su/ha. Stwierdzono wiêkszy sp³yw sk³adników nawozowych z powierzchni zlewni poni¿ej zbiornika ni¿ przed nim. Jakoœæ wód Ma³ej Panwi (najczêœciej II i III kla-sa czystoœci w wiêkszoœci wskaŸników) wynika³a z dop³ywu œcieków z punktowych ognisk zanieczyszczeñ oraz wykorzystanego area³u uprawianych gruntów rolnych (ok. 70%) i zu¿ycia nawozów mineralnych, a w konse-kwencji ich sp³ywu powierzchniowego. Zanieczyszczenia
powstaj¹ce na terenie zlewni, z powodu dzia³alnoœci gospodarstw domowych i z dzia³alnoœci rolniczej, zasila³y wody rzeki w ró¿nym stopniu. Woda przed zbiornikiem nios³a wiêkszy ³adunek biogenów ni¿ powsta³ w zlewni. Wskazuje to na mo¿liwoœæ importu zanieczyszczeñ z innych czêœci zlewni przez dop³ywy do Ma³ej Panwi.
Inwentaryzacja substancji niebezpiecznych zrzucanych do œrodowiska wodnego
w dorzeczu Odry
Franciszek Nowacki*, Ewa Baran*, Roman Œliwka*, Sylwia Maruñczak*,
Maciej Tyralski*, Rafa³ Serafin*
Na prze³omie 2003 i 2004 r. Konsorcjum Firm tworzone przez Politechnikê Warszawsk¹, Przedsiêbiorstwo Geolo-giczne POLGEOL S.A. w Warszawie, Przedsiêbiorstwo Geologiczne we Wroc³awiu PROXIMA S.A. i Politechnikê Wroc³awsk¹ wykona³o inwentaryzacjê substancji niebez-piecznych odprowadzanych przez zak³ady przemys³owe do wód powierzchniowych na obszarze Polski. Zadanie by³o zlecone i finansowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej, a koordynowane przez Departament Zasobów Wodnych Ministerstwa Œrodowiska w Warszawie. Stanowi³o ono jeden z elementów programu przygotowañ Polski do wst¹pienia do Unii Europejskiej w obrêbie obszaru negocjacyjnego „Œrodowisko” obej-muj¹cego m.in. plan implementacyjny Dyrektywy 76/464/EWG z 4 maja 1976 r. w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje odprowadzane do œrodowiska wodnego oraz tzw. dyrektyw „córek” 82/176/EWG, 83/513/EWG, 84/156/EWG, 84/419/EWG, 86/280/EWG, 88/347/EWG i 90/415/EWG.
Wdra¿anie zaleceñ Dyrektywy 76/464/EWG na obszar Polski odbywa siê wielotorowo z uwzglêdnieniem wprowadzenia przepisów prawnych reguluj¹cych dopusz-czaln¹ zawartoœæ substancji niebezpiecznych w wodach, iden-tyfikacjê zrzutów zawieraj¹cych te substancje, objêcie ich stosownymi pozwoleniami administracyjnymi, wdro¿enie zasad postêpowania oraz wprowadzenia nowych rozwi¹zañ technicznych, technologicznych i organizacyjnych w podmio-tach gospodarczych stosuj¹cych substancje niebezpieczne.
Docelowy efekt ekologiczny zostanie osi¹gniêty poprzez wyeliminowanie zrzutów substancji umieszczonych na Liœ-cie I oraz stopniow¹ redukcjê substancji umieszczonych na Liœcie II Dyrektywy 76/464/EWG. Problemem pozostanie nagromadzenie substancji niebezpiecznych w osadach den-nych rzek, jezior i wód przybrze¿den-nych oraz w organizmach ¿ywych.
W ramach prezentowanego zadania, po raz pierwszy w Polsce, wykonano przegl¹d gospodarki wodno-œciekowej i badania œcieków odprowadzanych z ponad 1250 przedsiê-biorstw. W przypadku stwierdzenia wystêpowania substancji niebezpiecznych z Listy I lub Listy II wykonywano dodatko-we badania osadu dennego i organizmów ¿ywych akdodatko-wenu bêd¹cego odbiornikiem œcieków. Dotyczy³o to szczególnie rzek, z których ujmowane s¹ wody powierzchniowe wyko-rzystywane do zaopatrzenia ludnoœci w wodê do spo¿ycia.
W toku przeprowadzonych prac w ponad 1250 zak³adach produkcyjnych rozpoznano: profile produkcji i
procesy technologiczne, stan uregulowañ formalno-praw-nych zrzutów œcieków przemys³owych do wód powierzch-niowych b¹dŸ do kanalizacji, stan infrastruktury technicznej systemów podczyszczania i oczyszczania œcie-ków przemys³owych wraz z inwentaryzacj¹ zamkniêtych obiegów wody oraz wykonano badania laboratoryjne œcie-ków w aspekcie rozpoznania zrzutu substancji niebez-piecznych do wód powierzchniowych lub kanalizacji.
Na obszarze dorzecza Odry i zlewni rzek Przymorza badaniami objêto 550 zak³adów przemys³owych, z czego najwiêksza iloœæ przypad³a na województwa dolnoœl¹skie, œl¹skie, wielkopolskie i zachodniopomorskie. W strukturze wielkoœci inwentaryzowanych zak³adów dominowa³y fir-my du¿e zatrudniaj¹ce >250 osób (47%) oraz firfir-my œrednie zatrudniaj¹ce 51–249 osób (34%); firmy ma³e zatrud-niaj¹ce <50 osób stanowi³y 19% ogólnej liczby badanych zak³adów. Nale¿y podkreœliæ, i¿ inwentaryzacja by³a wykonywana w okresie dynamicznie zachodz¹cych proce-sów restrukturyzacyjnych, zmian proceproce-sów produkcji i procesów technologicznych, przeobra¿ania b¹dŸ likwida-cji przedsiêbiorstw, wskutek czego ponad 120 zak³adów odmówi³o zgody na przeprowadzenie inwentaryzacji. Stwierdzono, ¿e zdecydowana wiêkszoœæ zak³adów odpro-wadza œcieki do kanalizacji (76%) na podstawie umów cywilno-prawnych, a pozosta³e 24% — bezpoœrednio do wód powierzchniowych lub do ziemi. Stwierdzono, ¿e zarówno umowy cywilno-prawne, jak i pozwolenia wod-no-prawne, maj¹ wiele wad, nie spe³niaj¹ wymagañ nowych rozporz¹dzeñ Ministra Œrodowiska. W skali dorzecza Odry spoœród ankietowanych zak³adów tylko kil-kanaœcie mia³o nowe pozwolenia wodno-prawne wydane w 2003 r. z uwzglêdnieniem zasad zrzutu substancji szcze-gólnie szkodliwych.
Badania laboratoryjne ukierunkowane na okreœlenie zawartoœci substancji niebezpiecznych w œciekach wyka-za³y, ¿e stopieñ obci¹¿enia œcieków tymi substancjami nie jest du¿y. Wœród zanieczyszczeñ szczególnie szkodliwych najwiêkszy problem stanowi kadm oraz zwi¹zki ropopo-chodne; nie stwierdzono natomiast problemu emisji rtêci i zwi¹zków chloroorganicznych. Dzia³em powoduj¹cym najwiêksz¹ emisjê zanieczyszczeñ niebezpiecznych w œciekach s¹ zak³ady zwi¹zane z przerobem i obróbk¹ meta-li. Bardzo czêsto substancje niebezpieczne dostaj¹ siê do wód powierzchniowych wskutek niedoskona³ego stanu infrastruktury oczyszczaj¹cej œcieki przemys³owe, braku zamkniêtych obiegów wody, podczyszczalni oraz oczysz-czalni sektorowych obejmuj¹cych dane ci¹gi technologicz-ne. Zwrócono uwagê na problem podnoszenia kwalifikacji osób odpowiedzialnych za gospodarkê wodno-œciekow¹ w 1094
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 11, 2004
*Przedsiêbiorstwo Geologiczne we Wroc³awiu PROXIMA S.A.,ul. Wierzbowa 15,50-056 Wroc³aw
zak³adach, jak równie¿ osób zatrudnionych w urzêdach wydaj¹cych pozwolenia wodno-prawne. Jednym z g³ównych wniosków prezentowanej pracy jest zalecenie zweryfikowania lub wydania po raz pierwszy pozwoleñ wodno-prawnych. Do wyj¹tków w tym zakresie nale¿¹ zak³ady przemys³u spo¿ywczego, elektrownie i elektro-ciep³ownie, kopalnie zrzucaj¹ce wody do³owe posiadaj¹ce uporz¹dkowane sprawy formalno-prawne.
Zalecono przygotowanie i zrealizowanie szerokiego programu badawczego w zakresie oceny stopnia
zagro¿e-nia substancjami niebezpiecznymi wód powierzchniowych i wód podziemnych z nimi zwi¹zanych, wykorzystywa-nych do zaopatrzenia ludnoœci w wodê do spo¿ycia.
Stwierdzono, ¿e Minister Œrodowiska w wymaganym zakresie realizuje plan implementacyjny Dyrektywy 76/464/EWG, przy czym na podstawie przeprowadzonej analizy formalno-prawnej, zalecono wprowadzenie nowe-lizacji zapisów wydanych rozporz¹dzeñ dotycz¹cych sub-stancji niebezpiecznych.
1095
