PR A C E N A U K O W E A kadem ii im. J a n a D ługosza w C zęstochow ie
Seria: Pedagogika t XVI, 2007
Jerzy ZD A Ń SK I
[rec.] Andrzej K ozera, „Edukacja w polskiej myśli
politycznej (1918-1939)” , Instytut N auk
r
Politycznych Akadem ii Świętokrzyskiej w K ielcach,
K ielce 2006, ss. 552
A ndrzej K ozera należy do w ąskiego grona naukow ców skupiających obec nie uw agę n a historii m yśli politycznej w ośw iacie polskiej. O dzw ierciedleniem Jego zainteresow ań je s t opublikow any dorobek naukowy, obejm ujący publikacje książkow e, m.in.: O św iata w myśli p olityczn ej p o ls h e j pra w icy społecznej w
latach 1 9 1 8 -19 39 (2004), O św iata w m yśli p o litycznej na p rzeło m ie X I X i X X wieku (do odzyskania niepodległości) (2004). N iezależnie od działalności na
ukowej A. K ozera je st działaczem sam orządow ym , pełniącym obow iązki Staro sty Pow iatu Pińczow skiego oraz znanym m iłośnikiem historii Ponidzia.
Celem recenzow anej pracy je st ukazanie, na ile rozw inięta - w poszczegól nych m ch ach politycznych - była myśl dotycząca edukacji oraz zw rócenie uw a gi na różnice w podejściu do tych sam ych problem ów ośw iatow ych przez po szczególne ugrupow aińa polityczne.
M oim zam iarem nie je s t referow anie bogatej treści całej pracy, lecz u kaza nie w najw iększym skrócie pew nych istotnych problem ów w niej zawartych. Otóż godne uw agi je st w skazanie A utora n a ten fakt, że w okresie II R zeczypo spolitej problem y ośw iatow ej m yśli politycznej znajdow ały się w obszarze za interesow ań w szystkich ugrupow ań i co więcej - ju ż w m om encie pow stania partii politycznych każda z nich m iała swój program oświatow)', w yrastający z idei pow stałych w okresie zaborów. Początkow o koncentrow ano się na zada niach scalenia, w ram ach odrodzonego państw a, trzech odrębnych system ów ośw iatow ych, będących dezintegrującą pozostałością po czasach niew oli, a n a stępnie spierano się m.in. o koncepcję now ego ustroju szkolnego.
A utor w nikliw ie, z pełną starannością dokonał szerokiej prezentacji podjętej problem atyki, podkreślając niezw ykle spontaniczny rozwój m yśli politycznej
różnych ruchów i partii w zakresie ośw iaty w okresie dw udziestolecia m iędzy wojennego. Stanowi to dobrą podstaw ę do szerszej dyskusji na obrany tem at.
Z naczenie recenzow anej pracy je s t o tyle istotne, że je st ona pierw szą publi kacją, dającą całościow e spojrzenie na poglądy i koncepcje ośw iatow e ugrupo wań politycznych II R zeczypospolitej, będących w ów czas niezw ykle w ażnym czynnikiem , który sprzyjał rozw ojow i m yśli politycznej w naszym kraju. Pro blem ten m e b y ł dotąd przedm iotem tak kom pleksow ych badań.
Praca ujm uje w ięc problem całościow o, zgodnie z ram am i w yznaczonym i przez definicje w yartykułow ane we „W stępie” i zaw arte tam cezury czasow e, który' dotąd był traktow any fragm entarycznie, także we w cześniejszych publi kacjach A utora. Ograniczano się najczęściej do poglądów politycznych na ośw iatę prezentow anych przez konkretne partie.
Pierw sze w rażenie, jak ie odnosi się z lektury recenzow anej pracy, wiąże się z jej przejrzystą strukturą, co całkow icie potw ierdza bardziej ju ż w nikliw a jej lektura. K onstrukcja przygotow anej przez A. K ozerę pracy je st przem yślana. P ublikacja ta składa się ze: w stępu, siedm iu rozdziałów, z których każdy posiada podobną w ew nętrzną strukturę kom pozycyjną oraz z zakończenia. N a końcu zam ieszczono w ykaz źródeł i literatury.
A utor przedstaw ia koncepcje ośw iatow e najbardziej w pływ ow ych m chów i partii politycznych działających w II R zeczypospolitej, począw szy od prawej strony sceny politycznej, a więc od konserwatystów, przez narodow ych dem o kratów, ruch chrześcijańsko-dem okratyczny, obóz piłsudczykow ski i ludowców' po socjalistów' i kom unistów , z zaznaczeniem , że ci ostatni, choć działali na te renie R zeczypospolitej, w yrażali obcą m yśl polityczną, niezgodną z polską racją stanu. W nikliw ie ukazuje specyfikę poszczególnych m chów politycznych, które przecież niejednakow o akcentow ały poszczególne problem y pojaw iające się w ośw iacie i proponow ały odm ienne podejścia do pojaw iających się problem ów. K ażda partia, w aspekcie poglądów n a oświatę, została szeroko przedstaw iona w osobnym rozdziale. To, że om ówi! je oddzielnie, um ożliw ia z w iększą w ni kliw ością, jasnością i przejrzystością poznać każdy z nich. Takie zestaw ienie ukazuje rów nież istniejącą m ozaikę poglądów, ukształtow aną na bazie plurali zm u politycznego Polski w latach 1918-1939.
K ażdy z siedm iu rozdziałów składa się konsekw entnie z trzech podrozdzia łów. stanow iących odzw ierciedlenie podjętych problem ów badaw czych. Pod rozdziały koncentrują się na źródłach myśli oświatowej - prekursorach, pionie rach i inspiratorach myśli edukacyjnej danego ugrupow ania, propagow anym przez określoną partię ustroju i organizacji szkolnictw a na w szystkich pozio m ach nauczania oraz na zagadnieniach pedeutologicznych, treściach i ideale w y chow aw czym . Taki problem ow o-chronologiczny układ w zakresie każdego roz działu, przejrzyście system atyzuje inform acje, okazując się rozw iązaniem opty m alnym , um ożliw iającym czytelnikow i tw orzenie w łasnych porów nań odnośnie do konkretnych tem atów i inicjatyw realizow anych w określonym czasie przez różne partie i m chy polityczne.
O pracow anie w sposób prawidłow y, obiektyw ny w yznacza kierunki inter pretacji przeszłości.
A utor konsekw entnie przestrzega postaw ionych sobie, jasno określonych ram czasow ych w zakresie analizy problem u. Rok 1918, stanow iący datę po czątkow ą, został, zgodnie z założeniam i, w ielokrotnie przekroczony, co służyło przedstaw ieniu genezy myśli ośw iatow ej poszczególnych ruchów, które własne program y kształtow ały naw et kilkadziesiąt lat wcześniej. Rok 1939, zgodnie z założeniam i A utora, stał się cezurą nieprzekraczalną.
O bok w artości poznaw czych pracy A utor zw raca uwagę na jej walory uty litarne, z czym trudno się nie zgodzić. Podkreśla, że „m yśl polityczna me zna granic czasow ych i być m oże niektóre rozw iązania dotyczące ośw iaty - cho ciażby z uw agi na jej ciągłe reform ow anie, m ogą być przydatne na przyszłość’'. Publikacja je st doskonałymi studium i znakom itą inspiracją dla w szystkich tych, którzy w dobie ciągłych reform ośw iatow ych poszukują optym alnej koncepcji szkoły. R ealizacji tego zadania służy nie tylko niezw ykle przejrzysta struktura książki, o czym ju ż w spom niano, ale także kom unikatyw ny języ k A utora wy pow iedzi.
A. K ozera zastosow ał najbardziej przydatne dla politologii m etody i techniki badaw cze. O parł się na analizie św iadectw myśli politycznej, co um ożliw iło rekonstrukcję m odeli ośw iaty propagow anych przez poszczególne ruchy poli tyczne. Zastosow ał też analizę system ow ą, dzięki czem u ukazał proces ewolucji myśli ośw iatow ej, na tle zm ian politycznych w Polsce O drodzonej. W ykorzysta nie m etody kom paratystycznej pozw oliło uzyskać odpow iedź na pytanie o przy czynę odm ienności spojrzeń poszczególnych partii politycznych na problem oświaty.
W nikliw a analiza dostępnych, różnorodnych źródeł pozw oliła na stworzenie obszernego i bardzo szczegółow ego opracow ania. Badany tem at zrealizow any został w oparciu o rozległą bazę źródłow ą różnego pochodzenia, w tym num.: program y partii politycznych, dokum enty z akt M inisterstw a W yznań R eligij nych i O św iecenia Publicznego, spraw ozdania stenograficzne obrad Sejmu, w czasie których posłow ie prezentow ali stanow iska w łasnych partii wobec ośw iaty w Polsce, rezolucje i uchw ały zjazdów, kongresowy pam iętniki i w spo m nienia oraz publicystykę, artykuły prasow e, prace polityków i działaczy oś w iatow ych.
Praca A. Kozery, choć w zam ierzeniu adresow ana do specjalistów, jest na tyle przystępna w lekturze, że zainteresuje każdego czytelnika, chcącego zgłębić tem at. Tekst uzupełniają liczne przypisy.
Jako m ankam ent m ożna potraktow ać brak indeksu osób.
U zupełnieniem treści zam ieszczonych w pracy m oże stać się studium po św ięcone poglądom na ośw iatę m niejszości narodow ych w Polsce Odrodzonej.
R easum ując, uw ażam , że opracow anie A ndrzeja Kozery stanow i w arto ściow ą pozycję. Przynosi w iele now ych ustaleń i posiada w artość, która znaczą co poszerza i porządkuje w iedzę w obszarze edukacji w polskiej m yśli politycz nej.
