląskiej energetyki. W książce (10) zostały zam ieszczone podobne inform acje o El. Opole, El. Blachow nia i Zespole El. Jaworzno.

20

(23)

Kresow e życiorysy.

W książce zam ieściłem ok. 70 życiorysów energetyków - kresow iaków , którzy po 1945 r. znaleźli się na Śląsku i uczestniczyli w odbudow ie i rozbudow ie śląskiej energetyki zawodowej i przem ysłowej lub zw iązali się ze śląskim i uczelniami. N iektórzy z nich nadal aktywnie pracują i działają zaw odow o i naukowo.

Dane do życiorysów zbierałem w różny sposób i z różnych źródeł, a zatem niektóre biogram y różnią się stopniem szczegółow ości i m ogą być obarczone nieścisłościam i lub nawet błędami. W iększość danych źródłow ych otrzym ałem od Kolegów i Przyjaciół wym ienionych we w stępie do książki. W iele informacji i w zruszających nieraz w spom nień otrzym ałem bezpośrednio od M ałżonek i N ajbliższych tych energetyków, którzy odeszli ju ż na zawsze. Bardzo obszerne i interesujące dane, poparte dokumentami otrzym ałem od m gr inż. Stefana Czarneckiego, m gr inż. Edwarda W aniew skiego, prof. dr inż. Jerzego H ickiew icza i wielu innych.

Czytelnicy w ybaczą mi, że podaję kilka liczbowych inform acji charakteryzujących zebrane życiorysy 70 energetyków.

W śród nich ponad 40 urodziło się i wywodziło z kresów południowo - w schodnich, ok. 15 osób urodziło się i m ieszkało we Lwowie, a ok.

10 osób pochodziło z W ileńszczyzny i innych regionów północno - wschodnich.

Pozostali energetycy w yw odzą się z dalekich kresów Ukrainy i Rosji, a także z innych regionów Polski.

Prawie 40 energetyków znałem osobiście, a ok. 10 z nich to moi bardzo bliscy K oledzy i Przyjaciele z pracy w śląskiej energetyce i ze studiów na Politechnice Śląskiej.

Przykrą inform acją je st to, że wg stanu na koniec 1998 r.

prawie 30 energetyków odeszło ju ż na zawsze, a grono to niestety szybko i nieubłaganie pow iększa się. Rów nie przykrą i tragiczną inform acją je st to, że ok. 10 osób przeżyło w latach wojny kilkuletnie, koszm arne okresy przymusowej deportacji do

E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y NA ŚL Ą S K U

(24)

Kazachstanu, na Sybir lub do N iem iec. N ajdłuższy, 15 - letni okres zesłania i pracy na Sybirze m a za sobą m gr inż. Bronisław Turyn.

W gronie 70 energetyków je st ok. 10 osób stosunkowo młodych , urodzonych po 1935 r., natom iast grupa żyjących obecnie najstarszych energetyków liczy tylko 6 osób. W śród nich są m gr inż.

W ładysław Bohosiewicz (ur. 1905 r.) i dr inż. Jan M ikulski (ur. 1907 r.). N ależą oni przypuszczalnie do grona najstarszych energetyków polskich.

Życiorysy W ładysław a Bohosiew icza, i Jakuba M andla były ju ż zam ieszczone w mojej poprzedniej książce (10), ponieważ zaliczyłem ich do „lw ow iaków ” jak o w ychowanków Politechniki Lwowskiej. Życiorysy ich pow tórzyłem w niniejszej książce wykorzystując uzyskane później znacznie obszerniejsze inform acje o tych wybitnych i zasłużonych energetykach . W prow adziłem również odpow iednie korekty i uzupełnienia do obu życiorysów.

W książce znalazły się życiorysy 3 osób, które nie urodziły się wprawdzie na kresach, ale m ają bardzo silne rodzinne pow iązania kresowe i energetyczne. N ależy do nich dr inż. Sylwia W róblewska, córka wspom nianego wyżej Jakuba M andla, m gr inż. Krystyna Gutorska, córka Henryka Tołłoczko oraz m gr inż. Tadeusz Badian, syn Jerzego Badiana.

Naw iązując do tych w ątków rodzinnych uznałem , że niektórych Czytelników m ogą zainteresow ać pow iązania i tradycje energetyczne rów nież kilku innych rodzin.

W książce o „lw ow iakach” (10) w spom niałem m.in. o rodzinach Jerzego M ozera i M ariana R ichtera o trójpokoleniowych tradycjach energetycznych. W spom niałem rów nież o tragicznym losie rodziny Jana Longchamps. Jego Ojciec Prof. Roman Longcham ps de Berier oraz trzej starsi bracia B ronisław, Zygm unt i Kazim ierz zostali rozstrzelani przez N iem ców w dn. 04.07.1941 r. na W zgórzach W uleckich we Lw ow ie w grupie 45 wybitnych naukowców

22

(25)

lwowskich. Kazim ierz Longcham ps, podobnie ja k Jerzy M ozer, byli moimi kolegami z lat gim nazjalnych we Lw ow ie.W książce (10) znalazły się rów nież biogram y 3 energetyków z jednej rodziny lwowskiej (Tadeusz D acko, jego brat Edw ard Dacko i Genowefa D acko, m ałżonka Edwarda). W niniejszej książce znalazł się życiorys Czesława Dacko oraz Józefa Kosow skiego, którego m ałżonką była siostra braci Dacko.

W podobny sposób udało mi się rów nież wzbogacić tradycje rodzinno - energetyczne M ariana Richtera dzięki inform acjom , które przekazała mi ostatnio jego M ałżonka W anda z Rutkowskich Richterowa. Jej brat m gr inż. Andrzej Rutkow ski urodzony w 1913 r.

we Lwowie ukończył W ydział M echaniczny Politechniki Lwowskiej i po 1945 r. był długoletnim dyrektorem technicznym w G órnośląskich Zakładach G azow niczych w Zabrzu. Obecnie przebyw a w Krakowie . M ałżonkiem A leksandry Rutkowskiej, siostry W andy, był m gr inż. Zdzisław Stankiew icz urodzony w 1914r.

Był on rów nież absolw entem Politechniki Lwowskiej. W lutym 1945r. został aresztowany i w yw ieziony na Sybir. Do kraju powrócił w 1950 r. i był długoletnim pracow nikiem Zakładów „D olm el” we W rocławiu. Zm arł w 1995 r. we W rocławiu.

M ałżonkiem Krystyny R utkow skiej, drugiej siostry Wandy, był inż. Tadeusz Sztyliński urodzony w 1920 r. w Stanisławowie. W 1939 r. jako podchorąży przedostał się na W ęgry, a następnie brał udział w działaniach wojsk polskich w Afryce i we W łoszech. Po zakończeniu w ojny osiedlił się w Anglii, gdzie ukończył studia inżynierskie. N ajbliższa jego rodzina przez kilka lat przebywała na zesłaniu w K azachstanie i szczęśliw ie pow róciła do kraju, a tylko ojciec Tadeusza został zam ordow any w Ostaszkowie.

Tadeusz Sztyliński i jego M ałżonka Krystyna byli długoletnim i pracow nikam i zakładów „D om el” we W rocławiu.

W książce (10) został zam ieszczony życiorys Prof.

W ładysław a Rubczyńskiego, zasłużonego pracow nika lwowskiej energetyki, absolw enta i profesora Politechniki Lwowskiej,

E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y NA Ś L Ą S K U 23

(26)

a po 1945r. profesora Politechniki Śląskiej i A kademii Górniczo- Hutniczej w Krakowie. Bratankiem Profesora, synem wybitnego praw nika urodzonego w Stanisław owie, je st m gr inż. Jan Rubczyński.

U rodził się w 1924 r. w Toruniu, w 1951 r. uzyskał tytuł inż.

m echanika na W ydziale M echanicznym Politechniki Śląskiej, a w latach 1950 - 1962 był pracow nikiem ZBPE Energopom iar w Gliwicach. Od 1962 r. do przejścia na em eryturę w 1987 r.

sprawował odpow iedzialne stanow iska w Zjednoczeniu Energetyki w W arszaw ie i w M inisterstw ie G órnictw a i Energetyki. Jego syn Andrzej urodzony w 1954 r. ukończył Politechnikę W arszaw ską i od 1978 r. pracuje w Zespole EC Siekierki w W arszawie. Od kilku lat pełni tam funkcję dyrektora inwestycji. Jan Rubczyński i jego syn Andrzej w okresie swej pracy zawodowej przebywali na kilkuletnich kontraktach w energetyce krajów Bliskiego W schodu.

O kilku energetykach - kresow iakach uzyskałem bardzo skrom ne i zbyt ogólne informacje, nie pozw alające na sporządzenie pełnych biogram ów. Poniżej podaję te inform acje w przekonaniu, że zostaną one w przyszłości uzupełnione i skorygowane. Kilku z nich m iałem okazję poznać osobiście w latach mojej pracy w śląskiej energetyce.

1. M gr inż. Adam Bielański , ukończył studia na Politechnice Lwowskiej. W 1945 r. objął funkcję kierow nika kotłowni w El.

Szombierki w Bytomiu. Po 1950 r. przeniósł się do Krakowa i był pracownikiem Energoprojektu Kraków.

2. M gr inż. H enryk G um iński urodzony w 1901 r. ukończył studia na W ydziale M echanicznym (O ddział Elektryczny) Politechniki Lwowskiej. W latach okupacji pracow ał w El. Mikołaj w Rudzie Śl.

Od 1952 r. do czasu przejścia na em eryturę w 1966 r. pełnił funkcję N aczelnego Inżyniera d\s Energom echanicznych w Jaw orznicko - M ikołow skim Zjednoczeniu Przemysłu W ęglowego w M ysłowicach.

N astępcą jego na tym stanow isku został m gr inż. Stefan Czarnecki, którego biogram załączyłem. Po przejściu na em eryturę Henryk G umiński zam ieszkał w Krakowie i tam zmarł.

24

(27)

3. M gr inż. Stanisław Kuchlewski ukończył studia na W ydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej w latach 1945 - 1950. Był długoletnim pracow nikiem Zakładów Azotowych w Chorzowie i pełnił tam funkcję kierow nika elektrowni zakładowej.

4. M gr inż. Jerzy Ł ukoski urodził się w 1928 r. w Stanisławowie. W 1940 r. został w ywieziony z rodziną do Kazachstanu. Na zachód w yjechał z A rm ią Gen. Andersa, a do kraju pow rócił w 1945 r. W latach 1946 - 1951 studiow ał na W ydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej i był moim rów ieśnikiem ze studiów. Po uzyskaniu dyplomu podjął pracę w Zakładach „A pena” w Bielsku - Białej, ale ju ż po kilku latach zm arł z pow odu gruźlicy nabytej w Kazachstanie. Jego ojcem był K azim ierz Łukoski urodzony w 1890 r. na Kresach.

W latach 1914 - 1919 uczestniczył jako oficer w w alkach polskich oddziałów na terenie Polski, Rosji i Francji. Do 1939 r. był dow ódcą formacji wojskowych na Kresach do stopnia generała włącznie. W 1939 r. dostał się do niewoli sowieckiej i w 1940 r. zginął w obozie jenieckim w Starobielsku.

5. M gr inż. Tadeusz M arcinów ukończył studia na W ydziale M echanicznym (O ddział Elektryczny) Politechniki Lwowskiej.

Po 1945 r. podjął pracę w Kop. Siersza i przez bardzo długi okres pełnił funkcję głównego inżyniera d\s energom echanicznych w tej kopalni.

6.Prof. dr inż. Juliusz W róblew ski urodził się na W ileńszczyźnie.

W latach 1947 - 1952 studiow ał na W ydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej. Po uzyskaniu dyplom u podjął pracę w Służbie Przekaźnikowej Zakładów Energetycznych Okręgu Południowego w Katowicach. Po 1960 r. przeniósł się do Instytutu Energetyki w W arszawie. U zyskał tytuł doktora nauk technicznych, a następnie stopień profesora i pracuje tam nadal.

7. M gr inż. Tadeusz Zborow ski, urodzony na K resach Południowo - W schodnich, ukończył w 1952 r. studia na W ydziale M echanicznym Politechniki Śląskiej. Po okresie pracy w El. Chorzów, w El. Skawina

(28)

i w El. Turów przeniósł się do Zakładów Energetycznych Okręgu W schodniego w Radomiu.

8. M gr inż. Edward Zubowicz, urodzony na W ileńszczyźnie, pełnił funkcję dyrektora inwestycji w El. Zabrze w latach 1948 - 1955, w trudnym okresie odbudowy tej elektrow ni po zdew astow aniu jej w 1945 r. przez w ojska radzieckie. Po 1955 r. pracow ał w Zakładach Energetycznych Okręgu W schodniego w Radomiu.

N azw iska przypom niane powyżej i w załączonych biogram ach to zaledwie skrom na część bardzo licznej grupy energetyków, którzy zw iązali się na stałe lub okresow o z ziem ią śląską.

26

(29)

M oje zw iązki rodzinne i kresowe.

U rodziłem się w 1924 r. we Lwowie, a zatem należę również do wielkiej rodziny kresow iaków , którzy nie z własnej woli znaleźli się na Śląsku.

M oi Rodzice urodzili się w pobliżu K am ionki Strumiłłowej położonej nad Bugiem, a m ieszkańcam i Lw ow a zostali w 1912 r.

M iasto K am ionka Str. i jego okolice są mi bardzo dobrze znane i bliskie, poniew aż tam spędzałem w akacje letnie przed 1939 r., a w latach okupacji pracow ałem przez dłuższy czas w tym m ieście i w pobliskim Radziechowie.

Inne m iasta kresow e znam niestety tylko z krótkich jednorazow ych pobytów (W ilno, Złoczów, Żółkiew , K ołomyja, Borysław, Skole i in.). Po w yjeździe ze Lwowa w 1946 r. odw iedziłem Lwów tylko dw ukrotnie (w 1960 r. i w 1974 r.), ale pozostał on w mojej pamięci na zawsze.

Rów nież z K resów w ywodzi się m oja żona Stella i jej Rodzina. Żona i jej brat Jerzy M ałkiew icz, a także ich Rodzice urodzili się w rejonach m iast K opyczyńce i Husiatyn w woj.

tarnopolskim , a w Zabrzu osiedlili się w 1945 r.

Żona po ukończeniu W SN SG K atow ice (późniejsza A kadem ia Ekonom iczna) w 1950 r. rozpoczęła pracę w El. Zabrze, która w tym okresie była w fazie odbudowy. W 1954 r. musiała zrezygnować z tej pracy ze w zględów rodzinnych. Córka M ałgorzata Rybczyk po ukończeniu A kadem ii Ekonom icznej w Katowicach pracow ała przez kilka lat w Zakładzie Energetycznym w Gliwicach, a następnie w Term oizolacji Zabrze. C órka A nna B iernacka studiow ała na W ydziale Budow nictw a Politechniki Śląskiej i po uzyskaniu dyplom u pracow ała przez kilka lat w Zespole Budowy Elektrociepłow ni z siedzibą w Łaziskach. O becnie córki ze względów rodzinnych rów nież m usiały zrezygnować z pracy zawodowej. Brat żony Jerzy M ałkiew icz był moim rów ieśnikiem ze studiów na

27

(30)

W ydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej w Gliwicach i był długoletnim pracow nikiem energetyki śląskiej. Zm arł w 1991 r. w Gliwicach.

Tradycji energetycznych mojej rodziny nie podtrzym ał mój syn Antoni W ilgusiewicz. Po ukończeniu W ydziału Plistorii Uniwersytetu Śląskiego w Katow icach je st od 20 lat pracownikiem śląskiego szkolnictwa. Podtrzym uje on natom iast nasze tradycje kresowe i od kilku lat z zam iłow aniem organizuje dla katowickiej m łodzieży licealnej interesujące w ycieczki do Lwowa i do innych historycznych miast kresów południow o - w schodnich.

Rodzina Matki mojej żony była bardzo liczna i wszyscy jej członkowie osiedlili się po 1945 r. w różnych regionach kraju, a m.in.

w Katowicach, Krakowie, W arszaw ie, Opolu i na W ybrzeżu.

W iele bliskich kuzynów i kuzynek mojej żony ukończyło po 1945 r. studia o różnych kierunkach i uczestniczyło w odbudow ie i rozwoju krajowej gospodarki i szkolnictwa. Jednym z nich był Prof.

dr Przemysław Zieliński. U rodził się w 1926 r. w rejonie Brzeżan i po ukończeniu studiów fizycznych na Uniw ersytecie W arszaw skim był długoletnim pracow nikiem tej uczelni, a następnie pracow nikiem naukowym w Instytucie Badań Jądrow ych w W arszaw ie i zagranicą.

Zm arł w 1991 r. Jego m łodszy brat dr W itold Zieliński urodził się w 1935 r. w Tarnopolu, ukończył studia fizyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim i je st pracow nikiem naukowym AGH Kraków.

Potw ierdzeniem aktywności rodzin kresowych w powojennym życiu i rozwoju kraju je st liczna rodzina naszego najbliższego sąsiada dr inż. Ireneusza Grochowskiego, absolw enta W ydziału Budownictwa Politechniki Śląskiej i długoletniego pracow nika naukowego tej uczelni. Rodzina ta wywodzi się z K ostopola na W ołyniu i utrzym uje ona ożywione kontakty ze spokrewnionym i rodzinami wołyńskimi przez organizow anie okresowych spotkań i grupowych odw iedzin W ołynia oraz przez periodyczne wydawanie interesującej gazetki rodzinnej.

28

(31)

Zakończenie.

Przekazując do rąk C zytelników kolejną książkę o energetykach zw iązanych z K resam i W schodnim i i Śląskiem jestem świadom tego, że zaw iera ona w iele nieścisłości i braków, a także zbyt wiele danych liczbowych i szczegółów technicznych, które m ogą zainteresow ać tylko niektórych, bliżej zw iązanych z problem atyką energetyczną.

Jestem rów nież świadom tego, że zaw iera ona wiele zbędnych pow tórzeń i zbyt rozw lekłych kom entarzy, a jej układ, język i niektóre określenia m ogą w zbudzić szereg zastrzeżeń.

Częściowym w ytłum aczeniem tych braków m ogą być warunki i sposób zbierania danych źródłow ych, zaw odność pamięci mojej i moich inform atorów , oraz chęć m aksym alnego wykorzystania zebranych inform acji. U spraw iedliw ia m nie rów nież brak dostatecznego przygotow ania literackiego do napisania książki o dość nietypowym układzie i celu. Chciałbym ponow nie podkreślić, że głównym celem książki było przypom nienie i upam iętnienie jak największej liczby energetyków o kresow ych rodowodach, a nie dokładny opis ich działalności i zasług. Cel ten je st tym bardziej uzasadniony, że znaczna część tych energetyków ju ż odeszła na zawsze, a liczba pozostałych nieubłaganie maleje.

O słuszności celów napisania poprzedniej książki (10) i niniejszej utw ierdziła m nie inform acja o zorganizow aniu przez Tow arzystw o M iłośników Lwowa i Kresów W schodnich w Lublinie sesji okolicznościow ej pt. „Lw ow sko - kresow e korzenie wyższych uczelni Lublina” . Odbyła się ona w dn. 14.11.1998 r. z okazji 80 rocznicy N iepodległości Polski i Obrony Lwowa oraz 10 rocznicy pow stania TM LiKW w Lublinie. W ramach sesji naukowcy lubelscy wygłosili 5 referatów o zw iązkach U niw ersytetu Jana K azim ierza we Lw ow ie i jego wychowanków z akadem ickim i uczelniami Lublina.

W referatach zostały przypom niane tak w spaniałe i zasłużone postacie ja k Profesorowie J. Kleiner, T. K rwaw icz, T. Lehr -

29

(32)

Spławiński, J. Parandowski i wielu innych. Był wśród nich również Prof. Stefan Kawyn, który w swojej m łodości uczył mnie języka polskiego w XII G im nazjum we Lwowie, a także Prof. dr med.

Tadeusz Radom ański, mój nieco starszy K olega z tego Gimnazjum.

W yrażam nadzieję, że Czytelnicy w ybaczą mi przytoczenie powyższego w ątku o tak w zruszającym znaczeniu dla mnie i dla mojej skromnej działalności w spom nieniow ej.

W yrażam rów nież głębokie przekonanie, że podjęty przeze mnie tem at pow iązania kresow iaków z ziem ią śląską będzie kontynuowany i obejm ie rów nież inne uczelnie i branże.

Na zakończenie chciałbym ponow nie złożyć serdeczne podziękowania wszystkim , którzy przekazali mi cenne inform acje i przyczynili się do opublikow ania książki, a także przeprosić tych, których pom inąłem z różnych, niezależnych ode mnie powodów.

30

(33)

Noty biograficzne

(34)

(35)

Badian Jerzy mgr inż. m echanik (1900 - 1979).

U rodził się 18.04.1900 r. w m iejscow ości Słobódka pow.

Kołom yja w w ojew ództw ie stanisław ow skim . W 1904 r. przeniósł się z rodziną do Lwowa, tam uczęszczał do szkół i odbył służbę w ojskową. W 1919 r. rozpoczął studia na W ydziale M echanicznym Politechniki Lwowskiej. Dyplom inżyniera m echanika uzyskał w 1923 r. i rozpoczął pracę zaw odow ą na terenie Śląska. W latach 1923 -1928 pracow ał jak o konstruktor w Hucie „Zgoda” w Św iętochłow icach, a następnie jako inspektor w U rzędzie Dozoru Technicznego w K atowicach. W okresie 1929 -1937 był głównym technologiem w jednym z oddziałów H uty „K ościuszko”

przekształconym po w ojnie w Zakłady „K onstal”. W 1937 r. został pow ołany na dyrektora Stoczni w Gdyni i pełnił tę funkcję do wybuchu w ojny w 1939 r. Okres okupacji spędził we Lwowie jako asystent na W ydziale M echanicznym Politechniki Lwowskiej, a następnie w W arszaw ie jak o technolog w Fabryce Maszyn Precyzyjnych. Już w lutym 1945 r. pow rócił na Śląsk i do 1950 r.

pełnił funkcję dyrektora w Plucie „K arol” w W ałbrzychu, w Zabrzańskiej Fabryce M aszyn Górniczych w Zabrzu, a następnie w Głównym Instytucie G órnictw a w Katowicach.

W latach 1950 - 1967 pracow ał jak o kierow nik pracowni m echaniczno - energetycznej w Biurze Projektów Przemysłu Chem icznego w G liw icach, a następnie jak o generalny projektant w Biurze Projektów „Prozam et” w G liwicach. Po przejściu na em eryturę w 1967 r. nadal pracow ał w tym biurze do 1974 r. jako główny specjalista.

Bogaty życiorys inż. Jerzego B adiana zasługuje na przypom nienie mimo, że jego zw iązki ze śląską energetyką nie miały bezpośredniego charakteru. Był on jedn ak zw iązany ze śląskim przem ysłem ponad 40 lat i w ielce zasłużył się dla jeg o rozwoju.

Synem Jerzego B adiana je st wybitny energetyk Tadeusz

(36)

Badian zw iązany ze śląską energetyką od 1961 r. Jego notę biograficzną załączam oddzielnie. Jerzy Badian zm arł 16.01.1979 r. i został pochow any na Centralnym C m entarzu w Gliwicach. Za

w ieloletnią pracę zaw odow ą i zasługi dla przem ysłu krajowego otrzym ał liczne wyróżnienia i odznaczenia.

Badian Tadeusz mgr inż. elektryk.

U rodził się 22.01.1939 r. w Gdyni. Okres okupacji spędził w W arszawie, a w 1946 r. osiedlił się z rodziną w Gliw icach i tam ukończył szkołę średnią. W latach 1955 - 1961 r. studiow ał na W ydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej. Po uzyskaniu dyplomu inżyniera elektryka w 1961 r. rozpoczął pracę zaw odow ą jako operator bloku energetycznego w El. Blachownia, a następnie do 1973 r. był inspektorem i kierow nikiem nadzoru inwestycyjnego w El. Halemba. W okresie 1973 -1987 pracow ał w BS i PE Energoprojekt Katowice jako główny projektant i kierow nik Oddziału Projektowania uczestnicząc w opracow aniu koncepcji i dokumentacji technicznej m.in. dla EC K raków - Łęg i dla El. Prunerov II w Czechach. W 1985 r. ukończył studia podyplom ow e w zakresie energetyki jądrow ej na Politechnice Śląskiej. Od 1987 r. do 1997 r.

pełnił funkcję dyrektora naczelnego w BS i PE Energoprojekt Gliwice. W biurze tym była w tych latach opracow yw ana pod jego kierownictwem dokum entacja techniczna dla licznych obiektów energetycznych w kraju i za granicą, a w tym dla El. Opole, El, Dolna Odra, EC Płock, ZEC W rocław i in. Był inicjatorem w prowadzenia nowych metod projektow ania w zm ieniających się warunkach gospodarczych ze szczególnym uw zględnieniem zasad gospodarki rynkowej i efektywności ekonom icznej. K ierow ane przez niego biuro uzyskało w 1996 r. certyfikat jakościow y w g norm y ISO 9001 i zostało przekształcone w 1994 r. w pryw atną spółkę akcyjną.

Od lipca 1997 r. je st pracow nikiem O ddziału Firm y Siemens w Katowicach i pełni tam funkcję kierow nika Zespołu M odernizacji

34

(37)

Elektrow ni i EC. Jest rów nież dyplom owanym członkiem Rad N adzorczych Spółek Skarbu Państw a i obecnie je st przew odniczącym takiej Rady w Zespole Elektrociepłow ni W rocław.

Jego ojciec m gr inż. Jerzy Badian był długoletnim pracow nikiem polskiego przem ysłu, a w latach 1937 -1939 dyrektorem Stoczni Gdańskiej. U rodził się w woj. stanisław ow skim i był absolw entem Politechniki Lwowskiej. Jego notę biograficzną załączam oddzielnie.

Inż. Tadeusz Badian za długoletnią pracę i osiągnięcia zaw odow e otrzym ał szereg odznaczeń i w yróżnień i nadal aktywnie uczestniczy w przedsięw zięciach zw iązanych z restrukturyzacją śląskiej energetyki.

B ilek Franciszek - doc. inż. elektryk (1888 - 1977)

U rodził się 28.08.1888 r. w Tarnów ce na Podolu. Gimnazjum ukończył w O dessie w 1906 r. i w yjechał na studia techniczne w Belgii .Dyplom inż. elektryka uzyskał w 1906 w Liège. W 1912 r.

pow rócił do Odessy, gdzie rozpoczął pracę zaw odow ą m.in. przy budow ie i eksploatacji elektrow ni w Odessie.

W 1913 r. pow rócił do kraju i pełnił kierow nicze funkcje w kopalni w Radom iu, a następnie na budow ie elektrow ni w Łodzi, w Pruszkowie, w Będzinie i Sierszy. U czestniczy również w projektowaniu i w budow ie trakcji elektrycznej w rejonie W arszaw y i Dąbrow y Górniczej. W 1945 r. przeniósł się do W rocław ia i zw iązał się z energetyką dolnośląską, a rów nocześnie podjął pracę dydaktyczną na Politechnice W rocław skiej.

W latach 1949 - 1960 kierow ał K atedrą U rządzeń M echanicznych na W ydziale M echaniczno - Elektrotechnicznym , a także pełnił funkcję prodziekana i dziekana tego W ydziału. Na em eryturę przeszedł w 1960 r.

Był członkiem założycielem SEP, prezesem W rocławskiego O ddziału SEP i członkiem centralnych w ładz SEP. Za wybitne

E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y N A Ś L Ą S K U 35

(38)

osiągnięcia w powojennej odbudow ie polskiej energetyki i za działalność stow arzyszeniow ą otrzym ał w ysokie odznaczenia.

Zm arł 28.04.1977 r. i został pochow any na cm entarzu Powązkow skim w W arszawie.

B ohosiew icz W ładysław mgr inż. elektryk.

U rodził się 09.08.1905 r. w C zortkow ie w woj. tarnopolskim.

Ojciec Andrzej był inżynierem, pracow nikiem kolejowym.

W 1921 r. zam ieszkali w e Lwowie i tam W ładysław B ohosiewicz ukończył gim nazjum , a po zdaniu m atury w 1925 r.

rozpoczął studia na W ydziale M echanicznym (O ddział Elektryczny) Politechniki Lwowskiej. Dyplom inżyniera elektryka uzyskał w 1935r. i został asystentem w K atedrze Pom iarów Elektrotechnicznych kierowanej przez Prof. W łodzim ierza Krukowskiego. W końcu 1936r. został zaangażow any do pracy w O ddziale Liczników Śląskich Zakładów Elektrycznych Ślązel w K atowicach. W 1938 r.

został kierow nikiem tego Oddziału, ale ju ż w dniu 02.09.1939 r.

personel kierowniczy Ślązela ew akuow ał się do K rakowa i Lublina.

Po rozw iązaniu konwoju inż. B ohosiew icz pracow ał w okresie okupacji niemieckiej w Dynowie w woj. rzeszow skim , a następnie we Lwowie, gdzie prow adził biuro techniczne.

Już w styczniu 1945 r. pow rócił do K atowic w grupie operacyjnej elektryków kierowanej przez inż. J. M ichejdę i aktywnie uczestniczył w przywracaniu norm alnych w arunków zasilania regionu w nośniki energii oraz w zabezpieczaniu m ienia firm elektrotechnicznych.

W wyniku ofiarnej działalności grupy zasilanie całego regionu śląskiego w energię elektryczną nastąpiło ju ż w dniu 06.02.1945 r.

W latach 1946 - 1949 pełnił funkcję dyrektora Ślązelu Katowice, a następnie Elgóru Gliwice. W końcu 1949 r. po likwidacji obu tych zakładów rozpoczął pracę na kierow niczym stanow isku w Zakładach Energetycznych Okręgu Południow ego w Katowicach.

36

(39)

W latach 1951 -1958 był dyrektorem Zakładu Zbytu Energii w K atow icach, który był autonom icznym oddziałem ZEOPd - Katowice, a następnie do 1962 r. był zastępcą dyrektora tego przedsiębiorstw a d\s obsługi technicznej odbiorców.

W 1962 r. zorganizow ał od podstaw O kręgowy Inspektorat G ospodarki Paliwow o - Energetycznej w K atow icach i pełnił w nim funkcję dyrektora do czasu przejścia na em eryturę w 1972 r. Po przejściu na em eryturę nadal pracow ał zaw odow o jak o specjalista d\s elektroenergetycznych w B iurze Projektów M iastoprojekt w K atow icach i dopiero w 1982 r. zakończył sw oją 47 - letnią pracę zaw odow ą i ograniczył się tylko do pracy społecznej w Oddziale Zagłębia W ęglowego SEP w K atow icach. Członkiem tego Stow arzyszenia je st ju ż od 1936 r. pełniąc w nim wiele kierow niczych funkcji. Był m.in. w iceprezesem oraz organizatorem i kierow nikiem Poradni Energetycznej, a obecnie jest przew odniczącym K om isji Egzam inacyjnej.

M imo sędziw ego w ieku nadal udziela się społecznie, interesuje się żywo problem am i polskiej energetyki i dzieli się z m łodszym i kolegam i sw oją w iedzą i w ielkim doświadczeniem .

Jest ojcem dwóch synów, którzy są w ychow ankam i śląskich uczelni i pracują zaw odow o na Śląsku.

Za długoletnią pracę zaw odow ą i działalność społeczną otrzym ał w iele odznaczeń państw ow ych i stowarzyszeniowych. W 1989 r. otrzym ał godność Zasłużonego Seniora SEP i je st on obecnie jednym z najstarszych energetyków polskich.

Braszka Zbigniew - mgr inż. elektryk (1925 - 1972)

U rodził się 28.1.1925 r. w m iejscow ości K oroszczatyn, pow.

Buczacz w woj. stanisław ow skim . Do szkoły podstaw ow ej, a potem do gim nazjum uczęszczał w Buczaczu. W okresie okupacji pracował dorywczo i był uczniem Szkoły Handlowej w Buczaczu. Do Zabrza przybył w raz z rodziną w 1945 r., gdzie uzyskał m aturę w 1946 r. i

37

(40)

rozpoczął studia na W ydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Dyplom inżyniera elektryka otrzym ał w 1952 r. , a następnie podjął pracę zaw odow ą w El. Zabrze.Pracow ał w tej elektrowni do 1966 r. przechodząc kolejno na coraz wyższe stanow iska w Pionie Eksploatacji do kierow nika tego Pionu włącznie.

Z dniem 01.01.1967 r. został aw ansowany na stanow isko głównego inżyniera w El. Chorzów, a od 01.01.1969 r. pełnił funkcję naczelnego dyrektora tej elektrow ni aż do przedw czesnej śmierci w

1972 r.

W okresie swej pracy w El. C horzów inicjow ał i kierował poważnymi pracami inwestycyjnymi i m odernizacyjnym i związanymi z rozbudow ą i przystosow aniem tej elektrow ni do pracy ciepłowniczej. W wyniku tych działań El. C horzów stała się jednym z centralnych źródeł ciepła na terenie Śląska. Proces dalszej jej restrukturyzacji je st obecnie kontynuow any i EC Chorzów jest podstaw ow ym źródłem ciepła dla m. C horzow a i znacznej części m.

Katowice.

W działalności swej w El. C horzów w ykorzystał bogate dośw iadczenia z 14 - letniego okresu pracy w El. Zabrze, która w tym czasie przechodziła trudne etapy doprow adzenia kotłów Skoda do pełnej zdolności produkcyjnej, a potem w stępny okres adaptacji urządzeń do pracy ciepłowniczej.

Za ofiarną pracę otrzym ał w ysokie odznaczenia i wyróżnienia.

Zm arł nagle w dn. 28.11.1972 i został pochow any na cm entarzu w Zabrzu.

C hołewicki Iwo - mgr inż. elektryk.

U rodził się 10.04.1928 r. we Lwowie. W okresie wojny przebywał w Stanisław owie i we Lwowie. W 1942 r. został wraz z M atką aresztowany przez Gestapo i osadzony w w ięzieniu przy ul.

Łąckiego we Lwowie. W 1943 r. został zw olniony jak o nieletni i wyjechał do rodziny w W arszaw ie, a następnie do K rakowa, gdzie w

38

(41)

latach 1945 - 1947 ukończył gim nazjum i kurs przygotow aw czy na w yższe studia. W 1947 r. rozpoczął studia na W ydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej. D yplom inżyniera elektryka uzyskał w 1952 r. Pracę zaw odow ą rozpoczął jeszcze w okresie studiów w 1950 r. w Centralnym B iurze Konstrukcyjnym M aszyn Elektrycznych i pracow ał w tym zakładzie aż do przejścia na em eryturę w 1990 r. Pełnił tam m.in. funkcję kierow nika Działu Studiów i Badań, G łównego Inżyniera i I zastępcy Dyrektora N aczelnego (1966 - 1972), kierow nika Zakładu M aszyn Prądu Stałego i G łównego Specjalisty. W latach 1990 - 1997 pracow ał w Ośrodku Badaw czo - R ozw ojow ym M aszyn Elektrycznych „Kornel”

w K atowicach.

W okresie 48 lat pracy zaw odow ej m iał znaczący udział w opracow aniu dokum entacji technicznej dla wielu typów maszyn prądu stałego oraz kilku serii maszyn specjalnych i urządzeń pom ocniczych dla energetyki i innych branż przem ysłowych. Jest autorem lub w spółautorem szeregu publikacji technicznych, katalogów maszyn elektrycznych, w ielu opatentow anych rozwiązań, a także redaktorem „M onografii” Kornelu i „Biuletynu Inform acyjnego” SEP K atowice. OD 1998 r. je st sekretarzem Oddziału Zagłębia W ęglow ego SEP Katowice.

Za długoletnią pracę otrzym ał liczne odznaczenia i w yróżnienia, a w tym M edal za Zasługi dla O bronności Kraju i godność Zasłużonego Seniora SEP.

C iszew ski Jerzy - inż. elektryk (1879 -1970)

U rodził się 03.06.1879 r. w U ładów ce na Podolu w rejonie W innicy. Szkołę R ealną ukończył w 1896 r. w W arszaw ie i podjął studia na Politechnice w Rydze uzyskując w 1902 r. dyplom inżyniera m echanika. Po dodatkowych studiach w Wyższej Szkole Technicznej w K arlsruhe uzyskał w 1903 r. dyplom inżyniera elektrotechnika i rozpoczął pracę zaw odow ą w Rosyjskim

39

(42)

Tow arzystw ie Elektrotechnicznym W estinghouse Electric.

W latach 1910 - 1931 był pracow nikiem AEG O ddział w Sosnowcu obejmując coraz bardziej odpow iedzialne stanowiska kierownicze. W 1931 r. został przeniesiony do O ddziału AEG w Katowicach, gdzie pracow ał do końca 1940 r.

Po zakończeniu w ojny podjął pracę w Przedsiębiorstw ie M ontażowym Przem ysłu W ęglowego, które przejęło Katowicki O ddział AEG.

Na em eryturę przeszedł w 1958 r. w w ieku 79 lat. W czasie pracy w AEG zajm ow ał się głów nie kom pletacją dostaw maszyn i urządzeń elektrycznych dla kopalń i hut na terenie Śląska. Był wielce doświadczonym i cenionym specjalistą w dziedzinie energetyki przem ysłowej, w ładał biegle trzem a językam i zachodnim i i językiem rosyjskim. U dzielał się rów nież od 1914 r. w pracach SEP jako członek i działacz K oła Elektrotechników w Sosnowcu.

Zm arł 05.05.1970 r. w Bukow nie i został pochow any na cm entarzu przy Al. M ireckiego w Sosnowcu.

Czarnecki Stefan - mgr inż. m echanik.

U rodził się w dn. 26.04.1918 r. w Brzesku w woj.

krakowskim. Do gim nazjum uczęszczał w Brzozow ie i tam zdał maturę w 1936 r. Już w gim nazjum udzielał się społecznie i interesował się lotnictwem.

W 1936 r. rozpoczął studia na W ydziale M echanicznym Politechniki Lwowskiej. W końcu 1939 r. przedostał się ze Lwowa do Brzozow a i włączył się aktywnie do działalności konspiracyjnej prowadzonej przez N arodow ą O rganizację W ojskow ą w rejonie Krosna, Jasła, Sanoka i Brzozowa. W lipcu 1943 r. pow rócił do Lwowa i w w arunkach okupacyjnych kontynuow ał studia na Politechnice Lwowskiej, a także działalność konspiracyjną. W kw ietniu 1944 r. był zm uszony ponow nie przenieść się w rejon Brzozow a i prow adził tam nadal ożyw ioną działalność konspiracyjną

40 E N E R G E T Y C Y K R E S O W IA C Y NA SLĄ SK U