Państwowa Fabryka Związków Azotowych w Chorzowie

PAŃSTWOWA FABRYKA

W C H O R Z O W I E

W C H O R Z O W I E ,

& .'i

PAŃSTWOWA FABRYKA ZWIĄZKÓW AZOTOWYCH

W CHORZOWIE.

* 4 2 0 ^ 0 1

W ostatnich 10»ciu latach jako spuścizna, po wielkiej wojnie na czoło całego przem ysłu che»

micznego w ybijać się zaczął przem ysł azotow y.

Służąc podczas w ojny do produkcji materja»

łów w ybuchow ych, w czasach pokojow ych spełnia on rolę niesłychanie doniosłą, dostarczając rolnic»

twu naw ozów azotow ych tak bardzo potrzebnych dla rozwoju rośliny.

N a w o z y azotow e były już w okresie przed»

wojennym szeroko znane i stosow ane na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej, ale głównie tu w rachubę wchodziła saletra chilijska, która jest właściwie produktem naturalnym dobyw anym , — jak sama nazw a wskazuje w Chili w Południowej A m eryce.

Produkt ten był stosunkow o drogim, to też nie w szyscy rolnicy mogli sobie pozwolić na stoso»

wanie go. — K onsum cja naw ozów mogła więc

— 2 —

rozwinąć się dopiero w ów czas, gdy rolnictw o zna«

lazło się w możności nabycia ich po tańszej cenie.

N o w o organizujące się Państw o Polskie od=

czuw ało bardzo dotkliw y brak swego własnego źródła, mogącego zasilać rolnictw o krajow e w tak bardzo potrzebne naw ozy azotow e, to też z uczu­

ciem wielkiej radości dowiedzieliśmy się w roku 1922, iż łącznie z G órnym Śląskiem przyłączony zostaje do Polski C horzów w raz z znajdującą się tam wielką fabryką zw iązków azotow ych.

F ab ry k a ta w ybudow ana w r. 1916—1918 przez rząd niemiecki należy do jednej z najwię=

kszych tego rodzaju produkcji na świecie. — Przy budow ie jej zatrudnionych było około 6000 robo«

tników, a obejmuje dziś obszar 40 ha, z czego 13 znajduje się pod dachem.

O bjęcie tej fabryki, puszczenie i utrzym anie jej w ruchu, a następnie doprow adzenie jej do tego rozwoju, w jakim znajduje się dziś, będzie zawsze chlubną kartą w dziejach polskiego przem ysłu, je=

śli w dodatku uprzytom m m y sobie te kolosalne trudności, jakie przezw yciężyć m usiano obejmując od zarządu niemieckiego fabrykę ogołoconą z wszyst«

kich prawie inżynierów , m istrzów a naw et cześ=

ciowo i robotników. — I tu niezapom niane zo­

staną zasługi pierwszego G eneralnego D yrektora Profesora Ignacego M ościckiego, obecnego Prezy«

denta Rzeczypospolitej, który całą ogromną swą w ied-ę poświęcił uratow aniu dla kraju tej tak w a­

żnej dla nas placówki. — T rudności te były tern większe, iż przemysł azotow y był w Polsce prawie zupełnie nieznany, a więc brakow ało ciągle sił fa­

chow ych, którymi m ożnaby było obsadzić opusz­

czone stanowiska. — I tu Profesor M ościcki przy­

chodzi z pom ocą, kształcąc praktycznie liczne za­

stępy inżynierów i techników, którzy dziś stan o ­ wią nietylko sztab personelu C horzow a, ale i w spół­

działają przy budow ie nowej podobnej fabryki w Tarnow ie.

W brew przypuszczeniu daw niejszych posia­

daczy, fabryka pod polskim rządem osiągnęła re­

zultaty nietylko dorów nyw ujące wynikom z cza­

sów niemieckich, a naw et znacznie je przew yż­

szające.

Najlepiej uw ydatniają to przytoczone poniżej cyfry produkcji głównego fabrykatu — azotniaku, używ anego przez rolnictw o jako naw óz azotow y:

r. 1921 r. 1925 r. 1926 r. 1927 adm. niemiec.

74.300 ten 84.700 ton 117.000 t 142.000 t R ów nocześnie dokończono budow ę oddziałów chemicznych, w których rozkładając azotniak pod w pływem pary otrzym ujem y amonjak przerabiany

następnie na kwas azotow y i azotan«am onu. — Ten ostatni produkt, zw any inaczej „saletrą amo=

now ą" służy rów nież jako naw óz azotow y, za­

stępując znakomicie saletrę chilijską.

T o też produkcja w zrastała szybko, osiągając:

w r. 1925 1926 r. 1927 r.

1.000 ton 12.400 ton 14.000 ton O siągnięte dodatnie rezultaty nie zatam ow ały jednak całego szeregu prac i wysiłków skierow a­

nych głównie ku ulepszeniu i potanieniu p ro d u k ­ cji. P rzeprow adzono liczne zm iany o których tu=

taj dla braku miejsca rozpisyw ać się nie będziemy mogli, w spom nę tylko, iż zużycie prądu elektrycz«

nego na 1 kg azotu obniżono prawie o 4 0 % , a w ydajność jednego pieca karbidow ego stanowią«

cego podstaw ę całej dalszej produkcji podwyż«

szono z 56,5 ton karbidu na dobę w roku 1923, na 70,6 ton w r. 1926.

T e ulepszenia techniczne pozw alały na utrzy«

manie cen azotniaku na poziomie niższym niż w każdym innym kraju. — W płynęło to oczy«

wiście bardzo korzystnie na w zrost konsumcji, która w ynosiła:

w r.T1925 1926 r. 1927 r.

75.500 ton 97,400 ton 109.000 ton.

— 5 —

W zrastające z roku na rok zapotrzebow anie na naw ozy azotow e zm usza i fabrykę chorzow - ską do podw yższenia ciągle swojej produkcji. — Stojąc jednak u granic w ydajności swoich u rz ą - dzeń, przeprow adza dziś fabryka bardzo intenzy- w ną rozbudow ę zwiększając sw oją centralę eiek=

try czn ą przez dodanie nowego turbogeneratora o sile 20.000 KW.,- rozbudow ę pieców karbidow ych, jak rów nież instalowanie n o w y c h urządzeń opartych na najnow szych w ynalazkach do produkcji amonjaku syntetycznego.

W szystkie te podjęte prace św iadczą o zro- zumieniu przez fabrykę chorzow ską celu, jakiemu winna służyć — rozw ojow i rolnictw a. —- W dzie­

dzinie tej jest jednak dużo jeszcze do zrobienia.

W y sta rc z y w tym celu choćby porów nać cyfry konsumcji naw ozów azotow ych u nas i w N iem ­ czech — i tak Polska zużyw a na ha 1,5 kg azotu, N iem cy zaś około 11 kg. — Podobny stan rzeczy oczyw iście jest nie do pom yślenia na dłuższy okres czasu, gdyż byłoby to rów noznaczne z dobrow ol­

nym zubożaniem kraju.

Jak w ykazuje ostatnia statystyka za rok 1927 średni zbiór w Polsce z ha w ynosił dla pszenicy, jęczmienia i ow sa około 13, dla ży ta około 11,5 centr. metr., w N iem czech zaś 1 8 ,— co daje ró­

żnicę mniejwięcej 5,5 centn. metr. za ha.

— 6 —

Ponieważ zaś obszar upraw ny w ynosi u nas około 18 miljonów hektarów, widzimy, że różnice, jakie pow stają ze zbyt małego stosow ania nawo=

zów sztucznych są tak wielkie, iż w prost niechce się w ierzyć, by ktoś mógł dobrow olnie pozbawić się tak znacznych korzyści.

Jednocześnie powinniśmy rozumieć, że ilość zużyw anych przez rolnictw o naw ozów jest nie*

tylko wskaźnikiem stanu jego kultury, ale jest ró=

wnież podstaw ą dobrobytu i punktem w yjścia dla rozw oju całego naszego przem ysłu, gdyż tylko przez zwiększenie siły nabyw czej rolników, którzy stanow ią tak znaczny odsetek ludności, może w zro­

snąć ogólna konsum cja, co pow oduje jak gdyby odżycie w szystkich gałęzi produkcji.

O

TECHNICZNY OPIS FÄBRYKI.

P aństw ow a F abryka Z w iązków A zo to w y ch w ^C horzow ie zajmuje teren 40 ha, z tego 13 ha pod dachem — 144 budynków . Składa się ona z,n astęp u jąc y ch oddziałów :

1) C en tra la elek try czn a , gdzie w 18 kotłach w odnorurkow ych o powierzchni ogrzewalnej razem 9305 m2 <pow. rusztów 336 m3> wy=

tw arza się dziennie około 3700 ton pary o prężności 15 atm. i tem peraturze 350° C . W tym celu spala się dziennie około 610 ton wę=

gla-miału o w artości opałowej około 6.000 kal/kg. W o d ę dodatkow ą czyści się za pom ocą sody system em „ N e c k a r''. Z w ytw orzonej dziennie pary idzie 400 ton do oddziałów che=

m icznych i innych celów fabryki, a 3300 ton do turbinowni.

T urbinow nia ma trzy turbogeneratory, je=

den o m ocy 11.000 K W , dw a po 10.000 KWj razem 31.000 K W instalowanej m ocy. Z tych są stale w ruchu dwa, a jeden stoi w rezer=

wie. T urbiny mają kondenzację pow ierzchnio­

wą. D ia chłodzenia w o d y do kondenzacjr przewidziane są 3 chłodnice o obiegu około 4.000 m3 godz. w ody każda, z ty c h 2 w ieżow e, a jedna w ytryskow a system u „ S p ra co " o pow.

staw u 2880 m2, Turbinow nia w y tw arza około 450.000 K W g na dobę <6000 V>, oprócz tego otrzym uje fabryka z chorzowskiej centrali okrę=

gowej O . E . W . około 850.000 K W g <6.000 V>

na dobę. Z u ży cie prądu w e fabryce w ynosi około 1.300.000 KW g. na dobę.

D o rozdziału prądu służą dwie tablice rozdzielcze, jedna dla prądu własnego, druga dla prądu z O . E . W . oraz 9 punktów zasi­

lających, z których transform uje się napięcie 6.000 V na 500 V dla m niejszych m otorów

<700 sztuk) i na 130 V dla światła.

2) F a b r y k a k a r b id u posiada 7 pieców elektrycz­

nych trzyfazow ych po 10.000 K W m ocy. Przy ruchu obecnym, tj. 5 pieców otrzym uje się przez stopienie 300 ton w apna i 230 ton koksu około 310 ton karbidu (80°/0 C a C 2> dziennie.

Piece karbidow e zużyw ają dziennie około 1.100.000 K W g , tj. 85°/0 całkiego zużycia ener- gji elektrycznej fabryki. — Z u ży c ie elektrod w ynosi 12 ton dziennie.

3) Fabryka azotniaku. C a ły karbid zostaje zła*

m any i zm ielony celem przeróbki na azotniak.

W 660 m ałych piecach elektrycznych <800 kg karbidu) rozgrzewa się karbid do tem peratury 1.200° C , w puszczając rów nocześnie azot.

O trzym uje się w ten sposób około 400 ton azotniaku <22% N> dziennie. A zotniak zmie­

lony albo granulow any zostaje załadow any w w orkach jutow ych po 100 kg w prost do wa=

gonów albo złożony w dużej składni o pojem=

ności 60.000 ton.

4) F abryka am oniaku. O koło 100 ton azotniaku zostaje rozłożone po 25 autoklaw ach <w c a ­ łości mamy 40 autoklaw o pojemności 30 m3 każda) przy pom ocy pary na około 25 ton N H ;s dziennie. A m oniak, po przejściu destylacji, zostaje w ysłany we formie 2 5 % w ody amo=

niakalnej albo amoniaku skroplonego <4 to), głównie jednak idzie do dalszej przeróbki na kwas azotow y <12 to) i azotan am onu <9 to N H 3 dziennie).

5) F ab ry k a kw asu a zo to w eg o . A m oniak ten spalony katalitycznie na siatkach platynow ych daje tlenki azotu, które pochłonięte przez w odę dają około 38 ton H N O a dziennie w tonie roz­

cieńczonego kw asu azotow ego 33° Be <tj. 90 ton kwasu o 4 2 % H N O s). K w as ten poza drobną w ysyłką <3 to) idzie do przeróbki na

— 1 0 —

azotan amonu <33 to) i azotan sodow y <2 to H N O :s dziennie).

6) Fabryka a zotan ów . W ym ieniony kwas azo­

tow y, zneutralizow any amoniakiem <p. 4> daje dziennie około 41 ton azotanu am onu w e for=

mie ługu, który po odparow aniu i osuszeniu przez rozpylenie zostaje załadow any jako pro^

dukt o 9 9 % N H 4 N Ó s do beczek lub skrzyń i w ysłany albo złożony w składni. D la zuży=

cia azotanu am onu jako naw óz azotow y roz­

cieńcza się go domieszką mielonego fosforytu jako „ N itro fo s" o zaw artości około 17% azotu.

A zo tan sodow y otrzym yw any przy pro=

dukcji kw asu azotow ego o ilości 2,7 to dzien­

nie jest tylko ubocznym produktem fabrykacji.

7) F a b ry k a azotu i tlenu. W 5 aparatach sy ­ stemu „Linde" skrapla się dziennie 250.000 m 3 powietrza, z którego otrzym uje się przez desty­

lację 190.000 m3 azotu do pieców azotniakow ych

<p. p. 3) oraz około 1.200 m3 tlenu, który z o ­ staje w ysłany sprężony w butlach stalow ych.

8) Instalacja gazó w sp a lin o w y ch w ytw arza z 2 ton koksu dziennie około 16.000 m3 gazów spa­

linow ych dla napełnienie m łynów azotniako=

w ych w celu usunięcia z nich pow ietrza za=

w ierającego tlen. P rzy tym otrzym uje się około 12 ton p ary dziennie.

— i i —

9) O d d zia ły p o m o cn icze.

a) Laboratorjum główne składające się z części analistycznej i doświadczalnej, zatrudnia 7 inżynierów i 14 laborantów .

b> W a rsz ta t m e ch a n icz n y ma 12 tokarek, 1 heblarkę, 1 gryzarkę, 1 w ytaczarkę, 7 wier=

tarek, 1 shapping, 1 sztancę, 2 walce, 1 ku=

polak, 1 m aszynę formierską, 2 m łoty pneu=

m atyczne, 8 ognisk kowalskich, stolarnię m aszynow ą i w arsztat rymarski. W każ=

dym oddziale podręczny w arsztat m echa­

niczny.

c) W arsztak e le k tr y c z n y prądu siln eg o po­

siada 2 tokarki, 2 wiertarki, 2 ogniska ko=

walskie, nawijalnię.

d> W arszta t elek tr y czn y prądu sła b e g o z 2 tokarkami, 1 w iertarką, 1 ogniskiem kowaU skiem, do tego 2 w a rsztaty dla m echanika precyzyjnego i zegarmistrza.

e) O d d z ia ł w o d n y posiada 9 pomp po 16 m3 min. w głównej stacji pom p, 2 wieże chło=

dnicze, wieżę ze zbiornikiem 2.000 m 3, 5 staw ów zapasow ych, urządzenie do ste ry ­ lizowania w ody ozonem. — Z u ż y c ie w ody we fabryce w ynosi około 5.000 m3 dziennie.

f) O d d ział k o lejo w y składa się z 12016 m toru normalnego z 3 parow ozam i, z 1900

m to ru 785 mm z 1 parow ozem i 5.000 m toru 600 mm z 4 parow ozam i, 1 remizy norm alnotorow ej i 1 rem izy w ąskotorow ej.

g) A u to m a ty czn a cen trala te le fo n ic zn a <Si=

m ens-H alske) obsługuje 200 aparatów , z tego 50 połączonych z pocztow ą siecią telefo- niczną.

h> P ie c e w apienne. W ruchu 1 piec szy­

bow y, opalany gazem generatorow ym o pro­

dukcji 90 ton w apna <95% CaO> dziennie,- w budow ie 2 dalsze piece po 75 ton dzien­

nie, opalane koksem.

i) Inne od d ziały p om ocn icze: straż pożarna, oddział budow lany i placow y, m agazyn główny, m agazyn elektrotechniczny, m aga­

zyn na benzynę i sm ary, m agazyny pod­

ręczne w e w szystkich oddziałach, fabryka w ody sodowej i lodu, pralnia i szwalnia dla ubrań roboczy ch , w arsztat introligatorski, stacja opatrunkow a, łaźnie, jadalnia dla urzę­

dników i robotników i t. d.

7crm ien ił/ąpienny

Wapno

<äfo

Woda c/zfodząca

jfo d /a fa c /a .. J? /n cfea o "

^ J / z o / C d'

/Arad z O. E W.

Wawna.

J ° r g d z w fczsn ęf efeA frouzm

J /a ró /c fo a /e

d fa ró za

flfe c e - fóara c/o oddz/afow c/ezzzz'cznycA

Ä ? w / e / /^ e

C /den

C /hdfafac/a.. S f f a n Ä

C a ro

d d o /cs

d ffy n y

Jfyrd/dotae

C0s *M3

■ß~zf/ry

G a zy poa/Ynoz&e

dffamacza § 3 Jfaró/cfa

Jbg

</7zof ł ł b b ł fófece azofnzaAou/e

J l j l

S I

■ fa zna a z e a zo fn /a A z z

dffyny azo/n/a/a

O dyazouzn/A z

WAfaa/n/a azo fn za A a

J/zz/oA/azby

J/monz'aA' z p a rą

j/zo/n/aA

J/eyfa/ac/a amoniaku

G az aznonza&a/ny

yczrawy

’sm a p ^^m iw em

o/nza.

rfAa a

m m , i— M — r

SB i>£<# j>ś^

d o w /o rn e / desf& fac/z'

t ^Woda

a/n orne Aa/na

WysyfAa zvody amonzaAa/nę/

der z

cz&rfy

J ß a ir zzAa Atvadcz azofotneao

o njha/en/e j __________ J/oda ,* * * ł v i—i Fil = = = n

doaz/e/rze

| L| |l_^^ | |

dVea/ra//zaę/a n Odparowacze d/a azo/azzu amon o czzeyo ^Jfu/aS

Wysp/Aa azo/anu a/nonoazeyo

1

d/o sA fadnz

O c/parocnacze of/d d a /e fr y dodoazę/'

Wy s y f Aa dafe/ry ^roc/ou/e/

WZ& rW*» -T*i*»*W

S iL

SzemaF produkcji P. F. Z. A. w Chorzowie

\

Biblioteka Śląska w Katowicach Id: 0030000273422

i ^{I 420970}