Kosówka na zboczach Grzesia Tatry Zachodnie
NR 12 GRUDZIEŃ 1969
'
Z alecon o do b ib lio te k n a u c z y c ie lsk ic h i lic e a ln y c h p ism em M in isterstw a O św ia ty n r IV /O c-2734/47
T R E Ś Ć Z E S Z Y T U 12 (2015)
K a u l b e r s z J ., W k ła d P u r k y n e g o do r o z w o ju n a u k fiz jo lo g ic z n y c h (1787—
1 8 6 9 )... 297
G a l u b i ń s k a K ., W p ły w o s ią g n ię ć a s tr o n a u ty k i n a p o s tę p w b io lo g ii i m e d y c y n ie ...300
R y b k a E., P u l s a r y ... 303
M a n o w s k a J ., Z a b u r z e n ia m e ta b o liz m u o p o d ło ż u g e n e ty c z n y m . . . . 304
S e d 1 a k W ł., F o ls k ie a r c h e o c ja ty , ic h z n a c z e n ie d la n a u k i ...305
H a ń c z a k o w s k i P ., L iś c ie j a k o ź ró d ło b i a ł k a ... 308
R y t l e w s k i J ., Ś lac'y c z łc w ie k a p a le o lity c z n e g o w C z o rs z ty n ie n a d D u n a jc e m 310 T o m a s i k L., R ó ż n e p r z y p a d k i a n o m a lii n a r z ą d u w z ro k o w e g o u s u m ik a a m e ry k a ń s k ie g o I c t a lu r u s n e b u lo s u s (Le S u e u r ) ... 312
D ro b ia z g i p rz y r o d n ic z e N o w e p e r s p e k ty w y b a d a n ia d z ie d z ic z n o śc i (H . S z a r s k i ) ...314
F lo r a H o la n d ii w y m ie r a (J . K o r n a ś ) ... 314
„ N a m ia s tk i” la m p y k w a r c o w e j (W. J . P a j o r ) ... 315
C zy n a W e n u s is tn ie je m ik r o f lo r a (J . D o b r o w o ls k i ) ... 316
K le ;n o tk a w y s m u k ła , E u g le n a g ra c ilis K le b s, w ś w ie tle b a d a ń u lt r a m i- k r o s k o p o w y c h (M . P l i ń s k i ) ...316
K r o n ik a n a u k o w a 5 0 -łe c ie A k a d e m ii G ó rn ic z o - H u tn ic z e j w K ra k o w ie (K. M a ś la n k ie w ic z ) 318 C o p e rn ic a n a D ru g i h o ro s k o p M ik o ła ja K o p e r n ik a (B. B i e ń s k i ) ... 320
R o z m a i t o ś c i ... 320
R e c e n z je C h ro ń m y p r z y r o d ę o jc z y s tą 1968 r . (J. R a d k i e w i c z ) ...322
S p ra w o z d a n ia S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i O d d z ia łu K ra k o w s k ie g o P T P im . K o p e r n ik a z a o k re s od 22. V. 1968 do 27. V. 1969 r ...323
S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i O d d z ia łu Ł ó d z k ie g o P T P im . K o p e r n ik a za I p ó łro c z e 1969 r ... 324
L is t do R e d a k c ji O s ta n o w is k u c z a rn e g o b o c ia n a u p o d n ó ż a T a t r (J . B łe s z y ń s k i) . . . 324
S p i s p l a n s z
I. N IE D Ź W IE D Ź B R U N A T N Y , U rsu s a rc to s L ., i u c h a tk a k a r ł o w a t a , A r c to c e - p h a lu s p u s illu s ( S c h r e te r ) . F o t. W . S tr o jn y
II. E G I P T . L in ia b rz e g o w a N ilu i s k a ły w D o lin ie K ró ló w . F o t. W . S tr o jn y II I . Z IM A W G O R C A C H . F o t. S. M ic h a lik
IV a. B A B IA G O R A (D ia b la k ) z p rz e łę c z y B ro n a . F o t. M . F e r c h m in IV b. O K IŚ C . Z b o c z a B a r a n ie j G ó ry . F o t. M. F e r c h m in
O k ł a d k a : K O S O W K A n a z b o c z a c h G rz e sia . T a t r y Z a c h o d n ie . F o t. M . F e r c h m in
P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W IM. K O P E R NI KA
(R ok z a ło ż e n ia 1875)
G R U D Z I E Ń 1 9 6 9 Z E S Z Y T 1 2 ( 2 0 1 5 )
JE R Z Y K A U L B E R S Z (K ra k ó w )
W K Ł A D P U R K Y N E G O D O R O Z W O J U N A U K F IZ JO L O G IC Z N Y C H *
( 1 7 8 7 - 1 8 6 9 )
Działalność Jana Ew angelisty P u r k y n e g o przypada na okres, w którym fizjologia za
czynała się dopiero usam odzielniać na uniwer
sytetach jako specjalny przedmiot. Do tego czasu uważano ją za dodatkowy dział anato
mii. W Krakowie, gdy rektorem został Józef M a j e r , uchwalono na jego w niosek pod ko
niec 1848 roku w yodrębnić katedrę fizjologii od katedry anatomii. M iędzy Majerem w Kra
kowie a Purkynem w e W rocławiu, który już wtenczas od 25 lat b ył tam profesorem fizjo
logii, utrzym yw ał się ścisły kontakt naukowy.
Purkyne pierw szy podniósł dużą wartość dwóch obszernych dzieł fizjologicznych Majera o cha
rakterze podręcznikowym , a Majer był pierw
szym, który zwrócił uw agę na to, że Purkyne już w 1823 r. opisał sposób uwidaczniania dna oka, a w ięc na ćwierć w ieku przed wprowadze
niem do okulistyki wziernika ocznego H elm - holtza. W Warszawie w tym czasie do entuzjas
tów Purkynego należał w ychow anek Akademii M e’’yko-Ćhirurgicznej Janusz Ferdynand N o- w a k o w s k i , który w r. 1861 ogłosił pracę
» S k ró c o n y t e k s t o d c z y tu w y g ło d z o n e g o 3 c z e r w c a 1969 r . n a S e k c ji N a u k o w e j Z a k ła d u S ło w ia n o z n a w s tw a P A N d la u c z c z e n ia 100 r o c z n ic y ś m ie r c i J . E . P u rk y n S g o .
pt. Zycie i praca naukowa Jana Purkynego, wydaną przez Bibliotekę Warszawską.
Początkowo Purkyne jako asystent, następ
nie jako prosektor w Pradze, zajmuje się zja
wiskam i wzroku, dotyku i zawrotów głowy.
Swą pracę doktorską pt. P rzy czy n k i do zna
jomości widzenia w ujęciu p o d m io to w y m prze
dłożył w Pradze w końcu 1818 r. Pow ołany na profesora fizjologii do Wrocławia w 1823 roku, nadal bada te same problemy. Jest to okres, w którym Purkyne przeważnie samego siebie używa jako obiektu doświadczalnego, często przeprowadzając na sobie mozolne, wyczerpu
jące, a nawet nie całkiem obojętne dla zacho
wania swego zdrowia, eksperymenty.
Purkyne posiadał niezw ykły dar obserwacji.
Ponieważ interesował się bardzo fizyką, dążył do tego, aby i fizjologia miała charakter nauki empirycznej. Znane mu b yły różne niedokład^- ności i złudzenia spostrzeżeń wzrokowych. B ył przekonany, że strukturę narządu wzrokowego można poznać śledząc z natężoną uwagą różne sensacje wzrokowe, np. obrazki naczyń krwio
nośnych w oku. Naczyń siatkówki zw ykle nie widać, leżą one bardziej powierzchownie od światłoczułych elem entów. Jeśli jednak światło pada skośnie na oko przez twardówkę, tak że
42
298
R yc. 1. P r o f . J a n P u r k y n e
cienie naczyń trafiają na okolice siatków ki nie przyzwyczajone do ich odbioru, to na ekranie naczynia stają się widoczne. Gdy źródło św iat
ła przesunąć, zmieniają sw e położenie. N azy
wają je figurami Purkynego.
Będąc reprezentanem subiektyw izm u w fi
zjologii, Purkynś głów nie na tej drodze badał przejawy zjawisk życiow ych. W sw ych pracach nad okiem dążył do dokładnego poznania przy
czyn niektórych znanych już w tenczas sensacji wzrokowych, np. latających m uszek lub łańcu
chów pereł podczas spojrzenia na niebo. Lata
jące muszki uważał za cienie, rzucane na siat
kówkę przez małe półm ętne cząsteczki w ciałku szklistym , jak skrzepiki, komórki nabłonka, szczególnie te, które są blisko siatkówki. W idoku ich nie można utrwalić, uciekają z pola w id ze
nia, dlateso nazwane zostały latającym i m u
szkami. Najłatwiej je obserwować podczas spoj
rzenia na jasne niebo, gdy źrenica mocno się zwęzi, ostre ich cienie rzutują w tenczas na siat
kówkę.
Purkyne odkrył brak zdolności rozpoznawa
nia kolorów przez obwodowe części siatkówki.
Stw ierdził również, że istnieje duża różnica ja
sności kolorów w dobrym ośw ietleniu i w sła
bym. W św ietle dziennym najjaśniejszym jest kolor żółty, o zmroku — zielony, niebieski b y
wa w m rocznym św ietle jaśniejszy od czerw o
nego. Czerwone kw iaty w ydają się o zmroku ciem niejsze od niebieskich. W oku zaadoptowa
nym do ciem ności najniższy próg pobudzenia światła ma kolor zielony, w św ietle dzien
nym — żółty. Te spostrzeżenia, znane pod na
zwą fenom enu Purkynego, stały się podstawą dla przyjęcia dwoistości widzenia siatkówki, czyli odmiennej roli dwojakiego rodzaju recep
torów, pręcików i czopków. Można je też po
twierdzić obiektyw nie, badając u zwierząt prą
dy czynnościow e w nerwach siatkówki podczas rzucania różnokolorowego światła na oko.
Bardzo ważnym spostrzeżeniem Purkynego w dziedzinie fizjologii wzroku było św iecenie źrenicy podczas ośw ietlenia oka przez promie
nie odbite w kierunku oka obserwatora. Stw ier
dził zarówno na oku ludzkim, jak i psim, że św iatło pochodzi w tenczas z odbicia na tylnej powierzchni gałki ocznej. Spostrzeżenia te po
zostały jednak niewykorzystane i dopiero w ćwierć w ieku później H elm holtz skonstru
ował oftalmoskop um ożliwiający badanie dna oka.
Purkyne również pierw szy opisał okresową zmienność powidoków. Powidok jasnego przed
m iotu przechodzi w zupełnej ciem ności z po
zytyw nego czyli jasnego w negatyw ny, ciem - nieiszv, potem staie się znów pozytyw ny i te wahania powtarzają się przez kilka minut aż do ciągłości wrażenia słabo szarego światła;
polesaja one na okresowych zmianach w rażli
wości siatkówki oka po jasnym jej oświetleniu.
N ajw ażnieiszym m oże odkryciem Purky
nego w fizjologii oka są obrazki powstające na rogówce i na soczewce w nastepstw ie odbicia płomienia św iecy od powierzchni refrakcyj
nych. Obrazek leżący pozornie na źrenicy po
chodzi z odbicia na przedniej powierzchni ro
gówki, iak to już podał 350 lat tem u S c h e i- n e r. Purkyne pierw szy stwierdził, że obra
zek rogówkowy jest podwójny, że drugie od
bicie pochodzi z tylnej powierzchni rogówki, i że ten drugi obrazek pozwala ocenić gęstość i stopień przezroczystości rogówki. RozDOznał, że przy jednakowej odlegości wielkość obrazka zależy od promienia odcinka sferycznego, utworzonego przez przednią powierzchnię ro
gówki, i że promień ten można zmierzyć, po- rów nuiąc wielkość obrazka rogówkowego z wielkością obrazka na szklanej kulce o zna
nej średnicy.
Szczególnie doniosłym i dla m echanizmu ako- modacji oka okazały się obrazki opisane naj
pierw przez Purkynego pow staiace na przed
niej i tylnej powierzchni soczewki. Obrazki te zostały powtórnie odkryte w 1837 r. przez S a n s o n a , który nie m iał pojęcia o pierw szeństw ie Purkynego. Obrazek na przedniej po
w ierzchni jest prosty tak jak obrazek rogów
kow y, ale m niej w yraźny od niego, na tvlnej powierzchni — odwrócony. Obserwacja zmiany położenia tych obrazków dowodzi, jakie zja- w iska zachodzą w oku po spojrzeniu na przed
m iot bliski. Łatw o można przekonać się, że obrazek odbity na przedniej powierzchni so
czew ki w ędruje ku obrazkowi rogówkowem u i zmniejsza się. Dowodzi to, że przednia powierz
chnia soczew ki przyjm uje bardziej w ypukłą formę. Przesunięcie ku przodowi w ynosi 0,3—
0,4 mm. Jak wiadomo, koło 50 roku życia zdol
ność akomodacji gw ałtow nie m aleje.
Również w pierw szych latach pobytu w e
299 W rocławiu Purykne badał ukształtowanie pal
ców i dłoni na w ielu ludziach, zwracając główną uwagę na figury utworzone przez bruzdy skóry ostatniego członka palców. Ze swych obserwacji wyróżnił 9 typów pośród przebadanych, stw a
rzając podstawy daktyloskopii. Co w ięcej, w y
kazał, że podobne desenie znajdują się w róż
nych okolicach czuciowych u zwierząt. Badał je np. na chwytnej okolicy ogona u małpy. U pło
dów ludzkich opisuje kierunek włosków, inny niż u dorosłych, lecz analogiczny do kierunku u w ielu zwierząt. Zdumiewające jest, jak wielka ilość obserwacji m ieści się w e wrocławskiej rozprawie z 1825 r. pt. Commentatio de exami- ne physiologico organi visus et system atis cuta- nei.
Również w początku swej profesury we W rocławiu (1823—1850), Purkyne kontynuuje badania nad zawrotami głow y. Ignorując spe- kulatyw ne pisma sw ych poprzedników, sam na sobie zaczął badać to zjawisko i racjonalnie je interpretować. Stwierdził, jak na owe czasy rzecz znamienną, że rodzaj zawrotu zależy od położenia głow y podczas rotacji w stosunku do osi obrotu. N ie zawsze dochodzi do poziomego zawrotu głow y po obrotach. Jeśli głow ę w cza
sie obrotu zwrócić ku górze, a po obrocie trzy
mać ją w norm alnym położeniu, to ma się wra
żenie ruchu w płaszczyźnie pionowej. Tę za
leżność odczuwania ruchu po zatrzymaniu od położenia głow y w stosunku do osi obrotu naz
wano prawem zawrotów głow y Purkynego.
Purkyne badał też zawroty głow y na wysokoś
ci, w czasie morskiej choroby, oraz po zażyciu różnych trucizn, starając się w ytłum aczyć m e
chanizm ich powstawania. W łaściwe w ytłum a
czenie uzyskano jednak dopiero pół wieku później, gdy M a c h i B r e u e r wykazali, że chodzi tu o pobudzenie receptorów w ka
nałach półokrężnych ucha wewnętrznego.
Purkyne zajm ował się także powstawaniem jaja kurzego. W yniki ogłosił w 1820 r. (w jęz.
łacińskim) w Tybindze i powtórnie w 1830 r.
w Lipsku. B a e r pisze w 1828 r. w swej his
torii rozwoju zwierząt, że Purkyne zostawił mu niew iele now ego do znalezienia i pow ie
dzenia.
Po uzyskaniu w r. 1832 mikroskopu achro- m atycznego Plóssla, zakład Purkynego stał się prawdziwą kolebką histologii. Z uczniami sw y
mi Purkyne badał tu budowę pylników i pyłku u roślin, różne tkanki roślin i zwierząt. Zdawał sobie sprawę z tego, że komórki, które nazy
wał ziarnami, w ystępują zarówno u roślin, jak i u zwierząt (1838). Przyczynił się tym do sform ułowania podstaw teorii komórkowej Schwanna (1840). Wprowadził nieużywany przedtem term in „protoplazma”.
N ajważniejsze prace histologiczne odnoszą się do ośrodkowego układu nerwowego ssących.
Purkyne pierw szy opisał duże flaszkowate struktury w móżdżku, które nazwano komór
kami Purkynego. Wyobrażał sobie, że są to pewne ośrodki elem entarne, w których groma
dzi się siła nerwowa. W yśledził ich przedłuże
nia do jąder podkorowych móżdżku. Zajmowała go również struktura w łókien nerwowych. Roz-
R yc. 2. P o r t r e t P u r k y n e g o z c z a só w ipobytu w e W ro c ła w iu
poznaje oś włókna jako część środkową otoczo
ną osłonką rdzenną. Do tego czasu włókna ner
wowe uważano za puste rury.
Na rok 1839 przypadło Purkynem u odkrycie specjalnego rodzaju tkanki sercowej. Wraz ze swym współpracownikiem P a l i e k i m anali
zował efekt m echaniczny skracania w łókien mięsnych, biegnących pod wsierdziem. Obser
wacje te ujęte są w pracy pod tytułem De muscularis cordis structura (Vratislava 1839 r.).
Znaczenie włókien podsierdziowych dokładniej wyjaśniono dopiero pół w ieku później, jako dróg, przez które rozchodzą się im pulsy dla skurczów serca. Włókna te noszą dziś miano włókien Purkynego.
Purkyne oznaczał też średnią liczbę w łókien nerwowych w korzonkach przednich i tylnych oraz na obwodzie nerwów, sprawdzając czy jest ona taką samą. Za rzecz interesującą zarówno morfologicznie, jak i fizjologicznie uważał sto
sunek długości włókien cieńszych do grubszych.
Późniejsze prace w ykazały, że są to pytania zasadnicze dla fizjologii przewodnictwa nerw o
wego.
Jako pierwszy Purkyne opisał ruch m igaw kowy u w yższych kręgowców w układach od
dechowym, trawiennym , rozrodczym i w ja
mach ośrodkowego układu nerwowego. Stw ier
dził, że jest to ruch niezależny od nerwów, długo utrzym ujący się po śmierci. Zajmowała go też mikroskopowa struktura błony śluzowej żołąd
ka i komórek w niej zawartych.
Rozległe zainteresowania Purkynśgo sięgały daleko poza obręb jego własnej specjalności.
Znając w iele języków św iatow ych starał się jak najbardziej oczyścić i usprawnić swój ojczysty język, zwracał uwagę na wym ow ę, na akcent.
To doprowadziło go do „fizjologii m ow y”, jak
« T
300
się wyrażał. N ie brał tu pod uw agę m ow y jako przekazywania m yśli i rozważań, ale chodziło mu o zewnętrzne przejawy m ow y, o tworzenie dźwięków, o fonetykę. M anuskrypt fizjologii m owy przedłożył berlińskiej akademii, gdy zo
stał wybrany jej członkiem. A le do w ydruko
wania tej pracy nie doszło. Toteż, gdy kilka lat później redaktor polskiego „Kwartalnika Nau
kowego” J. H e 1 c e 1 prosił Purkynego o jakąś pracę, Purkyne przetłum aczył ją na język pol
ski i opublikował w tym kwartalniku *. Już bo
w iem od samego przyjazdu do Wrocławia, w którym m ieszkało wówczas dużo Polaków, za
czął się uczyć polskiego i opanował go dobrze.
Pomimo dwudziestu siedm iu lat przebytych na katedrze w e W rocławiu, pomimo że przez przeszło ćw ierćw iecze pływał, jak sam się w y rażał, po narodzie niemieckim , to jednak w nim nie utonął, pozostał patriotą czeskim. Purkyne powrócił do Pragi po rew olucji 1848/9 roku, po
w ołany tam na katedrę fizjologii. Sw oją m owę wygłoszoną podczas otwarcia zakładu fizjologii w Pradze w 1851 r. przesłał do Krakowa. Prze
bywający wtenczas w K rakowie W incenty P o l , który w iele lat przedtem dostarczał Purkynem u
wydaw nictw a lw ow skiego Ossolineum, w ygłosił na posiedzeniu Krakowskiego Towarzystwa Naukowego piękną elegię na jego cześć.
W działalności naukowej i organizacyjnej Purkynego na szczególną uwagę zasługuje fakt, że jest on założycielem pierwszych zakładów fizjologii, w 1838 r. w e W rocławiu, a w 1851 r.
w Pradze. Udało mu się zrealizować tę nowość pom im o w ielkich sprzeciwów, co podkreśla fizjolog wrocławski lat późniejszych H e i d e n- h a i n, i podnieść w ten sposób fizjologię trak
towaną po macoszemu, jako niedorozwinięte dziecko anatomii, do poziomu nauki niezależnej o dynam icznym charakterze, podstawowej dla studentów m edycyny.
Ścisłość naukowca łączyła się u Purkynego z szeroką wyobraźnią filozofa natury. Przyzna
w ał, że zm ysły mogą m ylić, dawać nieraz błęd
n e inform acje o św iecie zewnętrznym . Toteż w n ikliw y obserwator i pom ysłow y badacz, zaj
m ując się długie lata fizjo’ogią zm ysłów, dążył do jak najbardziej dokładnego poznania i spre
cyzowania ich realnych funkcji. W tym oraz w e w spom nianych odkryciach histofizjologicznych leży główna zasługa naukowa Purkynego.
K R Y S T Y N A G A L U B IŃ S K A (W a rsz a w a )
W P Ł Y W O S IĄ G N IĘ Ć A S T R O N A U T Y K I N A P O S T Ę P W BIO LO G IE I M E D Y C Y N IE
P o d s u m o w a n ie tr w a j ą c e j z a le d w ie od d w u n a s tu la t e r y k o s m ic z n e j i a n a liz a o sią g n ię ć a s t r o n a u ty k i w s k a z u je , że n ie m a p r a w ie d z iś d z ie d z in y ż y c ia i n a u k i, n a k tó r ą n ie m ia ły b y o n e w p ły w u . D z ię k i r e a l iz a c j i p ro g r a m ó w k o s m ic z n y c h ro z s z e rz y ły się g r a n ic e lu d z k ie j w ie d z y w w ie lu k ie r u n k a c h . O s ią g n ię c ia a s t r o n a u ty k i z a c z y n a ją się c o ra z b a r d z ie j u p o w s z e c h n ia ć . Z n a jd u j ą o n e p r a k ty c z n e z a s to s o w a n ie w m e te o ro lo g ii, w geo lo g ii, g e o g ra f ii i w n a w ig a c ji.
S z e ro k ie z a s to s o w a n ie p r a k ty c z n e z n a jd u j ą o b e c n ie ró ż n e g o r o d z a ju s a t e l i t y u ż y t e c z n e . N a p rz y k ła d , s a te lity lu b s p u tn ik i łą c z n o ś c io w e z a w ie szo n e n a d u ż y c h w y s o k o ś c ia c h s łu ż ą ja k o te le f o n ic z n e i te le w iz y jn e s ta c je p rz e k a ź n ik o w e . W ła ś n ie d z ię k i n im m o g liś m y c o d z ie n n ie b e z p o ś r e d n io o g lą d a ć ig r z y s k a o lim p ijs k ie w M e k s y k u . U r z ą d z e n ia p o z w a la ją c e n a a u to m a ty c z n e p rz e k a z y w a n ie o b ra z ó w z s a te litó w , p o z w a la ją c e n a d o k o n y w a n ie z r a k i e t f o to g r a f ii u k ł a d ó w c h m u r , w iró w p o w ie tr z n y c h u m o ż liw ia ją m e t e o ro lo g o m p r z e w id y w a n ie p o g o d y , p r z e w id y w a n ie h u ra g a n ó w lu b ta jf u n ó w .
D a n e p rz e k a z y w a n e z r a k i e t z n a jd u j ą z a s to s o w a n ie w g e o g ra fii i k a r t o g r a f i i o raz o c e a n o g ra f ii p r z y s p o r z ą d z a n iu m a p i p la n ó w . M ięd zy in n y m i d z ię k i s a t e lito m z e b ra n o m a t e r i a ły do s p o r z ą d z a n ia d o k ła d n y c h m a p n ie d o s tę p n y c h te r e n ó w P e r u .
* J a n P u r k i n e , B ad a n ia w p rzed m io c ie fiz jo lo g ii m o w y lu d z k ie ). K w a rta ln ik N au k o w y , w y d a n y w p o łąc ze n iu _prac m iło śn ik ó w u m ie jętn o śc i. 1835 — to m II i 1836 — tom
III (str. 104—138), K rak ó w . - - :
S a te lit y s ą o s ta tn io c o ra z w s z e c h s tr o n n ie j w y k o r z y s ty w a n e p rz y p o s z u k iw a n iu i s p r a w d z a n iu n a t u r a ln y c h z a so b ó w Z iem i. D z ię k i s a te lito m m o ż n a l e p ie j i d o k ła d n ie j o b s e r w o w a ć p e w n e z ja w is k a , np.
p r o m ie n io w a n ie w id z ia ln e i n ie w id z ia ln e d la o k a lu d z k ie g o . D z ię k i b a r w n y m film o m m o g ą b y ć r e j e s tr o w a n e z m ia n y w ie lu z ja w is k , p o n ie w a ż są o b s e r
w o w a n e i o c e n ia n e w ró ż n y c h p o r a c h d n ia i ro k u , p r z y ró ż n y m o ś w ie tle n iu . S tą d d u ż e z a s to s o w a n ie s a t e litó w w g e o lo g ii p rz y p o s z u k iw a n iu s u ro w c ó w m i
n e r a l n y c h w tr u d n o d o s tę p n y c h te r e n a c h . D z ię k i s a t e - litc rri z o s ta ły o d k r y te w Z w ią z k u R a d z ie c k im b o g a te z ło ż a r u d . Z a p o m o c ą s a te litó w m o g ą b y ć o c e n ia n e i p rz e w id y w a n e p lo n y , b o n a p o d s ta w ie tz w . „ c h a r a k t e r y s ty k i w id m o w e j” ró ż n y c h u p r a w m o ż n a o k re ś la ć ro z w ó j i c h o ro b y ro ś lin , s t a n g leb y . O s ią g n ię c ia a s t r o n a u t y k i z n a jd u j ą w ię c z a s to s o w a n ie w a g r o k u ltu r z e , w h y d ro lo g ii p r z y o c e n ie z a so b ó w w o d n y c h , w n a w i
g a c ji p r z y p r o w a d z e n iu s ta tk ó w i ło d z i p o d w o d n y c h , w p la n o w a n iu m ie js c z a s ie d la n ia i z b io ro w e g o w y p o c z y n k u , w a rc h e o lo g ii p r z y p o s z u k iw a n ia c h .
N a le ż y s tw ie rd z ić , że g d y b y n ie r e a l iz a c j a o g ro m n e g o p r o g r a m u o p a n o w a n ia K o sm o su , n ie o s ią g n ę li
b y ś m y ta k w ie le w n a u c e i te c h n ic e w c ią g u o s ta tn ic h p a r u la t . A s tr o n a u ty k a o tw o rz y ła o g ro m n e n a u k o w e m o ż liw o śc i p r z e d fiz y k a m i, c h e m ik a m i, g e o fiz y k a m i, g e o lo g a m i, a s tr o n o m a m i, b io lo g a m i i in n y m i s p e c ja lis ta m i. U m o ż liw iła o n a z je d n e j s tr o n y p ro w a d z e n ie b a d a ń m a ją c y c h d u ż e z n a c z e n ie d la ro z w o ju w ie lu n a u k , a z d r u g ie j s tw o r z y ła n o w e n a u k i. W c ią g u o s t a t
n ie g o d z ie s ię c io le c ia r o z w in ę ła s ię f iz y k a o g ó ln a, a to
301
m o w a , m o le k u la r n a , n u k le a r n a , a s tro fiz y k ą , k o sm o lo g ia , b io a s tr o n a u t y k a , a s tr o n ik a z a jm u ją c a się z d a ln y m k ie r o w a n ie m i s te ro w a n ie m , e g zo b io lo g ia b a d a ją c a s k ła d n ik i o rg a n ic z n e w p r z e s tr z e n i k o sm ic z n e j, p s y c h o lo g ia k o s m ic z n a a n a liz u ją c a p sy c h o lo g ic z n e p ro b le m y lo tó w k o s m ic z n y c h c z ło w ie k a , b io n ik a z a jm u ją c a się w y k o r z y s ta n ie m p ro c e s ó w b io lo g ic z n y c h w te c h n o lo g ii, sz c z e g ó ln ie w a u to m a ty c e .
N ie s ły c h a n ie sz y b k i p o s tę p w a s tr o n a u ty c e m a ró w n ie ż w p ły w n a n a u k i b io lo g iczn e. W ła ś n ie b io lo g ia i m e d y c y n a u m o ż liw iły m ię d z y in n y m i p rz e d o śm iu la ły p ie r w s z y lo t k o s m ic z n y c z ło w ie k a j a k i w s z y s tk ie p ó ź n ie js z e , c o ra z b a r d z ie j s k o m p lik o w a n e lo ty , d z ię k i o k r e ś le n iu w a r u n k ó w z a g ro ż e n ia c z e k a ją c y c h n a czło
w ie k a w K o sm o s ie i d z ię k i o p ra c o w a n iu śc isły c h z a ło ż e ń d la w y k o n a n ia śro d k ó w i u rz ą d z e ń o c h ro n n y c h z a p e w n ia ją c y c h b e z p ie c z n y p o b y t i e fe k ty w n o ś ć d z ia ła n ia w c o ra z d łu ż s z y c h i b a rd z ie j s k o m p lik o w a n y c h lo ta c h .
N ie w ie lk a , a le w a ż n a część p r o g r a m u b a d a ń k o s m ic z n y c h w ią z a ła się z z a g a d n ie n ia m i b io lo g ic z n y m i, n a d łu g o p rz e d ty m , z a n im c z ło w ie k w s z e d ł n a o rb itę w o k ó łz ie m s k ą . P r a w a b io lo g ic z n e p o z w o liły n a z ro z u m ie n ie z ja w is k i p o m o g ły w ro z w ią z y w a n iu p ro b le m u u tr z y m a n i a ż y c ia o rg a n iz m ó w ż y w y c h w p rz e s trz e n i k o s m ic z n e j. B a d a n ie p r z e s tr z e n i k o sm ic z n e j w ią z a ło się z d u ż ą lic z b ą p ro b le m ó w b io m e d y c z n y c h . P ie r w s z e a n a liz y w a r u n k ó w p a n u ją c y c h w p r z e s tr z e n i k o sm ic z nej w y z n a c z y ły k ie r u n k i z a in te r e s o w a ń n a u k b io lo g ic z n y c h . D ziś b io lo g ia k o s m ic z n a s ta ła się sa m o d z ie ln y m k ie r u n k ie m b io lo g ii z a jm u ją c y m się m . in . o so b liw o śc ią ż y c io w y c h f u n k c j i o rg a n iz m ó w z ie m s k ic h w w a r u n k a c h p r z e s tr z e n i k o s m ic z n e j, is tn ie n ie m , p o d z ia łe m i ro z w o je m ż y w e j m a t e r i i w e w s z e c h św ie c ie , z a s a d a m i b io lo g ii p o d le g a ją c y m i s tw o r z o n e m u s z tu c z n ie śro d o w is k u w ra k ie c ie k o s m ic z n e j i n a s ta c ja c h o r b ita l
n y ch .
C z e rp ią c d a n e z w y n ik ó w n a u k p rz y r o d n ic z y c h b io lo g ia k o s m ic z n a w z b o g a c a te n a u k i w a rto ś c io w y m i w y n ik a m i e k s p e r y m e n tó w la b o r a to r y jn y c h , m a ją c y c h z n a cz e n ie d la ro z w o ju o g ó ln y c h te o r ii b io lo g ii.
P o s tę p w m e d y c y n ie z w ią z a n y z b a d a n ia m i k o sm ic z n y m i p r z e ja w ia się z je d n e j s tr o n y w p ro b le m a c h p o d s ta w o w y c h , te o r e ty c z n y c h , a z d ru g ie j w w y k o r z y s ta n iu te c h n o lo g ii z a s to s o w a n e j w a u s tr o n a u ty c e . R e a li
z a c ja p r o g r a m ó w b a d a ń k o s m ic z n y c h p o z w a la le p ie j z ro z u m ie ć n ie k t ó r e z ja w is k a b io lo g ic z n e o ra z u m o ż li
w ia w y k o r z y s ta n ie o sią g n ię ć n o w e j te c h n ik i, k tó r a w y n a la z ła n o w e s u b s ta n c je , m a te r ia ły , k o n s tr u k c je , k tó r a s tw o r z y ła n o w e a p a r a t y , u rz ą d z e n ia ,, m ie rn ik i, c z u jn i
k i, r e j e s t r a t o r y , u k ła d y , n o w e ź ró d ła e n e rg ii, ro z w in ę ła e le k t r o n i k ę i te le m e tr ię .
M im o , że c e le b a d a ń k o s m ic z n y c h d a le k ie s ą p o z o r
n ie od tr a d y c y jn e j m e d y c y n y , b io a s tr o n a u t y k a z a jm u ją c się n ie z w y k ło ś c ią ś r o d o w is k a k o sm ic z n e g o i r e a k c ja m i c z ło w ie k a n a to ś r o d o w is k o p rz y c z y n iła się do p o s tę p u w w ie lu d z ie d z in a c h m e d y c y n y . P o s tę p a s tr o n a u ty k i w y k o r z y s tu je m . in. m e d y c y n a i h ig ie n a p ra c y , m e d y c y n a o g ó ln a , c h ir u r g ia , n e u ro fiz jo lo g ia , p s y c h ia t r ia , p s y c h o fiz jo lo g ia , ra d io lo g ia .
J a k s t w i e r d z a j ą r a p o r t y Ś w ia to w e j O rg a n iz a c ji Z d ro w ia , o g ro m n a lic z b a o sią g n ię ć a s tr o n a u ty k i m oże z n a le ź ć z a s to s o w a n ie w ró ż n y c h d z ie d z in a c h le ż ą c y c h w p o lu z a in te r e s o w a n ia t e j o rg a n iz a c ji. N a p r z y k ła d , w ie le n o w y c h m e to d m oże b y ć w y k o rz y s ta n y c h w p r a k t y c e le k a r s k ie j, w le c z e n iu c h o ró b z a w o d o w y c h , c h o ró b u k ła d u s e r c o w o -k r ą ż e n io w e g o , c h o ró b z a k a ź
n y c h , s c h o rz e ń u k ła d u k o s tn e g o i m ię śn io w e g o , c h o ró b p sy c h ic z n y c h .
O p ie ra ją c się n a o sią g n ię c ia c h w ie lu n a u k p r z y r o d n ic z y c h , b io lo g ia k o s m ic z n a w z b o g a c iła ró w n o c z e śn ie te n a u k i n o w ą w ie d z ą u z y s k a n ą z b a d a ń p ro w a d z o n y c h d la celów b io a s tr o n a u ty k i. W y n ik i ty c h b a d a ń m a ją z n a c z e n ie d la ro z w o ju te o r ii b io lo g ii o g ó ln e j, b io lo g ii m o le k u la r n e j, d la c y to lo g ii, g e n e ty k i, ra d io b io lo g ii.
B a d a n ia eg zo b io lo g ii, k tó r a d z ię k i p o s tę p o m a s t r o n a u ty k i u z y s k a ła m o ż liw o ść p rz e g lą d u s k ła d n ik ó w o r g a n i
czn y ch w y s tę p u ją c y c h p o z a Z ie m ią , m o g ą p o m ó c w w y ja ś n ie n iu z a g a d k i ży cia . Z n a le z ie n ie in n y c h fo rm ż y c ia n a in n y c h p la n e ta c h je s t w a ż n y m p rz e d s ię w z ię ciem e ry k o s m ic z n e j.
B a d a n ia k o s m ic z n e p ro w a d z o n e w lo ta c h z z a ło g ą lu d z k ą p o w ię k s z y ły w ie d z ę o p r a w a c h d z ia ła n ia czło w ie k a w ś ro d o w is k u k o s m ic z n y m , w w a r u n k a c h e k s tr e m a ln y c h , k tó r y c h c z y n n ik i m o g ą w y s tę p o w a ć r ó w n ie ż n a Z ie m i. U s ta lo n o tr z y g r u p y c z y n n ik ó w . Do p ie rw s z e j, z w ią z a n e j z d y n a m ik ą lo tu , n a le ż y h a ła s , w ib r a c je , p rz y s p ie s z e n ia , n ie w a ż k o ść . D ru g a o b e jm u je c z y n n ik i c h a r a k t e r y z u j ą c e p r z e s tr z e ń k o s m ic z n ą ja k o śro d o w isk o b y to w a n ia , a m ia n o w ic ie : p ro m ie n io w a n ia , t e m p e r a t u r y , c iś n ie n ie . N a tr z e c ią g ru p ę s k ła d a ją się c z y n n ik i z w ią z a n e z p o b y te m c z ło w ie k a w w a r u n k a c h k a b in y s t a tk u k o sm iczn eg o . J e s t to m ik r o k lim a t k a b in y , u w ię z ie n ie , m o n o to n ia , iz o la c ja , ż y w ie n ie , r y tm dobow y.
Z a k re s w ie d z y d o ty c z ą c e j to le r a n c ji i g ra n ic w y d o ln o ści c z ło w ie k a n a z ło ż o n y s tre s s z n a c z n ie się ro z s z e rz y ł d z ię k i b a d a n io m k o sm ic z n y m . W y n ik i ty c h b a d a ń m o g ą b y ć w ie lo s tro n n ie w y k o r z y s ta n e n a p r z y k ła d p rz e z m e d y c y n ę i h ig ie n ę p ra c y p r z y o rg a n iz a c ji w a r u n k ó w p r a c y , p rz y o p ra c o w y w a n iu sp o so b ó w z a b e z p ie c z e n ia c z ło w ie k a p rz e d sz k o d liw y m d z ia ła n ie m ró ż n y c h c z y n n ik ó w . A n a liz y w y d o ln o ś c i c z ło w ie k a w e k s tr e m a ln y c h w a r u n k a c h p ro w a d z o n e p o d c z a s p rz y g o to w a ń k o s m o n a u tó w do lo tó w są ju ż d ziś w y k o r z y s ty w a n e d la u s ta la n ia p ro g ó w to l e r a n c j i c z ło w ie k a n a h a łs s , w ib r a c je , k ra ń c o w e te m p e r a t u r y , ró ż n e g o r o d z a ju p ro m ie n io w a n ia , p rz y s p ie s z e n ia .
W y n ik i a n a liz d o ty c z ą c e w s p ó łd z ia ła n ia tr z e c h s k ł a d n ik ó w u k ła d u „cz ło w ie k —m a s z y n a — ś r o d o w is k o ” są in t e r e s u j ą c e d la m e d y c y n y p r a c y i e rg o n o m ii. Z a s to s o w a n ie n o w o c z e s n e j te c h n ik i i s y s te m ó w in ż y n ie rii lu d z k ie j w k r a c z a ją c e do b a d a ń m e d y c z n y c h d a ły w ie le c ie k a w y c h o p ra c o w a ń , m . in. d la p o tr z e b p s y c h o f iz jo lo g ii p ra c y .
C ię k a w e d la b io m e d y c y n y są w y n ik i b a d a ń z w ią z a n e z r y tm e m b io lo g ic z n y m , k tó r e g o m e c h a n iz m y m o g ą b y ć n a jle p ie j a n a liz o w a n e w w a r u n k a c h k o sm ic z n y c h , w k tó r y c h u s u n ię te .z o s ta ją c z y n n ik i z w ią z a n e z 2 4 -g o - d z in n y m r u c h e m o b ro to w y m Z ie m i. A n a liz a z a g a d n ie ń b io c h ro n o lo g ii, o b e jm u ją c a w a h a n i a c y k lic z n e ró ż n y c h p a r a m e tr ó w fiz jo lo g ic z n y c h o rg a n iz m u cz ło w ie k a i z d o ln o śc i te g o o rg a n iz m u d o „o cen y c z a s u ” , p o zw o li w y ja ś n ić , ja k d z ia ła ją te s y s te m y i ja k s ą r e g u lo w a n e .
R o z w ią z a n ie je d n e g o z n a jb a r d z ie j s k o m p lik o w a n y c h z a g a d n ie ń b io a s tr o n a u t y k i p o le g a ją c e n a o d tw o rz e n iu n a tu r a ln e g o m o d e lu k r ą ż e n i a m a t e r i i w p rz y r o d z ie s t a n o w i is to tn y e le m e n t w b u d o w ie z a m k n ię ty c h u k ł a d ó w e k o lo g ic z n y c h w r a k i e ta c h p rz e z n a c z o n y c h do d łu g o tr w a ły c h lo tó w . O p ra c o w a n ie n a jw a ż n ie js z e g o o g n iw a c y k lu ek o lo g ic z n e g o „ c z ło w ie k —r o ś lin y — z w ie r z ę t a ” , k tó r y m j e s t r e g e n e r a c ja ś ro d o w is k a g azo w eg o , re g e n e r a c ja w o d y i ś r o d k ó w s p o ż y c ia o ra z w y k o r z y
302
s ta n ie p r o d u k tó w d z ia ła ln o ś c i ż y c io w e j c z ło w ie k a , z w ie rz ą t i r o ś lin m o ż e z n a le ź ć s z e ro k ie z a s to s o w a n ie w ró ż n y c h s y tu a c ja c h n a Z ie m i. O p ra c o w a n e b io c h e m ic z n e sp o so b y i m e to d y p ro c e s ó w te c h n o lo g ic z n y c h z a p e w n ia ją c y c h w y s o k ą e f e k ty w n o ś ć r e g e n e r a c ji p ro d u k tó w m o g ą b y ć w y k o r z y s ta n e p rz y u z u p e łn ia n iu b ra k ó w p o ż y w ie n ia w ró ż n y c h w a r u n k a c h .
R o z m a ite sp o s o b y o d ż y w ia n ia k o s m o n a u tó w , o b e j
m u ją c e s t a r a n n ie d o b r a n e z e s ta w y ś r o d k ó w o w y s o k ic h w a rto ś c ia c h k a lo r y c z n y c h w p o s ta c i p a s t s k o n d e n s o w a n y c h , o d u ż e j ja ło w o ś c i, m o g ą b y ć w y k o r z y s ta n e w p r a k ty c e k lin ic z n e j. R ó w n ie ż tu m o g ą b y ć w y k o r z y s ta n e o p ra c o w a n ia sz tu c z n e j a tm o s f e r y d la p o tr z e b le c z e n ia p a c je n tó w z c h o ro b a m i s e r c a , p o o p e r a c ja c h lu b d la w c z e śn ia k ó w .
■Próby h o d o w li ró ż n y c h ro d z a jó w alg , s t a n o w i ą cy ch p la n k t o n s ło d k ic h w ó d , ja k o p o ż y w ie n ie p r z y s w a ja ln e p rz e z c z ło w ie k a i m o ż liw e do o tr z y m a n ia w d łu g o tr w a ły c h lo ta c h k o s m ic z n y c h , m o g ą b y ć w y k o r z y s ta n e d la z a s p o k o je n ia z a p o tr z e b o w a n ia w p o ż y w ie n ie b o g a te w b ia łk o , w ę g lo w o d a n y , tłu s z c z e i k a r o te n y .
A n a liz a p rz y s p ie s z a n ia p ro c e s u a d a p ta c ji c z ło w ie k a do o so b liw y c h w a r u n k ó w w d łu g o tr w a ły m lo cie k o sm ic z n y m z w ró c iła u w a g ę n a ś r o d k i f a r m a k o lo g ic z n e , w p ły w a ją c e n a ró ż n e fu n k c je n a rz ą d ó w , k t ó r e są p o d s ta w ą te g o p ro c e s u a d a p ta c y jn e g o (np. n a h o rm o n y A C T H , a d r e n a lin y , n o r a d r e n a li n y , k o r y n a d n e rc z y , h is ta m in y i w ie lu in n y c h ). D la m e d y c y n y p r a c y i n t e r e s u ją c e s ą ró ż n e le k i p o b u d z a ją c e lu b u s p o k a ja ją c e , o p ra c o w a n e d la p o tr z e b k o s m o n a u ty k i, z a p e w n ia ją c e w y s o k i p o z io m s p r a w n o ś c i i w y d o ln o ś c i w s y tu a c ja c h s tre s s o w y c h , p o z w a la ją c e n a p r z e tr z y m y w a n ie d u żych o b c ią ż e ń , w y s iłk ó w .
W y n ik i b a d a ń z w ią z a n e z n ie w a ż k o ś c ią , w k tó r e j w y s tę p u ją z m ia n y w u k ła d z ie k r ą ż e n i a , w p r z e m ia n ie w a p n io w e j i u k ła d z ie m ię ś n io w y m są w y k o r z y s ty w a n e p rz e z m e d y c y n ę p rz y o p ra c o w y w a n iu z a s a d le c z e n ia z ła m a ń , k a m ie n i n e r k o w y c h o ra z le c z e n ia p a c je n tó w s k a z a n y c h n a d łu g o tr w a łe le ż e n ie .
B a d a n ia n a d o p o rn o ś c ią i e la s ty c z n o ś c ią tk a n e k i k o ści p o z w a la ją o k r e ś la ć g ra n ic e to l e r a n c j i o b c ią ż e n ia . W y n ik i ty c h b a d a ń m a j ą z n a c z e n ie d la p r z e w id y w a n ia r e a k c j i m e c h a n ic z n y c h c ia ła n a u ra z y . M o g ą słu ż y ć d la p r a k ty c z n y c h ro z w ią z a ń z a b e z p ie c z e ń cz ło w ie k a p rz e d k o n s e k w e n c ja m i w y p a d k ó w d ro g o w y c h , k o le jo w y c h lu b lo tn ic z y c h .
O p ra c o w a n e p rz e z m e d y c y n ę i p s y c h o lo g ię ró ż n e m e to d y b a d a ń i p ró b y c z y n n o ś c io w e o ra z te c h n ik i r e je s tr a c ji p a r a m e tr ó w fiz jo lo g ic z n y c h u k o s m o n a u tó w m o g ą b y ć p r a k ty c z n ie w y k o r z y s ty w a n e w le c z n ic tw ie d la s ta w ia n ia d ia g n o z y ró ż n y c h ze sp o łó w . P r o c e d u r a s e le k c ji le k a r s k ie j i p s y c h o lo g ic z n e j k o s m o n a u tó w o ra z s k o m p lik o w a n y tr e n in g w y m a g a ł o p ra c o w a n ia m e to d b a d a w c z y c h , k tó r e m o g ą b y ć s to s o w a n e p rz e z m e d y c y n ę p r a c y w s e le k c ji d o ró ż n y c h z a w o d ó w , k tó r e s t a w ia ją w y s o k ie w y m a g a n ia c z ło w ie k o w i p o d w z g lę d e m s p r a w n o ś c i fiz y c z n e j i p s y c h ic z n e j.
H ig ie n a p r a c y m o ż e w y k o r z y s ty w a ć w y n ik i b a d a ń p ro w a d z o n y c h d la o k r e ś le n ia n a jle p s z e g o c y k lu „ p r a c a - o d p o c z y n e k ” d la k o s m o n a u tó w . W s k a ź n ik i n a jle p s z e j w y d a jn o ś c i p r a c y p r z y o k re ś lo n y m c y k lu (6 -,8 -,1 2 -g o - d z in n y m ) m o g ą u ła tw ić o rg a n iz a c ję p ra c y w ró ż n y c h z a k ła d a c h p rz e m y s ło w y c h z g o d n ie z w y m o g a m i h ig ie n y .
P s y c h i a tr i a k o r z y s ta ju ż dziś z w y n ik ó w b a d a ń n a d w p ły w e m d e p r y w a c ji z m y s ło w e j, iz o la c ji sp o łe c z n e j, p o b y tu w m a łe j p r z e s tr z e n i o g r a n ic z a ją c e j r u c h y , a w ię c
ty c h w a r u n k ó w , k t ó r e to w a rz y s z ą k o s m o n a u c ie . B a d a n ia te p o z w o liły n a w y ja ś n ie n ie m e c h a n iz m ó w p o w s ta w a n ia m . in . z łu d z e ń , h a lu c y n a c ji, z a b u rz e ń o so b o w o
ści w ty c h w a r u n k a c h .
N a jw ię k s z y je d n a k w p ły w n a p o s tę p w m e d y c y n ie w y w a r ły o s ią g n ię c ia te c h n ik i i te c h n o lo g ii a s t r o n a u - ty c z n e j. S a m u b ió r k o s m o n a u ty s k ła d a ją c y się z n ie z l i
c z o n y c h e le m e n tó w s tw o r z o n y c h z n o w y c h tw o rz y w , m a te r ia łó w , k o n s t r u k c ji , m o ż e b y ć p r a k ty c z n ie w y k o r z y s ta n y p rz e z m e d y c y n ę p r a c y p r z y o p ra c o w y w a n iu z a b e z p ie c z e ń c z ło w ie k a p r z e d sz k o d liw y m d z ia ła n ie m w ie lu c z y n n ik ó w w ró ż n y c h z a w o d a c h .
S z c z e g ó ln ie s z e r o k ie z a s to s o w a n ie p r a k ty c z n e w m e d y c y n ie z n a jd u j ą n o w e te c h n ik i p o m ia r ó w , r e j e s tr a c ji , o d c z y ty w a n ia w y n ik ó w , p ro w a d z e n ia o b s e r w a c ji, k o n tr o li d a n y c h . S k o n s tr u o w a n y n a p r z y k ła d d la p o tr z e b b io a s tr o n a u t y k i a n a li z a to r w id m a e n c e fa lo g ra fic z n e g o m o ż e z n a le ź ć z a s to s o w a n ie w n e u ro fiz jo lo g ic z n y c h r u ty n o w a n y c h b a d a n ia c h p a c je n tó w o ra z p o d c z a s z a b ie g ó w c h ir u rg ic z n y a h . W y n a le z io n y s y s te m a u to m a ty c z n e j a n a liz y m o c z u , z d o ln y d o d z ia ła n ia p rz e z 45 d n i, j a k te ż a n a li z a to r k r w i m o g ą b y ć s to s o w a n e w p r a k t y c e k lin ic z n e j. R ó ż n e g o r o d z a ju i p r z e z n a c z e n ia d o z y m e tr y , m a n o m e tr y n ie p r z e k r a c z a ją c e w ie lk o ś c i 1 m m , m ik r o k a l o r y m e t r y p rz e w y ż s z a ją c e m ilio n ra z y sw ą c z u ło ś c ią k la s y c z n e m a k r o k a lo r y m e tr y s ą w y k o r z y s ty w a n e p rz e z m e d y c y n ę . W y n a le z io n y p rz e z in ż y n ie ró w n ie s ły c h a n ie s p ra iw n y c z u jn ik do w y k r y w a n i a u d e r z e ń m ik r o m e te o r y tó w z n a la z ł j u ż z a s to s o w a n ie w b a lis to - k a r d io lo g ii.
W y n a le z ie n ie n o w y c h e le k t r o d i te c h n i k ic h z a k ł a d a n ia u k o s m o n a u tó w , u tr z y m u j ą c y c h s ię p rz e z d łu g i o k r e s n a cie le w czasie t r e n in g u lu b w lo cie, s ą w y k o r z y s ty w a n e d la z a p is ó w E K G i E E G u d zieci, u c h o r y c h p s y c h ic z n ie , ja k r ó w n ie ż u p ilo tó w d o ś w ia d c z a l
n y c h . R ó ż n e g o r o d z a ju m e to d y s te r y liz a c ji, m e to d y k o n tr o li s k a ż e n ia o p ra c o w a n e d la r a k i e t k o sm ic z n y c h , z n a j d u j ą z a s to s o w a n ie p r z y p r o d u k c ji le k ó w , śro d k ó w sp o ż y w c z y c h , p r z y s te r y li z a c ji p o m ie sz c z e ń , a p a r a tó w , n a rz ę d z i c h ir u rg ic z n y c h . S te r y liz o w a n e b a te r ie o p ra c o w a n e d la r a k i e t są w y k o r z y s ty w a n e ja k o ź ró d ło e n e r g ii n p . w k o m o r a c h se rc a .
W y n a le z io n o te c h n ik ę o k r e ś la n ia w y d o ln o ś c i s e rc a b e z p o b ie r a n ia k r w i u k o s m o n a u tó w w locie. W y k o rz y s ta n o do te g o s p e k t r o m e t r , k tó r y p o z w a la n a z m ie rz e n ie i z a r e je s t r o w a n i e c z ę ś c i s k ła d o w y c h m ie s z a n in y g a z ó w w p łu c a c h . M e to d a t a p o z w a la n a m ie rz e n ie c iś
n ie n ia k r w i z d o k ła d n o ś c ią do — 1 m m H g. P o d s t a w ie n ie o tr z y m a n y c h w a r to ś c i do r ó w n a n ia F ic k a p o z w a la o k re ś la ć w y d o ln o ś ć s e r c a z w y k lu c z e n ie m m e to d k lin ic z n y c h , co m a w ie lk ie z n a c z e n ie w w ie lu p r z y p a d k a c h c h o ro b o w y c h .
P o s tę p w u le p s z a n iu p rz y r z ą d ó w p o m ia ro w y c h o ra z z a s to s o w a n ie r ó ż n y c h n o w y c h tw o r z y w p o z w o lił n a u le p s z e n ia r ó ż n y c h a p a r a t ó w m e d y c z n y c h , j a k n p.
s z tu c z n e g o p łu c a , n e rk i, s e r c a i a p a r a tó w do p o d a w a n ia ś r o d k ó w z n ie c z u la ją c y c h . M o żliw o ść z a s to s o w a n ia z a s tę p s tw a c z y n n o śc i n a r z ą d ó w lu b ic h u z u p e łn ia n ia m e d y c y n a ró w n ie ż z a w d z ię c z a a s tr o n a u ty c e . N a p r z y k ła d , w s c h o r z e n ia c h s e r c a i m p la n t u je s ię do m ię ś n ia s e r co w eg o m in ia t u r o w y tr a n z y s to r o w y im p u ls a to r p o b u d z a ją c y r y tm ic z n ie s e rc e d o s k u r c z u , co u m o ż liw ia u tr z y m y w a n ie p r a w id ło w e g o k r ą ż e n i a k r w i. P r z y n ie w y d o ln o ś c i g ru c z o łó w d o k r e w n y c h s to s u je się z m in ia tu r y z o w a n ą s tr z y k a w k ę im p la n t o w a n ą p o d s k ó r n ie , k tó r e j z a w a r to ś ć w y s ta r c z a n a d o z o w a n ą w ie lo m ie s ię c z n ą in f u z ję .
