Rozumienie wojny w źródłowych tekstach islamu

Kościół

i dar pokoju

Redakcja:

Marek Chojnacki OCist ks. Józef Morawa

Andrzej A. Napiórkowski OSPPE

W ydawnictwo SALWATOR

Kraków 2016

CRACOVIENSIS COGITATIO ECCLESIALIS TOM VII

Katedra Eklezjologii Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawia II w Krakowie

Korekta Zofia Smęda

Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Artur Falkowski

Projekt okladki Artur Falkowski

Na okładce

Simone Martini, św.

uzbrojony w fresk

Im p r im ip o te s t

ks. Piotr Filas SDS, prowincja!

© o. Andrzej A. Napiórkowski OSPPE

Publikacja współfinansowana z dotacji na utrzymanie potencjału badawczego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawia II w Krakowie przyznanej przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego na rok 2015.

ISBN 978-83-7580-466-9

Wydawnictwo SALWATOR ul. Sw. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 260-60-80, faks (12) 269-17-32

K rz y sz to f K o ścieln iak

Rozumienie wojny

w źródłowych tekstach islamu

Idea dzihadu (دﺎﻬﺠﻟا - gihad)- „świętej wojny" pojawiła się wraz z powstaniem islamul. DZihad znalazł waZne miejsce w konsty-

tu t۴ nych źródłach islamu, tzn. w Koranie i (tradycji mu- zuimańskiej). Uczeni muzułmańscy oraz zachodni orientaliści wloZyli wiele wysiłku, by wyjaśnić wiele szczegółów ewoluującej koncepcji dzihadu, czego owocem jest wyjątkowo bogata litera- tura przedmiotu na ten temat. Generalnie teologowie i prawnicy muzułmańscy rozróżniają dwa rodzaje dzihadu: mały i wielki.

Pierwszy oznacza walkę zbrojną na rzecz islamu. Drugi odnosi się do wysiłku duchowego podejmowania walki ze ziem. Nieza- leZnie jednak od pokojowych lub wojennych interpretacji „świę- tej wojny", nie ulega wątpliwości. Ze wlaśnie dzihad przyczyni!

się do szybkiego triumfu islamu, ktOry rozwija! się na Bliskim Wschodzie, w Północnej Afryce i w Europie kosztem ziem chrze- ścijańskich. Jednym z najbardziej widocznych skutków „świę- tych wojen" prowadzonych przez muzułmanów w pierwszych wiekach islamu byla zauwaZalna destrukcja kultury bizantyjskiej

Por. j. Hauziński, Dzihad we wczesnoosm „Ze-

szyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne" 102 (1992), s. 17.

w Azji Mniejszej?. Na pograniczach dwóch światów zasadniczo nie stosowano pokojowego dzihadu.

Geneza dzihadu: historyczn.-etym .l.giczne w^aśnienia

DZihad byl - a dla pewnej liczby współczesnych grup muzułman- skich nadal jest - jedną z idei, które wyjątkowo mocno konsoli- dowaly społeczeństwo muzułmańskie. Ugruntowany wpierw- szych wiekach islamu, dzihad posiada! bardzo silne powiązania ze staroZytnymi zwyczajam-i Arabów, obecnymi w ich kulturze na diugo przed wystąpieniem Mahometa. W przedmuzulman- skiej Arabii istniała bowiem szeroko rozpowszechniona plemien- na ideologia wojny wyrażająca się w tradycji czyli regular- nego zdobywania środków do Zycia. Świadczą o tym najstarsze świadectwa o Zyciu koczowniczych Arabów u ludów ościennych.

Przykładowo, począwszy do czasów Salmanassara III, w doku- m entach babilońskich i asyryjskich pojawia się wiele wzmia- nek na tem at Arabów i Beduinów. Na podstawie zachowanego materiału historycznego można doliczyć się dziewięciu wypraw wojennych przeciw Arabom. Przedsięwzięli je: Sargon II, Senna- cheryb, Assarhadon i Assurbanipal, by ukaraC ciągle buntujących

Por. A. G. Bostom , I Legacy o f

Fate o f Non-1Muslims,New York 2005 (wybór klasycznych źródeł średniowiecznych na temat dzihadu): M. Bonner,

tory;doctrinesandpractice,Princeton 2006: R. Firestone,

gin ofHoly War in Islam,New York 1999: E. Tayn, [w:J l e clopaedia oflslam,t. II, Leiden-London 1962, s. 117-118: ل٠ Hauzihski,

Dzihad we wczesnoosmańskiej ideologii „Zeszyty Naukowe

Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne" 102 (1992), s. 17:

K. Kościelniak, Dzihad. święta wojna Kraków 2002.

się Beduinow, nękających prowincje asyryjskie w Syrii, zaklóca- jących komunikację i handel.

Arabowie jednak nie tylko napadali na ziemie sąsiednich państw, ale przede wszystkim prowadzili niekończące się wojny między sobą. Powszechnym zwyczajem bylo atakowanie niesprzy- mierzonych grup, a następnie zabieranie ich własności dla sie- bie. Historia odnotowała liczne wojny podjazdowe, jakie toczyly między sobą rOZne plemiona BeduinOw. Potyczki te określa się

obecnie jako Ayyam al- Arab(برددا مﺎﻳأ), czyli „dni Arabów”. Na- zwa ta obejmuje ponadto opowieSci o wyprawach i regionalnych

wojnach plemiennych BeduinOw, które są jednym z gatunków prozy okresu przed powstaniem islamu. KaZdy poszczególny

„dzień” (yawrn)- czyli opowieść ⁰ konkretnej, lokalnej wojnie -

W kulturze akadyjskiej spotykamy np. terminy na określenie BeduinOw

pochodzące od słowa Arubu[m].Dla przykładu napisy akadyjskie mówią

0 [K٧ R]A-n’-Z?z٠ sa m-pi-ih[D] śamśi[śi],czyli ⁰ „wschodniej pustyni” oraz [^lu] A-ń-bi sa ni-pi-ih[^d] śamśi,czyli „wschodnich Beduinach”.

Po raz pierwszy Arabowie pojawiają się w babilońskich dokumentach zapisanych pismem klinowym za czasów Salmanassara III (IX w. przed Chr.), w pOZniejszych czasach liczba Świadectw na ten temat nieustan- nie wzrasta. Twórca potężnego pahstwa asyryjskiego, Tiglatpilessar III, podejmował wyprawy wojenne przeciw wladcom Aribi i, jak się zdaje, jako pierwszy podporządkował sobie niektóre ludy arabskie za- mieszkujące północną część Półwyspu Arabskiego. Kronika królewska odnotowuje np. pod datą roku 728 (przed Chr.) hold lenniczy, który zloZyli temu wladcy przedstawiciele plemienia Mas'ai, miasta Tayma’

1 Sab'ai, tzn. SabejczykOw. Tiglatpilessar III chronil granice z Egiptem, oddzielając się arabskim szczepem Idiba.il. ROwnieZ Sargon III (7 2 2 - 705 przed Chr.) podporządkował sobie szczepy arabskie wraz z Sama- rią. Wydaje się. Ze Beduini byli zawsze niepewnym sojusznikiem؛ byli bowiem nieustannie zachęcani do współpracy zarówno przez Babilonię, jak i Egipt. Por. A. G. Lie, I Inscriptioris cz. I,

Paris 1929, s. 30, 18؛ H. Winckler, Leipzig 1889, s. 1 1 0 ,0 9 ؛ F. Thureau-Dangin,

Paris 1905, s. 2 3 8 -2 3 9 ؛ I Annals ed. D.D. Luckenbill,

C hicago 1924, s. 33, 39 ؛70 ,31؛ R R o s t, Die

III, Leipzig 1893, s. 36, 2 2 0 3 4 ,8 2 ؛4 0 ,240؛.

posiada! swe imię, np. YawmAyn („Dzień źródła Ubaga”), Yawm Buat („dzień Bu(a٤a"). Nazwa nawiązywała d . lokalizacji

miejsca, gdzie prowadzono wojny. Tradycje 0 potyczkach przez cale stulecia przekazywano jedynie ustnie i zostafy one zapisane przez poetów i historyków arabskich po powstaniu islamu. Cen- nym źródłem wiedzy na tem at zmagań, wojen i grabieży w Arabii przed powstaniem islamu jest dzielo pt. Agani ( دﺬﻛﻢﻟ٠ ﻲﻧﺎﻏﻷا) - „Księga Pieśni". Jest to swoisty zbiór poematów i pie- śni od okresu przedislamskiego do X w., zebrany i zredagowany przez arabskiego uczonego Abń-1-Faraga al-Isfahaniego (897- 967)4. Zawarte tam informacje pozwalają odtworzyć genezę be- duińskich konfliktów. Bardzo często sprzeczka kilku ludzi - cza- sem wzniecona z malo istotnych powodów - bfyskawicznie byla problemem calego rodu, powodując powszechną chęć zemsty i walki. Byl to mechanizm generujący ciągle konflikty, które czę- sto przeksztalcafy się w długotrwale wojny pomiędzy poszcze- gólnymi szczepami. Kres tym wojnom zazwyczaj kladla pokojo- wa interwencja przedstawicieli jakiegoś neutralnego plemienia.

Pokój negocjowano wedlug bardzo przejrzystej zasady. Miano- wicie stronnictwo, które odniosło mniejsze straty, zobowiązane bylo wynagrodzić „nadwyżki" zabitych stratnym przeciwnikom.

Taki status quoby! szanowany przez obie strony.

Po przyjęciu islamu Arabowie zachowali dziedzictwo wojny.

Tradycja potyczek przybrała nowy ksztalt. JuZ w pierwszym wie- ku islamu klasyczny plemienny zwyczaj zostal zastąpiony dwoma metodami. Pierwszą z nich byla ogólna zasada dzihadu, drugą zaś bardziej szczegółowa zasada (dosłownie „zabija- nie"). Dzięki nim nie tylko podtrzymano tradycję ekspans٣ no- Sci, ale również byty one lekarstwem na wewnętrzne międzyple- mienne niesnaski i wojny. Początkowo dzihad oznacza! wszelkie formy wysiłku dla osiągnięcia zamierzonego celu. Jego szczególną

odmianą byla qi tal - walka zbrojna. To wlaSnie który z cza-

4 Por. Abu l-Faraj al-Isfahani, Kitab al-Beirut, Dar Sader Publishers 2004, t. II.

sem zlal się z terminem „dzihad”, stal się bezpośrednim spadko- biercą agresywności koczownicze), który byl tak uciążliwy w średniowieczu dla świata chrześcijańskiego, szczególnie zaś dla BizantyjczkOw.

W ..R Ó Ż N IE N IU

٠٠

CZŁONKÓW JEDNEGO PLEMIENIA, LECZ DOTYCZYŁ WSZYST- KICH MUZUŁMANÓW.

Dlatego w dziele ekspansji praktycznie uczestniczyli wszyscy

członkowie ummyzjednoczeni pod sztandarem islamU. u pod- staw ekspansji - uZywając klasycznych rozrOZnieh teologii mu-

zulmahskiej - stal „maty dzihad” (walka zbrojna), natom iast

„duZy dzihad”, czyli ugruntowanie islamu, byl niejako wtórny.

NaleZy pamiętać, iz w świecie islamu tradycja dzihadu wyro- sla w kontekście Scislej łączności religii i państwa. Koraniczny termin dzihad, jako rzeczownik odslowny od czasowni-

hgahadci) pierwotnie oznacza! „dokładanie starań”, „podejmo- wanie wysiłków” dla osiągnięcia danego celu. w tym wysiłku do- puszczano rOwnieZ działanie wojenne, z tego powodu w świętej księdze islamu termin „dzihad” pojawia się w kontekście innych pojęć, przede wszystkim współistnieje z terminem ozna- czającym walkę zbrojną, bicie się, walczenie. Zatem pojęcie walki

Szerzej zob. szczegółowe badania związków armii muzułmańskich ze

społeczeństwem: H. Kennedy, I Arm

Society in the Early Islamie State,London 2002: tenZe,

the Eeconomy o fth e Early Islamie State,„Historical Research” 75 (2002), s A ؟>؟> J l ٠teTYŹ٠e١l R i n a u g o f the Military in the Early Islamie State,

„The Byzantine and Early Islamie Near East”, t. III, Princeton 1995,

s. 361-378; F. Gabrieli, Mahomet et

Paris 1967, s. 107; H. Terrasse, Citadins

de Tislam,„Studia Islamica” 29 (1969), s. 6; A. Morabia,

Yislam. Le „comhat sacre’ des origines Paris 1993, s. 77-78.

zbrojnej wraz z treścią slowa qi tal wchodziło i nadal zawiera się w zakresie znaczeniowym dzihadu٩

W pierwszych latach islamu przez dzihad rozumiano przede wszystkim dzialalnoSC na rzecz islamu i nakłanianie do niego tych, którzy nie wierzyli w objawienie Mahometa. Równocześnie akceptowano walkę przeciw niewiernym?.

Wp r a w d z i e p o c z ą t k o w o t e r m i n ODRÓŻNIANO OD DŻIHADU, ^{a l e} s t o s u n k o w o s z y b k o j e g o z n a c z e n ie

PRZESZŁO NA DŻIHAD. Po w s z e c h n i e m ia n e m DŻIHADU ZACZĘTO ^{o k r e}S^{l a}C w s z e l k ą w a l k ę z b r o j n ą z „^{n i e}-

w ie r n y m i” n a r z e c z is l a m u.

Do grupy „niewiernych" z czasem zaliczono równieZ chrze- Scijan٩ mimo Ze sam Koran określa ich mianem „ludzi Księgi".

Rozpatrując problem dzihadu, ostatecznie „święta wojna" ozna- czala trium f islamu, narzucanie nowej religii i nowego porządku, chociaZ z drugiej strony w okresie pierwszych podbojów muzul- mańskich nie dążono do natychmiastowego nawrócenia na islam wszystkich pokonanych ludów٩

6 Por. D. Reig, Dictionnaire arabe-franęaiS)Paris 1983, s. 1096؛ H. Wehr,

A Dictionary o f Modern W ritten ALondon 1980, s. 1 4 2 ؛ j. Da- necki. Kultura islamu - Słownik,Warszawa 1997, s. 6 6 ؛ tenże,

tawowe wiadomości٥ islamie,1.1, Warszawa 1998, s. 2 5 2 1 ؛ Danecki, j. Kozłowska, Słownik arabsko-polski,Warszawa 1996, s. 26 6 ؛ F. Die-

terici, Arabisch-Deutsches Worterbuch Leipzig 1894, s. 3 1 ؛ K. Kościelniak, Dżihad. święta wojna Kraków 2001, s. 22.

7 Por. G. Endress, Derlslam. EineEinfuhrungMUnchen 1991, S.42.

8 Por. j. Danecki, Kultura islamu,Warszawa 1997, s. 66.

9 Por. p Partner, Wojownicy Boga,tłum. ل. Kozłowski, Warszawa 2000, s. 59.

Koraniczne fragmenty uzasadniające wojnę i przemoc

Objawienie M ahometa zapisane w Koranie posiada dwa eta- py. Pierwszy, wcześniejszy, obrazują tzw. sury mekkańskie, zaś drugi, późniejszy, prezentują sury medyńskie. Biorąc pod uwag؟ chronologią powstawania tekstu koranicznego, pierwsze wzmianki o dzihadzie militarnym pojawiają się juZ w najstar- szych warstwach objawienia Mahometa, czyli w surach mekkah- skich.

W Koranie znajduje się wiele fragmentów uzasadniających wojną i przemoc. Nie wchodząc w zawile ustalenia chronolo- giczne, warto przeanalizować najbardziej czytelne jego frag- menty, które staly si؟ na przestrzeni dziejów podstawą do bu- dowania idei świętej wojny przez wielu teologów i prawników islamskich.

Jednym z najbardziej drażliwych i często przemilczanych frag- mentOw Koranu jest sura VIII, 17, która - jak twierdzą niektórzy badacze - nie posiada Zadnych punktów stycznych z Ewangelią:

„To n ie w y ic h z a b i j a c i e , le c z B óg ic h z a b i j a l . To n ie ty r z u c i l e S , k i e d y r z u c i l e S , le c z to B óg r z u - c i i ؛ a b y d o ś w i a d c z y ć w i e r n y c h d o ś w i a d c z e n i e m p ię k n y m " ! .. Georg Minois, komentując ten fragment, pisze.

Ze choC nie brak w Koranie fragmentów „pelnych słodyczy", nie moZna zapominać o koranicznych wezwaniach do przemocy.

Szczególnie w surze VIII, 17 kontrast z Ewangelią jest bardzo oczywisty, wbrew wysiłkom niektórych egzegetów, którzy dążą do jego zatarcia^!. Wzmianka ta - uwzględniając cały kontekst

ﻚﻋ ٢

<ﺊﻫﯮﺪﻘﺛ ﺮﻜﻟو

٤ ﻢﻬﻟﺪﻋ سآ

ﺎﻣوج

ﺚ ﻴﻣر ذإ

ﺚ ﻴﻣر ﻦﻜﻟو

ﺊ ﻣر سآ

ج ﺊ ﻠﺒﻴﻟو ﺺ ﺑﺆﻐﻟآ

ﺔﺌﻣ

ﺀ ﻼ ﺑ

ﯫﺴﺧ 10

ج

سآ ئ إ

ﻊﻴﻤﺳ ﻢ ﻠﻋ

11 Por. G. Minois, Dzihad. Połączenie [w:]

tenZe, Kościół i wojna,tium. A. Szymanowski, Warszawa 1998, s. 90.

sury VIII - znalazła się w Koranie pod p ły w e m zwycięskiej bitwy p o d Badr^2.

Innym niezwykle wyraźnym apelem do przemocy - do zde- cydowanej walki z politeistami - jest sura IX, 5: „A kiedy miną święte miesiące, wtedy z a b i j a j c i e b a ł w o c h w a lc ó w , ta m g d z i e ic h z n a j d z i e c i e : c h w y t a j c i e i c h , o b l e g a j - c ie i p r z y g o t o w u j c i e d la n i c h w s z e l k i e z a s a d z - k i !"13. Mahomet głoszący ideę bezwzględnego monoteizmu był wrogiem politeizmu (mimo Ze dorasta! w jego kontekście, a nie- którzy badacze sugerują, iz mu nawet ulegal w pewnych okre- sach Zycia). Fragment ten jest rozumiany jako zalecenie do zde- cydowanej walki z politeistami, która jednakZe dozwolona jest po zakończeniu świętych miesięcyi4. Niektórzy komentatorzy zastanawiają się, czy fragment Koranu IX, 36 nie koryguje sury IX, 5 i nie akceptuje prowadzenia wojen z „niewiernymi" równieZ w czasie świętych miesięcy!5٠

12 Medyńskiego pochodzenia sura VIII wzięła swój tytul od slowa 77

(liczba mnoga an fal)z 1 wiersza, które oznacza „podarunek”, a szerzej

„lupy”. Sura ta stanowi zbiór krótkich opowiadań inspirowanych przede w szystkim sukcesami bitwy pod Badr i wydarzeniami związanymi z bitwą pod Uhdud. Tradycja muzułmańska głosi. Ze Mahomet przed rozpoczęciem bitwy rzucił garść piasku w kierunku nieprzyjaciela na znak przekleństwa, zgodnie ze zwyczajem staroarabskim. Por. A. Th.

Khoury, Der Koran Arabisch- Deutsc

lischer Kommentar,t. VII, Gutersloh 1996, s. 2 1 9 -2 2 0 : d. Bielawski,

Komentarz do KoranU)[w:] Koran...)874: w. M. Watt,

Medina...)s. 313: R. Paret, DerKoran. Qum

(Iran) 1981, s. 185.

13 ﻲ ﻟ اﻮﻨﺜﻓآز ﻢﻫوﺮﺼﺣأو ١ﻒ ﻠﺌﺣو ﻢﻫﻮﺳﺪﺟو ﺚﻴﺧ ﻦﻴﻛﺮﺴﻤﻟآ اﻮﻠﻘﻗﺄﻗ ﻢﻟﺰﺨﺋآ ﺮﻬﺷﻻأ ﺦﻠﺴﻧأ اذﺈﻗ

ﺪﺻ > ﺖ ﻛ

14 Por. R. Paret, Der Koran. Kommentar s. 196؛ A. Th.

Khoury, Der Koran Arabisch - Deutsch

scher Kommentar...,t. VII, s. 290.

15 Por. R. Paret, Der Koran. Kommentar s. 202؛ A. Th.

Khoury, Der Koran Arabisch - Deutsch

scher Kommentar...)t. VII, s. 323-325.

Warto podkreślić. Ze krytyczne badania źródeł wykazały, iz zwycięzcy Arabowie zazwyczaj nie wymagali od pokonanych chrześcijan i żydów wyboru między przyjęciem islamu a śmier- cią. Jedynie politeiści musieli wybierać między islamem albo śmiercią. Klasyczni teologowie muzułmańscy do uzasadniania tej praktyki używali wlaśnie wersu IX, 5.

Sura XXIII, 60-61 stwierdza jeszcze dosadniej: „Jeśli oblud- nicy i ci, w których sercach jest choroba, jak i ci, którzy szerzą niepokoje w Medynie, nie zaprzestaną swych poczynań, to My pobudzimy ciebie do wystąpienia przeciw nim. Wtedy oni pozostaną z tobą w sąsiedztwie niewiele czasu. P r z e k l ę c i ! G d z i e k o l w i e k s ię z n a j d u j ą , z o s t a n ą s c h w y t a n i i z a b i c i b e z l i t o ś c i ؛ z g o d n i e ze z w y c z a je m B o g a u s t a n o w i o n y m d la m i n i o n y c h p o k o l e ń ”!6.

W kontekście historycznego kształtowania się islamu jest to aluzja do walki prowadzonej przez Mahometa ze swymi roda- kami - Arabami, którzy wyznawali politeizmi?. Gdy z czasem do niewiernych zaliczono chrześcijan^, tego rodzaju fragmenty (wraz z myślą II, 190: „Prześladowanie jest gorsze niż zabicie”) usprawiedliwiały w późniejszych wiekach dyskryminację wy- znawców Chrystusais.

Dobitny przykład uzasadnienia przemocy w Koranie stanowi wezwanie z sury II, 190-191: „ Z w a l c z a j c i e n a d r o d z e B o g a t y c h , k t ó r z y w a s 'z w a l c z a j ą , lecz nie bądźcie najeźdźcami. Zaprawdę Bóg nie miluje najeźdźców! I zabijaj- cie ich, gdziekolwiek ich spotkacie, i wypędzajcie ich, skąd oni was w pędzili! - Prześladowanie jest gorsze niż zabicie. - I nie

ﻦﻴﻨﻟأو نﻮﻗﻮﻳ

ﺄﻣ أود\ﺀ ﻢﻬﺑﻮﻠﻗو

ﺔﺌﺟؤ ﻢﻬﺋأ

ﻰﻟإ ﻢﻴﺑر نﻮﻌﺣر

16

وا ﻖﻠﻴﻟ ن ﻮ ﻋ ﺮ ﻤﻳ ﻰﻓ

ت ﺮ ﺼ ﻟأ ز

ﻢﻫ ﺎ ﻳ نﻮﻘﺒﻨﻣ

ﻷإﯫﺼ ﻧﺬﻔﺌﻜﺛﻻو

ا و

ﺊﺒﻌﻨﻳ ب ﺪﻛ

ﻢﻫ و ﯫﺤ ﻟﺎﺑ نﻮﻤﻨﻈﻳﻻ

17 Analogie podaje R. Paret, Der Kora

s. 401.

18 Por. j. Danecki, Kultura islamu - Słos. 66.

19 Por. p. CrCpon, Religie a wojna...,s. 113.

zwalczajcie ich przy świętym Meczecie, d .p ó k i oni będą was tamzwalczaC. G d z i e k o l w i e k o n i b ę d ą w a lc z y ć p r z e - ciw w a m , z a b i j a j c i e ic h !”20. Cytowany fragment obra- zuje koraniczne podstawy prowadzenia wojny2i. Jest to zarazem pierwsze wezwanie koraniczne skierowane do muzułmanów, aby prowadzili walkę22, w Scislym związku z surą IX, ⁵²³. Wezwa- nie: „nie bądźcie najeźdźcami" przypomina regułę ١ ٠ racowanej w średniowieczu idei wojny sprawiedliwej. Pierwsi muzułmanie nie kierowali się jednak zasadą: „nie bądźcie najeźdźcami". Do- slowne znaczenie sury II, 190-191 stanowiłoby oskarZenie Ma- hometa wypowiedziane pod adresem samych muzułmanów, np.

za podboje ziem chrześcijańskich (wypraw wojennych na Syrię i Egipt w latach 636-641 dokonali wyznawcy islamu jako agreso- rzy). Celem uniknięcia tej niedogodności stosunkowo szybko na gruncie teologii muzułmańskiej rozwinięto teorię. Ze zawiesze- nie broni z krajami wrogimi moglo zawsze zostaC wypowiedzią- ne jednostronnie, jeśli to byto korzystne dla islamu24^٠ Prawne rozrOZnienia kategorii ziem zdobytych i propaganda podbojów ewoluowały w miarę rozwoju ekspansji islamu25, wtedy to myśl sury II, 190: „lecz nie bądźcie najeźdźcami", zupełnie nie była brana pod uwagę.

20 سﺪﺜﺜﻐﻟآ ﻰﺠﻳ ﻻ

I

ﻢ ﻠ ﺛ ﻮ ﻠ ﺜ ﻓ ﴽ ز

ﻒﻴﺣ ﻢﻫﻮﻤﻨﻌﻌﺑ

ﻢ ﺧ ﻮ ﺟ ﺮ ﻤ ﻟ أ ز ﻰ ﻴ ﺧ ' س

ﻢﻜﻧﻮﺟﺮﺣ)

ﻮ ﺟ ٢ ة ﺪ ﺼ ﻟ آ ﻦ ﺳ أ

ﻞ ﺜ ﺤ ﻟ ﺎ ﻨ ﻣ ٢

ﻻ ﺰ ﺘ ﻃ ﻮ ﻠ ﺼ ﺛ ٠ ﻢﻠﺑ ﻖ ﻋ

ﺪﺠﻨﺴﻟآ ماﺮﺨﻫ

ﻰﺌﺧ

ﻢﻜﻧﻮﻠﺘﻘﻳ ﻪﻴﺑ

٠ نﺎﻌﻬﻟ؛

ﻢﻛﻮﻠﺜﻣ ﺚﻟﺪﺌﻜﻠﻤﻫوﺬﺌﺛﺎﻋ

٠

ﻦﻳﺮﺒﻔﻟآ ﺀآﺰﺟ

21 Por.ل. Bielawski, Komentarz do Koran[w:] s. 849.

2 2 Por. A. Th. Khoury, Der Koran Arabisch- wis-

senschaftlischer Kommentar,t. II, Gutersloh 1991, s. 281.

23 Por. Fakhr ad-Din ar-Razi, Mafatlh Al-Qahira 1308 H. [18.91], II, 153.

24 Por. p. Crśpon, Religie a wojna...,s. 123; j. Nosowski, [w:]

cyklopedia Katolicka,t. IV, Lublin 1989, s. 626.

25 Por. A. Noth, Zum Verhaltnis von kal

umayyadischer Zeit: Die „Sulh”- „*Anwa* -

den Iraq,„Die Welt des Islams” 14 (1973), s. 150-162؛ w. Schmucker, Untersuchungen zu eiuigeu wickigeri bodenrecklicheri Konseąuenzen der

islamischen Eroberungsbewegung,Bonn 1972.

Jeszcze innym fragmentem dotyczącym przemocy i wojny w Koranie Jest sura II, 216: „ P r z e p i s a n a J e s t w am w a l- k a , chociaZ Jest wam nienawistna”26. Przepis ten nosi równieZ piętno pierwszych wojen, które prowadzili muzułmanie. Przyto- czony fragment zawiera usprawiedliwienie zbrojnej walki wier- nych przeciwko Mekkaficzykom, Jeśli zajdzie potrzeba nawet w miesiącach świętych, które w tradycji arabskiej byfy miesiąca- mi pokoju (II, 217)27.

Do walki zachęca równieZ sura IV, 74: „ N ie c h Z e w a lc z ą n a d r o d z e B o g a ci, którzy za Zycie tego świata kupują Zycie ostateczne!A kto w a lc z y n a d r o d z e B o g a i z o s t a n i e z a b i t y a lb o z w y c ię ż y , o t r z y m a o d N a s n a g r o d ę o g ro m n ą"2 8 . Fragment ten stal się inspiracją do rozbudowa- nia tematu nagrody za wysilek walki zbrojnej na rzecz islamu, a zwłaszcza za ofiarę z Zycia, i prawdopodobnie byl inspirowany bitwą pod ٧hdud29.

Temat walki dosadnie przedstawia równieZ sura VIII, 12:

„TwOJ Pan objawil aniolom: Oto Ja Jestem z wami! Umocnij- cie więc tych, którzy wierzą! Ja wrzucę strach w serca niewier- nych. B i jc i e ic h w ię c p o k a r k a c h ! B i jc i e ic h p o w s z y s t k i c h p a l c a c h "30. Wypowiedz nawiązuje do walki zbrojnej M ahometa z Mekkaficzykami lub szczepem Zydow-

ﺐ ﺘﻓ ٠ ﻢﻠﻘﻴﻇ

وﺎﺜﻌﻧآ

ﻮﺧز ةﺰﻫ ﺀ ﺮ ﻤ ﻟﻵ ٠

س نأ اﻮﻫﺮﻜﺗ ﺎﻴ ﻨ ﺛ

ﻮ ﻧز ﺰ ﻗ

ﺲ ﻏ ذ ؛ ﻢ ﻠﻘ ﻟ نأ

؛ﻮﺒﺤﺋ

ﺎﻴﺳ

26

ﺰﻧو ﻦﺘﺛ شاوﺀﻢﻜﻟ ﻢﺜﻌﻳ

ﻢﻠﺛذأز ﻻ

نﻮﺜﻨﺌﺛ

27 Por. A. Th. Khoury, Der Koran Arabisch-

senschaftlischer Kommentar,t. III, Gutersloh 1992, s. 41-42,. ل Bielaws- ki. Komentarz do Koranju,[w:] Koran...,s. 850;

ﻞﺘﻌﻴﺜﻗ ﻰ ﺑ

ﻞﻴﺒﺘﺳ سآ

ﻦﻴﻨﻟآ ن ﻮ ﻨﺸ ﻳ

هﺆﻴﺤﻟآ

ﺎﻴﺌﻨﻟآ

ﻦﺻزﺀ؛ﺰﺧﺎﺨﻟﴼﺑ ﻞﺘﻌﻳ

ﻰ ﺑ ﻞﻴﺒﺳ سأ

ﺪ ﺴ ﻣ زأ

ﻖ ﻔ ﻳ 28

ﺎﻓﻮﺴﻗ

ﻪﻴﺗﻮﺛ

اﺰﺟأ ﺎ ﻘ ﻨ ﻋ

29 Por. j. Bielawski, Komentarz do K[w:] s. 861: A. Th.

Khoury Der Koran Arabisch - Deutsch

scher Kommentar...,t. V, s. 144: t. II, s. 281-282: R. Paret, Kommentar undKonkordanz...,s. 98. T

ﻰﺟﻮﻳ ذإ ﻖﻠﺑز

ﻰﺗإ ﺔﻜﺌﻠﻤﻟآ

ﻰﺋأ

» 3

اﻮﺜﺌﺜﻗ ﻢ ﻛ ﻦﻴﻨﺋآ

اﻮﺳأﺀ

ﻰﻘﻗﺄﺳﺀ

ﻰﺑ

ﺢﺑﯯﻓ ﻦﻴﻨﺋآ

؛وﺮﻔﻛ ﺰﻟآ

٠ ﺐ ﺋ 30

اوؤﺮﺋذﴼﻗ

قﻮﻗ قﺎﻨﻏﻷآ

؛ﻮ ﻳﺮ ﺌﻧآز ﻢﻬﺌﻣ

نﺎﻧﺑ ﺪ ﻓ

skim Banu Q u ra^a. Wers należy do tematyczne) grupy sur VIII, 11-15, w których przypomina się szczęśliwe dla muzułmanów wydarzenia^.

Specyficzną zachętą do walki jest sura IX, 73: „0 Proroku!

W a lc z p r z e c i w k o n i e w i e r n y m i p r z e c i w k o o b - l u d n i k o m i b ą d ź d la n i c h surowy!"32.Cytowanyfrag- m ent jest kolejną zachętą M ahometa do walki z politeistam i i przeciwnikami rodzącego się islamu٩

Walkę połączoną z semickim poczuciem sprawiedliwości w myśl zasady „oko za oko, ząb za ząb" propaguje fragment Ko- ranuXXII, 39: „W olno w a lc z y ć ty m , k t ó r z y d o z n a l i k r z y w d y "34. Tekst ten uprawomocnia walkę jako formę zemsty za doznane krzywdy. Historycznie wers ten powstal w okoliczno- Sciach wymagających uzasadniania walki militarnej Mahometa przeciw Mekkaficzykom35. Obecnie jednak bywa używany do uprawomocnienia zemsty za krz٣ dę.

Osobliwą myśl zawiera wers X ^^ 52: „N ie s l u c h a j w ię c n i e w i e r n y c h i z w a l c z a j ic h z w i e l k i m z a p a l e m , p r z y je g o p o m o c y "36. Fragment ten wydaje się nawoływać do typowego dla myśli koranicznej zwalczania politeizmu. Nie- którzy egzegeci sugerują jednak, że być może chodzi tu o zwal- czanie przeciwników Mahometa (islamu) za pomocą Koranu37٠

Do wojny z wrogami zachęca ponadto sura XLVIII, 16: „Po- wiedz Beduinom, którzy pozostali w tyle: B ę d z i e c i e n i e b a -

31 Por. R. Paret, Der Koran. Kommentar s. 1 84-185:

1. Bielawski, Komentarz do KoranU)[w:] s. 874: A. Th. Khoury,

Der Koran Arabisch- Deutsch. Ubersetz

mentar...,t. VII, s . 212ل T. Nagel, De -

terungen,Miinchen 1993, s. 98.

ﻰﺑﺪﻟﴽ ﺪﻴﺟ

رﺎﻌﻜﻟﴽ ﻦﻴﻘﻏﺪﻤﻟﴽؤ

ﻆﻨﻋآو ﻢﻫدؤﺎﻣﺆﺠﻤﻴﺋ]ﺀ

١ ﺮﻴﺼﻤﻟ 32

33 Por. R. Paret, Der Koran. Kommentar und Kos. 206.

ن ذ أ ن ﻴ ﻧ ﻠ ﺑ ن وﻠﺻ ﻳ

م ﻬ ﺋ ﺄ ﺑ ا و ﺜ ﺑ ﻠ ﻧ

ج ئ إ ؤ س آ ﻰ ﻠﻋ م ﻫ ﺮ ﺻ ﻧ ﺰ ﻳد ﻘ ﻟ

34

35 Por. 1. Bielawski, Komentarz do Koran[w:] s. 901.

ﻊﻄ ﺛ ﻼ ﻗ لآ ٤ ن ﻳﺮ ﻏ م ﺧ ﻧ ﻬ ﺟ و

ؤ ﺑ اذ ﺎﻬ ﺣ اﺮ ﺑﺑﻛ

36

37 Por. 1. Bielawski, Komentarz do Koran[w:] s. 904.

w em w e z w a n i p r z e c i w k o l u d o w i o d z n a c z a j ą c e - m u s ię g r o ź n ą d z i e l n o ś c i ą . B ę d z i e c i e w a lc z y C z n im i a lb o teZ o n i s ię c a ł k o w i c i e p o d d a d z ą ”38.

Egzegeci i orientaliSci zastanawiają się, o jaki lud tu chodzi. Nie- którzy przypuszczają. Ze Mahomet mial na myśli jakieś oporne mu plemiona beduifiskie, inni twierdzą. Ze wers nawiązuje do walki przeciw Persom i Bizant^czykom٩

Wydaje się. Ze Koran łączy rOwnieZ walkę z braniem niewol- ników, co zdaje się potwierdzać sura XLVII, 4: „ K ie d y w ię c s p o t k a c i e t y c h , k t ó r z y n ie w i e r z ą , to u d e r z c i e ic h m i e c z e m p o s z y i j a k i e d y i c h r o z b i j e c i e , to m o c n o z a c i S n i j c i e n a n i c h p ę t a ”4٥. Zdaniem nie- których egzegetów jest tu mowa o bitwie i braniu wrogów do niewoli*!.

Ponadto aluzję walki na rzecz islamu stanowi fragment XLIX, 15: „Wiernymi są tylko ci, którzy uwierzyli w Boga i Jego Po- słańca - potem nie mieli w ą tp liw o ś c i- iw a lc z y li s w o im i m a j ą t k a m i i s w o im i o s o b a m i n a d r o d z e B o g a ”42.

W tym zmaganiu wierny moZe być aktywny przez wsparcie fi- nansowe wojen na rzecz wspólnoty muzuhnafiskiej.

Walka moZe domagać się zmiany sojuszy. Egzegeci przy- puszczają. Ze sura 1^X1, 4: „ Z a p r a w d ę , B óg m i ł u j e t y c h , k t ó r z y w a lc z ą n a J e g o d r o d z e w z w a r t y c h s z e - r e g a c h , ja k g d y b y b y li b u d o w ą s o 1 i d n ą ", nawiązuje

ﻞﻗ ﻦﻴﺸﺤﻔﻠﺋ ﻦﻣ

ب اﺮﻏﻻا

نﺆﻏﺬﺜﺳ

ﻰﻟإ ﻢﻨﻓ ﻰﻟوأ

بﻳدﺛ سﺎﺑ ﺲﻧﻮﻠﺘﻘﺗ

زأ

ن ﺈﻗ-ن ﻮ ﻐﻠﺳ اﻮﺜﻴﺒﻬﻧ

38

ﻢﻜﺗﺰﻳ غﴽ

ﻦﺟأ ا ن إر ﺎ ﻘ ﺣ

؛ﻵﻮﺘﺗ

ﻢﻘﻘﻧﻮﺛ

ﻞﺻ ﻢﻜﻧﺪﻔﻧ ﺎﺑﺎﻨﻋ

ﺎﺜﻴﺑأ

39 Por. j. Bieląwski, Komentarz do Koran[w:] Kora„..., s. 926.

اذﺈﻓ ﻢﺌﻴﻘﻟ ﻦﻴﻨﻟآ

اوﺮﺜﻛ

بﺮﺼﻗ بﺎﺛﺰﻟآ

ﻰﺌﺧ آذإ

١ ﺚﻬﻠﺋدﺬﺧد او ﺪ ﺜﻗ

قﯪﻮﻟآ ﯪﺈﻓ

ﯫﺿ ﯪإز ﺬﺌﺑ

ﺀآﺬﻓ

40

ﻰﺜﺟ ﻎﺼﺛ

ب ﺰﺨﻟأ

ززأ ١ ﺔﻠﺑﺬﺟﺎﺧز ﺰﻟز

ةﺎﺴﻗ سآ ﺰﺼﺜﻧﻷ ﻢﻬﺌﻣ

ﻦﻜﻟو اﻮ ﻈ ﻟ

ﻢﻜﺼﺜﺑ ﻦﻳﺬﻟﴽزﺔﻀﺌﺒﺑ

اﻮﻠﺒﻗ

ﻦﻴﺒﺳ ﻰﺑ

سآ ﺊﻀﻳ ﻦﻠﻗ

ﻢﻏأ 1 ﻢﺑ

41 Por. j. Bielawski, Komentarz do Koran[w:] s. 925.

ﺎﻔﺋإ

نﻮﺜﺟﺰﻐﻟآ ﻦﻴﻨﻟآ

اﯯﺿاﺀ

شﺎﺑ ﺔﻟﻮﺳرو ﻢﺛ

اﻮﺑﺎﺛﺮﻗ ﻢﻟ اﻮﻨﻔﺧ ز

ﻢﻬﻟﻮﻣﺎﺑ ﻢﻌﺴﺠﻧأو

نﻴﺑﺳ ﻰ ﺑ سآ

42

ﻖﻠﺒﻟوأ

ﻢﻫ ئﻮﻋﺪﺼﻟﴽ

d . bitwy pod Uhdud i do wypowiedzenia posłuszeństwa przez muzułmanów w czasie tej potyczki^.

Wreszcie sura LXVI, 9 ukazuje wol؟ Boga, który zachęca M ahometa do zwalczania swych przeciwników i bycia wobec nich surowym: „O P r o r o k u ! Z w a l c z a j n i e w i e r n y c h i o b ł u d n i k ó w i b ą d ź w z g lę d e m n i c h s u r o w y ! " " . Fragment ten pochwala walkę z politeistam i i przeciwnikami rodzącego się islamu.

Podsumowując rozważania nad bogatym materiałem kora- nicznym na tem at dzihadu, należy stwierdzić, iz jest to termin dotyczący dynamicznej walki. DZihad oznacza zobowiązanie mu- zułmanów do walki na rzecz islamu ze wszystkich sil: ziemskimi dobrami i własną osobą równieZ w aspekcie walki militarnej.

Mahomet uwaZal, iz taka „święta wojna" wymaga wyjątkowej mobilizacji ze strony wszystkich muzułmanów, którzy są zdolni do noszenia broni, w ten sposób dzihad stal się dzielem calej wspólnoty muzułmańskiej, czyli Zdobycie Mekki i poko- nanie swoich przeciwników bynajmniej nie wyeliminowało idei świętej wojny z programu Proroka^. Więcej, Mahomet mówił o tych, którzy zginą w świętej walce. Ze Bóg kupil „ich dusze i ich majątki, w zamian za co otrzymają Ogród" (IX, 111)46. hupieZcze wojny prowadzone przez Mahometa i pierwszych muzułmanów dokonywane były zatem w duchu religijnym i ekonomicznym.

43 Por. 1. Bielawski, Komentarz do Koran[w:J s. 9 3 7.

44 J) lJ \ نﺪﻘﺑؤ“<ﺲﻬﺟﻢﻫدزﺎﻣﺆﺤﻤﻬﻳذﺀ ٠ﻆ ﻨﻋ أو ﻦﻴﻌﺒﺒﻤﻟآؤ رﺎﻌﻜﻟﴽ ﺪﻬﺟ ﺊﺒﺒﻟأ ﺎﻬﻳﴼﻳ

45 Por. p. Partner. Islam ⁱ wojna,[w:] tenZe, Wojownicy tlum. 1. Ko- zlowski. Warszawa 2000, 5 5 . ؟ .

46 ﻵ ﻮ ﻠﺜﻔ ﻳؤ نﻮﻠﺜﻌﻴﻗ سوﻲﻠﺒﻴﺳﻰﺑ ئﻮﻠﺘﻌﻳﺀﻪﺌﺠﻗآ ﻢﻬﻟ ئﴽدﻢﻬﻟﺆﻣأو ﻢﻬﺴﻌﻧأ ﺲ ﺑﺆﺜﻟآ ﻦﻣ ىﺮﺜﺷآ سا ئإ

اﺪﻋؤ ﻪﻴﻠﻋ

ﯫﺧ ﻰ ﺑ ﺔﻧزﺆﺌﻟآ ﻲﻠﺒﺤﻧﻹاو

س ﺆﺠﻧاﺀﺮﻌﺋﴽؤ ﻰﻓؤأ

هﺪﻬﻌﺑ ﺐﻣ

ﻷﺮﻴﺴﺳﺎﻌﺠﺷﴽ ﻊﻴﺒﺑ

٤ ئ ىﺬﻟأ

ﻢﺜﻔﺗﺎﺑ ﻒﻠﻟدﻮﺗ^ب

ﻮﻫ زﺆﻌﺋأ ﻢﺒﻈ ﻌﻟﴽ

DZihad w tradycji muzułmańskiej: kontekst historyczny i przykłady ze sunny Proroka

Wiek VIII i IX to okres, w którym pojęcie dzihadu - podobnie zresztą jak innych fenomenów - zaczęło zmieniać się na gruncie teologii islamskiej. Na tę ewolucję zloZylo się przede wszystkim powstanie nowego źródła islamu - czyli tradycji zapisanej ok. 200 lat po śmierci Mahometa. Ponadto różnorodność ujęć generowały ogromne rOZnice kulturowe między poszczególny- mi regionami kalifatu. Idea świętej wojny cieszyła się wielkim uznaniem społecznym szczególnie na obrzeZach imperium mu- zulmahskiego, czyli tam, gdzie kontynuowano walkę o zdobycie nowych terytoriów^.

Kształtująca się w kontekście wojen tradycja muzulmahska

(Sunna Proroka)sklada się z wielu zbiorów hadisów, pośród któ- rych największe znaczenie posiada szeSC ksiąg kolekcji przeka-

zów czynów i słów Mahometa zwanych (ك ا ق ا ),

czasami zwanaAs-Sz./łćz as-Sitta(„Autentyczna Szóstka"), w Swie- cie muzułmańskim istnieje wiele zbiorów tradycji hadisów cie-

szących się różną wiarygodnością. Najbardziej popularne zbiory, uznawane za bezwzględnie autentyczne ), zostaly skla- syfikowane przez następujących autorów: Al-Buhari (zm. 870), zbiór: Al-Gam^.1 as§Sahih)Al-Muslim (zm. 875), zbiór:

Abu DawUd (zm. 889), zbiór: Kiab Ibn Maga (zm. 886), zbiór: Kitab as-SunanyAt-Tirmi?! (zm. 892), zbiór:

Sahihy An-Nasal (zm. 915), zbiór:

Spośród wymienionych zbiorów „sześciu ksiąg islamu" teo- logiczna myśl muzułmańska odwołuje się najczęściej do Al-Bu- harlego iAl-Muslima.. Oprócz tych najbardziej akceptowanych zbiorów hadisów kaZda z kilku islamskich szkol teologiczno- -prawnych posiada dodatkowo swoje katalogi hadisów. I tak np.

47 M. Bonner, Some Observations concern

on the Arab-Byzantine Frontier,„Studia Islamica” 75 (1992), s. 5 -3 1 .

malikici dysponują zbiorem Kitab autorstwa Malika

ibn Anasa, szafi’ici mają Musnad)zebrany przez AS-Safilego, a hanbalici posiadają Musnad Aljhmada Ibn Hanbala.

Wspomniane z b i o r y h a d i s ó w p o s i a d a j ą s e t k i h a - d is ó w n a t e m a t m i l i t a r n e g o d z i h a d u , m ę c z e n - n ik ó w i n a g r o d y w r a j u za w a 1 k Jeden z najczęściej cytowanych hadisów: ﺮ ﺒﻛﻹ ا دﺎﻬﺠﻟا ﻰﻟإ ﺮ ﻐ ﺻ ﻷ ا دﺎﻬﺠﻟا ﻦﻣ ﺎﻨﻌﺟ ر, „z w r Ó - c i l i ś m y s ię o d m a t e g o d z i h a d u k u d u Z e m u d z i- h a d o w i ”48) ukazuje hierarchę w obrębie dwóch typów dzihadu.

Mafy dzihad odnosi się wojny i walk zbrojnych, zaś duZy dotyczy zmagania duchowego i moralnego na rzecz islamu. NiezaleZnie jednak od tego, jak bardzo niektórzy autorzy próbują pod tre- ścią tego rozrOZnienia ukryć nieprzyjemny wydźwięk zbrojnej walki, maty dzihad, czyli walka zbrojna pozostaje obowiązkiem i posiada wartość. Jest prawdą. Ze nieliczni teologowie islamscy zastosowali term in „męczennik” (sake[) na oznaczenie ١٨٩۶sitku moralnego, np. całkowitego poświęcenia się studiowaniu nauki Mahometa czy ofiar epidemii. Niektórzy z nich przekonywali nawet. Ze ten, kto systematycznie nawiedza meczet rano i wie- czorem bez Zadnych ukrytych motywów, winien być traktowany na równi z mugahidem- uczestnikiem militarnego dzihadu.

Jednak w kontekście konfliktów muzutmańsko-chrześcijań- skich tego rodzaju rozrOZnienia nie miaty większego znaczenia, ponieważ na obszarach przygranicznych nie stosowano „pokojo- wego dzihadu”. Pogranicza roity się od wojowników, często do- piero co nawróconych na islam, oraz najprzeróżniejszych ochot- ników zwabionych „świętą wojną”.

NaleZy wziąć pod uwagę fakt. Ze (tzn. hadisy,' czyli sto- wa i czyny Mahometa) zostaty odtworzone ok. 200 lat po śmierci

Mahometa, a ich rekonstrukcji towarzyszyły liczne fałszerstwa

48 Al-Gazall, Ih y a ’ *ulum ad-din, Kitab tekst arabski tego hadisu z: M. Farina, E. Renaud, „Etudes

Arabes Pontificio Istituto di StudiArabi e dlslam istica” 90, Roma 1990, s. 156.

przypisywane Prorokowi, z tego powodu wielu autorów wątpi w autentyczność wielu tradycji Proroka na tem at wojny, uzna- jąc, iz Mahomet osobiście nigdy nie wypowiedział tylu osądów na temat dzihadu. Na przykład hadis o mniejszym i większym dzihadzie uwaZany jest za niepewny przez część autorów mu- zułmahskich^. z drugiej strony wielu muzułmanów uznaje za w pelni autentyczną olbrzymią liczbę tradycji, nawet te, 'które z punktu widzenia krytycznych badań są niepewne.

Wspomniano o olbrzymiej liczbie fragmentów w któ- re usprawiedliwiają wojnę i przemoc, z oczywistych powodów nie moZna omówić ich wszystkich. Warto jednak przytoczyć przynajmniej niektóre. Nie będą brane pod uwagę pOZnego po- chodzenia tradycje przypisywane Mahometowi, jak np. jeden z hadisOw przytaczanych przez AJjmada Ibrahima MuJjammada ad-Dimaśqiego ad-Dumyatiego (-1411): „ P e w ie n c z ł o w i e k z a p y t a l P r o r o k a ,[...] co to j e s t d z i h a d ? W y s ła ń - n ik B o g a o d p o w i e d z i a ł : w a lc z y s z z n i e w i e r n y m i w t e d y , g d y s p o t y k a s z ic h n a p o l u b i t w y . C z lo - w ie k t e n z a p y t a ł p o n o w n i e : j a k i r o d z a j d z i h a - d u j e s t n a j w a Z n i e j s z y ? P r o r o k o d p o w i e d z i a ł : c z ł o w i e k , k t ó r y z o s t a ł z a b i t y , p r z e l e w a j ą c do k o b c a s w o j ą k r e w " . Hadisy podobnej treści zawiera np.

Musnad Ibn HanbalaO. Tego rodzaju wypowiedzi przypisywa- ne Prorokowi nie są uznawane przez wszystkich muzułmanów, choć kształtują myślenie jakiejś części wyznawców islamu. Inną sprawą jest fakt, iz tradycja ta w zestawieniu z hadisem na temat mniejszego i większego dzihadu moZe budzić wątpliwości, jak Mahomet naprawdę rozumiał dzihad. Po prostu w calej swej rozciągłości i wielkim zrOZnicowaniu zawiera rOZnorodne

49 W zbiorach Sunny hadis ten nie posiada wiarygodnego łańcucha prze- kazicieli, tzw. isnadu.

M usnad al-imam al-hajrz A bl-A bdallah A hm adIbn-H anbal,

B a it a l-A fk a r a d-D aulTya, 1998, t. IV, s. 144. W s z y s tk ie h a d is y z o s ta ły

przetłumaczone przez autora niniejszego tekstu.

؛ sprzeczne wypowiedzi na ten tem at. Zresztą krytyka histo-

ryczna Sunny stawia pod znakiem zapytania autentyczność wielu tradycji przypisywanych Mahometowi.

NiezaleZnie od powyższej uwagi, przyjmowana niemal przez wszystkich muzułmanów sunnickich tradycja Proroka z zakresu sześciu ksiąg islamu zawiera dziesiątki hadisów, które bez cienia wątpliwości pochwalają działania zbrojne szczególnie przeciw nie-muzutmanom. Co więcej, owe tradycje należą do najbardziej powaZanych zbiorów hadisów Al-Buhariego i Al-Muslima. Warto zatrzymaC się na niektórych tradycjach, które zresztą powtarza- ne są w wielu wersjach.

Po pierwsze, dzihad w Sunnie jest uprawomocniony nie tyl- ko w celu samoobrony ale równieZ, by szerzyć islam. Świadczy

otym w ielehadisów ,jaknp. ten: „ W y s ła n ie c B o g a r z e k i : Z o s t a l a m i p o l e c o n a p r z e z B o g a w a lk a p r z e c i w l u d z i o m d o p ó k i o n i n ie w y z n a j ą . Ze n i k t n ie m a p r a w a b y ć c z c z o n y ja k t y l k o B óg j e d y n y o r a z . Ze

M a h o m e t j e s t p o s ł a ń c e m B o g a [...]” (Buhari,

1:2:24; zob. też 4:52:19651). Podobny hadis przekazuje Al-Mu- slim: „Przekazał nam Abu Huraira, który sfyszat Proroka, Boga mówiącego: poleciłem walkę przeciw ludziom dopóki oni nie wyznają. Ze nie ma innego bóstwa jak Bóg jedyny i nie uwierzą.

Ze jestem poslabcem Boga oraz [nie prz^m ą] tego co przynio- slem [od Bogaj [...j (Al- Muslim, as-Sahih) 1:31; zob. też 1:130, 1:32,1:33). Niemal identyczną tradycję przekazuje również Abu DawUd (Ki 'ab as-Sunany14:2635).

Po wtóre, uzasadnienie walki zbrojnej na rzecz islamu pojawia się w kontekście porównania motywów, jakimi kierują się ludzie praktykujący rzemiosło wojownika. Jeden z hadisów glosi: „Pe-

ﺎﻨﺜﻨﺧ ﻮﺑأ

،نﺎﻀﻘﻟا ﺎﻧﺮﺒﺣأ

،ﺖﻴﻐﺷ

ﻦﻋ

، ي ﺮ ﺌﻨﻟا

ﺎﻨﻠﻨﺧ ﺬﻴﻌﺳ

ﻦﺑ

،ﺐﻴﺴﻔﻟا ئأ

ﺎﺑأ

هﺮﻳﺮﻫ ﻰ ﺿ ر

51

^ا

نﺎﻗ ﻪﻨﻋ

نﺎﻗ نﻮﺳر سا

ﻰ ﻠﺻ ﻪﺷا

ﻢﻨﺴﻧﻪﻴﻠﻋ

"

تﺮﻣا ﻦﺗﺎﻗا نأ

س ﯫﻟا

اﻮﻟﻮﻋإ ﻰ ﺜﺧ

ﻷ

ﻪﺛإ ﻷ إ

سا

ﻦﻘﻗ ٠

نﺎﻗ ﻷ ﻪﻟإ ﻷإ

،ﻦﺳا ﻦﺜﻗ ﻲ ﺌﺑ ﻢﺴﺼﻋ

ﺔﻨﺷ

،ﺔﻟﺎﻗو ﻷإ

،ﻪﺌﺨﺑ

ﻪﺑﺎﺴﺣو

ﻰﻨﻏ سا

هاور ﻦﺜﻋ

, 4 .

Sah Al-Qahira 2012, t

ﻦﺛاو.

ﺮﻘﻏ ﻦﻏ ﺊ ﺒﻟا ﻰ ﻠﺻ

ﻪﻠﻟا ﻪﻴﻠﻋ

ﻢﻠﺳو

. 196 . s

wien człowiek przybył do Proroka i zapytał: )eden człowiek wal- czy dla zdobycia łupów, inny walczy dla osiągnięcia stawy, a jesz- cze inny dla popisania się. Który zatem z tych typów walki jest na rzecz Boga? Prorok powiedział: ten, k t o w a lc z y d la S w ia ta B o g a [ n a r z e c z ś w i a t a i s l a m u ] , t e n w a lc z y n a

r z e c z B o g a "52 (Buhari, as-Sahih)4:52:65, zob. teZ 9:93:550, Al- Muslim, as-Sahih)20:4684, 20:4685, 20:4686, 20:4687).

Po trzecie, wskazówki na tem at dzihadu przybierają w

nie czasem bardzo praktyczny charakter. Przykładem tego jest choćby następujący hadis: „Zapytałem Proroka Boga: o BoZy wysłańcu! Jaki jest najlepszy z czynów? On odpowiedział: Mo- dliC się w wyznaczonych porach. Zapytałem ponownie: Jakie jest następne dobro? Odpowiedział: Być dobrym i oddanym ro- dzicom. Z a p y t a ł e m p o n o w n i e , j a k i e j e s t k o l e j n e d o b r o . O d p o w i e d z i a ł : U c z e s t n i c z y ć w d z i h a d z i e n a d r o d z e B o g a . Nie zapytałem juZ więcej Proroka, choć gdybym go zapytal, odpowiedziałby na więcej pytań" (Buhari,

as-Sahih) 4:52:41)53.

Po czwarte, wiele hadisów stwierdza, iz najbardziej pewną drogą wejScia do raju jest walka zbrojna. Tak rozumiane męczeń- stwo prezentuje wiele tradycji, jak choćby hadis: „ W y s ła n ie c B o g a p o w i e d z i a ł : W i e d z , Ze r a j z n a j d u j e s i ę w c i e n i u m i e c z y " (Buhari, 4:52:73; Al-Muslim,

ﺎﻨﺜﺌﺧ

ن ﺎﻣﻴﻠﺳ نﺋ

ب ﺰ ﺧ

،

ﺎﻨﺜﻨﺧ

ﺔ ﺑ ﺋ ﺛ

،

نﻏ و ﺮ ﻧﻏ

،

نﻏ ﻰ ﺑأ

،ﻞﻳاز نﻏ

ﻰ ﺑأ ﻰ ﺳ ﻮ ﻧ ﻰ ﺿ ر

ﻪﻠﻟا ﻪﻧﻋ

52

نﺎﻓ نﺎﺧ ﻦﺧز ﻰﺛإ

ﺊﺒﻟا ﻰﻠﺻ

ﻪﻠﻟا ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ

دﺎﺳ

؛ ﻦ ﻟ ا ﻦﻔﻘﻳ

ءذﺋﻐﺋﺑ

،

ﻒﺠﻨﻟاو ﺐﺗﺎﻌﻳ

ﺮ ﺋ ﻠ ﺑ

،

ﻲ ﻓ

. 65 . 4 ..., SahTh al-B uhan

ﻞ ﺷ ,

ا س

ﺎﻧﺜﻧﺧ

ﻦﺴﺨﻟا

ح ﺎﺜﺻ ﻦﺑ

،

ﺎﻧﺜﻧﺧ

ﺬﺜﺨﻧ

،ﻲﺑﺎﺳ ﻦﺑ ﺎﻧﺜﻧﺧ

ن ﻠﺑﺎﻗ ل و ﻌﻣ ﻦﺑ

،

ﺬ ﺜ ﻤ ﺳ نﺎﻗ

ﻮﻟا

ﻦﻴﻳ ﻦﺑ 53

،راﺰﻴﻐﻟا ﻦﻋ ﻞ ﻛذ

ﻰﺑأ و ﺮ ﺌ ﺋ

،ﺊﺑﺎﺒﻴﺴﻟا

لﺎﻗ نﺑﻋءلﺎﻗ

ﻢﻟا

ﻦﺑ دو ﻌ ﺳ ﻗ ﻰ ﺻ ر

ﻪﻠﻟا ﺚﻟﴼﺳ ﻪﻨﻋ

ل وﺳ ر

ﻢﻟا ﻪﻠﻟا ش ﺻ

ﻪﻴﻠﻋ

م ﻗ و

ﺎﻳ ﻖﻠﻗ

نوﺳ ر

ﻢﻟا ﻞﻘﻌﻟا ئ أ

ﻞﺼﻓأ

"

١ ةﻶﺌﺼﻟﺀ ﺎﻐﻳﺎﺜﻴﺑ ﻰﻧﻋ

.

مﻛ

.

"

تذﺬﺑا,ﺆﻟا ﺮ ﺑ

” ٠ ث ﻠﻗ مﺑ ئ آ ل ﺎﻗ

دﺎﻬﺠﻟا ا٠

ﻞﻴﻴﺳﻲ ﺑ

ﻢﻟا

ﺊ ﻜ ﺳ ﻗ

ﻦﻋ

ل وﺳ ز

ﻢﻟا

ﻰ ﻠﺻ

ﻪﻠﻟا.

ﻪﻴﻠﻋ

ﻮﻟز ﻢﻠﺳو

ﺔﻗذﺰﺜﺳا ﻲﺒﻧاﺰﻟ

Sahih al-Buhari..., 4. 44.