Idea wybrania Izraela według Oz 9, 10-17

Grzegorz Rafiński

Idea wybrania Izraela według Oz 9,

10-17

Studia Theologica Varsaviensia 34/2, 5-28

Studia Theol. Vars. 34 (1996) nr 2

KS. GRZEGORZ RAFIŃSKI

IDEA WYBRANIA IZRAELA WEDŁUG OZ 9,10-17

T r e ś ć : Wstęp; 1. Tekst Oz 9,10-17; 2. Analiza literacka Oz 9,10-17; 3. Analiza semantyczna Oz 9,10-17; 4. Analiza pragmatyczna Oz 9,10-17; Zakończenie.

W S T Ę P

D o n a jb a rd z ie j c h a ra k te ry s ty c z n y c h ry só w m e n ta ln o śc i h a g io ­ g ra fó w zaliczy ć tr z e b a p rz e k o n a n ie , że n a le ż ą o n i d o lu d u w y b ra n e g o p rz e z B o g a. O d o b r a z u Ż y d ó w , k tó rz y p rz e n o s z ą p rz e z w ieki id eę w y b ra n ia , n ie tru d n o p rze jść d o p e w n e g o s te re o ty p u w id z e n ia Ż y d ó w (ta k ż e dzisiejszy ch ) - ja k o lu d z i, k tó rz y u w a ż a ją siebie za „ le p s z ą ” c z ą stk ę lu d z k o śc i. Ź le p o ję ta d u m a , p o w ią z a n a z p o c z u c ie m w y ż sz o ­ ści n a d in n y m i, b u d z i słu sz n ą n iechęć. G d y c z y ta m y B iblię m o ż e m y je d n a k z a u w a ż y ć , że o d rz u c e n ie ta k ro z u m ia n e j d u m y nie c h a r a k ­

te ry z u je ty lk o w ra ż liw o śc i u k s z ta łto w a n e j w szk o le E w an g elii. S p o ty ­ k a m y w B iblii p r o r o k a , O z e a sz a , k tó r y ju ż w V III w ie k u p rz e d C h ry s tu s e m p rz e p ro w a d z ił b a rd z o k o n s e k w e n tn ą k ry ty k ę fałszyw ie ro z u m ia n e j d u m y Iz ra e la , w y n ik a ją c e j z h isto ry c z n e g o f a k tu w y ­ b r a n ia te g o lu d u p rz e z B o g a. L o g ik a m yśli O z e a sz a je s t ź ró d łe m refleksji nie ty lk o n a d id e ą w y b ra n ia Ż y d ó w , ale ta k ż e m u si z a s ta n a w ia ć c z ło n k ó w lu d u N o w e g o P rz y m ie rz a , w k tó ry m żyw e je s t ciąg le n ie b e z p ie cz e ń stw o try u m fa liz m u .

O z e a sz je s t je d y n y m p ro ro k ie m - p isa rz e m P a ń s tw a P ó łn o c n e g o .

Całe przepowiadanie Ozeasza osadzone jest w wydarzeniach historioz-

bawczych. Można nawet powiedzieć, że prorok tam dopiero czuje się

pewny swej argumentacji, gdzie może znaleźć dla niej potwierdzenie

w historii

. O zeasz sięga d o p rzeszło ści p o to , a b y z ro z u m ie ć te ra ź n ie jszo ść. N ie p o p rz e s ta je n a z d e m a s k o w a n iu fałszy w o ści h is ­ to ry c z n e j d u m y Iz ra e la , ale p rz e n o si o strz e swej k ry ty k i ta k ż e w te ra ź n ie jszo ść, w y k a z u ją c z ep su cie in sty tu c ji re lig ijn y ch i p o lity c z ­ n y ch , k tó re sta n o w iły f u n d a m e n t e g zy sten cji lu d u w y b ra n e g o . N a tym tle p r o r o k p rz e d s ta w i je d y n y m o ty w w y b ra n ia Iz ra e la , k tó ry m

6

KS. GRZEGORZ RAFIŃSKI _[2]

jest miłość Boga, - nie historyczne zasługi Izraela. Jego wizja idei

wybrania jest niezwykłe czysta i wzniosła. Można określić Ozeasza

mianem Bożego kontestatora, który zaprasza do krytycznego widze­

nia świata, włącznie z instytucjami sakralnymi.

Kontestując konsekwentnie historyczną dumę Izraela, Ozeasz

burzy ostatnią podstawę nadziei Izraela. Obwieszcza nieuchronność

katastrofy, której nie zapobiegnie odwoływanie się do historycznych

zasług (do idei „wybrania”). Wedle proroka lud nie ma żadnej

podstawy do domagania się od Boga miłosierdzia. Nie jest nią

odwołanie się do historii, nie jest nią „ucieczka” w kult. Dla ludu

wybranego nie stanowi też rozwiązania szukanie sojuszy politycz­

nych. W wizji totalnej zagłady pozostaje jedyne światło - Bóg

wszechmocny, którego miłość nie ma granic i który oczekuje

nawrócenia. Lud nie zasłużył sobie w żaden sposób na łaskę. Jeśli

nadejdzie zbawienie, to nie będzie ono rezultatem przeszłych zasług

Izraela. Zbawienie idzie „z przyszłości” . Owa wizja „nowego świa­

ta ” , powstałego na zgliszczach starego, otwiera księgę Ozeasza na

perspektywę Nowego Przymierza.

Przedstawiona powyżej logika proroka Ozeasza ma odzwiercied­

lenie w tekście Oz 9,10-17, który stanowi przedmiot analiz w niniej­

szym artykule. W artykule przeprowadzimy egzegezę perykopy

w czterech etapach. Po zaproponowaniu przekładu, opartego na

krytyce tekstu (1), zajmiemy się analizą literacką (2) i semantyczną

perykopy (3). Zakończy niniejszy artykuł rozważenie aspektu prag­

matycznego tekstu (4).

1. TEKST Oz 9,10-17

Księga Ozeasza dotarła do nas w formie bardzo niekiedy znie­

kształconej. Dotarcie do wersji tekstu najbardziej zbliżonej do

oryginału i - co za tym idzie - wierny przekład tekstu domaga się

przedyskutowania szeregu problemów z zakresu krytyki tekstu.

W niniejszym artykule proponujemy następujący przekład tekstu Oz

9,10-17 (po którym podamy dyskusję z zakresu krytyki tekstu2):

10. Jak winne gronaa na pustyni,

znalazłem Izraela;

ja k na pierwszy owoc figowego drzewa

(rodzącego po raz pierwszy)

patrzyłem na waszychc przodków;

2 Odnośniki uczynione małymi literami (a,b,c... itd) wskazują na elementy tekstu dyskutowane przez nas w części dotyczącej krytyki tekstu.

oni przyszli do Baal-Peor

i oddali sięd hańbie,

i stali się wstrętni

ja k ten, kogo kochalf.

11. Jak ptak uleci

chwała) Efraima:

nie będzie urodzin, ciąży ni poczęcia,

12. a choćby nawet wychowali synów,

Ja ich zgładzęg spośród ludzi:

biada im samym,

kiedy się od nich oddalęh\

13. Efraim, widzę go

ja k (drugi) Tyr, zasadzony (jak drzewo) na łące';

Efraim

wyda jednak swych synów na rzeźK

14. „Daj im, o Jahwe...

Co dasz?

Daj imk łono bezpłodne,

i piersi wyschnięte!”

15. Cała ich złość1 (dokonała się) w Gilgal,

tam też zacząłem ich nienawidzieć.

Z powodu czynów nieprawych

wyrzucę ich z mego domu;

nie będę ich więcej miłował.

Wszyscy ich książęta są buntownikami.

16. Efraim został pohitym,

wysechł ich korzeń

-nie przyniosą już więcej owocu;

a nawet gdy porodzą,

Ja sprawię, że umrze drogi owoc ich łona.

17. Mój Bóg ich odrzuci,

gdyż Go nie słuchali:

8 KS. GRZEGORZ RAFIŃSKI [4]

a) Winne grona: TM zawiera 1. mn. kfnbjm: „jak kiście winogron

/ j ak winogrona” . Wersja LXX, zawierająca rzeczownik w 1. poj. (hos

stafylen = hebr. k cnb = „jak kiść winogron / jak winogrona”), nie

zmienia zasadniczo sensu.

b) Jak na pierwszy owoc figowego drzewa (rodzącego po raz

pierwszy):

TM zawiera tekst: kbkwrh b t’nh br’sjt; LXX: kai hos

skopon (Qa: sykon) en syke proimon. Tekst LXX może sugerować

lekturę hebr. wkbkr b t’nh (od bkr = „szukać”). Problematyczna jest

obecność słowa br’sjth w TM („rodzące po raz pierwszy”). Aparat

krytyczny BHS proponuje pominąć to słowo. LXX nie zawiera

odpowiednika tego wyrażenia. H.W. W o l f f 3 umieszcza je w nawia­

sie, traktując je jako glossę, nieobecną w niektórych wersjach. F.I.

A n d e r s e n - D.N. F r e e d m a n 4 pozostawiają to słowo jako

część tekstu oryginalnego („in its first season”). Jeśli br’sjt jest

oryginalne, to musi być związane z t ’nh, oznaczającym drzewo figowe.

c) Waszych przodków: TM zawiera sufiks drugiej osoby 1. mn.

( ’bwtjkm), poświadczony przez przekłady Heksapli. LXX natomiast

ma 3 os. 1. mn. (auton, co dawałoby hebr. ’bwtjhm), wydające się być

korekturą uwarunkowaną przez kontekst. Zachowujemy lekcję TM,

stanowiącą lectio difficilior.

d) Oddali się: idziemy w przekładzie za TM, który ma wajjin-

nazeru, od nzr. „oddać się, poświęcić się” . LXX zawiera

apellotridthesan, wskazujące na hebr. wajjazuru, od zwr: „oddalić

się” .

e) Wstrętni jak ten, kogo kochali: TM ma Sqwsjm k ’hbjm. Lektura

podana przez LXX (hoi egapemenoi hos hoi ebdelygmenoi, od­

powiadałaby hebrajskiemu sqwsjm k a ’ahubim (inf. z sufi), co daje

jednak sens trudny (H.S. N y b e r g5: „niemożliwy”) do przyjęcia.

Istnieją jeszcze dwie możliwości lektury hebr. tekstu spółgłoskowego:

’ohabam (por. Oz 3,1) lub me’ahab (por. Oz 2,7-15). Możliwości

interpretacyjne odzwierciedlone są w przekładach współczesnych:

„jak ich Przyjaciel” (H.W. Wolff6), „jak ten, którego kochali”

(Einheitsubersetzung7), „like their lover” (J.L. M a y s8), „jak ktoś,

kto ich kochał” (F.I. A n d e r s e n - D.N. F r e e d m a n9), „jak to,

3 H.W. W o l f f , Dodekapropheton 1: Hosea, Neukirchen - Vluyn 1965, s. 221. 4 F.I. A n d e r s e n - D .N. F r e e d m a n , Hosea. A New Translation with

Introduction and Commentary, Garden City - New York 1980, s. 536n.

5 H.S. N y b e r g , Studien zum Hoseabuche. Zugleich ein Beitrag zur Klärung des

Problems der alttestamentlichen Textkritik, Uppsala 1935, s. 70n.

6 H.W. W o I f f , dz. cyt., s. 221.

7 Die Bibel Altes und Neues Testament. Einheitsbersetzung, Freiburg - Basel - Wien 1980.

8 J.L. M a y s , Hosea. A Commentary, London 61988. 9 F.I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n , Jz. cyt., s. 536n.

co k o c h a li” ( C E I 10). O b a sensy

’hb:

sens p o d m io to w y i p rz e d ­ m io to w y , są m o żliw e i n ależy je b ra ć p o d u w a g ę łącznie.

1)

Chwała:

T M m a d o sło w n ie „ ic h c h w a ła ” . S u fik s 3 os. pl. w n a sz y m tłu m a c z e n iu z n ik a ze w zg lęd ó w sty listy czn y ch . T M z a w ie ra p o n a d to rze c z o w n ik w 1. p o j.

kbwd

(„ c h w a ła ” ), L X X zaś su g e ru je 1. m n . (

hai doxai autön).

g)

J a ich zgładzę:

id ziem y za T M , k tó r y m a c z a so w n ik w P iel (■

wesikkaletim

: d o sł. „ u c z y n ię ich b e z d z ie tn y m i” ). L X X z a w ie ra p a sy w n e

atekriothesontai

(” b ę d ą p o z b a w ie n i d zieci” ), co o d p o w ia d a ­ ło b y w o k a liz a c ji

wśklw;

p o r. B ib lia T y sią clecia (w yd. 2): „ b ę d ą ich p o z b a w ie n i” .

h )

Kiedy się od nich oddalę:

le k tu r a h e b r.

bśwrj

m o że iść w trz e c h k ie ru n k a c h , zależn ie o d p iso w n i te g o w y ra ż e n ia , o d p o w ia d a ją c e j o b ra z o w i fo n e ty c z n e m u tek stu :

- p rz y jm u je m y , że

śwr

je s t a lte rn a ty w n ą p iso w n ią d la

swr

— „ o d ­ d a lić się, o p u śc ić ” . T a k in te rp re tu ją te k s t (z m ie n ia ją c

ś

n a

s):

F .I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n i tłu m a c z C E I 12. M o ż liw o ść tę p rz y jm u je też a p a r a t k ry ty c z n y

Biblia Hebraica Stuttgartensia.

- m niej p r a w d o p o d o b n a je s t le k tu ra

swr

z a m ia s t

śwr.

C z a so w n ik

swr

o z n a c z a „ w ę d ro w a ć , je ź d z ić ” o ra z „ s trz e c ” (zo b . B D B 13, F. S c e r b o 14). H .W . W o l f f 15 u trz y m u je , że

śwr

o z n a c z a „ a b re is e n ” (?) i tłu m a c z y „ w e n n ich v o n ih n e n w eg z ieh e” .

- H .S . N y b e r g 16 j a k o p o d ło ż e p ro p o n u je a ra b .

t ’r

= „m śc ić się” , je d n a k sens ta k i nie m a p o św ia d c z e n ia w ST. T y m n iem n iej

d o p u s z c z a go a p a r a t k ry ty c z n y B H S („ in u lc isc e n d o m e o ” ).

- L X X m a

sarx mou (

=

bśrj)

, co d a w a ło b y sens: „ c ia ło m o je o d n ic h ” (d o m y śln ie: o d d a li się).

i)

Jak (drugi) Tyr, zasadzony (jak

drzew o)

na

łące: L e k tu r a w iersza 13 je s t n iezw y k le d y s k u s y jn a . W y sta rc z y w sk a z a ć d w a p ro b le m y . H e b r.

Iswr

m o ż e o z n a c z ać , zale żn ie o d w o k a liz a c ji (lu b n iezn aczn ej z m ia n y p iso w n i): „ T y r ”

(swr),

„ s k a lę ”

(swr),

„ łu p m y śliw e g o ”

(sajid).

W y ra ż e n ie h e b r.

bnwh

zaś m o ż e o d n o s ić się d o „ p a s tw is k a ” , a lb o d o

10 La Sacra Bibbia. Edizione ufficiale della CEI, Roma 1974. 11 F.I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n , dz. cyt., s. 536n. 12 Dz. cyt.

13 A Hebrew and English Lexicon o f the Old Testament, With an Appendix Containing

the Biblical Aramaic, based on the Lexicon o f W. G e s e n i u s as transl. by E.

R o b i n s o n, ed. by F. B r o w n, S. R. D r i v e r, C. A. B r i g g s, s. 1003. 14 F. S c e r b o, Dizionario ebraico e caldaico del Vecchio Testamento, Firenze 1912, s. 386.

15 H.W. W o l f f , dz. cyt., s. 221. 16 H.S. N y b e r g, dz. cyt., s. 70n.

17 Nearly every word in this verse constitutes a problem. A ll together, they make

translation and interpretation pratically impossible; F.I. A n d e r s e n - D .N . F r e -

10 KS. GRZEGORZ RAFIŃSKI _[6]

„synów” . Istnieje kilka możliwych kombinacji interpretacyjnych

wiersza 13, mających oparcie w tradycji przekazu tekstu:

- Pierwsza z nich jest wskazana przez przekład Teodocjona

(.Efraim kathos eidon eis petran pefyteumenoi hoi hyiofautou).

- Inną lekturę wiersza 13 podaje LXX {Efraim, hon tropon eidon,

eis the ran parestesan ta tekna auton, kai Efraim tou exagagein eis

apokentesin ta tekna autou). Wersję LXX przyjmują za podstawę

lektury wiersza 13: przekład C EI18, J.L. M a y s 19 oraz H.W.

W o 1 f f° , a z polskich komentatorów - J. D r o z d 21 oraz tłumacz

drugiego wydania BT, S. S t a ń c z a k22, i tłumacz BP, R. M a r k -

1 o w s k i23.

H.W. W o l f f wybiera lekturę TH, odpowiadającą wersji LXX

(eis theran parestesan ta tekna auton), ale zamiast masoreckiego Iswr

stwlh bnwh, czyta on: Isjdst Ih bnjw24. Jako prawdopodobną wskazuje

Wolff także wersję Teodocjona (por. Achmim.: ,,vidi ephraim sicut

rupem in qua filii eius plantati sunt”)25, ale przyjmując ją trzeba by

zmienić lekturę TM z Iswr na ’l-swr lub cl-swr.

18 „Efraim, lo vedo, ha fatto dei figli m a preda su luoghi verdeggianti.

Efraim tuttavia condurrä i figli al macello” 19 J.L. M a y s, dz. cyt., s. 131 n. 135:

„Ephraim, as I have seen, has made his sons a hunter’s prey. Ephraim shall bring forth his sons to slaughter” .

20 H.W. W o l f f , dz. cyt., s. 221. Ostatecznie W o l f f opowiada się za wersją wiersza 13 zbliżoną do LXX:

"Ephraim, wie ich sehe,

hat. seine Söhne zum Jagwild gesetzt. Nun muß Ephraim ausziehen lassen zum Schlächter seine Söhne” .

21 J. D r o z d, Księga Ozeasza. Wstęp - P rzekład-K om entarz - Ekskursy, w: Księgi

proroków mniejszych. Ozeasza - Joela - Amosa - Abdiasza - Jonasza - Micheasza. Wstęp - Przekład z oryginału - Komentarz (Pismo święte Starego Testamentu, t. 13, cz.

1), Poznań 1968, s. 94:

’’Efraim - jak widzę - z dzieci swych czyni zwierzynę, Efraim prowadzi na rzeź swoich synów.”

22 „Efraim jak widzę

-czyni zwierzyną dziką swoje dzieci; Efraim prowadzi na rzeź swoich synów.” 23 „Efraim jak to widziałem

-postępuje ze swymi dziećmi jak ze zwierzyną; dlatego też Efraim będzie musiał

wydać swych synów na rzeź.”

24 „(Ephraim) hat seine Söhne zum Jagdwild gesetzt”.

- T rz e c ią m o ż liw o ść le k tu ry p o d a je T M za w ie ra jąc y

tfriäweh

(näweh =

„ p a s tw is k o ” ), w ed le k tó re j o trz y m u je m y sens: „ E fra im , j a k w idzę, (p rz y c h o d z i) d o T y ru , z a s a d z o n y n a p a s tw is k u ” . W e d łu g W o l f f a n a jm ło d sz y e ta p h is to rii te k s tu p rz e k a z u je T M , e ta p p ie rw o tn y o d z w ie rc ie d la L X X , zaś T e o d o c jo n i A c h m im . z a w ie ra ją w ersję cz a so w o p o ś re d n ią . H .S . N y b e r g26 cz y ta w. 13 w s p o s ó b b a rd z o specyfyczny. U z n a je z w ro t

k ’s r-r ’jt j

za tr u d n y d o z ro z u m ie n ia w k o n te k śc ie i dzieli go n a d w a czło n y : 1)

k a ’äsera

= „ ja k A s z e ra ”

(h

fin a ln e je s t rz a d k o u ż y w a n e p rz e z O z); 2)

re’t

(ja k o st. cstr. rz e c z o w n ik a

r ’jt),

k tó re a u to r in te rp re tu je w sensie p o tw ie rd z o n y m p rzez in sk ry p c ję M eszy:

rjt Ikms

w lm b = „ e in S c h a u sp ie l fü r K e m o sh u n d M o a b ” 27.

F .I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n 28 c z y ta ją Tr ja k o „ p la c e ” (c h o d z iło b y o B a a l- P e o r) , tzn . w sensie n o m in a ln y m ; p o z o s ta w ia ją

r ’jtj

j a k w T M ;

Iswr

(k o ry g o w a n e często j a k o

sąiid,

„ f o o d ta k e n in th e h u n t ” ) in te r p r e tu ją ja k o alu zję d o B a a la T y ru

(swr),

p o z o s ta w ia ją c m o żliw o ść in te rp re ta c ji

swr

w sensie „ ro c k , d e ity ” 29.

N a s z w y b ó r w ersji o p ie ra m y n a z a ło ż e n iu d ą ż e n ia d o m a k sy m a ln e j w ie rn o śc i w o b e c T M . In te rp re tu je m y

Iswr

ja k o w sk a z a n ie n a T yr:

swr.

Z a c h o w u je m y

stlwh,

w sensie „ z a s a d z o n a ” , z ro z u m ia le ja k o a lu z ja d o d rz e w a fig o w eg o z w. 10. „ N a rz e ź ” : d o sło w n ie „ n a teg o , k tó r y czyni rz e ź ”

j) D a j im: u ż y ty tu w zw ro cie

tn-lhm

im p e ra ty w

ten

(w. 14b) m o że b y ć p o w tó rz e n ie m d w ó c h o s ta tn ic h lite r w y ra z u

titten,

w y stę p u ją c e ­ go w w. 14a. C h o ć w e rsja d łu ż sz a je s t p o tw ie r d z o n a p rzez L X X (A Q ), to m o ż e b y ć w y n ik ie m k o re k c ji te k s tu 30. A p a r a t k ry ty c z n y B H S d o p u s z c z a m o żliw o ść, że cały w. 14 je s t n ie o ry g in a ln y m d o d a tk ie m ( „ to t v a d d ? ” ). Z a c h o w u je m y b rz m ie n ie T M , k tó re - j a k z o b a c z y m y niżej - d o b rz e m ieści się w s tru k tu rz e O z 9 ,1 0 -1 7 .

26 H.S. N y b e r g, dz. cyt., s. 70n.

27 W rezultacie N y b e r g proponuje następującą lekturę: ’’Ephraim ist wie die Aschera (k a ’äsera)

die ein Schauspiel (re’t) für Tyrus ist (Iswr), auf eine Aue gepflantzt;

und Ephraim ist bereit, hinauszuführen zum Schlächter seine Kinder” .

28 F.I. A n d e r s e n - D.N. F r e e d m a n , dz. cyt., s. 536n. 29 Ich przekład ma następującą postać:

”1 saw Ephraim as in that place, by the Rival - (a fig tree) planted in a meadow

- Ephraim indeed brought his children to the Slayer.”

3 Por. G.H. P a t t e r s o n , The Septuagint T ext o f Hosea Compared with the

12 KS. GRZEGORZ RAFIŃSKI _{[ 8 ]}

k) Złość: TM ma 1. poj. f h (z sufiksem 3 os. 1. mn). Tę lektu­

rę zachowuje H.W. W o l f f 31 oraz F.I. A n d e r s e n - D.N.

F r e e d m a n 32 i CEI33. LXX proponuje 1. mn. hai kakiai ( =

racotam ).

1)

Został pobity: pozostawiamy lekturę masorecką czasownika nkh

jako pasywne hukkah (Hofal). LXX ma aktywne eponesen, sugerują­

ce hebr. hikkah (Piel).

2. ANALIZA LITERACKA Oz 9,10-17

W niniejszym punkcie uzasadnimy wskazane w temacie artykułu

granice perykopy (Oz 9,10-17), omówimy miejsce perykopy w kon­

tekście, po czym zanalizujemy jej strukturę wewnętrzną.

2.1. Granice perykopy

Identyfikacja perykopy 9,10-17 jako jednostki literackiej wynika

przede wszystkim z faktu, że zarówno perykopa poprzedzająca

(9,1-9), jak i następująca (10,1-15), tworzą jednostki o wyraźnie

określonych granicach i w ten sposób wskazują granice analizowanej

przez nas perykopy. Tekst zawarty między tymi perykopami obej­

muje Oz 9,10-17. Dziesiąty rozdział wprowadza nową perykopę, na

co wskazuje imię Izraela, które jest (często) znakiem początku nowej

jednostki literackiej (Oz 10,1; por. Oz 9,1; 10,9). Oz 9,10 wprowadza

nowy obraz i nowy temat w stosunku do perykopy poprzedzającej,

który jest kontynuowany aż po wiersz 1734. Oz 9,17 należy do

perykopy rozpoczynającej się w Oz 9,10, ponieważ sufiks w jin f ’asem

koresponduje z wierszem 16 (por. srsm, b tn m )35.

2,2. Kontekst perykopy Oz 9,10-17

Księga Ozeasza posiada dwie części. Po rozdziałach 1-3, skupio­

nych wokół obrazu małżeństwa i dzieci Ozeasza, następują rozdziały

31 H.W. W o l f f , dz. cyt., s. 221.

32 F.I. A n d e r s e n - D .N. F r e e d m a n , dz. cyt., s. 536n. 33 Dz. cyt.

34 Niesłusznie rozdziela tekst Oz 9,10-17 na dwie perykopy J. D r o z d, dz. cyt., s. 93-94. Tekst Oz 9,10-14 tytułuje on: „Kara za zbrodnie w Baal-Peor” , zaś Oz 9,15-17 - „Kara za zbrodnie w Gilgal” .

35 Zob. H. W o l f f, dz. cvt., s. 208-210; F.I. Andersen - D .N . Freedman, dz. cyt., s. 537.

4 -1 4 . O z 9 ,1 0 -1 7 je s t częścią szerszej p o d je d n o s tk i 9 ,1 -1 0 ,1 5 , z a w ierając ej m e ta fo ry zw ią z a n e z ż y w n o śc ią i u p r a w ą ro li36.

2.3. S tr u k tu r a p e ry k o p y O z 9 ,1 0 -1 7 P e ry k o p a O z 9 ,1 0 -1 7 sta n o w i je d n o s tk ę lite ra c k ą z a w ie ra ją c ą dw ie p a ra le ln e części, o b e jm u ją c e w iersze 10—14 i 1 5 -1 7 . O b r a z o rg a n iz a c ji te k s tu w y n ik a z o b se rw a c ji d o ty c z ą c y c h ro z w o ju tre śc io w e g o (lo g ik i) te k s tu , z a n a liz y p o d m io tó w z d a ń i u ż y ty c h k o le jn o fo rm c z a s o ­ w n ik o w y c h . Z a u w a ż a ln a je s t p rz e m y ś la n a s tr u k tu r a te k s tu , co nie m o ż e dziw ić, jeśli p a m ię ta sie, że m a m y d o cz y n ie n ia w O z z te k s te m p o e ty c k im , w k tó r y m n a tc h n io n y p o e ta s ta ra n n ie d o b ie ra sło w a.

a) R o z w ó j tre śc io w y te k stu .

R o z p o c z y n a p e ry k o p ę w iersz 10, k tó r y sta w ia w c e n tr u m h isto rię . W fo rm ie w y ro c z n i Bożej je s t p rz e d s ta w io n y Iz ra e l z o k re s u p o b y tu n a p u s ty n i i z o k re s u p rz y b y c ia d o B a a l - P e o r . '

- T e k s t z m ie rz a d o o g ło sz e n ia k a ry w o b e c Iz ra e la w sp ó łc z e sn e g o O ze aszo w i. K o n s e k w e n c ją k u ltu b o ż k ó w p ło d n o śc i b ęd zie b e z p ło d ­ n o ś ć k o b ie t (w. 11), śm ie rć dzieci (w. 12ab) i o d d a le n ie się J a h w e (w.

12cd).

- T r u d n y w. 13 je s t o p ise m a k tu a ln e j sy tu a c ji Iz ra e la (w. B a b : o p is s ta n u d o b r o b y tu ) i p o tw ie rd z e n ie m n a d c h o d z ą c e j k a ry (w. 13cd). Z a c h o d z i p y ta n ie , czy p o d m io te m te g o w iersza je s t p r o r o k , czy B óg. J e s t to raczej d a lsz y ciąg w y ro c z n i B ożej, n a co w sk a z u je sło w o r a l t i z w iersza 13 (p rz e tłu m a c z y liśm y je ja k o „ w id z ę ” ), k tó r e w id en ty czn ej fo rm ie w y stę p u je w w ie rsz u 10, w k tó ry m p o d m io te m je s t w łaśn ie B ó g („ p a trz y łe m ” ).

- K o ń c z y p ie rw sz ą część te k s tu m o d litw a p r o r o k a o sp e łn ien ie o b ie tn ic y u c zy n io n ej p rz e z B o g a (w. 14).

36 Zob. E.M. G o o d , The Composition o f Hosea, Svensk Exegetisk Arsbok 30 (1966) 2.1-63. Autor ten następująco dzieli księgę:

„PART I: Chs. 1-3, Marriage and Children

Ch. 1 (Prose) Gomer and Symbolically Named Children 2.1-3 The Reveal o f the Names

2.4-17 Punishment and Restoration

2,18-25 Restoration and Reveal o f the Names Ch. 3 (Prose) Punishment and Restoration PART II: Chs. 4-14

4.1-3 General Accusation 4.4-5,7 Knowledge and Harlotry 5,8-8,14 Turning

9.1-10,15 Metaphors o f Food and Farming 11.1-14,, 1 Egypt

14.2-9 Turning

14 KS. GRZEGORZ RAFIŃSKl _[10]

- Wzmianka o Gilgal w w. 15, podnosząca analogiczny jak w. 10

wątek odniesienia się do historii, rozpoczyna nową pod-jednostkę

(Oz 9,15-17). Wiersze 15-16 mają z powrotem charakter wyroczni

Bożej. Z powodu zdrady w Gilgal Jahwe obwieszcza koniec swej

miłości do Efraima, który ma stać się uciekinierem.

- Podmiotem wiersza 17 - analogicznie do w. 14 - jest prorok.

Dyskutuje on być może z tymi, którzy kontestowali jego orędzie

w imie fałszywie pojętej wiary w Jahwe37.

Wynikające z powyższego zestawienia następstwo tematów w Oz

9,10-17 można przedstawić następująco:

w. 10: Historia (pustynia; Baal-Peor);

w. 11-12: Bóg zapowiada nadejście kary;

w. 13a: Obserwacja dotycząca sytuacji Efraima;

w. 13b: Ciąg dalszy zapowiedzi kary;

w. 14: Modlitwa proroka o realizację kary;

w. 15a: Historia (Gilgal);

w. 15bc: Bóg zapowiada nadejście kary;

w. 16a: Obserwacja dotycząca realizacji kary;

w. 16bc: Ciąg dalszy Bożej zapowiedzi kary;

w. 17: Stwierdzenie proroka o realizacj kary.

b) Na strukturę perykopy wskazuje też zmienność podmiotów

zdań, które układają się w następującą logiczną sekwencję:

w. 10-13: mowa Jahwe;

w. 14: modlitwa proroka;

w. 15-16: mowa Jahwe;

w. 17: słowa proroka.

Wiersz 15f podkreśla odpowiedzialność przywódców kraju.

c) Z powyższym planem koresponduje obraz użycia form czaso­

wnika:

w. 10: Czasowniki w czasie narracji;

w. 11-12: Imperf. (ew. perf. conv., wyrażający obietnicę kary);

w. 13a: Czas narracji;

w. 14: Imperatywy w zwróceniu się proroka do Jahwe;

w. 15a: Czas narracji (wzmianka o Gilgal);

w. 15bc: Imperfectum w obietnicy kary;

w. 16a: Czas narracji - realizacja kary;

w. 16bc: Czasowniki w imperfectum;

w. 17: Jussywy w zwróceniu się proroka do Jahwe.

31 Por. H.W. W o 1 f f, dz. cyt., s. 208-210; F.I. A n d e r s e n - D .N. F r e e d m a n ,

W iersze 15 i 16 łą c z ą się d z ięk i p o d o b ie ń s tw u fo n e ty c z n e m u m ięd zy śrjhm srrjm (15c) i srśm (1 6b) .

S u m u ją c trz y g ru p y w sk a z a n y c h p o w yżej p ra w id ło w o śc i tre ś ­ c io w y ch i fo rm a ln y c h o trz y m u je m y o b ra z p e ry k o p y , k tó r a dzieli się n a d w ie p o d -s e k c je : O z 9 ,1 0 -1 4 i O z 9 ,1 5 -1 7 . T e k s ty z a w a rte w O z 9 .1 0 -1 4 i 9 ,1 5 -1 7 są p rz y ty m p a ra le ln e :

a) T e m a ty c z n ie: w iersz 16 z a w ie ra o d n ie sie n ie d o te m a tu b e z p ło d ­ n o ści i śm ierci dzieci, z a z n a c z o n e g o w cześniej w w. 1 1 -1 2 o ra z - d o te m a tu k a ry , k tó r y w z b u d z ił m o d litw ę p r o r o k a w w. 14;

b) Z e w z g lę d u n a u ż y te sło w n ictw o : z w ro t g m k j jld w n z w. 16 p o d e jm u je z d a n ie k j ’m -jg d lw ’t- b n jh m z w . 12; p o n a d to w w. 16 i w. 11 p o w ta rz a się to sa m o sło w o bLn.

3. A N A L I Z A S E M A N T Y C Z N A O z 9 ,1 0 -1 7

P o e ty c k o ść te k s tu O z 9 ,1 0 -1 7 w y ra ż a sie nie ty lk o w p rz e m y śla n e j s tru k tu rz e i g rze e le m e n tó w fo rm a ln y c h , ale i w w y s tę p o w a n iu ja k b y d w ó c h p ła sz c z y z n z n a c z en io w y c h te k stu . P o d w a rs tw ą d o s ło w n ą u k r y ta je s t w a rs tw a d o m y ś ln a , su g e ro w a n a alu z y jn ie p rz e z p r o r o k a . C ałe p ię k n o i siła te k s tu sta je się w id o c z n e ty lk o d la teg o , k to p o tra f i w n ik n ą ć w sp ecy ficzn y św ia t sk o ja rz e ń p r o r o k a i o d c z y ta ć w te n s p o s ó b u k r y tą w a rstw ę te k stu . T e k s t m u si sta c sie p rz e d m io te m este ty c zn ej „ k o n te m p la c ji” . A b y ta k się s ta ło k o n ie c z n e je s t w ejście w ję z y k O zeasza . T a k ie z a d a n ie p rz y św ie c a a n a liz o m z a w a rty m w n in iejszy m p u n k c ie a r ty k u łu i d o m a g a się d e ta lic z n e g o w y ja śn ie n ia - w iersz p o w ie rsz u - k lu c z o w y c h w y ra ż e ń i słów w y stę p u ją c y c h w O z 9 .1 0 -1 7 .

3.1. A n a liz a s e m a n ty c z n a O z 9 ,1 0 -1 4

W iersze 1 0 -1 4 p rz y w o łu ją m e ta fo rę u ż y tą w O z 9,2 .4 (p o r. też 2,14). Z w ro ty :

jak winne grona

i

jak na pierwszy owoc figowego drzewa

(ro d z ąceg o po

raz pierwszy),

o p is u ją w s p o s ó b o b ra z o w y p o c z ą te k z w ią z k u lu d u z B ogiem .

M e ta f o r a w in n y c h g r o n n a p u s ty n i m o ż e w y ra ż a ć u p o d o b a n ie ze s tro n y B o g a , a n a lo g ic z n e d o sa ty sfa k c ji ze zn a le z ie n ia w in n e g o g ro n a

38 Jeśli połączy się w. 15 z wierszami 10-14, argumentując to związkiem między Baal-Peor i Gilgal, to można traktować wiersze 16-17 jako dodatek, spowodowany odniesieniem do wierszy 10-14. Wskazany przez nas wyraźny paralelizm między ww. 10-14 i 15-17 wyklucza jednak taki podział strukturalny perykopy. Por. E.M. G o o d,

16 KS. GRZEGORZ RAFIŃSKI

_[12]

na pustyni; por. obraz wczesnej figi w Iz 28,439. Wydaje się jednak, że

globalna tendencja Ozeasza, „demitologizującego” historię, sugeruje

zupełnie inne tło tej metafory. Paraleli do obrazu winnych gron

trzeba szukać w tradycji wyrażonej przez szereg teksów ST, a szcze­

gólnie Jer 8,13, gdzie porównanie ludu do winnych gron wcale nie

wskazuje nań jako na przedmiot Bożego umiłowania; owoce sa w tej

tradycji widziane jako trujące, zepsute, gorzkie, zwiędłe40. Podobnie

Ozeasz w 9,10 widzi od początku Izraela jako zwyrodniałą latorośl.

Poprzez metafore winnych gron krytykuje w sposób radykalny

początki Izraela. Wbrew powszechnej opinii egzegetów, wedle któ­

rych prorok idealizuje czas „pustyni” i podkreśla kontrast przeszłośbr

ze swą teraźniejszością41, twierdzimy, że Ozeasz w wierszu 10 ujawnia

swa typową postawę konsekwentnego „kontestatora” . Krytykując

początki Izraela kwestionuje on wszelkie historyczne podstawy

religijnej dumy Izraela.

39 J.L. M a y s, dz. cyt., s. 132. Podobnie interpretuje wydźwięk tych metafor J. D r o z d, art. cyt., s. 93: „Jahwe pokochał ten naród w sposób szczególniejszy: był on dla Niego tym, czym dla wędrowca winna jagoda na pustyni, a więc czymś wyjątkowym; był cenny jak pierwsze owoce figowe” .

0 Rzeczownik cnbjm występuje w: Rdz 40,10.11; 49,11; Kpi 25,5; Lb 6,3; 13,20.23; Pwt 23,25; 32,32; Iz'5,2.4; Jer 8,13; Oz 3,1; 9,10; Am 9,13; Ne 13,15.

Wśród tych tekstów Pwt 32,32 zawiera metaforę winogron w sensie negatywnym, odniesioną do Izraela:

”Bo winny ich szczep ze szczepu Sodomy lub z pól uprawnych Gomory;

ich grona to grona trujące, co gorzkie mają jagody” .

Najwyraźniejszą paralelę do Oz 9,10 znajdujemy jednak w Jer 8,13: ’’Chciałem zebrać u nich żniwo - wyrocznia Jahwe; nie ma winogron w winnicy

ani fig na drzewie figowym i liście zwiędły” .

Kontekst tekstu Jer i Oz jest podobny. W Jer 8,10 wspomina się o winie proroków i kapłanów; w. 11 mówi o głoszonej stabilizacji Kpokoju; w. 12 zawiera termin „obrzydliwość” ; pojawia się temat kary, a co najważniejsze - połączenie obrazu winnych gron oraz drzewa figowego.

Iz 5,2 zawiera podobnie kontekst negatywny: w pieśni o winnicy Bóg (wskazany w osobie Przyjaciela) „spodziewał się. wyda winogrona, lecz ona cierpkie wydała jagody” .

Jeszcze bardziej wymowny jest tekst Oz 3,1. Termin cnbjm występuje tu w kontekście tematu przyjęcia przez Ozeasza wiarołomnej żony. Pierwsze trzy rozdziały Oz przedstawiają symbolicznie (w obrazie małżeństwa proroka) relację narodu z Jahwe. Prorok poślubia kobietę, która uprawia nierząd. Jeśli w świetle tego obrazu interpretować tekst Oz 9,10, to metafora winnych gron staje się zrozumiała w swej wymowie negatywnej.

41 Reprezentatywna jest tu opinia G. von R a d a , dz. cyt., s. 469, który oddaje kontrast rzekomej „idealnej” przeszłości ludu i teraźniejszości z czasów Ozeasza. słowami: „Cóż za przerażający kontrast ukazuje jednak chwila obecna!” .

O b ra z d rz e w a fig o w eg o u w y p u k la id eę w y b ra n ia lu d u p rz e z B oga: figi b o w ie m m u s z ą b y ć z b ie ra n e 42. S ło w o b r ’sjth o k re ś la p ierw sz y se zo n ro d z e n ia o w o c ó w ; m o ż e b yć g lo są m a ją c ą n a celu w y jaśn ien ie niezw y czajn ej n az w y b kw rh , o z n a c z ają c e j „ p ie rw sz y o w o c ” . O d ­ c in a ją c su fik s h o trz y m u je m y r ’sjt, m o g ą c e su g e ro w a ć p rz y m ie rz e j a k o p o c z ą te k (p o r. J e r 2,3, r ’sjt).

O p is u ją c p o c z ą tk i Iz ra e la m yśl O z e a sz a p o w ra c a n a p u sty n ię (n a p ustyni, w. 10). U z n a je o n p u sty n ię , nie z aś E g ip t, ja k o m iejsce n a ro d z in lu d u (zo b . też: O z 2,16; 11,1; 12,9.13; 13,5; p o r. P w t 32,10; J e r 2,2n; E z 1 6 ,In n ). T a m B ó g „ z n a la z ł” lu d ; c z a so w n ik

znalazłem

(w. 10) w y ra ż a b a rd z ie j re z u lta t B o ży ch p o s z u k iw a ń , niż sam p ro c e s p o sz u k iw a n ia . P rz e d m io te m B ożej in ic ja ty w y je s t

Izrael

(w. 10). P o jęcie „ I z r a e l” (w. 10), w y m ie n io n e w o m a w ia n e j p rz e z n a s p e ry k o p ie o b o k „ E f r a im a ” (zo b . O z 9,11 .1 3 .1 3 .1 6 ), o z n a c z a w k się ­ dze O z e a sz a lu d J a h w e (p o r. O z 4,15; 5,9; 8,2.3.6.14; 9,1; 10,1; 13,9; 14,2.6), n ie zaś lu d K ró le s tw a Iz ra e lsk ie g o , p rz e c iw sta w io n y K r ó le s t­ w u J u d z k ie m u 43. W ło ż o n e n ieco d alej w u s ta B o g a o k re ślen ie: „ m ó j d o m ” (bjtj, O z 9,15), o z n a c z a z k o lei ziem ię św iętą.

W d ru g iej p o ło w ie w ie rsz a 10 o p isu je p r o r o k h a n ie b n e p o s tę p o w a ­ nie lu d u w B a a l- P e o r i k o n se k w e n c ję , w p o s ta c i „ w s tr ę tu ” ze s tro n y B o g a. W s p o m in a ją c k o n k r e tn e w y d a rz e n ie h isto ry c z n e p r o r o k nie w y stę p u je je d n a k ja k o „ z im n y ” h is to rio g ra f. Pisze o h isto rii, ale w isto c ie h is to ria je s t d la n ieg o rzeczy w isto ścią, w św ietle k tó re j p ró b u je o n z ro z u m ie ć tera ź n ie jszo ść. P r o r o k chce, a b y w sp ó łcześn i m u a d re s a c i je g o n a tc h n io n e g o p ro r o c tw a z o b a c z y li siebie w ra z z p rz o d k a m i w B a a l-P e o r . Z a im e k

oni

(w. 10) nie m a ty lk o p ro s ty c h k o n o ta c ji „ h is to ry c z n y c h ” , a le m a c h a r a k te r em fa ty c z n y : b rzm i k o n tr a s tu ją c o z „ ja ” B o g a (p o d m io te m d o m y śln y m pierw szej p o ło ­ w y w iersza 10), u w y p u k la ją c k o n tr a s t z a sy g n a liz o w a n ej w cześniej d o b ro c i B o g a i n ie w ie rn o śc i lu d u . W y m ie n io n e ja k o m iejsce w y ­ k ro c z e n ia lu d u

Baal-Peor

je s t g ó rą le żącą w Z a jo rd a n ii, k tó r a s ta n o w iła s a n k tu a r iu m B aala. Je st to też n a z w a m iejsco w o ści m ieszczącej się o k . 20 k m n a w sc h ó d o d p ó łn o c n e g o cy p la M o r z a M a rtw e g o , z w a n a też B e t- P e o r (P w t 3,29; 4,46; 34,6; J o z 13,20). J a k c z y ta m y w k sięd ze L iczb, p o d o ta r c iu d o S z ittim „ z a c z ą ł lu d u p ra w ia ć n ie rz ą d z M o a b itk a m i” (L b 25,1), co o z n a c z a ło u c z e s tn ic t­ w o w k u lcie p o g a ń s k im B a a la z P e o r. W k o n se k w e n c ji, 24 ty siące Iz ra e litó w zg in ęło o d p lag i (zo b . L b 2 5 ,1 -9 ; P w t 4,3; Ps 106,28).

42 Por. D.J. M c C a r t h y - R.E. M u r p h y, Hosea, w: The New Jerome Biblical

Commentary, pr. zb. pod red. R.E. B r o w n , J.A. F i t z m y e r , R.E. M u r p h y ,

London 21990, s. 225.

43 Por. H.W. W o 1 f f, cfe. cyt., s. 212-13; F.I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n ,

18 K.S. GRZEGORZ RAFIŃSKI _[14]

Wpływ kultu Baala na Izrael jest widoczny od najwcześniejszego

okresu historii Izraela (zob. Lb 22,41nn). Świątynia Baala w Samarii

i w Jerozolimie jest wzmiankowana w 1 Kri 16; 18 i w 2 Kri 10-1144.

Na podstawie ST można opisać następująco elementy kultu Baala:

- ofiary z ludzi (wyjątkowo): Jer 19,5;

- budowanie ołtarzy i masśebot, z czym związane są aszery: Sdz.

6,25; 2 Kri 17,16;

- słudzy kultu: kapłani, prorocy;

- procesje („iść za Baalem”);

- uczty ofiarne, ze specjalnymi ozdobami;

- prostytucja sakralna: Sdz 8,33; Oz45.

Ozeasz nie wymienia wprost imienia Baala. Występujące w w. 10

określenie: hańba jest aluzyjną nazwą pejoratywną Baala (por. 2,5;

10,6). Wskazuje na to paralelizm członów w. lOc i w. lOd, wraz

z określeniami: „hańba” - „ten, kogo kochali” . To drugie określenie

Baala, w wyrażeniu: jak ten, kogo kochali ( k ’hbm) ma dość dziwną

wokalizację masorecka, bowiem kf ’ahobam nie jest ani infinitiwem,

ani participium. Sufiks może mieć sens zarówno przedmiotowy, jak

i podmiotowy. Przyimek może mieć charakter porównawczy („jak”)

lub czasowy („gdy”). Prawdopodobnie chodzi o imię Baali, zwanych

w innych tekstach rrfahdbim (w 2,7.9.12) i ’ohebet (3,1)46. Zawarty

w tej tajemniczej nazwie Baali termin „miłość” jest aluzją do rytów

seksualnych. Określenie apostazji tym terminem jest charakterys­

tyczne dla Ozeasza47. Przez oddanie sie Baalowi Izraelici stali się

wstrętni

dla Boga (w. 10). Jeśli połączymy ten przymiotnik z ter­

minem „hańba” , to możemy wnioskować, że wedle Ozeasza tuż

przed wejściem do K anaanu lud jest dotknięty infamią. Historia

Izraela w Kanaanie jest dlatego historią grzechu48. „W strętni”

(sąwcjm) jest związane z określeniem sqwc, będącym inną nazwą

bożków, związaną z rytami seksualnymi (por. 1 Kri 11,5; 2 Kri 23,3;

Jer 4,1; 7,30; 16,18; 32,34)49.

Omawiany powyżej wiersz 10 zawiera słownictwo nasycone aluz­

jami do święta Baala. Jeśli pamiętamy, że było ono noworocznym

świętem zbiorów pszenicy i winogron, to otrzymujemy głębokie

podłoże dla występujących w pierwszej części wiersza 10 określeń:

44 H.K. J u n g , Baal, w: The International Standard Bible Encyclopedia, pr. zb. pod red. G.W. B r o w n l e e , Vol. 1, Grand Rapids 1979, s. 378.

45 Por. H. S i m i a n - Y o f r e, Skrypt z wykładów z Oz na PIB w Rzymie, s. 41; J. Drozd, art. cyt., s. 111-114.

46 Por. H.W. W o 1 f f, dz. cyt., s. 214n.

47 Por. F.I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n , dz. cyt., s. 542. 48 Por. J.L. M a y s , dz. cyt., s. 133.

„ w in n e g r o n a ” i „p ie rw sz e o w o ce fig o w eg o d rz e w a ” , - o k re śle ń w s k a z u ją c y c h n a ze p su cie lu d u o d p o c z ą tk u . P o e ty c k ie sk o ja rz e n ie o b ra z u „ w in n y c h g r o n ” / ” p ierw szy ch o w o c ó w fig o w eg o d rz e w a ” o ra z p o g a ń sk ie g o św ięta z b io ró w p rz y g o to w u je ró w n o c z e śn ie w s p o ­ só b g e n ia ln y te m a t b e z p ło d n o śc i j a k o k a ry za w in y (w. 1 Ib ).

D o o p is u k a ry p rz e c h o d z i p r o r o k w w. 11-12. P ierw szy m o k re ś ­ len iem k a ry je s t zd an ie: „ J a k p ta k uleci c h w a ła E fr a im a ” (w. 1 la ). T e k s t h e b r. z a w ie ra d o sło w n ie w y rażen ie:

ich chwała,

co w y ra ź n ie k o n tr a s tu je z w y stę p u ją c y m i w w. 10 o k re śle n ia m i: „ h a ń b a ” i „ (sta li się) w s trę tn i” . „ C h w a ła ” o z n a c z a w ty m k o n te k śc ie p ło d n o ś ć o b ie c a n ą p rze z J a h w e i z a sy g n a liz o w a n ą w o b ra z ie w in n e g o g ro n a i d rz e w a fig o w eg o (p o r. P rz 11,16; Iz 5 ,1 350). J a k w y ja śn ia ją w iersze 1 lb - 1 2 , k u lt B a a la - b o ż k a p ło d n o ś c i d a e fe k ty p rz e c iw n e d o z a m ie rz o n y c h , tz n . z a m ia s t p ło d n o ś c i d o p ro w a d z i d o b e z p ło d n o ś c i51. C h w a ła E fra im a ja k p ta k

uleci

(w. 11): c z a so w n ik j i f p p je s t gdzie indziej a lu z ją d o u c ie k a n ia się p o d o p ie k ę A sy rii

i E g ip tu (p o r. O z 7,1 In , gdzie p ta k w y ra ż a u cieczk ę d o o b c y c h p o tę g ), a w O z 9,11 - o d n o s i się d o u c ie k a n ia się d o o b c e g o k u ltu , n a co w sk a z u je k o n te k s t k u lty c z n y w iersza (p o r. w. 10b)52. T eza, w y ra ż o n a w z a p o w ie d z i, że c h w a ła E fra im a uleci ja k p ta k , z o sta je u sz c z e g ó ło ­ w io n a w w. 1 lb - 1 2 , gdzie m yśl p r o r o k a b ieg n ie w trz e c h k ro k a c h , k tó re o k re ś la ją p ro g re sję k ary : a) b e z p ło d n o ść ; b ) rzecz g o rsz a , j a k ą je s t śm ierć dzieci n a ro d z o n y c h ; c) s y tu a c ja n a jg o rs z a , tzn . o p u s z ­

czenie ze s tro n y B o g a 53. L u d d o z n a w y n iszczen ia p o p rz e z w o jn ę, d e p o rta c ję i g łó d , zaś J a h w e o p u śc i m iejsce B o g a te g o lu d u (zob. 5,15!)54. B ó g zg ład zi lu d sp o śró d ludzi (w. 12): ta k i je s t sens d o g ło w n y h e b r.

m ’dm.

C h o d z i o lu d zi d o ro s ły c h , d la te g o m o żliw y je s t p rz e k ła d : „ z a n im o s ią g n ą d o jrz a ło ś ć ” 55. W y ra ż e n ie to w k a ż d y m ra zie w s k a z u ­ je n a to ta ln ą e k ste rm in a c ję (w ty m sensie, zo b .: M i 2,12 o ra z

m ’jn ’dm

w Iz, J e r, Sof), d la te g o m o żliw y m je s t p rz e k ła d : „ a ż d o o s ta tn ie g o c z ło w ie k a ” 56. M n iej sp ó jn e z k o n te k s te m je s t ro z u m ie n ie w y ra z u

’dm

j a k o „ z ie m i” ( ’d m h ), co d a w a ło b y sens: „ (b e c a u se o f / a w a y fr o m / in) th e l a n d ” 57.

Biada

( ’wj, w. 12) je s t o k rz y k ie m w y ra ż a ją c y m s tra c h ;

im

50 Por. H.W. W o l f f , dz. cyt., s. 215.

51 Por. D.J. M c C a r t h y - R.E. M u r p h y , art. cyt., s. 225n. 52 Por. H.W. W o l f f , dz. cyt., s. 215.

53 Por. D.J. M c C a r t h y - R.E. M u r p h y, art. cyt., s. 226. 54 Por. J.L. M a y s , dz. cyt., s. 134.

55 „Before maturity” (F.I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n ) ; „prima che diventino uomini” (TOB).

56 „To the last man” ; „no human beings (at all)” (J.L. M a y s); „till none is left” (RSV).

20 KS. GRZEGORZ RAFIŃSK.I _[16]

określa matki i ojców pozbawionych dzieci58; kiedy się od nich oddalę:

interpretujemy bśwrj w sensie śwr = swr (oddalić się”).

Wiersz 13, utrzymany w 1 osobie liczby pojedyńczej, zawiera

dalszą część wyroczni Boga. Gramatycznie dopuszczalne jest też

widzenie proroka jako podmiotu wiersza 13. Prorok odpowiadałby

na Bożą przepowiednię stwierdzeniem o realizacji sądu Bożego .

Tekst jest jednak lepiej zrozumiały jako wypowiedź, której pod­

miotem czyni prorok Boga60. Zwrot r jtj występujący w w. 13a

(„widzę”) należy interpretować analogicznie jak w pierwszym jego

użyciu - w w. lOb, gdzie czasownik ma za podmiot Boga. Na związek

obu wierszy wskazuje wykorzystanie do charakterystyki ludu ob­

razów z kręgu agrykultury (lOb: „pierwszy owoc figowego drzewa” ;

13a: „zasadzony /jak drzewo/”).

Wedle wizji Ozeasza Bóg widzi Efraima jako podobnego do Tyru,

który był miastem sławnym ze splendoru i bogactwa (por. Ez 26-28).

Efraim jest ponadto podobny do drzewa zasadzonego na łące. Termin

nabeh („łąka”) ma w Biblii kultyczny odcień znaczeniowy, oznacza­

jąc sanktuarium (Wj 15,1.3: „święte mieszkanie”), ziemię Izraela (Jer

50,7; 31,23: „niwa sprawiedliwości”), Jerozolimę (Iz 33,22). Wiersz

13 zbudowany jest na zasadzie kontrastu: pierwsza część wiersza

opisuje aktualny rozkwit Efraima, mający oparcie w bogactwie

i kulcie, zaś druga część wiersza - przyszły upadek spowodowany

wojną, w czasie której kult okaże się nieskuteczny. Wydanie synów na

rzeź

(13b) jest metaforycznym określeniem wojny.

Słowami: Daj im, o Jahwe..., prorok rozpoczyna modlitwę obej­

mującą wiersz 14. Ozeasz czuje się członkiem ludu Efraima i dlatego

nie może przyjąć z rezygnacją zapowiedzi klęski (por. Am 7,2.5; Iz

6,11). Po dramatycznie urwanym pierwszym zdaniu modlitwy na­

stępuje pytanie: Co dasz?. Pytanie to wyraża rozdarcie proroka, który

nie rozumie, w jaki sposób pogodzić prorocką powinność przema­

wiania w imieniu Boga-oskarżyciela z równoczesnym pragnieniem

przemawiania w imieniu swego ludu. W pytaniu brzmi pragnienie

zachowania jakiegoś cienia nadziei. Znając straszliwą i nieuchronną

przyszłość Ozeasz jest przekonany, że będzie lepiej dla matek61 nie

mieć dzieci, niż widzieć synów prowadzonych na rzeź. Dlatego

prorok modli się o „mniejsze zło” (por. Dawid w 2 Sam 24,12-14;

por. też Łk 23,29: „Oto bowiem przyjdą dni, kiedy mówić będą:

’Szczęśliwe niepłodne łona, które nie rodziły, i piersi, które nie

58 Por. H.W. W o l f f , dz. cyt., s. 215. 59 Por. J.L. M a y s , dz. cyt., s. 134.

60 Zob. D.J. M c C a r t h y - R.E. M u r p h y, art. cyt., s. 226.

61 Według F.I. A n d e r s e n - D .N. F r e e d m a n, dz. cyt., s. 544, zaimek w Ihm wskazuje na cały naród, nie tylko na kobiety bezpłodne.

k a rm iły ” 62): „ d a j im ło n o b e z p ło d n e i p iersi w y sc h n ię te !” 63. Z a u w a ż a ­ lne je s t n a p ię c ie m ięd zy w ierszem 13b, w k tó ry m B óg o g ła sz a , że E fra im p o p ro w a d z i sw ych sy n ó w n a rzeź i - w ierszem 14, w k tó ry m b rz m i b ła g a n ie p r o r o k a , a b y J a h w e p o z b a w ił m a tk i E fra im a dzieci64.

3.2. A n a liz a s e m a n ty c z n a O z 9 ,1 5 -1 7

D r a g a p o d -s e k c ja n a le ż ą c a d o p e ry k o p y za w a rte j w O z 9 ,1 0 -1 7 z a c z y n a się o d a n a lo g ic z n e g o ja k w pierw szej p o d -s e k c ji o d n ie sie n ia d o p rzeszło ści. C a la ich złość (d o k o n a ła się)

w

G ilgal: z d a n ie to p rz y w o łu je w y stę p k i Iz ra e la , k tó re m o ż n a p ró b o w a ć id e n ty fik o w a ć n a p o d s ta w ie ST. G ilg al, m ia s to p o ło ż o n e b lisk o J e ry c h a , by ło p ierw szy m o b o z o w isk ie m H e b ra jc z y k ó w w ziem i K a n a a n i p u n k te m w y jścia d la p o d b o ju Z iem i O b ie c a n e j (Jo z 5 ,1 3 -1 5 ; 9,6; 10,6n; 15,43;

14,6). G ilg a l b y ło s a n k tu a r iu m (Jo z 9,23.27) i w a ż n y m m iejscem s k ła d a n ia o fia r (1 S am 10,8; O z 12,11; A m 4,4). S ta ło się m iejscem o b c h o d ó w p a m ią tk i p rz y m ie rz a d w u n a s tu p o k o le ń (Jo z 5 ,1 3 -1 5 ; S dz 2,1). B yło je d n y m z c e n tró w a k ty w n o śc i S a m u e la (1 S am 7,16) i m iejscem z a b r a ń lu d u (1 S am 10,8; 13, 4 .7 .1 5b—18; 15,1 0 -3 3 ). W c z a sa c h S a m u e la G ilg a l b y ło ta k ż e s to lic ą k ró le stw a . T u u z n a n o S a u la za k ró la (1 S a m l l ,1 4 n ) i tu d o k o n a ło się n ie p o słu sz e ń stw a k r ó la (1 S am 1 3 ,7-14; 1 5 ,1 0 -3 5 ). M ia s to to w sław iło się też o b e c n o ś ­ c ią k r ó la D a w id a (2 S am 19,15.40). P ro ro c y V III w ie k u o p is u ją G ilg a l j a k o m iejsce p ie lg rz y m e k i k ry ty k u ją je g o k u lt, k tó r y p a r ­ ty c y p u je w o g ó ln y m zep su ciu k u ltu (O z 4,15; 9,15; 12,11; A m 4,4; 5,4n). K a ż d e g o r o k u c e le b ro w a n o w G ilg a l litu rg ię p o d b o ju i p rz y ­ m ie rz a d w u n a s tu p o k o le ń , z p ro c e s ją p ro w a d z ą c ą z S zittim , p rzez G ilg a l, d o J e ry c h a (Jo z 3 -6 ; M i 6,5). P o stó j w G ilg a l u p a m ię tn ia ł o b o z o w a n ie n a p u s ty n i S y n aj, w yjście i p rz y m ie rz e s y n a jsk ie 65. P o w sta je p y ta n ie , ja k i m o m e n t h is to rii G ilg a l b ierze p o d u w a g ę O zeasz? W k a ż d y m p r z y p a d k u p e w n y m je s t je d n a k , że p r o r o k tr a k tu je h is to rię j a k o p u n k t o d n ie sie n ia d la o ce n y te ra źn iejszo ści. O to m ożliw ości:

1) M o żliw e, że z d a n ie : „ c a ła ich złość w G ilg a l” , d o ty c z y h isto rii S a u la (1 S a m l l ,1 4 n ) , a m ia n o w ic ie o k o lic z n o śc i u s ta n o w ie n ia in sty tu c ji k ró lew sk iej. Z tą in te rp re ta c ją k o re s p o n d o w a ła b y o s ta tn ia

62 W Łk 23,30 wprowadzony jest cytat z Oz 10,8, co zaznacza tłumacz BT. Wydaje

się, że słowa Jezusa z Łk 23,29 można też widzieć jako reminiscencję Oz 9,14, choć tego nie zaznacza tłumacz BT.

63 Por. J.L. M a y s , dz. cyt., s. 134n; D.J. M c C a r t h y -R .E . M u r p h y , art. cyt., s. 226.

64 Por. F.I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n , i . cyt., s. 544.

65 Por. W.H. B r o w n l e e , Gilgal, w: The International Standard Bible Encyc­

22 K.S. GRZEGORZ RAFIŃSKI _[18]

linia wiersza 15: „Wszyscy ich książęta są buntownikami” . Książęta

reprezentują krąg i partię królewską (por. Oz 5-9)66. Przeciw takiemu

określaniu podłoża wypowiedzi zawartej w Oz 9,15 świadczą stosun­

kowo liczne teksty67, które dowodzą, że ogólniejszą intencją Ozeasza

jest nie tyle krytyka monarchii jako grzechu przeciwko Jahwe68, ile

raczej stwierdzenie faktu zaniku mocy instytucji królewskiej i fakt

manipulowania władzą przez kapłanów, lud i książęta.

2) Ciąg: Baal-Peor - Gilgal wskazuje niewątpliwie na tradycję

(itinerarium) podboju, ale podboju widzianego od strony negatyw­

nej. Niestety, nie potrafimy dziś określić negatywnego wydarzenia

należącego do historii podboju, które mógłby krytykować prorok69.

Po Baal-Peor następuje Gilgal: historia Izraela w ziemi obiecanej jest

historią przewrotności (rch)10.

3) Powyższa interpretacja nie wyklucza innej, wele której prorok

ma na myśli kultyczny aspekt historii związanej z Gilgal. Wskazują

na to aluzje kultyczne, będące podłożem badanej przez nas perykopy.

Jeżeli „Gilgal” stanowi aluzję do kultu celebrowanego w tym mieście,

to wtedy „cała ich złość” oznacza kult krytykowany w tekście.

Podłożem Oz 9,15 jest przekonanie proroka, że kult, który upamięt­

nia pustynię i przymierze jest rodzajem „ucieczki” w ryty spełniane

z nadmiarem. Analogicznie do Oz 9,1-9 nie chodzi przy tym

o powierzchowną krytykę sposobu celebrowania kultu, ale o fun­

damentalną krytyką instytucji kultu jako takiego.

Konsekwencją uznania jedności perykopy O z9 ,10-17 jest koniecz­

ność interpretowania wiersza 15 razem z wierszem 10. Więź logiczna

między Baal-Peor i Gilgal ma wtedy jeszcze wyraźniejsze podłoże

kultyczne. Ostrze krytyki zwraca prorok przeciw współczesnej sobie

formie „baalizmu” (chodzi więc w tekście o krytykę religii nie tylko

z epoki podboju, z XIII w., a raczej z okresu Ozeasza, tzn. z VIII w.

przed Chr.!). Problem nie zasadza się na krytyce idolatrii w sensie

ścisłym. Ozeasz wyraża w idei baalizmu współczesną sobie deforma­

cję religii jahwistycznej. Izrael zaczął czcić Jahwe tak, jak czci się

Baala opiekującego się krajem. Zdanie: wszyscy ich książęta są

buntownikami,

czyni aluzję do buntowniczego nadania Bogu Jahwe

prerogatyw Baala. Lud prowadzony przez zepsutych książąt rozumie

Boga jako ’hbm (Oz 9,10; por. Oz 2; 5,7 i in.) i łączy się z nim poprzez

66 Por. F.I. A n d e r s e n - D .N. F r e e d m a n , dz. cyt., s. 545. 67 Oz 3,4; 7,3-7; 8,4; 10,3.7.15.

68 Por. E. S i t a r z , Ocena władzy królewskiej w Księdze. Ozeasza, RBL 13 (1960) 217-240; J. D r o z d, dz. cyt., s. 94. Przeciwnie widzą problem: H.W. W o l f f , dz. cyt., s. 217; E.M. G o o d, art. cyt., s. 45.

69 Por. H.W. W o l f f , dz. cyt., s. 217.

o fia ry i ry ty p ło d n o śc i. J a h w e nie a k c e p tu je ty c h ry tó w i n ie n a w id z i je, ja k m ą ż „ n ie n a w id z i” (zo b . O z 9,15: ta m

też zacząłem ich

nienawidzieć)

n ie w ie rn ą ż o n ę (P w t 22,13; 24,3; p o r. J e r 12,8). W w. 15bc n a s tę p u je przejście o d h isto rii d o B ożej z a p o w ie d z i k a ry . J a h w e o b w ieszcza:

wyrzucę ich z mego domu.

W sensie p ie rw sz o rz ę d n y m „ m ó j d o m ” o z n a c z a Z iem ie O b ie c a n ą . W p o d te k ś ­ cie d źw ięczy je d n a k m e ta f o ry k a w zięta z życia m a łż e ń sk ie g o . C z a s o ­ w n ik w yrzucić n a w ią z u je d o o d d a le n ia n iew iern ej m a łż o n k i. B óg w y rzu ci p r z e w ro tn ą ż o n ę (E fra im a ) z d o m u i z a p rz e s ta n ie ją k o c h a ć (zo b . O z 9,15:

nie będę ich więcej miłował).

O zeasz k ry ty k u je łą c z n o ść d w ó c h f u n d a m e n tó w ży cia sp o łe c z n e g o , a m ia n o w ic ie p o lity k i i k u ltu B a a la . O b a p o łą c z o n e c z y n n ik i s ta ją się in s tru m e n ta m i w ła d z y i m a n ip u la c ji w rę k a c h k a p ła n ó w 71.

W w ierszu 16 p r o r o k re la c jo n u je rea liz ację k a ry . P o w ra c a te m a t b e z p ło d n o śc i, z a z n a c z o n y w w ie rsz a c h 1 2 -1 4 . E fra im je s t p o ró w n a n y d o p o d c ię te g o ju ż d rz e w a

(wysechł ich korzeń),

k tó re n ie d a o w o cu . A n a lo g ic z n ie d o w. 13, w iersz 16ab z a w ie ra o b se rw a c je n a te m a t w sp ó łc z e sn y c h w y d a rz e ń , k tó re są re a liz a c ją k a r y z a p o w ie d z ia n e j p rze z J a h w e (perf. c z a s o w n ik a w w. 16a). C z a s o w n ik h u k k a h

(został

pobity)

z a k ła d a sz k o d y fizyczne (p o r. 6,1; ta k ż e J o n 4,7 n ; P s 121,6; M t 2 1 ,1 9 )72. P o d m io te m z d a n ia je s t J a h w e , g d y ż w. 16ab n a le ży w id zieć j a k o o d p o w ie d ź B o g a n a m o d litw ę p r o r o k a z w. 14 (w. 14: „ D a j im ło n o b e z p ło d n e ” ; 16ab: „ E fra im z o s ta ł p o b ity , w y sech ł ich k o rz e ń ” ). W iersz 16 o k re śla , że k u lt s k o n c e n tro w a n y n a p ło d n o śc i je s t b e z o w o cn y . J a h w e sp ra w i z a g ła d ę o w o c ó w ło n a (w. 16c:

nie

przyniosą już więcej owocu;

w. 16e:

umrze drogi owoc ich łona;

p o r. w. 12) . Z a c h o d z i p o d o b ie ń s tw o fo n e ty c z n e m ięd z y s a f s a m (16b) i śo rh em (15c). Istn ie je g ra słó w m ię d z y ’e jfr ą jim (16a) i p er (16b), s u g e ru ją c a że p ło d n y k ra j (zo b . R d z 41,52) s ta ł się b e z p ło d n y 74. C zu je się w tek ście ry tm k o ń c o w e g o nun w f ś w n (16b) i jld w n (16c). W iersz 16c p o w ta r z a te m a t w iersza 1 I b (p o w tó rz e n ie sło w a bLfi) i w ie rsz a 12. S u fik s ro d z a ju m ę sk ieg o w b tn m m o ż e w sk a z y w a ć n a o b ie płci, z k tó ry c h w szyscy są z ro d z e n i, a w ięc nie o k re ś la ty lk o k o b ie t (p o r. M i 6,7), a raczej c a łą p o p u la c ję 75. W ie rsz 17 b ę d zie m ia ł w a lo r k o n ty n u a c ji w iersza 16 o ra z - z a p o śre d n ic tw e m w iersza 16c - k o n ty n u a c ji w ie rsz a 14. T e m a t o w o c u b ę d zie p o d ję ty w O z 10,1.

P e ry k o p a k o ń c z y się z d a n ia m i, k tó ry c h p o d m io te m je s t p r o r o k (w. 17). S tra sz liw a w izja p r z e k a z a n a p rz e z p r o r o k a je s t p ra w d z iw a ,

71 Por. J.L. M a y s , dz. cyt., s. 136.

72 Por. F.I. A n d e r s e n - D .N . F r e e d m a n , dz. cyt., s. 545. 73 Por. J.L. M a y s , dz. cyt., s. 136-37.

74 Por. H.W. W o l f f , dz . cyt., s. 218.

24 KS. GRZEGORZ RAFIŃSKI _[20]

ponieważ jej źródłem jest Bóg, który jest jego Bogiem {’elohąj, mój

Bóg)76. Powodem odrzucenia Efraima ze strony Boga jest niepo­

słuszeństwo ludu, tzn. odrzucenie przymierza. Czasownik smc (słu­

chać) implikuje słuchanie słowa Bożego i jego realizację. Ponieważ

istnienie ludu zależy od przymierza, dlatego sytuacja odrzucenia

przymierza sprawi, że błąkać się będą między narodami. Słowo

nacfdii, użyte w 7,13, opisuje dobrowolną ucieczkę od Boga. Ten sens

łączy 9,12b i 9,17b: Jak oni oddalili się od Boga (7,13; 9,17b), tak

Jahwe ich opuści (9,12b)77.

4. ANALIZA PRAGM ATYCZNA Oz 9,10-17

Celem analizy pragmatycznej jest określenie, jaki efekt zamierzał

wywrzeć autor tekstu na słuchaczach (co domaga się przybliżenia

sytuacji, w której tekst powstał) i - stwierdzenie, jaki sens ma tekst dla

dzisiejszego czytelnika.

Jako podmiot zdań w perykopie występuje sam prorok (wiersz 14

i 17) oraz Jahwe, którego słowa przekazuje (w którego imieniu

przemawia) prorok. Jest prawdopodobnym, że obie przepowiednie

wraz z towarzyszącymi słowami proroka powstały w tym samym

czasie i w tej samej sytuacji78. Prorok zwraca się do swego narodu,

który jest nazwany „Efraimem” (w. 11.13.16). Zaimki osobowe (2

i 3 os. 1. mn.) dotyczą całego ludu; są też wymienieni osobno „ich

książęta” (w. 15). Prorok pisze w Królestwie Północnym79. Orędzie

Oz 9,10—17, wraz z większością mów zawartych w rozdz. 9-12 księgi,

jest dobrze zrozumiałe w kontekście historycznym okresu panowania

króla Ozeasza (732-724), w którym sytuacja polityczna była względ­

nie spokojna, choć Królestwo było załeżne od Asyrii. Po za­

atakowaniu Judei przez Królestwo Północne (w latach 732-734)

Asyria zdominowała Królestwo Północne i podzieliła je na cztery

prowincje: Magidu, Duru, Gilead, Samaria. Izrael ograniczał się do

samej tylko Samarii. Krytyka poszukiwania bezpieczeństwa wbrew

76 Por. Oz 14,4 i z 9,8: „dom jego (tzn. fałszywego proroka) Boga” .

77 Por. J.L. M a y s, dz. cyt., s. 137; F.I. A n d e r s e n - D .N. F r e e d m a n, dz.

cyt., s. 546.

78 Por. J.L. M a y s , dz. cyt., s. 137; F.I. A n d e r s e n - D .N. F r e e d m a n, dz.

cyt., s. 546.

79 W Oz 1,4 znajduje się aluzja do dynastii Jehu (’’krew Izraela”; por. 2 Kri 9). W księdze wymienione jest miasto Samaria (7,1; 8,5n; 10,5.7; 14,1), sanktuarium Bet-El (10,5; 12,5; także 4,15; 5,8) i Gilgal (4,15; 9,15; 12,12). Judea jest przedstawiona jako nieprzyjaciel „Efraima”, tzn. Królestwa Północnego (5,10; w tekstach: 1,7; 5,5; 6,11, widzi się redakcję judejską). Zob. R. R e n d t o r f f. Das Alte Testament. Eine

w o li B o g a i p rz e p o w ie d n ia s ą d u je s t o s a d z o n a w sy tu a c ji pew nej sta b iliz a c ji c h a ra k te ry z u ją c e j czasy p a n o w a n ia k ró la O z easza . P r o ­ r o k p rz e w id y w a ł, że re la ty w n e b e z p ieczeń stw o b ęd zie n ie trw a łe (zob. O z 9,11—13.15—16). J a k w y n ik a z O z 1 3 -1 4 , z a is tn ia ła k lę sk a b y ła k o n se k w e n c ją p o lity k i k ró la . W ep o c e S a lm a n a s a ra V (7 2 7 -7 2 2 ) O zeasz nie c h c ia ł p ła c ić d a n in y i sz u k a ł p o m o c y E g ip tu (O z 9,3; 11,5; 12, l ) 80. B u n t O z e a sz a trz e b a w idzieć j a k o fra g m e n t szerszego ru c h u a n ty -a s y ry js k ie g o i p ro - e g ip s k ie g o 8'.

O rę d z ie p e ry k o p y m o ż n a z e b ra ć w trz e c h p u n k ta c h 82:

a) W in a Iz ra e la je s t p rz e d s ta w io n a n a b azie tła h isto ry c z n e g o . O zeasz k ry ty k u je „ h is to ry c z n ą d u m ę ” E fra im a j a k o n a r o d u w y ­ b ra n e g o . B a a l- P e o r je s t e ta p e m p o c z ą tk o w y m g rz e c h u Iz ra e la , w k tó ry m lu d p rz y stę p u je d o k u ltu B a a la (ww. lOb). P ierw sza m iejsc o w o ść p o w ejściu d o k ra ju , G iłg a l, je s t w s k a z a n a ja k o k o le jn y e ta p z e p su cia . W te n s p o s ó b O zeasz „ d e - s a k r a liz u je ” h isto rię Iz ra e la i ch ce p rz e d sta w ić w sp ó łc z e sn ą so b ie w inę Iz ra e la ja k o fo rm ę b a rd z ie j d o jrz a łą g rz e c h ó w p o p e łn io n y c h n a p o c z ą tk u je g o h isto rii. T r u d n o u s ta lić ja k i e le m e n t w sp ó łcz esn eg o so b ie p o s tę p o w a n ia lu d u k r y ty k u ­ je p r o r o k w O z 9 ,1 0 -1 7 . W s p o m in a ją c B a a l- P e o r p rz e c iw sta w ia się p ra w d o p o d o b n ie z n ie k sz ta łc e n iu religii, w y ra ż a ją c y m się w in s tr u ­ m e n ta ln y m tr a k to w a n iu b ó s tw a i a k c e p ta c ji je d y n ie p e w n e g o a s p e k ­ tu b ó s tw a . W sp o m n ie n ie G ilg a l p rz y w o łu je raczej o b o z o w a n ie n a p u s ty n i S y n aj, p o d b ó j i p rz y m ie rz e d w u n a s tu p o k o le ń , niż h is to rię S a u la i p o c z ą tk ó w m o n a rc h ii; je s t a lu z ją d o k u ltu w c o ro c z n e w sp o m n ie n ie ty c h w y d a rz e ń . O z easz je d n o c z y d w a grzech y : „ b a - a liz m ” ro z u m ia n y j a k o d e fo rm a c ję ja h w iz m u i n ie d o jrz a ło ść p o lity ­ c z n ą lu d u w ra z z k s ią ż ę ta m i (fałszy w a re la c ja m ię d zy relig ią i p o lity ­ k ą ). W o b u z a k re s a c h d ą ż e n ie d o b e z p ie c ze ń stw a i p o w o d z e n ia je s t sp rz e c z n e z w o lą Ja h w e . L u d i je g o p rz y w ó d c y g rz e sz ą p rzeciw m iło ści (w. lOa. 15b) i p rz ez n ie p o słu sz e ń stw o (w. 17).

b) T e k s t tr a k tu je o są d z ie u s ta lo n y m p rz e z Ja h w e . P o s ta w a lu d u p o w o d u je u s ta n ie m iło ści i n ie n a w iść ze s tro n y B o g a (w. 15). K a r a je s t o s o b is tą a k c ją B o g a p rze ciw Iz ra e lo w i (w. 16b) i w y ra s ta z sam ej h isto rii. N ie p o słu sz e ń stw o nie m a p e rsp e k ty w . P o w o d u je b e z p ło d ­ n o ść i śm ie rć dzieci (w. 1 l b —13.16). Z a m ie n ia c h w ałę w h a ń b ę . S p ra w ia , że lu d sta n ie się tu ła c z e m w ś ró d n a ro d ó w (w. 1 la . 17b). T e k s t je s t d ra m a ty c z n y m w ez w an iem d o p o słu sz e ń stw a w o b e c Ja h w e , k tó r y z a o fia ro w a ł Iz ra e lo w i sw ą m iłość.

80 Por. J.L. M a y s , dz. cyt., s. 4-5; L. B o a d t, Reading the O ld Testament. An

Introduction, New York 1984, s. 312-13.

81 Zob. dyskusja w: J. M. M i 11 e r - J. H. H a y e s, A H istory o f Ancient Israel and

Judah, London 1986, s. 334-36.