Nr 2/2016
Landscape after dark
Krajobraz po zmroku
Cities today are becoming increasingly creative in planning lighting and illumination. Monumental exposition of space more and more frequently finds its equivalent in the form of illumination that highlights the concept of “proximity” and creates “circles of light”, in which people feel comfortable.
Economic and environmental criteria such as energy saving, reducing light pollution, respect for the world of plants, animals and firmament of the dark sky result in the increasingly balanced use of light in urban landscape. It is becoming recommended to include environmental aspects in all concepts of illumination and lighting as a determinant of quality in the creation of a night landscape.
What has now become the main objective of lighting is to obtain the best possible results at lowest costs and measures aimed to eliminate the negative impact on the environment.
Currently, each lighting and illumination design project which is being implemented ought to provide for such solu- tions that do not damage the element of shadow and show respect for darkness. It is us who it depends on whether illumination and lighting will be the result of understand- ing the landscape and contribute to the bringing of a “new value”, or accelerate the exploitation and degradation of the environment. Will it be approached as a “conquest”
of the landscape by man, or will it more express respect for nature and cultural heritage.
Editorial Board
Autor J. Potyrała Author J. Potyrała
Dzisiejsze miasta są coraz bardziej kreatywne w planowa- niu oświetlenia i iluminacji. Monumentalne eksponowanie przestrzeni coraz częściej znajduje równoważnik w postaci iluminacji podkreślającej pojęcie „bliskości”, budując
„kręgi światła”, w których ludzie czują się komfortowo.
Kryteria ekonomiczne, energetyczne i ekologiczne takie jak: oszczędność zużycia energii, ograniczenie zanie- czyszczenia światłem, szacunek dla świata roślin, zwierząt i firmamentu ciemnego nieba powodują, że użycie światła w krajobrazie miasta staje się coraz bardziej wyważone.
Dąży się, aby aspekty środowiska były ujęte we wszystkich koncepcjach iluminacji i oświetlenia jako wyznacznik jakości tworzenia nocnego krajobrazu.
Głównym celem oświetlenia przestrzeni stało się uzyskania jak najlepszych efektów przy jak najniższych kosztach i działaniach eliminujących negatywny wpływ na śro- dowisko. Aktualnie każdy wdrażany projekt oświetlenia i iluminacji powinien zakładać takie rozwiązania, które nie niszczą elementu cienia i wykazują szacunek do ciem- ności. Od NAS zależy, czy iluminacja i oświetlenie będą wynikiem zrozumienia krajobrazu i przyczynią się do wniesienia „nowej wartości”, czy też przyśpieszą eksplo- atację i degradację środowiska. Czy będą traktowane jako
„podbój” krajobrazu przez człowieka, czy też będą wyra- zem szacunku wobec przyrody i dziedzictwa kulturowego.
Kolegium redakcyjne
Cover:
(photo by ) Okładka:
PROBLEMS PROBLEMy Influence of Light and Shadow on the Topography
and Physiognomy of the Landscape 4 Oddziaływanie światła i cienia na topografię i fizjonomię krajobrazu Magdalena Zienowicz, Ewa Podhajska, Justyna Rubaszek
Social Trend as One of Trends
in City Lighting Development 20 Nurt społeczny jako jeden z trendów
rozwoju oświetlenia miast Magdalena Zienowicz
MATERIALS TWORzyWO
The Impact of Solar Power Facilities
on Landscape 30 Oddziaływanie instalacji z zakresu energetyki
solarnej na krajobraz Eliza Kalbarczyk
PRESENTATIONS PREzENTACJE
Park with a Renewable Energy Sources Corner 40 Park z zakątkiem odnawialnych źródeł energii Katarzyna Kucharzyszyn, Kazimierz Chmura, Halina Dzieżyc, Maciej Piotrowski
FORuM FORuM
Evaluation of the Landscape –
Review of Selected Methods 54 Ocena krajobrazu –
przegląd wybranych metod Elżbieta Szopińska, Justyna Rubaszek, Olga Raduchowska
Summaries 74 Streszczenia
Problems
Key words: lighting, the city, composition
Introduction
Light and shadow are essen- tial tools for creating and shaping the image of the city after the dark.
Therefore, any illumination should be treated as a transformation of de- velopmental and aesthetic character, the result of which is exposition of cultural and natural values of the area. These actions should also be aimed at functional and harmonious landscaping, taking into account the specificity and identity of the region.
you should understand the structure of the landscape and demonstrate respect for the existing values.
According to Mark Major1 the designing of lighting cannot only be limited to numbers and photometry, the contemporary language of urban lighting should refer to Vitruvian max- ims: firmitatis (reliability), utilitatis (utility) and venustatis (delight). In line with Major, this classic triumvirate represents philosophy and cannon, in accordance with which the night scenery of space should be created.
He states that these principles ensure that the lighting fulfills a number of requirements such as: it guarantees the clarity of space, a sense of security and positive mood. In order to guar- antee “reliability”, the lighting system should be environmentally friendly balancing aesthetic and utilitarian traits with the demands of the pos-
sibly lowest energy consumption and minimization of the negative impact on biodiversity.
It should be noted that the
“solid” systems do not always have to use the latest technological ad- vances. Lighting technology, reach- ing beyond previously unknown possibilities and creating a sense of almost “divine” rule over the world, cannot become a tool for subjugation and destruction of space.
Aim
The aim of this study is to ana- lyze the characteristics of landscape structures as guidelines for creating illumination.
Illumination must be created for a specific place individually, taking into account its topography, climate, urban composition, people who live there, and even the distinc- tive sound and smell which create the environment. The landscape should be carefully examined and it should constitute inspiration for the action of light. For example, in a town situ- ated in the mountain range, illumina- tion should accentuate its physical connection to the mountain range, whereas in a town on the river or the sea it should be linked with water.
Illumination cannot lead to uniformity, which is why each time it is necessary to analyze it in terms of the topographic – to define the type of landscape, and physiognomic structure – to define the role and
Inf luence of Light and Shado w on the T opogr aph y and Ph ysiognom y of the Landscape Magdalena Zieno wicz , Ew a P odhajs ka, Jus tyna R ubasz ek
Oddziaływanie
światła i cienia
na topografię
i fizjonomię
krajobrazu
Słowa kluczowe: oświetlenie, miasto, kompozycja
Wprowadzenie
Światło i cień to podstawo- we narzędzia kształtowania formy i obrazu miasta po zmroku. Dla- tego też wszelkie działania ilumi- nacyjne powinny być traktowane jako przekształcenia o charakterze rozwojowym i estetycznym, w wy- niku których eksponuje się walory kulturowe i przyrodnicze terenu.
Działania te powinny również mieć na celu kształtowanie krajobrazu funkcjonalnego i harmonijnego, uwzględniając specyfikę i tożsamość danego regionu. Należy zrozumieć strukturę krajobrazu oraz wykazać szacunek do wartości zastanych. Jak pisze Mark Major1, projektowanie oświetlenia nie może sprowadzać się jedynie do liczb i fotometrii, współczesny język oświetlenia miast powinien odnosić się do witruwiań- skich maksym: firmitatis (solidność), utilitatis (użyteczność) i venustatis (zachwyt). zdaniem Majora ten klasyczny triumwirat reprezentuje filozofię i kanon, według którego powinna być tworzona nocna sce- nografia przestrzeni. Twierdzi, że te zasady zagwarantują, że oświetlenie będzie zaspakajać szereg potrzeb jak:
zapewnienie czytelności przestrzen- ni, poczucia bezpieczeństwa, pozy- tywnego samopoczucia. W celu za- gwarantowania „solidności” system
oświetlenia powinien być przyjazny dla środowiska, równoważąc cechy estetyczne i użytkowe z postulatami jak najmniejszego zużycia energii i minimalizacji negatywnego wpływu na bioróżnorodność.
Należy przy tym zwrócić uwa- gę, iż systemy „solidne” nie zawsze muszą wykorzystywać najnowsze zdobycze techniki. Technika świetl- na, osiągając nieznane wcześniej możliwości i dając poczucie niemal
„boskiego” panowania nad światem, nie może stać się narzędziem ujarz- miania i niszczenia przestrzeni.
Cel
Celem niemniejszego opraco- wania jest analiza charakterystycz- nych cech struktur krajobrazu jako wytycznych kształtowania iluminacji.
Iluminacja musi być tworzona dla konkretnego miejsca, uwzględ- niając jego topografię, klimat i kom- pozycję urbanistyczną, ludzi, którzy tam mieszkają, a nawet charaktery- styczne dźwięki i zapachy, jakie two- rzy otoczenie. Krajobraz powinien być wnikliwie zbadany i stanowić inspirację do działań świetlnych. Na przykład w mieście położonym w pa- śmie górskim iluminacja powinna akcentować jego fizyczne powiąza- nie z łańcuchem górskim, natomiast w mieście położonym nad rzeką lub morzem – powiązanie z wodą.
Iluminacja nie może prowadzić do uniformizacji, dlatego niezbędne jest za każdym razem dokonanie
analizy pod względem struktury topograficznej – zdefiniowanie typu krajobrazu oraz fizjonomicznej – określenie roli i funkcji elementów tworzących pokrycie i kompozycję terenu. Dokonanie wymienionego zakresu badań umożliwia przyjęcie właściwego kierunku nocnej narracji krajobrazu.
Metoda analizy
Metoda analizy wartości cha- rakterystycznych krajobrazów przyj- muje trzy zasadnicze etapy:
wyselekcjonowania charaktery- stycznych typów krajobrazu, rozpoznania i zdiagnozowania
struktury wewnętrznej analizo- wanego obszaru,
wytypowanie cech kluczowych dla wdrażanego procesu ilumi- nacji z określeniem efektów do celowych.
Nocny krajobraz w aspekcie topografii
Obszar iluminowany nigdy nie jest zamkniętym systemem wyizolo- wanym z otoczenia, a wręcz prze- ciwnie – jest z nim w bezpośredniej relacji fizycznej bądź wizualnej.
W zależności od usytuowania posia- da indywidualne związki z otaczają- cą przestrzenią.
Relacja między zespołem osad- niczym – jego typem i gęstością zabudowy a charakterystycznym krajobrazem naturalnym jest kluczo-
function of elements constituting the cover and composition of the area.
Carrying out the above study enables to adopt the proper direction towards the nocturnal narrative of landscape.
The method of analysis
The method of analysis of the characteristic values of landscapes comprises three basic stages:
selection of characteristic land- scape types,
recognition and diagnosis of the internal structure of the analyzed area,
identifying key features realized for the implemented process of illumination and specifying target final effects.
The night landscape in the as- pect of topography
The illuminated area is never a closed system isolated from the environment, but on the contrary – it is in direct physical or visual relation- ship with it. Depending on its posi- tion, it has an individual relationship with the surrounding space.
The relationship between the settlement – its type and density of buildings and a distinctive natural landscape is crucial. It is affected by the life quality of its residents, it constitutes the potential for economic development and tourism as well as it promotes formation of picturesque views. Sometimes the surrounding landscape is a symbol of the city,
as exemplified by the Sugar Loaf (Pão de Açúcar) in Rio de Janeiro, the Bosphorus Strait in Istanbul. The silhouette of the city is observed from a distance, it is visible above, below or on the horizon line. It constitutes a kind of the place’s signature. The project of illumination should be cre- ated based on the surrounding land- scape, and its resources, therefore the analysis of a place in terms of its topography is so important. The line of the seashore, the mountain ridge, the river, the contours of elevation, slope, the shape of the valley and other forms of nature should be in- spiration for creation of night views.
Light can play a very important role in signaling, marking and stressing those key elements. It can form the axis crystallizing the composition of space, which at night is largely absorbed by the darkness.
The possibility to create a night landscape in urbanized areas based on the natural scenery offers infinite possibilities of inspiration. Notably, however, regardless of the scale of topographical forms, illumination of the area should create the dis- tance, deliberation and reflection, in a thoughtful way, respecting all its inhabitants, including plants and animals, not forgetting that they be- long to them.
Many cities for reasons of the settlement have a very clear relation- ship with the elements of the natural environment in respect of physical geography. Based on this, it is pos-
sible to characterize the main types of landscapes and lighting purposes.
The study of cases
The seascape has the coastline, it is characterized by the seashore line which can have different shapes:
simple and undifferentiated, curved and flat forming the bay, uneven and jagged forming the
rocky coastline,
high and forming a steep cliff, mobile, multi-step forming deltas
and estuaries,
bubble and perforated forming the chain of islands.
Illumination should emphasize the coastline, presenting its specific nature and marking out the night walkways. It can also, as exempli- fied in Le Havre, join in line with the rough sea and emphasize the relationship of unpredictable forces of nature with the city (Fig. 1).
The lakeside landscape like a coastal area, is characterized by a variety of forms, dimensions and shapes of the waterfront. Illumina- tion should accentuate the edge, especially when it constitutes the border of the city as it is in Neuchatel, Switzerland (Fig. 2).
The riverside landscape de- pending on the type of the substrate, takes on different layouts and outlines such as: meanders, canyons, deltas and cliffs. In the urban area it cre- ates specific places with a specific microclimate and beautiful landscape
Fig. 1. Illumination of the breakwater in the city of Le Havre, France. The implementation was awarded in 2011 in the international competition City People Light. The breakwater is a place for walks during the quiet weather and the place of performances during the storm (photo by E. Podhajska) Ryc. 1. Iluminacja falochronu w mieście Le Havre, Francja. Realizacja otrzymała wyróżnienie w 2011 r. w międzynarodowym konkursie City People Light. Falochron to miejsce spacerów podczas spokojnej pogody i miejsce spektakli podczas sztormu (fot. E. Podhajska)
wa. Wpływa bowiem na jakość życia mieszkańców, stanowi potencjał do rozwoju ekonomicznego i turystycz- nego oraz sprzyja tworzeniu malow- niczych widoków. Czasami otaczają- cy krajobraz stanowi symbol miasta, czego przykładami mogą być Głowa Cukru (Pão de Açúcar) w Rio de Jane- rio czy cieśnina Bosfor w Istambule.
Sylwetka miasta obserwowana jest już z oddali, widać ją nad, pod lub na linii horyzontu. Stanowi rodzaj sygnatury miejsca.
Projekt iluminacji powinien być tworzony w nawiązaniu do ota- czającego krajobrazu i zwrócony ku jego zasobom, dlatego tak ważna jest analiza miejsca pod względem topo- graficznym. Linia brzegu morskiego, grzbietu górskiego, rzeki, kontury
wzniesień, pochyłości, kształt doli- ny i inne formy przyrody powinny stanowić inspirację do tworzenia nocnych widoków. Światło może grać bardzo ważną rolę w sygnalizo- waniu, zaznaczaniu i akcentowaniu tych kluczowych elementów. Mogą one stanowić oś krystalizującą kom- pozycję miejsca, która w nocy jest w dużej mierze absorbowana przez ciemność. Możliwość stworzenia nocnego krajobrazu w zespołach zurbanizowanych bazując na natu- ralnej scenerii, daje niewyczerpujące możliwości inspiracji. Należy jednak pamiętać, że bez względu na skalę form topograficznych iluminację terenu należy kreować z dystansem, rozwagą i refleksją, w sposób prze- myślany, z zachowaniem szacunku
dla wszystkich jego mieszkańców, nie zapominając, że należą do nich również rośliny i zwierzęta.
Wiele miast ze względów osad- niczych ma bardzo czytelne relacje z elementami naturalnego środowi- ska w rozumieniu geografii fizycznej i na tej podstawie można scharakte- ryzować główne typy krajobrazów i cele oświetlenia.
Studium przypadków
Krajobraz nadmorski charakte- ryzuje się linią brzegową, która może mieć różne kształty:
prostą i niezróżnicowaną, zakrzywioną i płaską tworzącą
zatoki,
Fig. 2. Arteplage in Neuchatel is one of four places where the international exhibition Expo 2002 took place. The building is located on an artificial island, the form of which is to remind of three white stones surrounded by the field of green-yellow, fluorescent cane. The reference to the cane field with three boulders in the middle is the zooming and sharpening of the fragment of the waterfront characteristic for the lake landscape of Switzerland (photo by M. Zienowicz) Ryc. 2. Arteplage w Neuchatel jest jednym z czterech miejsc, gdzie odbywała się
międzynarodowa wystawa Expo 2002. Obiekt został zlokalizowany na sztucznej wyspie, jego forma ma przypominać trzy białe kamienie otoczone polem zielonożółtej, fluorescencyjnej trzciny. Odwołanie się do trzcinowego pola z trzema otoczakami pośrodku jest powiększeniem i wyostrzeniem fragmentu nadbrzeża charakterystycznego dla krajobrazu jeziornego Szwajcarii (fot. M. Zienowicz)
values. Rivers are usually closely linked to the old center, for which they once were the primary source of water supply, in addition fulfilling an important defense, communica- tion and energy role. The riverside landscape can thus be “read” and interpreted not only as a space of view openings, but also as a specific record of the history of the city and the relationship of its inhabitants with the river. The landscape is usually ob- served as an important compositional axis, often associated with peninsulas and islands, intersected by bridges, footbridges, dams or locks.
Illumination of the landscape of this type should primarily accentuate the bridges, rivers and buildings lo- cated on the banks in order to render unique reflections and the play of light on the water surface (Fig. 3). The river can both set limits and be part of the division, as well as merge the image of the city, acting as an element crystallizing the space.
The upland landscape is per- ceived as more or less wavy, through gentleness of slopes and recurrent forms of hills. On their tops, there are usually found defensive, religious or other (residential) structures of high
prestige. Sometimes, there are entire towns prevailing over the lower-lying terrain as Carcassonne, sometimes only larger groups of buildings as the Hradczany Castle in Prague or the Wawel Hill in Krakow. The project of illumination should focus on em- phasizing the silhouette of uplifted structures, accentuating the peak and stressing the selected lines on the slopes. Buildings located below should be illuminated discretely or even be completely devoid of light to contrast with the upper portions (Fig. 4).
The mountain landscape – the skyline is omnipresent here. Topog- raphy, the color of rocks and vegeta- tion identify this type of area where there have been arising cities since the ancient times – fortresses. Their characteristic feature is that by day they “touch” the skyline and at night they – if illuminated – become visible from afar as the symbol of landscape.
The mountain landscape is also a fea- ture of cities situated in the valley.
Its counterweight is formed by cities located in the valley visible from the mountain trails.
Illumination should accentuate the peak or the valley, mark the line of the ridges and slopes, stress inter- esting points and highlight the tourist infrastructure (Fig. 5). Racamadour in France.
The mining and extraction Landscape – this type of landscape takes up a considerable part of the earth: pit copper mines in China, iron mines in Brazil. After completion of
nierówną i postrzępioną tworzącą kamienne wybrzeże,
wysoką i stromą tworzącą klif, ruchomą, wielouskokową tworzą-
cą delty i ujścia,
pęcherzykową i preferowaną tworzącą łańcuch wysp.
Iluminacja powinna podkreślać wybrzeże, prezentować jego szcze- gólny charakter oraz wyznaczać nocne trasy spacerowe. Może także jak na przykład w Le Havre grać z wzburzonym morzem i pokazywać związek nieobliczalnej siły natury z miastem (ryc. 1).
Krajobraz nadjeziorny podob- nie jak obszar nadmorski charak-
teryzuje się różnorodnością form, wielkości i ukształtowania nadbrze- ża. Iluminacja powinna akcentować brzeg, w szczególności gdy stanowi on granicę miasta, jak ma to miejsce w Neuchatel, w Szwajcarii (ryc. 2).
Krajobraz nadrzeczny w zależ- ności od rodzaju podłoża posiada różne układy oraz zarysy jak: me- andry, kaniony, delty czy klify.
W urbanistycznej przestrzeni tworzy obszary szczególne, o specyficznym mikroklimacie i cennych walorach krajobrazowych. Rzeki zazwyczaj są blisko związane ze starym cen- trum, dla którego stanowiły niegdyś podstawowe źródło zaopatrzenia
w wodę, spełniając ponadto ważną rolę obroną, komunikacyjną czy energetyczną. Krajobraz nadrzeczny można zatem „odczytywać” oraz in- terpretować nie tylko jako przestrzeń otwarć widokowych, lecz także jako specyficzny zapis dziejów miasta i stosunków jego mieszkańców do rzeki. Krajobraz ten z reguły obser- wujemy jako ważną kompozycyjną oś, powiązaną często z półwyspami i wyspami, przeciętą mostami, kład- kami, tamami lub śluzami.
Iluminacja tego typu krajobrazu powinna przede wszystkim akcento- wać mosty, koryta rzeki oraz obiekty zlokalizowane nad brzegiem, w celu
Fig. 3. Hangzhou (Chine) – The Second Award of 2009 in the international competition City People Light for the harmony between the city and the natural environment (photo by M. Zienowicz).
Ryc. 3. Hangzhou (Chiny) – II nagroda 2009 w międzynarodowym konkursie City People Light za harmonie pomiędzy miastem a naturalnym środowiskiem (fot. M. Zienowicz)
Ryc. 4. Hradczany, Prague – the day and night view (photo by M. Zienowicz) Ryc. 4 Hradczany, Praga – widok dzienny i nocny (fot. M. Zienowicz)
extraction, the area is left often as degraded space. Many places which once were mines are today aban- doned; in single preserved buildings museums are organized, and some undergo the process of revitalization and are converted into industrial parks. In many places the mining landscape constitutes the historical symbol of the region.
During the day these areas contrast with the natural landscape sculpture, at night they get immersed in darkness or can create illuminated attraction of the region and constitute a symbol to commemorate history.
Pits, towers, chimneys and other objects reflect the potential of this space (Fig. 6).
The agricultural landscape is frequently integrated into the urban
structure, it is formed by fields of ce- reals, hills, vineyards, olive orchards and other plantations. At night, these areas may also help to highlight the identity of the place. The motive for creation of these areas by use of light may be:
showing agriculture as a positive and poetic element in the urban landscape,
accentuating nice and pleasant views,
promotion of products offered by the city or region.
However, illumination cannot interfere with either vegetation or animal life, as the applied means must respect the necessary restric- tions imposed by agriculture and its activities. For example – geometric plantations of vineyards can be il-
luminated through introduction of configured systems of lines, light points, or repetitive rhythms. Light can also bring out the natural color of the earth, as a symbol of fertility in the region.
In case of the vicinity of the city to the forest landscape or a nature reserve, illumination should be lim- ited only to emphasize the borderline by a soft light, which can also have a symbolic importance, as the meet- ing of light and shadow.
The analysis of the relationship of the city with the natural landscape is the basis for creating a project of illumination, therefore creation of the night space must be fully conscious, comprehensive, multi-levelled and carried out in line with a sensitive approach to the night environment.
Fig. 6. Illumination of the double shaft tower – a symbol of the mine and the Ruhr Region (photo by M. Zienowicz) Ryc. 6. Iluminacja podwójnej wieży szybowej – symbolu kopalni i regionu Zagłębia Rury (fot. M. Zienowicz)
uzyskania niepowtarzalnych odbić, refleksów i gry światła w tafli wody (ryc. 3). Rzeka może zarówno wy- znaczać granice i stanowić element podziału, jak i scalać obraz miasta, pełniąc rolę elementu krystalizujące- go przestrzeń.
Krajobraz wyżynny spostrze- gamy jako mniej lub bardziej sfa- lowany, dzięki łagodności zboczy i powtarzającym się formom wzgórz.
Ich szczyty zajmują z reguły budowle obronne, sakralne lub inne (rezy- dencje) o dużym prestiżu. Czasami są to całe miasteczka dominujące nad niżej położonym terenem jak Carcassonne, czasami tylko większe zespoły zabudowy, jak Hradczany
w Pradze czy Wzgórze Wawelskie w Krakowie. Projekt iluminacji po- winien się koncentrować na uwy- datnieniu sylwetki wypiętrzonych obiektów, zaznaczeniu szczytu i akcentowaniu wybranych linii na zboczach. Budowle położone niżej powinny być iluminowane w sposób bardzo dyskretny lub być zupełnie pozbawione światła tak, aby odcinały się od wyższych części na zasadzie kontrastu (ryc. 4).
Krajobraz górski – linia hory- zontu jest tu wszechobecna. Rzeźba terenu, kolor skał oraz roślinność identyfikują ten typ obszaru, na którym od pradawnych czasów po- wstawały miasta – fortyfikacje. Ich
cechą charakterystyczną jest to, że za dnia „dotykają” linii nieba, w nocy zaś – jeśli są iluminowane – stają się widocznym z bardzo daleka sym- bolem krajobrazu. Krajobraz górski to także cecha miast położonych w kotlinie. Ich przeciwwagę tworzą miasta położone w kotlinie widoczne z szlaków górskich.
Iluminacja powinna akcento- wać szczyt lub dolinę, zaznaczać linię grzbietów i pochyłości, po- kazywać interesujące punkty oraz podkreślać infrastrukturę turystyczną (ryc. 5) Racamadour we Francji.
Krajobraz kopalniany i wydo- bywczy – ten typ krajobrazu nadal zajmuje spore części ziemi: od-
The night landscape in the aspect
of physiognomy – the internal structure
The thesis by Kevin Lynch, in- cluded in the work The image of the city [in 1960] can be considered as the starting point for the analysis of elements of the structure and com- position of the urban landscape. The Lynch Studies showed that the spatial orientation is one of the requirements of human survival in the environ- ment, which is why the human mind created a “perceptual tool”, referred to by the author as a “mental map”. It is an individual and subjective image of the environment that facilitates to localize objects, enables orientation and movement in space.
In the study, the author used the visual analysis, which was helpful for him in the logical organizing of perceived fragments of space for their informational content. According to Lynch, each visible, from a distance, fragment of landscape can be identi- fied by five elements, which allow to read the structure and composition of a particular area such as:
districts (districts),
boundaries and edges (edges), paths (paths),
knots (knots),
characteristic points and domi- nants (landmarks).
The author’s research indicated that these elements are the easiest to
identify and remember by the resi- dents2. This suggests that the design of illumination should be based on the analysis and determination of the role of these elements in the study area.
In this context, the possibility of their identification in the night landscape becomes the groundwork for forma- tion of a readable network of spatial relations and differentiation of the artistic means of expression3.
Districts form homogeneous area elements of the city structure, where the observer can “mentally go” and which can be distinguished.
Districts can be characterized by the similarity of forms, a type of objects, a repetitive detail, purpose or func- tion. They fill the space of the city, function as surfaces or assemblies.
These include for e.g. green areas, housing estates, industrial districts, etc. In the daytime, depending on the share of greenery, the height of buildings and their color the natural light, reflected from them, changes.
At night, illumination of districts should be the subject of a conscious creation of the urban planner and architect in accordance with social expectations. Adequate illumination by varying color, position and direc- tion of the beam can prioritize the internal space and create a unified image e.g. deprived of light.
Boundaries and edges are pre- sent in the structure of the city as visible limitations and spatial barriers or breaks and discontinuities, e.g.
between districts. Frequently, they form slopes, embankments, rivers,
canals and green belts. They are also places from which you can see large urban interiors or even the silhouette of a part of the city. In places defined as boundaries and edges there are often a lot of interesting and even surprising viewpoints. They allow the observer to make a synthesis of distinctive and unique features of the urban environment.
Boundaries usually open views, offer the possibility to view panoram- ic images of the city and constitute the edges of districts. At night, due to their continuous nature they may arise as a compositional light line separating or merging the space.
Paths are the lines along which we move frequently. They bind elements with each other or form strings of elements. Mostly they lead to a particular target. In the urban landscape these are systems of streets, thoroughfares or passages.
Their night denominator may be the light that creates a rhythm (street luminaires evenly distributed) or volt- age strengthening its intensity while approaching the target.
Knots are strategic points, which are also the intersecting points of different areas of the urban space.
They appear at the meeting spot of spatial elements with different struc- tures. Frequently, they are created by squares, intersections, rounda- bouts and multi-level interchanges of large thoroughfares. From these places you can watch the distant landscape views, and other structures distinguishing from the close environ-
krywkowe kopalnie miedzi w Chi- nach, kopalnie żelaza w Brazylii. Po zakończeniu wydobycia pozostaje często zdegradowana przestrzeń.
Wiele miejsc, gdzie niegdyś były kopalnie, dzisiaj jest opuszczona;
w pojedynczych ocalałych obiektach organizuje się muzea, niektóre zaś przechodzą procesy rewitalizacji i są zamieniane na parki przemysłowe.
Krajobraz kopalniany stanowi w wie- lu miejscach symbol historyczny regionu.
za dnia tereny te kontrastują z naturalną rzeźbą krajobrazu, nocą zaś zanurzają się w ciemność lub też mogą tworzyć iluminowaną atrakcję regionu i sposób upamiętnienia histo- rii. Podszybia, wieże, kominy i inne obiekty przypominają o potencjale miejsca (ryc. 6).
Często w strukturę miejską wkomponowany jest krajobraz uprawny, który tworzą łany zbóż, wzgórza winnic, sady oliwne i inne plantacje. Tereny te także w nocy mogą przyczynić się do podkreślenia tożsamość miejsca. Motywem do kreowania tych obszarów światłem może być:
pokazanie rolnictwa jako pozy- tywnego i poetyckiego elementu w krajobrazie miejskim,
oferowanie miłych i przyjemnych widoków,
promocja produktów oferowa- nych przez miasto lub region.
Iluminacja jednak nie może zakłócać ani wegetacji roślin, ani życia zwierząt, dlatego użyte środki powinny respektować konieczne
ograniczenia, jakie narzuca rolnictwo i poszanowanie jego aktywności. Na przykład geometryczne plantacje winnic można iluminować poprzez wprowadzenie skonfigurowanych układów linii, punktów świetlnych czy powtarzających się rytmów.
Światłem można również wydobyć kolor naturalnej ziemi jako symbolu urodzajności regionu.
W przypadku sąsiadowania miasta z krajobrazem leśnym czy rezerwatem przyrody iluminacja powinna sprowadzać się jedynie do podkreślenia ich linii brzegowej po- przez delikatne światło, które może mieć również znaczenie symbolicz- ne, jako spotkanie się światła i cienia.
Analiza relacji miasta z natural- nym krajobrazem stanowi podstawę do tworzenia projektu iluminacji, gdyż rozważania dotyczące kre- owania nocnej przestrzeni mu- szą być w pełni świadome, kom- p l e k s o w e , w i e l o p o z i o m o w e i przejawiać wrażliwe podejście do nocnego środowiska.
Nocny krajobraz w aspekcie
fizjonomii – struktury wewnętrznej
za punkt wyjścia do analizy elementów struktury i kompozycji krajobrazu miejskiego najtrafniej przyjąć tezy Kevina Lyncha, zawar- te w pracy The image of the city [1960]. Badania Lyncha dowiodły, że
orientacja w przestrzeni jest jednym z wymogów przetrwania człowieka w środowisku, dlatego też ludzki umysł wytworzył „narzędzie percep- cyjne”, określane przez autora mia- nem „mapy mentalnej”. Jest ona indy- widualnym i subiektywnym obrazem otoczenia, który ułatwia lokalizację obiektów, orientację i poruszanie w przestrzeni. Autor w badaniach posługiwał się analizą wizualną, która była mu pomocna w logicz- nym porządkowaniu dostrzeganych fragmentów przestrzeni pod kątem ich zawartości informacyjnej. We- dług Lyncha w każdym widocznym z większej odległości fragmencie krajobrazu można rozpoznać pięć elementów, które pozwalają odczy- tać strukturę i kompozycję układu przestrzennego danego obszaru, takie jak:
rejony (districts),
granice i krawędzie (edges), drogi (paths),
węzły (knots),
charakterystyczne punkty i domi- nanty (landmarks).
Badania autora dowiodły, że wymienione elementy są najłatwiej- sze do identyfikacji i zapamiętania przez mieszkańców2. Sugeruje to, że projekt iluminacji powinien opierać się na analizie i określeniu roli wy- mienionych elementów w badanym obszarze. W tym kontekście możli- wość ich identyfikacji w krajobrazie nocnym staje się kanwą dla kształto- wania czytelnej sieci powiązań prze- strzennych i różnicowania środków wyrazu plastycznego3.
ment. To remember them at night as a spatial reference or signpost points, one needs an impulse. Such stimuli may be achieved by means of distinc- tive color, level, intensity or type of lighting.
In the urban space, the charac- teristic points and dominant features are tall buildings, towers, unique spatial units – objects and small areas clearly distinguishable from space.
These are also buildings of the histori- cal significance and values or other elements constituting the landmark in this environment. The dominant feature is often a target or reference point by which we determine the po- sition of other objects. In the daylight it can even cause great distraction.
In case of the night image, the single point can “mute”, accentuate or as- sociate with others in order to obtain a stable view.
While analyzing the internal structure of the area, it is worth pay- ing attention to the point, line and surface character of these elements.
This feature can be easily used to render a sketchy and drawing inter- pretation of the landscape, which can be helpful while creating the concept of illumination design.
Referring also to Kevin Lynch, light in the night cognitive map should serve as a orientation tool and imaging of space. Consequently, it can be hypothesized that the plan of the city illumination should be based on the analysis of its spatial structure and determining priorities. Assigning a hierarchy of brightness and light
color to individual objects should be carried out in order to determine how to combine them into a coherent whole image.
A very easy graphical record of such an approach can be found in the Rouen Plan. In the diagnostic phase of the “structure elements” there appeared main entrances and exit gates to the city in its outer contour and in the downtown area, the ring of the inner promenade merging the left – and right-bank part of the city, bridges and riverside boulevards as a transversal axis of the composi- tion and the “magic square” of the old town. All of them were clearly reflected in the subsequent concept of the plan, creating the night image of Rouen, its visual consistency and clarity (Fig. 7).
More and more cities, especially French ones, represent an example of a comprehensive approach to illumination. Lyon is noteworthy – the second largest metropolitan area in France. Illumination of this city remains in close relationship with the internal and surrounding natural landscape and respects the existing urban composition. The light em- phasizes the face of the cultural, his- torical and economic space. Contrary to common, prevailing economic globalization, technological progress and civilization, it becomes a way of emphasizing the autonomy and identity of the area.
Conclusions
Model of life of contemporary societies evolve, there are new needs, new investments in buildings and public spaces designed to spend time in the late evening and night.
In such context, illumination plans and proper coordination of lighting is becoming increasingly important.
It is not just about creating the image of the nocturnal landscapes, but also about associated efforts to:
reduce the consumption of elec- trical power,
reduce the level and duration of illumination and the associated greenhouse effect,
reduce light pollution in both the landscape and the atmosphere, focus illumination efforts in the
places most predisposed to do so.
Skillful usage of darkness, avoid- ance of the nighttime’s overexposure of the landscape and lack of introduc- tion of visual cacophony of images of nocturnal space becomes the special premise of the lighting design.
The city as a product of human activity, is associated with a progres- sive transformation of the natural area into the cultural landscape. It is important to understand its anatomy.
According to J.M. Chmielewski “the city can be compared to a living organism, it functions on the basis of cyclical patterns of information flow, has the ability to self-renew, it is characterized by a certain level of autonomy, but at the same time it is open to maintain constant exchange
Rejony tworzą w miarę jedno- rodne obszarowe elementy struktury miasta, w które obserwator może
„mentalnie wejść” i które dają się wyróżnić. Rejony mogą się charak- teryzować podobieństwem form, rodzajem obiektów, powtarzającym się detalem, przeznaczeniem lub funkcją. Wypełniają one przestrzeń miasta, funkcjonują jako powierzch- nie lub zespoły. Należą do nich np.
tereny zieleni, osiedla mieszkaniowe, dzielnice przemysłowe, itp. W porze dziennej zależnie od udziału zieleni, wysokości budynków i ich kolo- rystyki zmienia się odbite od nich naturalne światło. W nocy iluminacja rejonów powinna być przedmiotem świadomej kreacji urbanisty i ar- chitekta w powiązaniu z oczekiwa- niami społecznymi. Odpowiednio oświetlone poprzez zróżnicowanie kolorystyczne, pozycje i kierunek rozsyłu światła mogą hierarchizować przestrzeń wewnętrzną lub tworzyć obraz ujednolicony, np. pozbawiony światła.
Granice i krawędzie występują w strukturze miasta jako widoczne ograniczenia i bariery przestrzenne bądź przerwy i nieciągłości, np. mię- dzy rejonami. Najczęściej tworzą je skarpy, nasypy, rzeki, kanały i pasy zieleni. Są to też miejsca, z których często można zaobserwować duże wnętrza urbanistyczne czy nawet sylwetę fragmentu miasta. W miej- scach definiowanych jako granice i krawędzie pojawia się często wiele interesujących, a nawet zaskakują- cych punktów widokowych. umożli-
wiają one dokonanie obserwatorowi syntezy charakterystycznych i wyjąt- kowych cech środowiska miejskiego.
Granice z reguły otwierają widoki, dają możliwość oglądania pano- ramicznych obrazów miasta oraz stanowią obrzeża rejonów. W nocy ze względu na swój ciągły charakter mogą zaistnieć jako kompozycyjna linia świetlna rozdzielająca lub sca- lająca przestrzeń.
Drogi stanowią linie, wzdłuż których najczęściej się przemiesz- czamy. Wiążą elementy między sobą lub tworzą ciągi elementów. W więk- szości prowadzą do określonego celu. W krajobrazie miejskim są nimi systemy ulic, arterie lub pasaże. Ich nocnym wyznacznikiem może być światło, które tworzy rytm (oprawy uliczne rozmieszczone równomier- nie) bądź napięcie wzmacniające swoją intensywność przy zbliżaniu się do celu.
Węzły to punkty strategiczne, w których przecinają się różne ob- szary przestrzeni miejskiej. Pojawiają się w miejscach spotkania elementów przestrzennych o różnych struktu- rach. Często tworzą je place, skrzyżo- wania, ronda i wielopoziomowe roz- jazdy wielkich arterii komunikacyj- nych. z tych miejsc można oglądać dalekie widoki krajobrazu i innych struktur różniących się od najbliższe- go otoczenia. Do ich zapamiętania w porze nocnej jako przestrzennego odnośnika czy drogowskazu potrze- bujemy impulsu. Takim bodźcem może być wyróżniający się kolor, poziom, intensywność lub rodzaj
zastosowanego oświetlenia.W skali urbanistycznej charakterystycznymi punktami i dominantami są wysokie budynki, wieże, unikalne zespoły przestrzenne – obiekty i niewielkie obszary czytelnie wyróżniające się z przestrzeni. To także budynki o znaczeniu i wartościach historycz- nych albo inne elementy stanowiące akcent w danym środowisku. Domi- nantą często bywa punkt docelowy i punkt odniesienia, według którego określamy położenie innych obiek- tów. W świetle dziennym może być źródłem czasem nieporządnej wręcz dystrakcji. W przypadku nocnego obrazu jednostkowy punkt można
„wyciszyć”, podkreślić bądź po- wiązać z innymi w celu uzyskania stabilnego widoku.
Dokonując analizy struktury wewnętrznej terenu, warto zwrócić uwagę na punktowy, liniowy i po- wierzchniowy charakter wymienio- nych elementów. Cechę tę da się łatwo wykorzystać przy szkicowej i rysunkowej interpretacji krajobrazu, która może być pomocna przy two- rzeniu koncepcji projektu iluminacji.
Odwołując się do tez Kevina Lyncha, światło w nocnej mapie poznawczej powinno pełnić funkcję narzędzia orientacji i obrazowania przestrzeni. Na tej podstawie moż- na postawić hipotezę, że podstawą planu iluminacji miasta powinna być analiza jego struktury przestrzennej, a następnie określenie priorytetów, przypisanie hierarchii jasności i kolo- ru światła poszczególnym obiektom
accentuation
zaakcentowanie subordination
podporządkowanie rhythmical
zrytmizowanie
circuit
spięcie closing
zamknięcie crystallization
skrystalizowanie
oraz ustalenie sposobu połączenia ich w spójny wizerunek całości.
Bardzo czytelny zapis graficzny tego typu założeń można znaleźć w planie Rouen. W fazie diagnostycz- nej „elementów struktury” pojawiły się główne wjazdy i bramy wejściowe do miasta w jego obrysie zewnętrz- nym oraz w strefie śródmiejskiej, pierścień wewnętrznej promenady scalającej lewo- i prawobrzeżną część miasta, mosty i bulwary nad- rzeczne jako poprzeczna oś kom- pozycji oraz „magiczny kwadrat”
starówki. Wszystkie one znalazły czytelne odzwierciedlenie w później- szej koncepcji planu, nadając noc- nemu wizerunkowi Rouen wizualną spójność i czytelność (ryc. 7).
Przykład kompleksowego po- dejścia do iluminacji prezentuje coraz więcej miast, szczególnie francuskich. Na uwagę zasługuje również Lyon – druga co do wielkości aglomeracja we Francji. Iluminacja miasta pozostaje w ścisłej relacji z wewnętrznym i otaczającym krajo- brazem naturalnym oraz uwzględnia istniejącą kompozycję urbanistyczną.
Światło podkreśla oblicze kulturowe, historyczne i gospodarcze miejsca.
Wbrew powszechne panującej glo- balizacji ekonomicznej, postępowi technologicznemu i cywilizacyjnemu staje się sposobem na zaakcentowa- nie odrębności i tożsamości obszaru.
Wnioski
Model życia współczesnych społeczeństw ewoluuje, pojawiają się nowe potrzeby, inwestuje się w obiekty i przestrzenie publicz- ne przeznaczone do spędzenia czasu późnym wieczorem i nocą.
W tym kontekście plany iluminacji i właściwa koordynacja oświetlenia nabierają coraz większego znacze- nia. Chodzi nie tylko o kreowanie nocnego wizerunku poszczególnych krajobrazów, ale także o skojarzone działania zmierzające do:
redukcji poziomu zużycia energii elektrycznej, redukcji poziomu i czasu trwania iluminacji i zwią- zanego z tym efektu cieplarnia- nego;
obniżenia skażeń świetlnych za- równo krajobrazu jak i atmosfery;
skupieniu działań iluminacyjnych w miejscach najbardziej ku temu predysponowanych.
Przesłanką szczególną projekto- wania oświetlenia staje się umiejętne korzystanie z ciemności, unikanie prześwietlania krajobrazu i niedo- prowadzanie do kakofonii wizualnej nocnych widoków.
Miasto jako produkt ludzkiej aktywności wiąże się z postępującą transformacją naturalnego obszaru w krajobraz kulturowy. Istotne jest zrozumienie jego anatomii. Jak pisze J.M. Chmielewski: „miasto można porównać do żywego organizmu, funkcjonuje na zasadzie cyklicznych schematów przepływu informacji, ma zdolność samoodnawiania się,
cechuje je pewien poziom autono- mii, ale jednocześnie jest otwarte na utrzymanie ze środowiskiem stałej wymiany energii i materii. Można również powiedzieć, że miasto bar- dziej staje się, niż buduje” [Chmie- lewski 2001, s. 27].
Miejsca powstania miast nie były przypadkowe. Wybierano te obszary, które posiadały walory obronne albo charakteryzowały się dogodnym dostępem do rzeki lub morza. Ważne jest, aby iluminacja podążała w kierunku zachowa- nia walorów nocnego krajobrazu i aby wykazała w stosunku do niego szacunek. W kreowaniu światłem korzystne jest podkreślenie charakte- rystycznych linii w krajobrazie takich jak: nabrzeże rzeki, jeziora, morza, małej zatoki czy wzgórza. W ten sposób można wydobyć z ciemno- ści charakterystykę regionu i poło- żenia miasta. Często podświetlone naturalne formy kreują krajobraz w sposób zadziwiający i poetycki.
Niewłaściwą tendencją jest oparcie projektu iluminacji jedynie na siatce ulic i ważniejszych zabytkach.
Inspiracją do tworzenia noc- nych krajobrazów może być wzmac- nianie widoków, jakie obserwuje się za dnia. Dzienny obraz może być też stymulatorem innych in- terpretacji miasta, stanowić punkt wyjścia do nowego formowania przestrzeni, pokazywania unikalnych miejsc, które w świetle słonecznym w zbyt oczywisty sposób wtapiają się w teren. „Nakładając” światło na krajobraz, można stworzyć nowe
of energy and matter with the en- vironment. It can also be said that the city arises more than it is built”
[Chmielewski 2001, p. 27].
The places in which towns arose were not accidental. The areas which were selected as city sites had defensive qualities or were charac- terized by easy access to the river or the sea. It is important to ensure that illumination follows in the direction of preserving values of the night landscape and respects it. Preferably, in the creation of light, the emphasis should be put on the characteristic lines of landscape such as the riv- erbank, lake, sea, bay or small hills.
Thus, the characteristics of the region and the city location can be extracted from the darkness. Frequently, the highlighted natural forms create land- scape in a striking and poetic way. It is an improper tendency to base the design of illumination only on a grid of streets and major monuments.
Accentuating views visible during the day can be an inspiration for creation of night landscapes. The daily image can also be a stimulus for other interpretations of the city, a starting point for the formation of a new space, exposing the unique sites which are obviously blended into the space by the sunlight. By
“imposing” light on the landscape, a new one can be created defined by its color and intensity. These new images are able to generate the mental and memorable reconstruc- tion of landscape as an yet unknown spatial form.
Prior to creation of the illu- mination project, it is important to decipher the signs, given by the landscape illuminated by daylight, its topography, history and urban struc- ture. People more often recognize the important role of lighting in cities.
They do not expect any place to be flooded with a great number of light points, but to create the conditions in which light shows the quality and character of the environment. The lighting system requires not only cal- culation, but above all creativity and a thoughtfully arranged area.
Each project of the lighting system should take into account the aspects of transparency, depth of space, gradation of light, and the defined areas of shadow.
Magdalena Zienowicz Ewa Podhajska Justyna Rubaszek The Institute of Landscape Architecture Wrocław University of Environmental and Life Sciences
Endnotes
1 Mark Major the author of the book Made of Light: the Art of Light and Architecture and director of the Speirs + Major design studio for many years has practically and theoretically in- fluenced the development of modern principles of lighting. Most of its implementation presents a synthesis of aspects: utility, reliability and aesthetics.
2 The studies and theses by K. Lynch initi- ated a whole series of studies on the basis of geography, environmental psychology, sociol- ogy, urban planning and architecture. Among others, they were confirmed by the research of Kazimierz Wejchert [1984]. In addition, the analysis carried out by Wejchert resulted in
the definition of specific elements and spatial systems the persuasive character ie. they lead us to behaviors such as: moving forward, stop- ping, and turning to the left or right (guiding, lead and stopping elements).
3 Grażyna Czora, in her article Light cognitive map shows that “every person carries a struc- tured, mental representation of the environment in which they move both during the day and night. The internal, personal cognitive map, which allows them to tame space, find des- tinations... During construction of the night cognitive map, the artificial light becomes one of the dominant media for its individual catego- ries” [http://www.swiatlo.tak.pl/oswietlenie/
iluminacje-mapa-poznawcza].
miejsca, zdefiniowane poprzez jego kolor i natężenie. Te nowe obrazy są w stanie generować umysłową i pa- mięciową rekonstrukcję krajobrazu jako nieznanej do tej pory formy przestrzennej.
Istotne jest, aby przed przy- stąpieniem do projektu iluminacji odszyfrować znaki, jakie daje nam oświetlony światłem dziennym kra- jobraz, topografia, historia oraz struktura urbanistyczna. Ludzie coraz lepiej rozumieją rolę oświetlenia w miastach. Nie oczekują zalania każdego miejsca jak największą licz- bą luksów, ale stworzenia warunków, w których światło pokazuje jakość i charakter otoczenia. układ oświe- tlenia wymaga nie tylko obliczeń, ale przede wszystkim kreatywności i przemyślanej reżyserii obszaru.
Każdy projekt układu oświetle- nia powinien uwzględniać aspekty przejrzystości, głębi przestrzeni, gra- dacji oświetlenia i zdefiniowanych obszarów cienia.
Magdalena Zienowicz Ewa Podhajska Justyna Rubaszek Instytut Architektury Krajobrazu
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Przypisy
1 Mark Major autor książki Made of Light:
the Art of Light and Architecture oraz dyrektor pracowni projektowej Speirs + Major od wielu lat praktycznie i teoretycznie wpływa na rozwój współczesnych zasad oświetlenia. Większość jego realizacji prezentuje syntezę aspektów:
użyteczności, solidności i estetyki.
2 Studia i tezy K. Lyncha zapoczątkowały cały szereg badań na gruncie geografii, psychologii
środowiska, socjologii, urbanistyki i architek- tury. Zostały między innymi potwierdzone badaniami Kazimierza Wejcherta [1984].
Dodatkowo analizy Wejcherta doprowadziły do zdefiniowania określonych elementów i układów przestrzennych, które mają charakter perswazyjny, tzn. skłaniają nas do zachowań takich jak: poruszanie się do przodu, zatrzyma- nie się oraz skręty w lewo lub prawo (elementy prowadzące, wyprowadzające i zatrzymujące).
3 Grażyna Czora w artykule Świetlna mapa poznawcza wykazuje, że „każdy człowiek nosi w sobie uporządkowaną, umysłową re- prezentację środowiska, w którym się porusza zarówno w porze dnia, jak i nocy. Wewnętrzną, osobistą mapę poznawczą, która pozwala mu oswoić przestrzeń, odnajdywać cele podróży...
W czasie konstrukcji nocnej mapy poznawczej światło sztuczne staje się dla poszczególnych jej kategorii jednym z mediów dominujących”
[http://www.swiatlo.tak.pl/oswietlenie/ilumi- nacje-mapa-poznawcza].
Literatura – Literatura
1. Chmielewski J.M., 2001. Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowa- niu miast. Oficyna Wydawnicza Politech- niki Warszawskiej.
2. Czora G., 2001. Świetlna architektu- ra. Wydawnictwo Kwieciński, Warszawa, Architekt, 9.
3. Lynch K., 1971. L’image de la Cite’.
Dunod, Paris.
4. Major M., 2005. Made of Light: The Art of Light and Architecture. Birkhäuser –Princeton Architectural Press, Basel, Switzerland.
5. Moyer L.J., 1992: The landscape lighting book. John Wiley & Sons, INC, New york.
6. Narboni R., 2004. Lighting the land- scape. Birkhäuser – Publishers for Archi- tecture, Basel–Berlin–Boston.
7. Neumann D., 2001. Architecture of the night. Prestel, Munich–Berlin–Lon- don–New york.
8. Skalski J.A., 2007. Analiza percepcyj- na krajobrazu jako działalność twórcza, inicjująca proces projektowania. Wydaw- nictwo SGGW, Warszawa.
9. Wejchert K., 1984. Elementy kom- pozycji urbanistycznej. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Key words: illumination, public lighting, town
Introduction
In the last decade, the municipal authorities in several countries have shown their understanding of the value of lighting, its impact on eve- ryday life of the citizens, and creation of positive image of the town both at daytime and after dark. Another change has been noted in the LMP (Lighting Master Plan) objectives as roadmaps for actions in a town structure. Currently, they are more flexible and coordinated, and took form of guidelines and development directions for specific areas. Plenty of towns have proven in the last decade that the light plays the role of
“a mediator”, it positively affects the area, its identity, encourages meet- ings and social interactions as well as promotes the town’s architecture and culture. Nowadays, five main trends can be distinguished in urban lighting planning:
lighting as the element promoting town’s culture and heritage, light as the indicator of quality of
life,
light as a part of an event, cer- emony and light festivals,
light as the element highlighting the innovative character of urban design,
light as the element positively affecting the mentality and social life.
The artistic impression of the lighting as also undergone a change – moderate engineering actions became ephemeral, full of creative virtuosity and mysticism. It is mainly due to the doings of lighting design- ers, who try to devalue the technical merit of light, stressing its emotional values. They try to “materialize” it, hold it, “tame” it, and in consequence make it a tool of their expression.
Quotes from the well-known light de- signers: Vesa Hankonen, Roger Nar- boni, Alian Guilhot, Benoito Quero or Izabelle Corten clearly show that the initiation of illumination design shall be the reflection on the matter and potential of light [LuCI 2012, p. 16–20]. The designer shall know the tool they work with, be aware of its importance, power and value.
In the case of light, it is important to know how to apply its opposite – the darkness. Vesa Hankonen says that:
“in the strive to understand the light, I studied the darkness … The first task is to understand the nature, the quiet, the void and the darkness, only then can I focus on the sounds, lines and light” [Hankonen 2003, p. 5]. Roger Narboni asked about the future of illuminations, states that: “I am not in- terested in the architectural heritage.
For years lighting has change towns into night museums. Architectural lighting should be reduced, as it does not differentiate the town’s space.
This is not the best way to create and unravel the town’s identity”. Narboni also states, that in order for a place to be well-created, it there should be
Social T rend as One of T rends in Cit y Lighting d ev elopment Magdalena Zieno wicz
Nurt społeczny jako jeden
z trendów rozwoju
oświetlenia miast
Słowa kluczowe: iluminacja, oświetlenie publiczne, miasto
Wprowadzenie
W ostatniej dekadzie władze miejskie w wielu krajach wykazały się zrozumieniem dla rangi za- gadnień oświetlenia, jego wpływu na codzienne życie mieszkańców oraz na tworzenie pozytywnego obrazu miasta zarówno po nastaniu ciemności, jak i za dnia. zmieniły się też przesłanki projektowe LMP (Lighting Master Plan) jako mapy działań w strukturze miasta. Są coraz bardziej elastyczne i skoordynowa- ne oraz przyjęły formę wytycznych i kierunków rozwoju poszczególnych obszarów. W ciągu 10 lat wiele miast udowodniło, że światło pełni rolę
„mediatora”, wpływa pozytywnie na przestrzeń, jej tożsamość, zachęca do spotkań i interakcji społecznych, promuje architekturę i kulturę miasta.
Obecnie w planowaniu oświetlenia miast można wyróżnić pięć głów- nych trendów, gdzie oświetlenie występuje jako:
element promujący kulturę i dzie- dzictwo miasta,
wyznacznik jakości życia w mie- ście,
element uroczystości, ceremonii oraz festiwali światła,
element ukazujący innowacyjny charakter rozwiązań urbanistycz- nych miasta,
element wpływający pozytywnie na mentalność i życie społeczne.
zmienił się również wyraz arty- styczny oświetlenia – powściągliwe działania inżynierskie uległy transfor- macji w rozwiązania efemeryczne, pełne twórczej wirtuozerii i mistycy- zmu. Stało się tak głównie za sprawą projektantów światła, którzy próbują osłabić rangę techniczną światła, kładąc nacisk na jego wartość emo- cjonalną. Starają się je „zmateriali- zować”, zatrzymać, „obłaskawić”
i w konsekwencji uczynić narzę- dziem własnej ekspresji. Wypowiedzi znanych projektantów światła: Vesa Hankonena, Rogera Narboniego, Aliana Guilhota, Benoito Quero czy Izabelle Corten wskazują wyraźnie, że inicjacją procesu projektowania iluminacji powinna być refleksja nad istotą i potencjałem światła [LuCI 2012, s. 16–20]. Projektant bowiem powinien znać narzędzie, którym będzie się posługiwać, mieć świado- mość jego znaczenia, mocy i warto- ści. W przypadku światła istotne jest również umiejętne posługiwanie się jego przeciwieństwem – ciemnością.
Vesa Hankonen wypowiada się, że
„w dążeniu do zrozumienia światła studiowałem ciemność (...) Pierw- szym zadaniem jest zrozumienie natury, ciszy, pustki i ciemności, dopiero potem mogę koncentrować się na dźwiękach, liniach i świetle”
[Hankonen 2003, s. 5]. Roger Na- rboni poproszony o wypowiedź na temat przyszłości iluminacji zazna- cza, że: „Nie jestem zainteresowany dziedzictwem architektonicznym.
Przez wiele lat oświetlenie zamieniło miasta w nocne muzea. Oświetle-
nie architektoniczne powinno się redukować, ponieważ nie różnicuje przestrzeni miasta. To nie jest najlep- sza droga do kreowania i ujawniania tożsamości miasta”. Narboni twierdzi również, że aby miejsce było do- brze wykreowane, należy dla niego napisać scenariusz. Ale scenariusz przemyślany i zrozumiały dla użyt- kowników. Światło może zmienić sposób użytkowania i obserwacji miejsca, zaznaczyć jego potencjał, wyzwolić w ludziach wyobraźnię.
A co najważniejsze – nie można doprowadzić do zastąpienia pojęcia genius loci chaotyczną konsumpcją bodźców [LuCI 2012, s. 18].
Natomiast Jacques Teller1, znawca miejskiej ontologii wska- zuje, że tradycyjne metody odnowy obszarów miejskich sprowadzają się do trzech podstawowych działań [Teller 2010]:
polityki rewitalizacji obszarów mieszkaniowych,
polityki integracji gospodarczej i społecznej ludności będącej w złej sytuacji materialnej, rozwoju infrastruktury na terenach
słabo rozwiniętych.
Cel i zakres badań
Celem niniejszego opraco- wania jest prezentacja działań ilu- minacyjnych, które dowodzą, że
„monumentalne” eksponowanie przestrzeni coraz częściej znajduje równoważnik w postaci iluminacji podkreślającej pojęcie „bliskości”.
a script written for such place, how- ever the script shall be thought-out and understandable for the users. The light can alter the manner of use and observation of a place, underscore its potential, and unleash creativity in people. And most importantly, the term genius loci cannot be substituted with a chaotic consumption of stimuli [LuCI 2012, p. 18].
However, Jacques Teller1, ex- pert in urban ontology shows that the traditional methods of urban area restoration boil down to three basic actions [Teller 2010]:
policy for revitalization of residen- tial areas,
policy for economic and social integration of people in bad finan- cial situation,
development of infrastructure in less-developed areas.
Aim and scope of the study
The study aims to present illu- mination actions, which prove that the “monumental” presentation of space is more and more often bal- anced by illumination focused on the feeling of “closeness”. While presenting the space, special focus is placed on the changes, occurring in areas connected with everyday life of the citizens. It can be stated, that we witness the retrospection of genius loci in illumination. The main thought of this attitude is the respect for the character of a place, its iden-
tity and inhabitants. urban lighting enters a new dimension in this field – defined as an important part of the social trend.
The aim of the studies were to analyse light as a tool for social de- velopment stimulation. The analysis was based on lighting actions, which contributed to:
creation and recreation of the feel- ing of social unity,
revitalisation of residential areas, redesigning of city outskirts.
The analysis employs mostly field studies performed by the au- thor in 2011–20132 and a collection of good practices and experiments performed by the towns associated in LuCI3 [LuCI 2011]. Due to the abovementioned aims, towns and areas with such social issues as un- employment, frequent acts of vandal- ism, low standard of apartments and overpopulation were selected.
Case studies – Social trend of the lighting
One of the discussed examples is the lighting realization performed in the district of Norra Biskopsgården in Gothenburg, Sweden. The aim of the project titled Lika Olika, by Margarita Sjöholm and Kasja Sper- ling was to “research”, “plan” and
“change” the main pedestrian path in such a way, as to create the feeling of safety, wellbeing and draw atten- tion to the landscape potential of the district. The Norra Biskopsgården
area where the lighting works were performed is inhabited mostly by im- migrants and is characterized by high unemployment. The district is densely populated, most of the buildings are low standard blocks, and most of the apartments are overcrowded. People inhabiting Norra Biskopsgården have felt excluded from the Gothenburg society. Those emotions caused frequent robberies, vandalism and even several murders [LuCI 2011, p. 49–56].
Lighting design was one of the first actions aimed at launching a dia- logue between the town authorities and the inhabitants, and initiation of change process in the district.
The inhabitants were involved in drawing the plans (Fig. 1a) and it is them, who had the major impact on the outcome. The workshops were held in the field. The community of Biskopsgården decided at what places lighting should be implemented by marking a lamp cover on the map and in the field4 (Fig. 1b).
Renovation and lighting of a tunnel, which is a vital part of the pedestrian path in the district was mostly done by teenagers. young people prepared writings and photos showing them in various situations.
At the end of the project, they were permanently embedded in the tunnel walls (Fig. 2).
The inhabitants gave very high marks to the project, as they were the creators of important places themselves. The pedestrian tunnel became a source of pride and is
