Z EG IPTO LO G II.
I.
L i t e r a t u r a z r o k u 1 9 0 4 .
A . H . G a r d in e r z a m ie ś c ił w o sta tn im to m ie „ Z e its c h r ift d e r D e u t s c h e n M o r g e n la n d is c h e n G e s e lls c h a ft" (L ip s k 1 9 0 5 , str. 2 0 9 — 2 1 6 ) z w ię z łe a p r z e j r z y s t e s p r a w o z d a n ie z b ib lio g r a fii e g ip t o ło g ic z n e j z a r o k 1 9 0 4 . Z a n im m o ż n a b ę d z ie w p o d o b n y s p o s ó b o g a r n ą ć p lo n y o s t a t n ie g o ro k u , d z iś w a r to p o z n a ć p o p r z e d n i, ś w ie ż o z a m k n ię ty b ila n s . G a r d in e r p o d n o s i z m n ó s t w a p ra c t y lk o n a jw a ż n ie j s z e , — z a s t r z e g a ją c , ż e w ię k s z o ś ć n ie w y m ie n io n y c h n ie j e s t b y n a jm n ie j p o z b a w io n a n o w y c h p r z y c z y n k ó w i n o w y c h o ś w ie t le ń m ło d e j, d o p ie r o c o z p ie lu c h w y r o s łe j n a u k i. B ila n s t e n w g łó w n y c h z a r y s a c h w y g lą d a n a s tę p u ją c o :
I.
Zbiory.
Z n a k o m ity p r z e w o d n ik p r o fe s o r a M a sp e r o p o m u z e u m k a ir s k ie m w y s z e d ł w p r z e k ła d z ie a n g ie ls k im J. E . i A . A . Q u ib e lP o w (G u id e to th e C a iro M u seu m , str. V III -f - 5 4 4 ) z p o p r a w k a m i i u z u p e ł n ie n ia m i a u to ra , a E . A . W a llis B u d g e w y d a ł c e n n y k a t a lo g d w ó c h d a ls z y c h s a l e g ip s k ic h B r itish M u seu m (str. 3 0 4 ). W e i l l i S te in d o r ff o g ło s il i z b io r y ź r ó d e ł h ie r o g lif ic z n y c h ,— p ie r w s z y s y n a j s k ie , d r u g i z e p o k i g r e c k o - r z y m s k ie j.II.
Jeżyk.
W ie lk i s ło w n ik j ę z y k a e g ip s k ie g o , w y d a w a n y p r z e z b e r liń s k ą A k a d e m ię U m ie j ę t n o ś c i, za jm u je w c ią ż c a ły s z e r e g p r a c o w n i k ó w p o d k ie r u n k ie m p rof. A d o lfa E rm a n a . T e n ż e p o ło ż y ł n o w ą z a s łu g ę o k o ło w ta je m n ic z a n ia n o w ic y u s z ó w w a rk a n a h ie r o g lif ic z n e , d a ją c — p o z n a n e j g r a m a t y c e — d w a n o w e to m y (X I X i X X ) w „ P o r ta lin g u a r u m o r ie n ta liu m " R e u th e r a i R e ic h a r d a : c h r e s t o m a t y ę i s ło w n ik , n i e z b ę d n e p o d r ę c z n ik i d la p o c z ą tk u j ą c y c h , a w a ż n e i d la s t a r s z y c h u c z o n y c h . V o g e l s a n g z b a d a ł g ł o ś n y p a p iru s b e r liń s k i „ S k a r g i c h ło p a " , L a - ca u o p r a c o w a ł k w e s t y ę p r z e s t a w ie ń (m e ta te z ) w e g ip s k ie j o rto g ra fii; w a ż n e r o z p r a w y w y d a li: E rm a n , S p ie g e łb e r g , i G a r d in e r .III.
H istorya i archeologia.
W r. 1 9 0 4 p o j a w iły s ię d w ie n o w e s y n t e z y h is to r y c z n e , p r z e z n a c z o n e d la s z e r s z y c h kół: B is s in g ’a „ G e-S P R A W O Z D A N I A . 4 1 9 s c h ic h t e A g y p t e n s im U m r is s ” B e r lin , D u n c k e r — str. 1 8 5 ) i — N e w - b e r r y ’e g o i G a r s ta n g ’a „ A s h o r t h is t o r y o f A n c ie n t E g y p t ” (L o n d v n , C o n s t a b le — str. X —i i i). W ie l e p r z y c z y n k ó w o g ło s il i k o p a c z e : L e g r a in , G a r s ta n g , R e is n e r , S te in d o r ff, B o r c h a r d t, N e w b e r r y , P e t r ie , N a v ille , H a ll i t. d. IV .
R e lig ia i M it o lo g ia .
P r a c o w it y E . A . W a llis B u d g e o g ł o sił p o t ę ż n e d w u t o m o w e d z ie ło p. t. „ T h e G o d s o f th e E g y p t ia n s ” ( L o n d y n , M e th u e n — str . 5 2 5 4- 4 3 1 i 9 8 tab lic); W ie d e m a n n z a m ie ś c ił d łu ż s z y a rty k u ł w d o p e łn ia ją c y m to m ie s ło w n ik a b ib lij n e g o H a s t in g ’a, a L a c a u s t a r a n n ie o p r a c o w a ł t e k s t y , z n a le z i o n e w tr u m n a c h ś r e d n i e g o p a ń s t w a . V .B a d a n ia demotyczne
r o b ią w ie lk ie p o s t ę p y ; j e s t t o j e d n a k s p e c y a l n o ś ć d la d r o b n e j t y lk o g a r s t k i z r o z u m ia ła . G riffith i T h o m p s o n p r z e d s t a w ili o w o c e z n o j n y c h s t u d y ó w n a d g ło ś n y m p a p ir u s e m c z a r o d z ie js k im w L e jd z ie i L o n d y n ie , K ra ll z a ś p r o w a d z ił w d a ls z y m c ią g u s w ó j z b ió r d e m o t y c z n y c h c z y t a n e k . V I.H is t o ry a sztu k i.
A . C h o is y o d p o w ia d a w- K s ią ż c e p. t. „ L ’art d e b atir c h e z łe s E g y p t ie n s ” (P a r y ż , R o u v e y r e — str. 1 5 5 i 2 4 ta b lic e ) n a n a s u w a ją c e s ię — k a ż d e m u , k to w id z ia ł p ir a m id y i o lb r z y m ie ś w ią t y n ie — p y ta n ie , ja k im i m e c h a n ic z n y m i ś r o d k a m i p o s łu g iw a li s ię p r z y ic h b u d o w ie E g ip c y a n ie . R u c h liw y S p ie g e l b e r g o b d a r z y ł n a s k r ó t k ą h is t o r y ą sz tu k i (L ip s k , H in r ic h s — str. V III + 8 8 ) , k tó r e j p r z e c z y t a n ie , p o d o b n ie ja k i w ie lu in n y c h p r a c p o p u la r y z a c y j n y c h , p r z e k o n a c z y te ln ik a , ż e i n a tem p o lu p r a w ie w s z y s t k o j e s t j e s z c z e d o z r o b ie n ia . W y n ik i k o p a n ia i b a d a ń P e t r i e ’g o , M o r g a n ’a, A m ć lin e a u i in . n a d p ie r w o c in a m i sz tu k i n a d N ile m — z e s t a w ia u m ie ję tn ie C a p a rt, w d z ie l e (L e s d e b u ts d e l’art e n E g y p t e — B r u k s e lla , V r o m a n t str. 3 1 6 ) , k tó r e n a le ż y d o n a j p o ż y t e c z n ie j s z y c h , ja k ie o d d a w n a p o j a w iły s i ę w z a k r e s ie e g i- p to lo g ii.II.
Wykopaliska w Efezie.
N ie d a w n o d o s t a ło B r itish M u seu m o d rzą d u t u r e c k ie g o firm a n n a p o d j ę c ie w y k o p a lis k w w ie lk ie j ś w ią t y n i A r te m id y w E fe z ie i p o w i e r z y ło k ie r u n e k r o b ó t p . D . G. H o g a r t h o w i. O d r. 1 8 7 4 , t. j . o d c z a s u u k o ń c z e n ia p o s z u k iw a ń , p r o w a d z o n y c h p r z e z n ie ż y j ą c a g o ju ż d zisia j J. T . W o o d a , m ie js c e to n ie b y ło p o r u s z a n e ,— a w ie lk i d ó ł, ta k ic h r o z m ia r ó w ja k p la tfo r m a ś w ią t y n i, s t a ł s ię z a r o s łe m b a g n e m . W ie d z ia n o , ż e p ię c i o s e z o n o w e r o b o t y W o o d a n ie d o p r o w a d z iły d o o s t a t e c z n y c h w y n ik ó w . N ie b a d a ł s z c z e g ó ł o w o d a w n ie js z e j b u d o w li, o d k r y te j n a p o z io m ie n iż s z y m o d g m a c h u h e ll e n is t y c z n e g o , b u d o w li— k tó r ą u w a ż a ł z a d z ie ło k r ó la K r e z u s a . Z m a r ły D r . A . S . M urray, p. F e r g u s o n i in . p r ó b o w a li z a r a d z ić b r a k o w i p r z e z s t u d y a n a d fr a g m e n ta m i, z n a le z i o n y m i p r z e z W o o d a , a ś w ie ż o — a r c h it e k t a u s tr y a c k ie j w y p r a w y d o E fe z u , D r. W il- b e r g , z d ją ł m a ły p la n d a w n e j ś w ią t y n i. N o w a k a m p a n ia H o g a r t h a m ia ła n a c e lu r o z s z e r z e n i e n a s z e j r v ie d z y w ty m k ie r u n k u , a z w ła s z c z a p o s z u k iw a n ie n a d n ie r u in p r z e d m io t ó w o fia r n y c h , k t ó r e b y r z u c iły w ię c e j
4 2 0 S P R A W O Z D A N I A .
ś w ia t ła n a o g r o m n ie w a ż n y k u lt A rtem icfy. O o w o c a c h a n g ie ls k ie j w y p r a w y p o ja w iło s ię w s ie r p n iu r. z . s z c z e g ó ł o w e s p r a w o z d a n ie w l o n d y ń s k im T im e s ’ie . K o p a ć z a c z ę t o w p ie r w s z y m t y g o d n iu p a ź d z ie r n ik a 1 9 0 4 r. i p r o w a d z o n o r o b o t y d o p o ło w y c z e r w c a 1 9 0 5 r. P o u s u n ię c iu sp lą ta n e j g ę s t w i n y i s t o s ó w k a m ie n i, k tó r y m i d ó ł b y ł z a w a lo n y , — o d k r y to p la t fo r m ę w ie lk ie j ś w ią t y n i z V I w ie k u i z r o b io n o d o k ła d n y p la n w s z y s t k ic h je j p o z o s t a ło ś c i. O d s ła n ia ją c p r o s t o k ą tn ą b u d o w lę , k tó r a s t o i w s a m y m śro d k u i b y ła p r a w d o p o d o b n ie p o d s t a w ą ś w i ę t e g o w iz e r u n k u , — d o s z e d ł p. H o g a r t h d o p r z e k o n a n ia , że* n iż e j m ie ś c iła s ię p r z y n a jm n ie j j e d n a ś w ią t y n ia i ż e jej sz c z ą tk i o k a ż ą s ię j e s z c z e g o d n ie j s z y m i b a d a n ia . P r z e r w a ć m u s ia n o r o b o t y s k u tk ie m w ie lk ic h d e s z c z ó w , k tó r e c a łą p o w ie r z c h n ię ś w ią t y n i z a m ie n iły w j e d e n o g r o m n y s ta w . N a tu r a ln e g o o d p ły w u n ie m o ż n a b y ło u rzą d zić, g d y ż d ó ł z n a jd u je s ię o w i e l e n iż e j o d o g ó ln e g o p o z io m u m ie js c s ą s ie d n ic h . J e d y n y m ra tu n k ie m b y ło p o m p o w a n ie , k tó r e z a s t o s o w a n o w k w ie tn iu i p r o w a d z o n o aż d o k o ń c a k a m p a n ii.
O n a j w y ż s z e j , c z y li h e lle n is t y c z n e j ś w ią t y n i, z b u d o w a n e j p o sla - w n e m p o d p a le n iu H e r o s t r a t o w e m ( 3 5 6 p r z e d C h r.), z d o b y t o n o w y c h w ia d o m o ś c i n ie w ie le : d o fr a g m e n tó w , z n a jd u ją c y c h s ię w B r itish M u se u m , d o d a n o t r o c h ę n o w y c h z a b y t k ó w r z e ź b y i s p r a w d z o n o p la n W o o d a , k t ó r y o k a z a ł s ię b a r d z o d o k ła d n y m . C o d o d a w n ie js z e j ś w ią t y n i, k t ó rej b u d o w a z a c z ę t a b y ła o k o ło r. 6 0 0 p r z e d C hr., o d k r y to w i e l e n o w e g o . S ta ła n a ty m sa m y m g r u n c ie , c o je j n a s t ę p c z y n i; w s t y lu i o b r o b ie n iu o w ie le o d n iej b y ła c e n n ie j s z ą . D z iw ić m o ż e , d la c z e g o p ó ź n ie j s z a b u d o w la w z b u d z a ła ta k i z a c h w y t w s t a r o ż y t n o ś c i, ż e n p . P h ilo b iz a n t y js k i z w a ł ją w d z ie le s w o j e m o s ie d m iu cu d a c h ś w ia t a „ je d y n y m d o m e m b o g ó w n a z ie m i“. Ś w ią t y n i a w y w ie r a ć m u s ia ła w r a ż e n ie n a w id z u z p e w n e j o d le g ło ś c i, a n ie m a ło r ó w n ie ż d z ię k i s w e m u u b a r w ie n iu , d ziś s t r a c o n e m u . Z n a le z io n o o k o ło tr z y d z ie s tu n o w y c h f r a g m e n t ó w p a r a p e tu , k t ó r y b ie g ł n a o k ó ł sz c z y tu ś w ią t y n i z V I s tu le c ia : w p o łą c z e n iu z u ła m k a m i, m ie s z c z ą c y m i s ię w B r itish M u seu m , b ę d z ie m o ż n a o d tw o r z y ć o b r a z c a ło ś c i, p r z e d s t a w ia ją c y , — ja k s ię z d a je — w a lk ę a m a z o n e k .
W o o d d o s z e d ł d o g li n ia s t e g o g r u n tu , n a k tó r y m o p ie r a ła s ię b u d o w la z V I -g o w ie k u i u w a ż a ł g o z a d n o c a ło ś c i. T y m c z a s e m , w e d łu g o d k r y ć H o g a r th a , p o d ty m p o k ła d e m g lin y le ż ą fu n d a m e n ty tr z e c ie j ś w ią t y n i, o w ie le m n ie js z e j, z ż ó ł t e g o w a p ie n ia , w y k ła d a n e p ię k n ie g ła d z o n y m , ż y łk o w a ty m m a rm u rem . W śr o d k u , ja k r ó w n ie ż w d w ó c h „ n a s t ę p c z y n ia c h ”, z n a jd o w a ła s ię p o d s t a w a p r o s t o k ą tn a , n a k tó r e j p r a w d o p o d o b n ie sta ł ś w i ę t y p o s ą g . W o k o ło tej p o d s t a w y , k o le j n o r o z s z e r z a n e j i p r z e r a b ia n e j, w z n o s z o n o w s z y s t k ie ś w ią t y n ie . P ie r w o t n a p o d s t a w a b y ła n a jm n ie j sza , z r o b io n a j e s t z o s o b l iw e g o z ie l o n a w e g o k a m ie n ia , b a r d z o m ię k ie g o , w y k a z u j ą c e g o o ś m io ś c ie n n e , c z a r n e ja k k ruk, k r y s z t a ły . P o n ie w a ż jej s p ó d le ż y b liz k o n a m e tr p o d b ru k iem w a p ie n n e g o g m a c h u , w id a ć ż e p o z o s t a ła z j e s z c z e w c z e ś n ie j s z e j b u d o w li. P o d ś w ią t y n ia tr z e c ią z n a le z io n o o lb r z y m ie m n ó s t w o p r z e d m io tó w o fia r n y c h , p r z e s z ło d w a t y s ią c e , z c z a s u o k o ło s ie d m iu s e t la t p r z e d C hr. O d k r y c ie ich j e s t g łó w n y m o w o c e m n o w e g o b a d a n ia A r te m is io n u . S ą tam: r ó ż n o r o d n e k le j n o t y i o z d o b y z m e t a ló w s z la c h e t n y c h , b r o n z u , k o ś c i s ł o n io w e j , k r y s z t a łu g ó r n e g o , sz k ła , te r r a k o ty , b u r sz ty n u , fa ja n su , d r z e w a i żela z a ; p o s ą ż k i b o g in i, fig u rk i z w ie r z ą t, g r u p a p o r c e la n o w a , p r z e d s t a w ia ją c a k lę c z ą c e g o
SP R A W O Z D A N I A . n ie w o ln ik a z d z b a n e m w o d y , b la c h a sr e b r n a , p o k r y t a p o o b u s t r o n a c h a r c h a ic z n e m p is m e m j o ń s k ie m i z a w ie r a j ą c a w id o c z n ie s p is s k a r b ó w i t. d. W o g ó le o d k r y c ie H o g a r t h a m a o lb r z y m ią w a r t o ś ć . W e d łu g u s t a w y tu r e c k ie j, p r z e d m io ty z n a le z i o n e o tr z y m a ją p o m ie s z c z e n ie w c e s a r - sk ie m m u z e u m k o n s t a n t y n o p o lit a ń s k ie m , a le p o n ie w a ż w ie l e z n ic h z n a j d u je s ię w p o d w ó j n y c h i lic z n ie j s z y c h o k a z a c h , n ie m a ło d o s t a n ie s i ę w u d z ia le i B r itish M u seu m .
III. D z i e ł a w a ż n ie j s z e .
S e r v ic e s d e s a n t ią u it ć s d e 1’E g y p te . C a t a lo g u e g ć n ć r a l d e s a n ti- q u it e s ć g y p t i e n n e s du m u s ć e C a ire. N -o s 4 6 0 0 1 — 4 6 5 2 9 . T h e to m b o f T h o u t m ó s is IV , b y H o w a r d C a r te r a n d P e r c y E . N e w b e r r y . W e s t - m in s te r , C o n s ta b le 1 9 0 4 .— 4 0 str. 1 5 0 i 2 8 ta b lic. W p ie r s i p r o f e s o r a M a sp e r o w a lc z y ć m u s z ą s t a le d w a s p r z e c z n e u czu cia; z j e d n e j s t r o n y r a d o ś ć w o b e c k a ż d e g o n o w e g o o d k r y c ia , k a ż d e g o „ o b ja w ie n ia " n o w y c h s k a r b ó w fa r a o ń s k ic h , r a d o ś ć u c z o n e g o , k s ię c ia e g ip t o lo g ó w , w id z ą c e g o , ja k d o t y c h c z a s o w a w ie d z a z a o k r ą g la s ię , w y p e łn ia i u tw ie r d z a ; z d r u g ie j j e d n a k s t r o n y d y r e k t o r g i z e h e ń s k ie g o m u z e u m (k tó r e d z iś z G iz e h n ic n ie m a w s p ó l n e g o i m ie ś c i s ię o d tr z e c h la t w d z ie ln ic y K a s r - e l - N i l w s a m y m K a ir z e ), m u s i n ie r a z n a r z e k a ć w o b e c n a tło k u c e n n y c h n o w o ś c i, w y m a g a ją c y c h w ie le tru d u w u p o r z ą d k o w a n iu , o d p o w ie d n ie m u s t a w ie n iu w s a la c h m u z e a ln y c h i o p is a n iu d la n o w y c h ,,g u id e “’ó w . O d k r y c ia ta k c z ę s t e s ą i tak o b fite , ż e o s t a tn i p r z e w o d n ik p o z b io r a c h , w y d a n y w r. 1 9 0 2 , d z iś ju ż w y m a g a s z e r o k ic h d o p e łn ie ń . T a k ie g o p o d w ó j n e g o u c z u c ia h o jn ie d o s t a r c z a p r o f e s o s o w i M a sp e r o p. T e o d o r M. D a v is . Z a le d w ie g r o b o w ie c T h u tm o s is a IV , o d k r y t y z p o c z ą tk ie m 1 9 0 3 r., a o t w a r t y 3 lu t e g o t e g o ż ro k u , p r z e d k ilk u m ie s ią c a m i d o c z e k a ł s ię w y m ie n io n e g o w y ż e j o p r a c o w a n ia , g d y p . D a w is o g ła s z a ś w ia t u n o w e z d o b y c z e , o lb r z y m ie g o z n a c z e n ia : z n a le z ie n ie s k a r b ó w X V III-te j d y n a s t y i. R z e c z y , z n a le z i o n e w g r o b o w c u T h u tm o s is a IV , w y s t a w io n e s ą ju ż w m u zeu m K a irsk iem ; n a jw ię k s z ą z a ś u w a g ę z w r a c a w s p a n ia ły w ó z w o j e n n y , a ra c z e j j e g o fr a g m e n ty , b o g a t e w b a r d z o c ie k a w e n a p is y , r y s u n k i i s z c z e g ó l n ie w a ż n e p o d o b iz n y u ja r z m io n y c h p le m io n . C z ę ś ć o d k r y ty c h p r z e z s ie b ie p r z e d m io tó w , d o s t a ł p. D a v is d la a m e r y k a ń s k ic h m u z e ó w ; w z b io r a c h k a ir s k ic h z o s t a ło i tak 5 2 8 n u m e r ó w ! S ą to p r z e w a ż n ie n a jr ó ż n o r o d n ie js z e w a z y , sp o d k i, d z b a n y , k u b k i, figu rk i, w a łk i n a p a p ir u s y , b r a n s o le tk i, a m u le ty i s y m b o le ż y cia , — n o s z ą c e n a j c z ę ś c ie j , im ię w ła ś c ic ie la , fa r a o n a T h u tm o s is a IV , w n a jk r ó ts z e j fo r m ie tak w y g lą d a ją c e . N a o s o b n ą w zm ia n
k ę z a s łu g u ją fr a g m e n ty tk a n in (nr. 4 6 5 2 6 — 4 6 5 2 9 ) , — p r z e d e w s z y s tk ie m c z ę ś ć s z a t y A m e n o t h e s a II,— d o w o d z ą c e , ż e s z tu k a ta n a ó w c z a s z n a jd o w a ła s ię w s t a n ie w y s o k ie j d o s k o n a ło ś c i. .
4 2 2 S P R A W O Z D A N I A .
A n n a le s du S e r v ic e d e s a n tiq u ite s 1'E g y p te . T o m V . K a ir 1 9 0 4 . W ie lk a 8 -k a , str. 2 8 6 . Z lic z n y m i r y s u n k a m i i ta b lic a m i.
T o w a ż n e p e r y o d y c z n e w y d a w n ic t w o e g ip t o lo g i c z n e , k tó r e d o p i e r o w 1 8 9 9 r. z o s t a ło z a ło ż o n e , z a jm u je j u ż b a r d z o p o c z e s n e m ie j s c e w r z ę d z ie w s p ó łz a w o d o w y c h p u b lik a c y j (Z e itsc h r ift fur a g y p t i s c h e S p r a c h e u n d A lte r th u m s k u n d e ; — R e c u e il d e tr a v a u x r e ła tifs a la p h ilo s o p h ie e t a 1’a r c h e o lo g ie ć g y p t i e n n e s e t a s s y r ie n n e s ; -— R e v u e e g y p to lo g iq u e ; — T r a n s a c t io n s a n d P r o c e e d in g s o f th e s o c i e t y o f B ib lic a l a r c h e o lo g y ; — S p h in x i in .). T o m o s t a tn i m ie ś c i d w a d z ie ś c ia k ilk a r o z p r a w , p r z y c z y n k ó w i s p r a w o z d a ń , — w j ę z y k u fra n c u sk im , a n g ie ls k im i n ie m ie c k im . N ie z m o r d o w a n y p r o fe s o r M a sp e r o p o d a je (w ra z z B a r s a n tim ) s z c z e g ó ł y , t y c z ą c e s ię w y k o p a lis k o k o ło p ir a m id y U n a s a — i b a d a n a p is y g r o b o w c a H ik u m sa u f, k tó r a ż y ła w p o ło w ie V w ie k u , z a p ie r w s z e j e p o k i p e r s k ie j, ja k o te m ś w ia d c z y s t y l h ie r o g lif ó w i s t u d y a p o r ó w n a w c z e n a d d a w n ie j o d k r y ty m i g r o b o w c a m i. O p is u je n a s t ę p n ie d w a p o m n ik i k s ię ż n ic z k i A n c h n a sn o fir ib r i,. o d k r y te w K a r n a k u p r z e z p . L e g r a in a , b a r d z o w a ż n e d la h is t o r y i p r z e w a g i te b a ń s k ie j z a X X V I d y n a s t y i i z d a je s p r a w ę z r ó ż n y c h p r a c k o n s e r w a to r s k ic h . J e r z y L e g r a in o g ła s z a w y n ik i k o p a n ia k a r n a c k ie g o z d w u c h la t u b ie g ły c h , s tr o ją c w y k ła d w p y s z n e f o t o t y p ie p a r y s k ie g o z a k ła d u B e r tr a n d a , a j a k o in s p e k t o r - r y s o w n ik m u z e a ln y , d ru k u je „ N o t e s d ’in s p e c t io n ”. I n n e p r a c e fr a n c u s k ie z a m ie ś c ili A h m e d B e y K a m a l (o fr a g m e n ta c h p o m n ik ó w z n a d D e lty ) , D a n in o s - P a s z a ( w y k o p a lis k a w M e tr a h y n e h ), S o b h i J ó z e f A r if (F a ju m i B e n is u e fj, B is s in g i D a r e s s y . O s ta tn i z w y m ie n io n y c h p o d a je n a p is y h ie r o g lif ic z n e , z n a jd u j ą c e s ię w m u z e u m a le k s a n d r y js k ie m , p o ś w ię c o n e m p r z e d e w s z y s tk ie m s t a r o ż y t n o ś c io m g r e c k im i r z y m sk im , a le z a w ie r a ją c e in r ó w n ie ż tr o c h ę z a b y t k ó w fa r a o ń s k ic h . S z e r o k ie s p r a w o z d a n ie z n a jd u je m y o o d s ł o n ię c i u p o m n ik a M a r ie tte ’a, sta r a n ie m rzą d u e g ip s k ie g o , d. 17 m a r c a 1 9 0 4 r. S ł y n n y t e n e g i p t o l o g (1 8 2 1 — 1 8 8 1 ), w i e l c e z a s łu ż o n y o k o ło r a to w a n ia r o z g r a - b ia n y c h s z c z ą t k ó w n a d n ilo w e j p r z e s z ło ś c i, tw ó r c a m u z e u m b u la c k ie g o , g d z ie b e z p ie c z n e s c h r o n ie n ie z n a la z ł d y o r y t o w y C h e fr e n , n ie ś m ie r t e ln y S z e y c h - e l - B e le d i t y le a r c y d z ie ł,— le ż y n a K a s r - e l - N il, o b o k p o t ę ż n e j ś w ią t y n i u m iło w a n y c h p r z e z s ie b ie s k a r b ó w , p r z y S z a r e M a r ie tte - P a sz a , a p ó łt o r a ro k u te m u n a d g r o b e m w z n ie s io n o m u p ię k n y p o m n ik d łu ta P u e c h a .— Z p is z ą c y c h p o a n g ie ls k u — J e r z y A . R e is n e r z a p o z n a j e n a s z o w o c a m i e k s p e d y c y i u n iw e r s y t e t u k a lifo r n ijs k ie g o , a J a n G ar- s t a n g , p r o fe s o r w s z e c h n ic y liw e r p o o ls k ie j , z o d k r y c ia m i w B e n i H a s s a n ; t e k s t y r e lig ij n e z n a le z io n y c h p r z e z n ie g o s a r k o f a g ó w o b ja ś n ił p. L a c a u . P r z y c z y n k i d a ją R o b e r t M on d , H . W . S e t o n - K a r r i F lin d e r s - P e tr ie . P r a c ę n ie m ie c k ą o g ło s ił G. S c h w e in fu r t h , o c h w a ś c ie L e liu m T e m u le n tu m L . w s t a r o e g ip s k ic h g r o b a c h . P ią t y r o c z n ik k a ir s k i p r z e d s t a w ia s i ę w c a ło ś c i b a r d z o o k a z a le i p o w a ż n ie .
