Widok H.C.M. Vogt, Studie zür nachexilischen Gemeinde in Esra-Nehemia (Werl 1966)

SPRAWCfZTDANfA' J f B t f ^ N Z J K 137

ślił n ie m a ły już w tej ch w ili dorobek n au k św jp jp olsk iej b ib listy k i, u k azał jednak pm iiazn e zadania, jak ie n a b ib listó w n ak ład a m . in. reform a litu rg ii. W zw iązku z tym ks. prof. S. Ł ach zap ow ied ział p rzygotow an ie pod egid ą se k c ji b ib listy k i K UL kortiih tarzy do n o w y ch czytań m szaln ych ; p « k i | i | l i ł , że tego rodzaju p rzed sięw zię­ ciom sp rostać d ziś m ożn a je d y n ie poprzez p racę zespołow ą, do k tórej zaproszeni są w s z j j c y b ib liści w P o lsce. O bsad zenie k ated r b ib listy k i w sem in ariach d u ch ow ­ n ych p rzez 2-3 b ib listó w um0| l i w i im w y d a jn ą p racę n ie ty lk o w ram ach d iecezji czy zakonu, le c z ró w n ież a k ty w n e w łą c ze n ie l | ę do p racy służącej dobru całego K o­ ścioła w P olsce.

U c zestn icy K on gresu w y b ra li n a n o w e iH c io le c ie władzfJjSIHćji Ipłw IW i r P o l­ sk ich. P o n o w n ie z o sta li w yb ran i: ks. p rof. dr S. Łach, ks. doc. dr S. G rzybek i ks. prof. dr J. S tęp ień . O brady V III K a p jk fe u l zakończyła w sp ó ln a m o d litw a d zięk ­ czyn na.

V III K on gres B ib lis tó w P olsk icłijfstan ow i k o lejn e ogn iw o coraz bardziej za zę ­ biającej się w sp ó łp r a cy w szy stk ich b ib listó w w d zied zin ie badań l i|i j & s z e c h n i a n f i ich w y n ik ó w . T ym razem o b r sa y u p ły n ę ły pod znakiem rozp racow ania jednego problem u — h e rm en eu ty k i b ib lijn ej. Z agad n ien ie to zostało om ów ion e w refe ra ­ tach o b ejm u jących bąd ź całość p rob lem atyk i, bądź w a sp ek cie szczegółow ych za­ stosow ań regu ł h erm en eu tyczn ych . Z jazd sta w ia ł so b ie c el n ie ty le bad aw czy, ile raczej in form u jący o p rob lem ach w sp ó łcz esn e j h erm en eu tyk i, z tym w ięk szym za­ tem uznan iem tr zeb a stw ierd zić, że zw łaszcza w referatach om aw iających zagad ­ n ien ia szczeg ó ło w e p releg en ci u k a zy w a li p rop ozycje n o w y ch rozw iązań. D ysk u sja po referatach p otw ie rd ziła słu szn o ść w yb oru h e rm en eu ty k i jako tem atu obrad i je­ go w ielk ą a k tu a ln o ść " W łaściw y b o w iem rozw ój stu d ió w b ib lijn y c h zakłada dobrą znajom ość w arsztatu n ||ik o w e g o ||d z ię k i k tó rej dojść n t t ln a do orygin aln ych w y ­ nik ów . N a p o d k reśle n ie za słu g u je ró w n ież fak t, ż e organizatorzy p otrafili s t w o r z j j m iłą atm osferę obrad, k f j r e u p ły n ę ły pod znakiem szczerej w y m ia n y m y śli

i

Ztif nachexlltschen Gemeinde in EsTa-Nehemia, W erl 1966, ss. XIX H. C. M. V o g t , S tudie

+ 162.

A u tor p o d ją ł się c ałościow ego op ra­ co w a n ia p oszczególn ych term in ó w za ­ chodzących w E zd -N eh , charak teryzu ją­ cych w ja k ik o lw iek sp osób gm inę, którą tw orzą Ju d ejczycy,| p ow racający z n ie ­ w o li b ab iloń sk iej. W zakres za in tereso ­ w ań V o g ta w ch od zą g łó w n ie ta k ie p o ję ­ cia, jak Izrael, A m , Juda, G ola oraz te r­ m in y w y w o d z ą ce się od n ich . N ad to a u ­ tor n ie o m ieszk a ł zająć się — i to b ar­ dzo fiź ^ ^ iio ło w o — zasadn iczym i zrze­ szen ia m i ń iep rzyjaciói, p rzeszk ad zający­ m i G oli w resta u ra cji ś w i ą | | i | | | v od b u ­ d o w ie m u ró w m ia sta Jeru zalem i w

przep row ad zeniu w ew n ętrzn ej reform y, zaprojek tow anej przez Ezdrasza, g łó w ­ nego bohatera drugiej części d zieła kro­ n ik arsk iego E zd-N eh.

N ie ulega w ątp liw o ści, że tak ie ca ło ­ ściow e opracow anie uzup ełn ia d otych ­ czasow e w yraźn e braki w tym zakresie. Dotąd zajm ow ano się li ty lk o w y ja śn ia ­ niem p oszczególnych pojęć, bez ich w z a ­ jem n ej relacji, nierzadko na m argin esie czy ok olicznościow o. T ak np. G. von Rad w artykule, liczącym za led w ie 7 stron, w y ja śn ia p o ję cie jiSrä’e l i j'h ü d tm *. L. R ost in terp retu je term in 'a m w ram ach i Das G eschichtsbild des ch ro n istisc h en W erkes, BWANT 1930, s. 19—25.

138 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E

cljfcgo starejgö T estam en tu 2. E. W ürth - w ein o ig |w ia ok rc śleń ie 'a m jggi’ a re z’\ w Starym t e s t a m e n c ie . . U w aża,,on, że te r­ m in p ow yższy oznacza utychJjvszystkicli, k tórzy s t | Ł w jask raw ym p rzeciw ień ­ s tw ie do „ iŁ d u B ożego” *. W yniki .tej pracy n ie p y ły zbyt przekonyw ające, skoro H . H.-jEłrosheide p o d Ä pod ostrze d ysk u sji * H f f j1 W ürthw eina. d otyczące g łó w n ie Oznaczenia f i p B o j l f c i a w { S S - - N e h 4. L. R ost zw raca u-w feę na różne nijiżBw ości =|riterprjetacji n azw y narodu *pj(branego }iśra’el u =prorokśW*.; T oteż E zd -N eh p ozostał nietk n ięty. Ten sam adtbr zajął się ponadto genezą term i­ n i # qä hal i 'edäh. W EzdSÜfeh znajdu- jeSIjię jednak ty lk o p ierw szy z inlch. P o - j f f l e 'a m uw zględnion o w tej p racy bar- |jj§j| p o b ie ż n ie 8. A . K apelrud bada Ezd 7-jj| oraz N eh 8 w a s p e k ® tó ffy k a l- SSW iSusiłując rozw iązać p r & le m y z w ią ­ ż c i e z autorstw em tych rozdziałów . J a k ­ ko lw iek ty lk o w sposób pob ieżny om a­ w ia term in y odHBfeące się do grup sp o­ łeczn ych w E zd-N eh, to m ożn a znaleźć w jego pracy niejed ną cen ną u w a g ę 7. G. A. D a n ell p o św ięcił dużo u w agi o k re­ śle n iu jiśra ’el w S ta ry m T estam en cie. S ą d zi jednak, że n azw a ta „[...] d eals q u ite b riefly with-Ö ie w o rk o f th e <ühro- n icler” 8. N ic Więc dziw nego, że dla E zd- -N eh p ośw ięca S f i l d w i i 4 stron y P | | y czym znalazł je szc ze m iejsce dla .o m ó ­ w ie n ia p ojęcia j ‘h ü d im . A . R. H ujst ogranicza się w sw oich bad aniach do term in ó w jiSrä’el oraz q ä h a l, ale to głó w n ie w P w t. N ad to u w zględ n ia k ró t­ ko N eh 13 10. , J D. W. K ritzin ger opra­ cow ał trzy p o f t t S q ä h a l, Jed a h i 'a m , jed n ak w ram ach całego Starego T e sta ­ m entu. Owszem , zaznacza krótko, co m o­ że oznaczać term in q ä h a l w E zd-N eh « . W. K essler zajął się „u m ieiscow ien iem ” T rito -lza ja sza w ram ach h istorii i o ś ­

cienn ych religii. W ty m celu bada

sk rzętn ie h istoryczn o-religijn e środow i­ sko Izraela okresu następ u jącego b ezp o­ średnio po n ie w o li bab iloń skiej. M iędzy

* D ie B ezeichnungen fü r Land u n d V o lk i m A l t e n T esta m e n t, (W :I P rocksch-Fest- sc h rift, T ü b i n g e n 1934, s. 141—147.

8 D er 'a m fia’n rez im A lie n T estam ent, B W A H T 1936, s. 51—69.

4 Ju d a als onderdeel va n h e t perzische

R i j k , G G T R . 54: 1954, s . 73—76.

5 I s r a e l b e i den P ropheten, B W A N T 1938. « .D ie V o r s t u f e n v o n K irche und S vn aa d q g i m A lte n Testam ent. Eine w dr^eschich^U che U ntersuchung, B W A N T 1 9 3 8 m s. 23—31, lÄ p p li 65—75.

7 The Q u j||sio ji:!j|o / A utorship | | | the

Ezra-in n y m i :||t t n u j e się p ojęciam i o k r eśla ją ­ cym i mSepaSaSców Iw a e la , jak i c ^ c i ISiieizraSM ej w A gg, Zeh 1—8, M l oraz E zd-N eh 11.

N ie u lega w ą tp liw o ści, ż e praca V o g - ta stan ow i n ovu m w J Ö ie tle u r y w k o ­ w y ch i ^m arginesow ych opracow ań, k tó ­ re u k aflilWiMiE dotychczas. W ynik i, do k tórych d o ^ ilS I ilu to r , s ą jtakże ciekaw e. O graniczę się <M“ zasSdfticzyełi, dotycząc cych pod staw ow ego d l Ü l S n i a p o w ra ca ­ jących z n ie w o li J u ie jcz y k ó w , a miikno- w ic ie gólah. P o jęc ie to je st okFeiUeniem zbi ^ | | Ä . m ^ ® m n a iM ad zef-gru pę lud zi. W Ezd 9-10 wiąże- się;; I f i Ś ę z n iKge^gżifeabilońską. W E ® | 6, 21 p ier- w o tn ie (źródło aram ejsk ie!) oznaczało ty ­ le; ;|co nieSBśJa. T erm in ten z a w iera w s i l e asp ek t tffljHWyw n y , g<!$ż S k r e śla g fin ffiju k a ra n ą ||f# § j||fg B o g a za g r ljc h y . Stąd 11J u d e jc d ß B H charalfteryzuje ja ­ ko ,,u |ip fW |zo r|y |ch do n iew o li na k arę”. D o m in i jący jest'ijied n ak asp ek t pozy­

ty w n y , gdyż od n osi jlsif do gm iny

u w oln ion ej p r z e z -Ś o g a z n ie w o li. .O d ­ cień p o zy ty w n y zo sta je rozszerzony n a p o jęc ie „reszty” . Z w łaszcza w E zd 9—10 G o lę n a leży u to żsa m ić z pojęciam i: „reszta”, „p ozostałość”, „kołek od n a ­

m io tu ” rar znaczeniu sym bolicznym ),

, .o d B ||e ” oraz „m ur obronny”. Jakk ol­ w iek gm ina Ä i i ä a się w zasadzie tylko z plem ion Ju d y i B en jam in a, niem niej rep rezen tu je ca ły Izrael. Jako naród Izrael B óg o ||ą ( |||r ł g m in ę od obcęgo elem en tu i p o sta w ił p od „P raw o”. W su m ie p o jęcie ö b la n a le ż y zrozum ieć ja j ko: p o w ra ca jm y (z n ie w o li JudejCZyCy) lu b ci, którzy w ró cili, c zy też gm ina sk ład ająca się z tych , którzy p ow rócili. T ylk o w Ezd 6, 21 zn aczy „n iew o lęf.

B yć m oże w y n ik i, do których doszedł V ogt, są p op raw n e. O cierają s ię one jednak n a k ru ch ych fun dam entach. Otóż p rzy tego rodzaju bad aniach, gdzie w ia ­ domo, że n a M lj ś ć sk ład a s ię ü H l i źród eł i szereg u llip ełn ie ń , k tórych d i i k on ał nie zn an y narti autor, w y stęp u ją

--N arratlve. A. L exica l Investigation, L o n d o n 1944.

8 S tu d ies i n t h e N am e Israel In th e Old T esta m e n t, L o n d o n 1946.

ft T a m ż e , s. 281—284.

10 Der N am e Israel im D eu tero n o m iu m , O T S R . 9: 1951, s . 65—106.

11 QehaizmJahwe. W a t d i t i s e n tö f e d a a - r a a ? | j ! | | g behoort, g fjjjm e g e n 1957, s. 45 n n .

12 S tu d ie xür\ re K e S ö s e n f e u J S o n im er­ ste n nachęg&Uschen JahrhuniU rt und zu r A uslegung von Jesaja 56—66, W Z H R . 6: 1956/57, s. 41—74.

S P R A W O Z D A N I A I R E C E N Z J E 139

c j i ę t za sa d n ic sS jp iie d a k to r z e E zd-N eh, n ie m ożna ogran iczyć się do sam ej a n a ­ liz y tek stu . A u tor w id o cz n ie o tym w ie ­ dział, sk o ro sw oje, zresztą gru n tow n e b ad an ia p op rzed ził om ó w ien iem źródeł w E zd -N eh . N ie są to jed n ak w ła sn e sp o strzeżen ia k r y ty czn o -litera c k ie, ale o p a r te ’ w y łą c z n ie na znanej, zw łaszcza w k ołach k a lŚ t a p ilj , I n tr o d u c tio n d la B ib le A . j j j f ® § |§ ||] i A . F eu illeta . N ie m am a äiiiiäru w y stą p ić p rzeciw p o w a ­ d z e n au k ow ej tej in trod u k cji.; N ie ob ra­ żę jed n ak n a p ew n o M ||r . H. L usseau, autora cz^Ici dotyczącej d zieła kron ik ar­ sk ieg o , g d y p ow iem , że n ie je st on w y ­ rocznią w k w estia c h k r y ty c zn o -liter a c ­ k ich E zd-N eh.

V ogt n ie m ia ł zam iaru p od ać zn acze­ n ia teologiczn ego poszczególnych o k re­ śleń gm in y w E zd -N eh . J est natom iast rzeczą oczy w istą , ż e kronik arz p otrak to­ w a ł teo lo g iczn ie n o w y etap h isto rii Izra­ ela, za in icjo w a n y d ek retem wyzwbrejńioj- w y m Cyrusa, i tę m y śl teologiczn ą p rze­ p row ad za k o n sek w en tn ie pop rzez całe

djjfeło. Zresztą w yniBt, do których do­ chodzi autor, zaw ierają w so b ie teologię. N ad to autor p olem izu je bardzo d e lik a t­ n ie, ale po m istrzow sk u z takim u czo­ nym , jak M ow inckel, zarzucając m u, że n ie u w zg lę d n ił charakteru teologiczn ego liczb y 1 2, dotyczącej w szy stk ich p le ­ m ion, ofiar, dnia złożen ia d arów itp., a ta liczb a p ow tarza s ię rzeczyw iście, zw łaszcza w E zd 4, 1 — 6, 22. N ieE fpo- strzegł się ijuw et, ż e eo ipso w chod zi |u ż w zakres teolöjgii bib lijnej. Są to p o ­ w a żn ie jsze m an k a m en ty p racy V ogta.

P atrząc na ca ło ść trzeb a jednak

stw ierd zić, że rozp raw a doktorska V og­ ta, nap isan a pod au sp icjam i rektora Szkoły B ib lijn ej OO. F ran ciszk an ów w Jerozolim ie E. P axa, z a słu g u je n a u zn a­ nie i sta n o w ić będzie n a długo pom oc dla dalszych badań nad geneza gm in y pow racających z n ie w o li bab iloń sk iej Jud ejczyków .