Majlert Teresa

(1)

1

(2)

SP IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I - . ł i f c f / i ń Ł ...

,2 0 » - 5 t9 b P U C ? ^ k < $ 2 .

I. Materiały dokumentacyjne

1/1 - relacja właściwa “ ^ ^ ^ ^{^}

I/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora < — i/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora

II. Materiały uzupełnieniające relację V * S . / f - ł

III. Inne materiały (zebrane przez „relatora”): —

111/1-dot. rodziny relatora —

III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1945) — III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r.---

III/5 - inne...

IV. Korespondencja v

V. W ypisy ze źródeł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne’ ] J

VI. Fotografie -

2

(3)

3

(4)

4

(5)

5

(6)

6

(7)

7

(8)

8

(9)

9

(10)

10

(11)

T e r e s a S o k o ł o w s k a ?§^B55I}iłS_Ś2_$Y9l2IY§y

0 u d z i a l e w r u c h u o p o r u i o s ł u ż b i e w o j s k o w e j w P o w s t a n i u Warszawskim P r z e z c a ł y c z a s o k u p a c j i n i e m i e c k i e j 1 9 3 9 - 1 9 4 4 p r z e b y w a ł a m w W a r s z a w ie . W r a m a c h t a j n e g o n a u c z a n i a u k o ńc zy ł am 4 k l a s y g i m n a z j u m o g - k s z t a ł c ą c e g o / i m . H o f m a n o w e j , d y r e k t o r k a p . H o s z o w s k a / i p i e r w s z ą k l a s ę l i c e u m m a t - f i z . / i m . Z m i c h o w s k i e j , d y r e k t o r k a p , K i e r n i k o w a / .

Mój u d z i a ł w r u c h u o p o r u r o z p o c z ą ł s i ę w p a ź d z i e r n i k u 1942 r . / m i a ł a m wówczas 16 l a t / , j a k o k o n t y n u a c j a p r z e d w o j e n n e j p r z y n a l e ż n o ś c i do Związku H a r c e r s t w a P o l s k i e g o / w l a t a c h 1936-39> j a k o u c z e n n i c a t . z w . " ć w i c z e n i ó w k i "

n a l e ż a ł a m do d r u ż y n y h a r c e r s k i e j p r z y S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i m i m . O r z e s z k o w e j , Warszawa N o w o l i p k i 11, c h y b a 27 WZDH ? /

S t a r s z e h a r c e r k i , a b s o l w e n t k i S e m in a r iu m , d z i a ł a j ą c e w Szarych. S z e r e g a c h , z w e r t o w a ł y w 1942 r . 11 a b s o l w e n t e k I,G w i c z e n i ó w k i " m a j ą c y c h z ł o t ą l i l i j k ę w K r z y ż u H a r c e r s k i m , t w o r z ą c 2 z a s t ę p y po d swoim k i e r o w n i c t w e m .

N a j p i e r w odbywałam typowo h a r c e r s k i e ć w i c z e n i a t e r e n o w e w W ar sz aw ie i o k o l i c a c h m a j ą c e z a z a d a n i e p o z n a n i e o k u p a c y j n e j Warszawy, i j^.j p r z e d m i e ś ć . Po j a k i m ś c z a s i e z a c z ę ł a m o t r z y m y w a ć do k o l o r t a ż u B i u l e t y n I n f o r m a c y j n y o r a z k o n u n i k a t y o a k c j a c h d y w e r s y j n y c h Małego S a b o t a ż u . Ey£y t o n i e w i e l k i e a l e r o s n ą c e l i c z b y e g z e m p l a r z y . Po Bożym N a r o d z e n i u 1942 p o s t a ł a m do r o z p r o w a d z e n i a 4 b r o s z u r y p t ,10 b ó z ś m i e r c i " / o O ś w i ę c i m i u / .

K i l k a r a z y n a k l e j a ł a m n a m u r a c h i p a r k a n a c h n i e w i e l k i e u l o t k i .

J u ż na p o c z ą t k u r o k u 1943 z a s t ę p y z o s t a ł y r o z p a r c e l o w a n e po k i l k u g r u p a c h s z k o l e n i o w y c h A.K. W t a k i c h g r u p a c h z ł o ż o n y c h z 8 - 9 m ł o d y c h ; o s ó b s z k o l i ł a m s i e n a r ó ż n y c h k u r s a c h . Odbywałam i z a l i c z a ł a m k u r s . s ł u ż b y w a r t o w n i c z e j , k u r s r e g u l a m i n ó w W o j s k a P o l s k i e g o , k u r s o b u d o w i ę _ i o b s ł u d z e k a r a b i n u , k u r s p i e r w s z e j pomocy / t . z w . Mały S a n i t a r i a t / o r a z c z e ś ć k u r s u ł ą c z n o ś c i , k t ó r y z o s t a ł p r z e r w a n y po a r e s z t o w a n i u g e n e r a ł a G r o t a .

v

W c z a s i e t y c h a k o w s k i c h s z k o l e ń d o s t a w a ł a m n a d a l d r o g a h a r c e r s k ą r ó ż n e m a t e r i a ł y do r o z p o w s z e c h n i e n i a . Pamiętam k o l p o r t a ż d u ż e j l i c z b y e g z e m p l a r z y

" R z e c z p o s p o l i t e j " po ś m i e r c i g e n . S i k o r s k i e g o , p o ś w i ę c o n y c h J e g o o s o b i e , o r a z n a k l e j a n i e k l e p s y d r w k o ś c i o ł a c h i n i e t y l k o - w n i e d z i e l e po j e g o ś m i e r c i - l i p i e c 1943.*

Również z g r u p ą h a r c e r z y b r a ł a m u d z i a ł w e w a k u a c j i z a p i e c z ę t o w a n e g o p r z e z Niemców m i e s z k a n i a a r e s z t o w a n y c h Polaków / n a W a r e c k i e j l u b S z p i t a l n e j , w p o b l i ż u p l a c u N a p o l e o n a / .

W o k o l i c y Za du s ze k 19 43 , po p r a c a c h p o r z ą d k o w y c h n a g r o b a c h Powst ańc ów 1963 r . na P o w ą z k a c h 7s k ł a d a ł a m p r z y s i ę g ę w o j s k o w ą AK. P r z y s i ę g ę p r z y j m o w a ł j a k i ś m a j o r WP / p s e u d o n i m u n i e pa m ię ta m / a t o w a r z y s z y ł mu p o r . " K o n r a d ",

B e z p o ś r e d n i o po p r z y s i ę d z e p o r . " K o n r a d ' p r z e j ą ł m n ie do swego o d d z i a ł u , j a k o d r u g ą ł ą c z n i c z k ę . W r am ach t e j j e d n o s t k i , z im a 1 9 4 3 / 4 4 k i l k a r a z y b r a ł a m u d z i a ł w t r a n s l o k a c j i b r o n i , a m u n i c j i , k o n s p i r a c y j n y c h wyda wnictw w oj sko w ych o r a z m a t e r i a ł ó w s a n i t a r n y c h . P o z a d ow ó dc ą z n a ł a m t y l k o "H e n ia " ?

11

(12)

z k t ó rym ( j e ź d z i ł a m r i k s z ą wożąc t e m a t e r i a ł y . Mi ałam z a w s z e wpływ n a w y b ó r * t r a s y i w y k o r z y s t a n i e p r z e j e z d n y c h p o d w ó r e k .

W c z e s n ą w i o s n ą 1944 r . b r a ł a m u d z i a ł w w y p r a w i e o d d z i a ł u w o k o l i c e Pow^_

s i n a po b r o ń , p o c h o d z ą c ą c h y b a z e z r z u t ó w . B y ł "K o nr a d, dwóch n i e z n a n y c h rai c h ł o p c ó w i j a . Po p r z e j ę c i u b r o n i k a ż d y w r a c a ł do Warszawy n a w ł a s n ą r ^ k f „ j a z c i e i k ą t e c z k ą p e ł n ą a m u n i c j i . S w o je b a g a ż e s k ł a d a l i ś m y g d z i e ś w o k o l i g r : c a c h C m e n t a r z a E w a n g e l i c k i e g o na P o w ą z k a c h . Po dwóch d n i a c h d o w i e d z i a ł a m s i ,~~ze " K o n r a d ” w d r o d z e p o w r o t n e j z P o w s i n a z g i n ą ł w s t r z e l a n i n i e z p a t r o l e m n i e m i e c k i m . W c z a s i e P o w s t a n i a mówiono mi , ż e " K o n r a d " b y ł w Kedywie.~

Po ś m i e r c i " K onr ad a" d a l s z e m o je k o n t a k t y z j e g o o d d z i a ł e m o g r a n i c z y ł y s i ę dó k i l k a k r o t n e j pomocy " H e n i o w i " w t r a n s p o r t o w a n i u r i k s z ą d u ż y c h p a c z e k wy

d a w n i c t w p o d z i e m n y c h . P a c z k i p o c h o d z i ł y c h y b a z j e d n e j d r u k a r n i , a l e o d b i e —.

r a l i ś m y j e w t r z e c h m i e s c a c h z p r y w a t n y c h m i e s z k a ń / u l . F r e t a , N o w o m i e j s k a , D ł u g a / i w o z i l i ś m y do Ś r ó d m i e ś c i a n a u l . S i e n n ą , z a w s z e w c z e ś n i e r a n o .

Po z a k a z i e p o r u s z a n i a s i e r i k s z a m i po u l i c a c h Warszawy j e s z c z e d w u k r o t n i e n o s i ł a m n a t e j t r a s i e n i e d u ż e p a c z k i , i d ą c p i e c h o t ą , t e ż w c z e ś n i e r a n o . T r a m w a j e w tym czas^G b y ł y c z ę s t o r e w i d o w a n e .

-Wakacje s z k o l n e 1944 r . s p ę d z a ł a m j a k z w y k l e w domu r o d z i n n y m pod War-

~ s z a w ą / M a r c e l i n - T a d z i n e k , p o c z t a H e n r y k ó w / . :_Tam d o t a r ł o do m ni e w n i e d z i e -

; ____ ■... ... _ . . t

T ę 30 l i p c a we zwanie m o b i l i z a c y j n e . . . M i a ł a m s t a w i ć s i ę t e g o ż d n i a po p o ł u d - ^ n i u w m i e j s c u w y c z e k i w a n i a n a H o ż e j , r ó g M a r s z a ł k o w s k i e j . Z a s t a ł a m tam same k o b i e t y i d z i e w c z y n y , p r z e d t e m n a o g ó ł mi n i e z n a n e . Odbywało s i e s z y c i e i

s t e m p l o w a n i e - o p a s e k b i a ł o c z e r w o n y c h , s z y k o w a n i e w y p o s a ż e n i a d l a p u n k t ó w s a n i t a r n y c h i t p . Tam d o w i e d z i a ł a m s i ę ći i s t n i e n i u W o js k o w ej s ł u ż b y K o b i e t i - o - t y m , ż e j e s t e m ż o ł n i e r z e m WSK AK.

Tam wczesnym r a n k i e m 3 1 . l i p c a 44 o d s z u k a ł m ni e " H e n i o " i spowodował u K o m e n d a n t k i / p . " T e r e s a " ? / , ż e d o s t a ł a m p o l e c e n i e , aby pomóc w r o z ł a d o w a

n i u m a g a z y n u b r o n i n a u l . M ł y n a r s k i e j i d o s t a r c z e n i u b r o n i n a C h m i e l n a . / D z i ew c zy n y b y ł y m n i e j n a r a ż o n e n a z a t r z y m a n i e i r e w i z j ę od m ę ż c z y z n / . Na u l i c a c h b y ł o b a r d z o d u ż o p a t r o l i n i e m i e c k i c h , t r z e b a b y ł o k l u c z y ć i c h o w ać s i ę po p o d w ó r z a c h , aby n i e w p a ś ć w r ę c e Niemców. C h o d z i ł a m m ięd zy M ł y n a r s k a a C h m i e l n ą do u p a d ł e g o .

1 . S i e r p n i a r a n o d o t a r ł do n a s r o z k a z o r o z p o c z ę c i u P o w s t a n i a o g o d z . 1 7 . D o s t a ł a m s k i e r o w a n i e n a M a zo w ie c k ę / 2 l u b 4 ? / , g d z i e zameldo wa łam s i e o g o d z i n i e 13. Z e b r a ł o s i e tam o k . 30 d z i e w c z ą t x , tam d o s t a ł a m l e g i t y m a c j ę WSK AK z dwoma p s e u d o n i m a m i , d o t y c h c z a s o w y m "R e na " i nowym " F a l a " , z nume

r e m , k t ó r e g o n i e p a m i ę t a m / 1 1 8 ? / . Wpis ano do n i e j m o j ą g r u p ę k r w i , n a p o d s t a w i e z a ś w i a d c z e n i a , k t ó r e m i a ł a m ze s o b a .

X ♦ /

Z t e j g r u p y pa m ię ta m d z i ś t y l k o 4 n a z w i s k a : J o a n n a G l o e h , T e r e s a A n g e r s t e i n , A n ia K i e l m a n , A n i t a Rudowska, o r a z dwa p s e u d o n i m y : „Regina^-Krążownik" „ G i z e l a t .

12

(13)

m %

1 , S i e r p n i a 1944 r m ia ła m -17 ła t ^ ; i 8 m i e s i e c y .

W p o b l i ż u p u n k t u z b o r n e g o n a M a z o w i e c k i e j , p o c z ą w s z y o d g o d z . 16 w y b u c h a ł y s t r z e l a n i n y / M a z o w i e c k a , P I . N a p o l e o n a , J a s n a , P I . D ą b r o w s k i e g o / .

0 g o d z . 170 0 z a c z ą ł s i e a t a k n a o b i e k t y n i e m i e c k i e . Uda ło s i e o p a n o w a n i e P r u d e n t i a l u n a P I . N a p o l e o n a , g d z i e n a s z c z y c i e z o s t a ł a w y w i e s z o n a . w i d o c z n a z d a l e k a , d u ż a p o l s k a f l a g a o r a z w i e l k i e g o b u d y n k u PKO n a r o g u M a r s z a ł k o w s k i e j i Ś w i ę t o k r z y s k i e j . N a t o m i a s t n i e u d a ł s i e a t a k n a P o c z t ę G ł ó w n ą n a P I . N a p o l e o n a , n a P a s t ę n a Z i e l n e j i n a Komendę P o l i c j i n a Nowym S w i e c i e . E y ły o f i a r y ś m i e r t e l n e i r a n n i , . k t ó r y c h w nocy 1 / 2 . s i e r p n i a n o s i ł y ś m y do PKO, g d z i e w p i w n i c a c h p o w s t a w a ł du ży s z p i t a l p o ł o w y .

2 . S i e r p n i a n a s z a ż e ń s k a g r u p a z o s t a ł a r o z p a r c e l o w a n a do r ó ż n y c h z a d a ń p o m o c n i c z y c h w r e j o n i e p l a c u N a p o l e o n a . S a n i t a r i u s z k i i s t u d e n t k i medycyny D o s z ł y do PKO o r a z u t w o r z y ł y p u n k t o p a t r u n k o w y n a J a s n e j . S z e r e g o c h o t n i c z e k p o s z ł o do A d r i i n a M o n i u s z k i , - g d z i e p o w s t a w a ł p o w s t a ń c z y p u n k t a p r o - w i z a c y j n y a potem s t o ł ó w k a . K i l k a o c h o t n i c z e k z g ł o s i ł o s i ę do w y t w ó r n i b u

t e l e k z a p a l a j ą c y c h , t r z y d z i e w c z y n y p i s z ą c e n a m a s z y n i e D o s z ł y do k i n a P a - l a d i u m n a Z ł o t a , g d z i e o r g a n i z o w a n e b y ł o B i u r o I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y BIP.

R e s z t a d z i e w c z ą t z o s t a ł a r o z p a r c e l o w a n a po r ó ż n y c h o d d z i a ł a c h d z i a ł a j ą c y c h w p o b l i ż u . J a t r a f i ł a m do o d d z i a ł u / może b a t a l i o n " K i l i ń s k i " ? / , k t ó r y s z y k o w a ł n a s t ę p n y a t a k n a P o c z t ę “Główną. Do n o s i łam p r o w i a n t , p o t e m pomag ała m n o s i ć r a n n y c h a po z d o b y c i u P o c z t y po p o ł u d n i u p r z e ż y w a ł a m w i e l k a e u f o r i ę , gdy z a c z ę l i z P o c z t y w y c h o d z i ć w z i ę c i do n i e w o l i ż o ł n i e r z e n i e m i e c c y i gdy l u d n o ś ć o k o l i c z n y c h domów w y l e g ł a n a . p l a c i ś p i e w a ł a p o l s k i hymn!

\

3 . S i e r p n i a k w a t e r a m o j a b y ł a n a S z k o l n e j , w j a k i m ś m a g a z y n i e p o d r ę c z n i ków. W s ą s i e d z t w i e b y ł a d u ż a a p t e k a , z k t ó r e j p r z e n o s i l i ś m y d u ż e z a p a s y m a t e r i a ł ó w opatfcunkowych i__leków„do p o b l i s k i e g o s z p i t a l a w PKO. W ł a ś c i c i e l a p t e k i m ąd rz e k i e r o w a ł c a ł ą a k c j ą . Zarówno a p t e k a , j a k k w a t e r a n a S z k o l n e j vz o s t a ł y z n i s z c z o n e p r z e z p i e r w s z e w P o w s t a n i u bomby l o t n i c z e , z r z u c a n e 5 i

6 . s i e r p n i a . W c z a s i e t y c h n a l o t ó w Niemcy p r z e b i j a l i s i e z Woli do O g r o d u S a s k i e g o i P a ł a c u B r t l h l a , o d c i n a j ą c S t a r e M i a s t o od Ś r ó d m i e ś c i a i r a t u j ą c o d c i ę t e g o w P a ł a c u dowó dc ę w a r s z a w s k i e g o g a r n i z o n u - N i e m c a S t a h e l a .

N a s t ę p n a moja k w a t e r a b y ł a n a S z p i t a l n e j w o f i c y n i e domu Wedla, r ó w n i e ż w k r ó t c e d o k u m e n t n i e z n i s z c z o n a p r z e z t.z:w. "Krowę". Potem b ył am k r ó t k o z ak w a t e r o w a n a w domu K ie lm a n o w n a C h m i e l n e j / s ł y n n y w a r s z a w s k i s z e w c / , k t ó r y z o s - t . a ł w k r ó t c e z b u r z o n y p r z e z p o c i s k i a r t y l e r y j s k i e .

W tym p ie r w s zy m o k r e s i e m i e d z y 1. a 12. s i e r p n i a zajmowałam s i e a p r o w i a c - j ą o d d z i a ł ó w , p r o d u k c j ą b u t e l e k z a p a l a j ą c y c h , t r a n s p o r t e m a m u n i c j i , g r a n a t ó w i ś r o d k ó w o p a t r u n k o w y c h .

12. l u b 13. s i e r p n i a d o t a r ł a m z p r z y d z i a ł e m do Komp anii "Żmudzin" z g r u p o w a n i a " B a r t k i e w i c z " , b r o n i ą c e j o d c i n k a u l i c y K r ó l e w s k i e j i P l a c u M a ł a c h o w s k i e g o n a s t y k u z Ogrodem S a s k i m opanowanym p r z e z Niemców.Niemcy w O g r o d z i e

13

(14)

--- . . . --- ---

"

- ... — ---* ---

tSi£f • ~— ”

S a s k i m d y s p o n o w a l i c z o ł g a m i , a r t y l e r i a , b r o n i ą m as zy n o w a i p i e c h o t a D i r - . l e n w a n e e r a z ł o c o n ą z k r y m i n a l i s t ó w ,

W s k ł a d k o m p a n i i "Zmud zin" wc hodziły- t r z y p l u t o n y . D o w ó d c ą b y ł k a p i t a n

" Ż m u d z i n ” -j" s t a r s z y c z ł o w i e k w w i e k u 5 5 - 6 0 l a t , s t a c j o n u j ą c y w p o d z i e m i a c h P a ł a c y k u M y ś l i w s k i e g o n a K r e d y t o w e j , w p o b l i ż u r u i n K o ś c i o ł a ewang<

Tam był am do k o ń c a p o w s t a n i a . K a p i t a n b y ł r a n n y w p i e r w s z y c h d n i a c h p o w s t a n i a i z t r u d n o ś c i ą s i ę p o r u s z a ł ; p o t r z e b o w a ł s t a l e kogoś r u c h l i w e g o do k o n t a k t ó w i . do pomocy. J a z o s t a ł a m tym p o m o c n i k i e m i do k o ń c a p o w s t a n i a m ia ł a m mnóstwo r o b o t y i c z u ł a m s i ę b . p o t r z e b n a . Zajmowałam s i ę ł ą c z n o ś c i ą

" Ż m u d z i n a " z p l u t o n a m i , n o s z e n i e m meldunków b l i s k i c h i d a l e k i c h : do "Mon

t e r a " - n a J a s n ą po te m n a Z ł o t ą , d o , L e l i w y * n a p l . N a p o l e o n a potem n a C h m i e l n ą , do Komendy Głów nej do PKO a po te m do M a ł e j P a s t y n a P i u s a * n a P o w i ś l e - g ł ó w n i e w c z a s i e o s t a t n i c h w a l k 5 - 1 0 w r z e ś n i a , r a z n a C z er n i a k ó w . P r z y o k a - j i nos zenią__męldunków n i e r z a d k o z a b i e r a ł a m p r y w a t n ą p o c z t ę n a s z y c h ż o ł n i e ■

r z y do o d l e g ł y c h d z i e l n i c .

Na K r e d y t o w e j r o b i ł a m m n i e j s z e o p a t r u n k i , r o z p r o w a d z a ł a m po p l u t o n a c h p r a s ę p o w s t a ń c z ą , p r z e p i s y w a ł a m n a m a s z y n i e w i a d o m o ś c i z n a s ł u c h ó w r a d i o wych k a p i t a n a „ Ż m u d z i n a ” , z a o p a t r y w a ł a m w y s u n i ę t e p o s t e r u n k i na K r ó l e w s k i e j i w g i m n a z j u m Reya w j e d z e n i e i a m u n i c j ę , s z y ł a m , p r a ł a m a j a k b y ł o t r z e b a g o t o w a ł a m ^ n o s i ł a n r s u c h a r y naszym rannym l e ż ą c y m w s z p i t a l i i w FKO, m i a ł a m d y ż u r y n a z r z u t o w i s k u n a p l . N a p o l e o n a , p i l n o w a ł a m s t u d n i zbudowanej w m i e j s c u p o s t o j u . B r a ł a m u d z i a ł w wyprawach po g r a n a t y / d o p o w s t a ń c z e j w y t w ó r n i / , po c h l e b i t p . W p o t r z e b i e t o w a r z y s z y ł a m o d d z i a ł o m j a k o ł ą c z n i c z k a i pomoc rannym w c z a s i e a k c j i 0

N a j w a ż m i e j s z e a k c j e , n i e z a p o m n ia n e mimo u p ł y w u l a t , w k t ó r y c h u c z e s t n i c z y ł a m , t o ws po mn ia ne j u ż z d o b y c i e P o c z t y G ł ó w n e j 2. s i e r p n i a .

D r u g i e c h r o n o l o g i c z n i e b y ł o c h y b a 15. s i e r p n i a : Niemcy z a j ę l i i o p r ó ż n i a - v l i S z p i t a l M a l t a ń s k i na S e n a t o r s k i e j , p r z e d g e n e r a l n y m a t a k i e m na S t a r e M i a

s t o . Z e z w o l i l i p e r s o n e l o w i na p r z e n i e s i e n i e c i ę ż k o r a n n y c h p r z e z Ogród S a s k i do n a s z y c h p o z y c j i n a K r ó l e w s k i e j , s k ą d my n o s i l i ś m y i c h do s z p i t a l a w

PKO. P r z e z c h w i l ę b y ł o t a k i e l o k a l n e z a w i e s z e n i e b r o n i - N i e m c y n i e s t r z e l a l i do n a s a my do n i c h .

T r z e c i m p a m ię tn y m w y d a r z e n i e m b y ł a l i k w i d a c j a n i e m i e c k i c h s t r z e l c ó w wy

bo r o w y c h w r u i n a c h k o ś c i o ł a e w a n g e l i c k i e g o n a P l . M a ł a c h o w s k i e g o . Z b ó r s p a l o ny w 1939 r . n i e m i a ł d a c h u , m i a ł zamurowane w e j ś c i a i o k n a na p a r t e r z e a

n i e w i e l k i e o k r ą g ł e o t w o r y o k i e n n e n a w y s o k o ś c i I I . p i ę t r a s ł u ż y ł y Niemcom, j a k o s t r z e l n i c e . O d t y c h s t r z a ł ó w b y ł o w n a s z y c h o d d z i a ł a c h dużo o f i a r . Niemców u n i e s z k o d l i w i ł i w y p ł o s z y ł s p e c j a l n i e s p r o w a d z o n y ze S r ó d m i e ś c i a - P o ł u d n i e p o l s k i o l i m p i j c z y k , m i o t a c z k u l ą , w r z u c a j ą c g ó r ą do r o t u n d y k o ś c i o ł a s e r i ę g r a n a t ó w j a mury s i ę g a ł y na w y s o k o ś ć 2 - 3 p i ę t e r .

14

(15)

1 8 . S i e r p n i a w A d r i i n a M o n i u s z k i m i a ł m i e j s c e n a s t ę p n y n i e z a p o m n i a n y wypadek mego ż y c i a . W A d r i i b y ł k i e d y ś l u k s u s o w y no c ny l o k a l , w c z a s i e w o jn y " n u r f t i r D e u t s c h e ” a w c z a s i e p o w s t a n i a b y ł w t y c h p o d z i e m i a c h w o j s kowy p u n k t ap in ow iza cy jn y i s t o ł ó w k a . L o k a l b y ł p r z e p e ł n i o n y ż o ł n i e r z a m i AK, k t ó r z y j e d l i l u b c z e k a l i n a j e d z e n i e . J a z a ł a t w i a ł a m a p r o w i z a c j ę d l a o d d z a - ł u . W t e d y w p a d ł tam ogromny n i e w y p a ł G r u b e j B e r t y , k t ó r a s t r z e l a ł a z Z a l e s i a i P i a s e c z n a p o c i s k a m i k a l i b r u 610 mm o w ad ze ok . 1500 k g . P o c i s k t a k i p r z e - -Ic b i t - n a s k o s 4 p i ę t f ^ i s ą ś i e t i n i e h o domu i z a t r z y m a ł " s £ ę n i e w y b u c h a j ą c w p o d

z i e m i a c h A d r i i . Za nim w p a d ł a k u p a g r u z u z r o z b i t y c h po d r o d z e ś c i a n i s t r o pów o r a z m e b l i . M i e l i ś m y d uż o s z c z ę ś c i a , bo b y ł o t y l k o k i l k a k o n t u z j i .

A p ó ź n i e j m i e l i ś m y b a r d z o dużo m a t e r i a ł u wybuchowego d l a n a s z e j w y t w ó r n i g r a n a t ó w .

Chyba 2 0 . s i e r p n i a u c z e s t n i c z y ł a m p o m o c n i c z o w dwóch k o l e j n y c h a t a k a c h n a PASTę / t e l e f o n y / n a Z i e l n e j / 3 9 ? / , s i l n i e u f o r t y f i k o w a n y bu dynek z d u ż ą z a ł o g ą n i e m i e c k ą . P a s t a t r z y m a ł a p o d o s t r z a ł e m d uż e p o ł a c i e t e r e n u p o w s t a ń c z e g o . O s t a t e c z n y s k u t e k , t o j e s t p o d d a n i e s i $ o k o ł o 1 0 0 - o s o b o w e j z a ł o g i w o j s k o w e j o s i ą g n i ę t o z po m o cą m i o t a c z y o g n i a , k t ó r a pompowały p ł o n ą c ą r o p ę p r z e z o t w o r y o k i e n n e . Z d o b y to b a r d z o du żo b r o n i i a m u n i c j i .

S z u s t y m n i e z a p o m n i a n y m w y d a r z e n i e m ,w k t ó r y m u c z e s t n i c z y ł a m b y ł a t a k p o ł ą c z o n y c h s i ł w i e l u o d d z i a ł ó w p o d dowództwem m a j o r a " W o l i " n a s i l n y o ś r o dek n i e m i e c k i w k o ś c i e l e Ś w i ę t e g o K r z y ż a i s ą s i e d n i m b u dy n k u Komendy P o l i c j i n a Krakowskim P r z e d m i e ś c i u . W y p a r t o z t a m t ą d Niemców a l e b y ł o n i e s t e t y dużo o f i a r , r ó w n i e ż ś m i e r t e l n y c h .

Wśród t a k i c h n i e z a p o m n i a n y c h s p r a w b y ł y w y d a r z e n i a z w i ą z a n e z u p a d k i e m S t a r ó w k i . W nocy 3 1 . 9 . / 1 . 9 , gdy k o n a ł a S t a r ó w k a , 60 akowców p o d dowództwem

"Morr o" p r z e s z ł o n o c ą z P a ł a c u Z a m o y s k i e c h p r z e z p e ł e n Niemców Ogród S a s k i i d o t a r ł o n a d ranem do n a s z y c h p o z y c j i n a K r ó l e w s k i e j . F r o n t o w ą u l i c ę K r ó l e w s k ą p r z e b i e g a l i z o k r z y k i e m " R a - d o - s ł a w , n i e s t r z e l a ć " . P a d a l i ś m y s o b i e w o b j ę c i a ]

D o p i e r o po l i k u g o d z i n a c h 1 . w r z e ś n i a z a c z ę l i d o c i e r a ć k a n a ł a m i do Ś r ó d m i e ś c i a ż o ł n i e r z e S t a r ó w k i . W y j ś c i e z k a n a ł u z n a j d o w a ł o s i ę n a W a r e c k i e j , p r z y Nowym S w i e c i e . W i e l u z w y c h o d z ą c y c h wymagało pomocy, i n n i c h c i e l i n a t y c h m i a s t w ł ą c z y ć s i ę do w a l k i . Dyż urowałam tam p r z e z k i l k a g o d z i n . Naszemu z g r u p o w a n i u p r z y b y ł a w t e n s p o s ó b j e d n a k o m p a n i a .

P i e r w s z a de k a d a w r z e ś n i a b y ł a o k r e s e m s i l n y c h a t a k ó w n a n a s z ą d z i e l n i c ę ; b o m b ar d o w a n i a, o s t r z a ł a r t y l e r y j s k i , k r o w y , a t a k i c z o ł g ó w i p i e c h o t y . Do t e g o b r a k ś w i a t ł a , t r u d n o ś c i z wodą, z a p r o w i z a c j ą i s z e r z ą c a s i ę d e z y n t e - r i a . W s z y s t k i e w y s u n i ę t e p l a c ó w k i b r o n i o n e p r z e z p l u t o n y Z m ud z in a " z o s t a ł y u t r z y m a n e do k o ń c a p o w s t a n i a . Były o c z y w i ś c i e r a n y i p o g r z e b y .

D r u g a p o ł o w a w r z e ś n i a b y ł a w naszym r e j o n i e s p o k o j n i e j s z a a l e b e z n a d z i e j

n a . W i e d z i e l i ś m y , ż e c z e k a n a s n i e u c h r o n n a k a p i t u l a c j a . N a w e t w i e l k i e z r z u t y

1 8 . w r z e ś n i a , c h o ć s p e k t a k u l a r n e , a l e n i e s k u t e c z n e - n i e z m i e n i ł y n a s t r c j u 0 15

(16)

Po k a p i t u l a c j i P o w s t a n i a 2 / 3 . X . i p r z y z n a n i u ż o ł m i e r z o m AK praw k o m b a- ' t a n c k i c h w umowie k a p i t u l a c y j n e j , p o s t a n o w i ł a m , z a r a d ą kap« " Żmu dz ina ", w y j ś ć z Warszawy w k o l u m n i e w o j s k o w e j , c h o ć k o b i e t y m ogły w y c h o d z i ć z c y w i l a m i . P o s t a n o w i ł a m r ó w n i e ż n i e d a ć s i ę w y w i e ź ć do N i e m i e c .

N a s z e o d d z i a ł y w y c h o d z i ł y 7 . p a ź d z i e r n i k a , j a k o j e d n e z o s t a t n i c h , p o n i e waż m i e l i ś m y p e ł n i ć f u n k c j e p o r z ą d k o w e p o d c z a s w y c h o d z e n i a l u d n o ś c i c y w i l n e j a p o n a d t o umowa k a p i t u l ą c y j n a n a k ł a d a ł a n a n a s o b o w i ą z e k r o z b i ó r k i g r a n i c z n y c h b a r y k a d . D o s t a ł a m awans n a s t a r s z e g o S t r z e l c a i ż o ł d w w y s . 1 5 . d o l .

W y c h o d z i l i ś m y z Warszawy M a r s z a ł k o w s k ą , Ś n i a d e c k i c h , 6 - S i e r p n i a p r z e z P l a c N a r u t o w i c z a , g d z i e b y ł p u n k t s k ł a d a n i a b r o n i . P o t e m , j u ż j a k o j e ń c y w o j e n n i , mas z e r o w a l i ś m y k o l u m n ą w k i e r u n k u O ż a r o w a , k o n w o j o w a n i z o b u s t r o n p r z e z m a s z e r u j ą c y c h r ó w n o l e g l e ż o ł n i e r z y W eh rm ac h tu . W k o lO m n ie , co 1 ^ 0 - 2 0 0 m j e c h a ł n i e m i e c k i samoch ód t e r e n o w y , z k a r a b i n e m maszynowym na s t e l a ż u i

z r e f l e k t o r e m . P o z a p a d n i ę c i u zmroku r e f l e k t o r p r z e m i a t a ł snopem ś w i a t ł a m a s z e r u j ą c ą k o l u m n ę i o b r z e ż a sz o s y ."

Z t e g o k o n w o j u u c i e k ł a m z dwiema k o l e ż a n k a m i s k a c z ą c w c i e m n o ś c i do rowu z a r o ś n i ę t e g o k r z a k a m i . G d y c a ł a k o l u m n a p r z e m a s z e r o w a ł a w y l a z ł y ś m y z t y c h k r z a k ó w , p r z e n o c o w a ł y ś m y w p o l u a z a d n i a s z y b k o o d n a l a z ł a m zn ajo my ch a p r z e z n i c h k o n t a k t z r o d z e ń s t w e m w y s i e d l o n y m z r o d z i n n e g o M a r c e l i n a n a lewy b r z e g W i s ł y p r z e d z b l i ż a j ą c ą s i ę r o s y j s k ą a r m i ą , 1 5 . w r z e ś n i a 19 44 r.

D a l s z e m o je l o s y s ą w głównym ż y c i o r y s i e .

S ć r k o T o i o o l ^

16

(17)

<T. a ^ / h s ł 'l T e r e s a S o k o ł o w s k a płyn«?ło dnia.. . - ... Z a ł § ę z n i k _ d o _ Ż Y c ł 2 I Y § u

?- 3 F "

0 u d z i a l e w r u c h u o p o r u i o s ł u ż b i e w o j s k o w e j w P o w s t a n i u Warszawskim P r z e z c a ł y c z a s o k u p a c j i n i e m i e c k i e j 1 9 3 9 - 1 9 4 4 p r z e b y w a ł a m v: W a r s z a w i e . W r a m a c h t a j n e g o n a u c z a n i a u k o ń c z y ł a m 4 k l a s y g im na zju m o g - k s z t a ł c ą c e g o / i m . H o f m a n o w e j , d y r e k t o r k a p . H o s z o w s k a / i p i e r w s z ą k l a s ę l i c e u m m a t - f i z . / i m . Z m i c h o w s k i e j , d y r e k t o r k a p , K i e r n i k o w a / .

Mój u d z i a ł w r u c h u o p o r u r o z p o c z ą ł s i ę w p a ź d z i e r n i k u 1942 r . / m i a ł a m wówczas 16 l a t / , j a k o k o n t y n u a c j a p r z e d w o j e n n e j p r z y n a l e ż n o ś c i do Związku H a r c e r s t w a P o l s k i e g o /w l a t a c h 1 9 3 6 - 3 9 , j a k o u c z e n n i c a t . zw. " ć w i c z e n i ó w k i "

n a l e ż a ł a m do d r u ż y n y h a r c e r s k i e j p r z y S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i m i m . O r z e s z ków e j , Warszawa N o w o l i p k i 11, c h y b a 27 WŻDH ? /

S t a r s z e h a r c e r k i , a b s o l w e n t k i S e m i n a r i u m , d z i a ł a j ą c e w S z a r y c h S z a r e g a c h , z w e r t o w a ł y w 1942 r . 11 a b s o l w e n t e k " Ć w i c z e n i ó w k i " ma j ą c y c h z ł o t ą l i l i j k ę w K r z y ż u H a r c e r s k i m , t w o r z ą c 2 z a s t ę p y pod swoim k i e r o w n i c t w e m .

N a j p i e r w odbywałam typowo h a r c e r s k i e ć w i c z e n i a t e r e n o w e w W a r s z a w ie i o k o l i c a c h m a j ą c e z a z a d a n i e p o z n a n i e o k u p a c y j n e j Warszawy i j^,j p r z e d m i e ś ć . Po j a k i m ś c z a s i e z a c z ę ł a m o t r z y m y w a ć do k o l o r t a ż u B i u l e t y n I n f o r m a c y j n y o r a z k o m u n i k a t y o a k c j a c h d y w e r s y j n y c h Małego S a b o t a ż u . Ey£y t o n i e w i e l k i e a l e r o s n ą c e l i c z b y e g z e m p l a r z y . Po Bożym N a r o d z e n i u 1942 d o s t a ł a m do r o z p r o w a d z e n i a 4 b r o s z u r y p t "Obóz ś m i e r c i " / o O ś w i ę c i m i u / .

K i l k a r a z y n a k l e j a ł a m na m ur ac h i p a r k a n a c h n i e w i e l k i e u l o t k i .

J u ż na p o c z ą t k u r o k u 1943 z a s t ę p y z o s t a ł y r o z p a r c e l o w a n e po k i l k u g r u p a c h s z k o l e n i o w y c h A.K. W t a k i c h g r u p a c h z ł o ż o n y c h z S - 9 m ło d y c h o s ó b s z k o l i ł a m s i e n a r ó ż n y c h k u r s a c h . Odbywałam i z a l i c z a ł a m k u r s s ł u ż b y w a r t o w n i c z e j , k u r s r e g u l a m i n ó w W o jsk a P o l s k i e g o , k u r s o b u d o w i e i o b s ł u d z e k a r a b i n u , k u r s p i e r w s z e j pomocy / t . z w . Mały S a n i t a r i a t / o r a z c z e ś ć k u r s u ł ą c z n o ś c i , k t ó r y z o s t a ł p r z e r w a n y po a r e s z t o w a n i u g e n e r a ł a G r o t a .

W c z a s i e t y c h a k o w s k i c h s z k o l e ń d o s t a w a ł a m n a d a l d r o g a h a r c e r s k ą r ó ż n e m a t e r i a ł y do r o z p o w s z e c h n i e n i a . F a m ięt am k o l p o r t a ż d u ż e j l i c z b y e g z e m p l a r z y

" R z e c z p o s p o l i t e j " po ś m i e r c i g e n . S i k o r s k i e g o , p o ś w i ę c o n y c h J e g o o s o b i e , o r a z n a k l e j a n i e k l e p s y d r w k o ś c i o ł a c h i n i e t y l k o - w n i e d z i e l e po j e g o ś m i e r c i - 1 i p i e c 1943.

Również z g r u p ą h a r c e r z y b r a ł a m u d z i a ł w e w a k u a c j i z a p i e c z ę t o w a n e g o p r z e z Niemców m i e s z k a n i a a r e s z t o w a n y c h Po l a k ó w / n a W a r e c k i e j l u b S z p i t a l n e j ? w p o b l i ż u p l a c u Na pol eon a, /.

W o k o l i c y Z ad u s ze k 1943, po p r a c a c h p o r z ą d k o w y c h n a g r o b a c h Po w sta ń c ó w 1963 r . na Powązkach ? s k ł a d a ł a m p r z y s i ę g ę w o j s k o w ą AK. t r z y s i e g e p r z y j m o w a ł j a k i ś m a j o r WP / p s e u d o n i m u n i e p a m i ę t a m / a t o w a r z y s z y ł mu p o r . " K o n r a d ".

B e z p o ś r e d n i o po p r z y s i ę d z e p o r . " K o n r a d ' p r z e j ą ł m n ie do swego o d d z i a ł u , j a k o d r u g ą ł ą c z n i c z k ę . W rama ch t e j j e d n o s t k i , zima 1 9 4 3 / 4 4 k i l k a r a z y b r a ł a m u d z i a ł w t r a n s l o k a c j i b r o n i , a m u n i c j i , k o n s p i r a c y j n y c h w yda wn ict w w o j sk o w y ch o r a z m a t e r i a ł ó w s a n i t a r n y c h . P o z a dowódcą z n a ł a m t y l k o " H e n ia "

17

(18)

-

2

^-

z k t ó r y m j e ź d z i ł a m r i k s z ą wożąc t e m a t e r i a ł y . Miałam za w sze wpływ n a w ybó r t r a s y i w y k o r z y s t a n i e p r z e j e z d n y c h p o d w ó r e k .

W c z e sn ą w i o s n ą 1944 r . b r a ł a m u d z i a ł w w y p r a w i e o d d z i a ł u w o k o l i c e Pow

s i n a po b r o ń , p o c h o d z ą c ą c h y b a ze z r z u t ó w . Był "K onrad, dwóch n i e z n a n y c h mi c h ł o p c ó w i j a . Po p r z e j ę c i u b r o n i k a ż d y w r a c a ł do Warszawy n a w ł a s n a r^ k ę, . j a z c i ę ż k ą t e c z k ą p e ł n ą a m u n i c j i . Swoje b a g a ż e s k ł a d a l i ś m y g d z i e ś w o k o l i c a c h C m e n t a r z a E w a n g e l i c k i e g o na P o w ą z k a c h . Po dwóch d n i a c h d o w i e d z i a ł a m s i , r e "K o nr a d" w d r o d z e p o w r o t n e j z P o w s i n a z g i n ą ł w s t r z e l a n i n i e z p a t r o l e m n i e m i e c k i m . W c z a s i e P o w s t a n i a mówiono mi , ż e " K o n r a d " b y ł w Kedywie.

Po ś m i e r c i "K on ra d a" d a l s z e moje k o n t a k t y z j e g o o d d z i a ł e m o g r a n i c z y ł y s i ę do k i l k a k r o t n e j pomocy " H e n io w i" w t r a n s p o r t o w a n i u r i k s z ą d u ż y c h p a c z e k wy

d a w n i c t w p o d z i e m n y c h . P a c z k i p o c h o d z i ł y c h y b a z j e d n e j d r u k a r n i , a l e o d b i e r a l i ś m y j e w t r z e c h m i e s c a c h z p r y w a t n y c h m i e s z k a ń / u l . F r e t a , N o w o m i e j s k a , D ł u g a / i w o z i l i ś m y do Ś r ó d m i e ś c i a n a u l . S i e n n ą , z a w s z e w c z e ś n i e r a n o .

Po z a k a z i e p o r u s z a n i a s i e r i k s z a m i po u l i c a c h Warszawy j e s z c z e d w u k r o t n i e n o s i ł a m n a t e j t r a s i e n i e d u ż e p a c z k i , i d ą c p i e c h o t ą , t e ż w c z e ś n i e r a n o . Tramwaje w tym czasie b y ł y c z ę s t o r e w i d o w a n e .

W ak a cj e s z k o l n e 1944 r . s p ę d z a ł a m j a k zw yk le w domu r o d z i n n y m pod War

s z a w ą / M a r c e l i n - T a d z i n e k , p o c z t a H e n r y k ó w / . Tam d o t a r ł o do mnie w n i e d z i e l ę 30 l i p c a we zw ani e m o b i l i z a c y j n e . M i a ł a m s t a w i ć s i ę t e g o ż d n i a po p o ł u d n i u w m i e j s c u w y c z e k i w a n i a n a H o ż e j , r ó g M a r s z a ł k o w s k i e j . Z a s t a ł a m tam same k o b i e t y i d z i e w c z y n y , p r z e d t e m n a o g ó ł mi n i e z n a n e . Odbywało s i e s z y c i e i s t e m p l o w a n i e o p a s e k b i a ł o c z e r w o n y c h , s z y k o w a n i e w y p o s a ż e n i a d l a pu n k t ó w s a n i t a r n y c h i t p . Tam d o w i e d z i a ł a m s i ę Cł i s t n i e n i u W o js ko w ej s ł u ż b y K o b i e t i o tym, ż e j e s t e m ż o ł n i e r z e m WSK AK.

Tara wczesnym r a n k i e m 3 1 . l i p c a 44 o d s z u k a ł mn ie " H e n i o " i spowodował u K o m e n d a n t k i / p . " T e r e s a " ? / , ż e d o s t a ł a m p o l e c e n i e , aby pomóc w r o z ł a d o w a n i u m ag a zy n u b r o n i na u l . M ł y n a r s k i e j i d o s t a r c z e n i u b r o n i n a C h m i e l n a . /D z i e w c z y n y b y ł y m n i e j n a r a ż o n e na z a t r z y m a n i e i r e w i z j ę od m ę ż c z y z n / . Na u l i c a c h b y ł o b a r d z o du żo p a t r o l i n i e m i e c k i c h , t r z e b a b y ł o k l u c z y ć i ch owa ć s i ę po p o d w ó r z a c h , aby n i e wp a ść w r ę c e Niemców. C h o d z i ł a m mię dzy M ł y n a r s k a a C h m i e l n ą do u p a d ł e g o .

1 . S i e r p n i a r a n o d o t a r ł do n a s r o z k a z o r o z p o c z ę c i u P o w s t a n i a o g o d z . 17.

D o s t a ł a m s k i e r o w a n i e n a Mazo wie ckę / 2 l u b 4 ? / , g d z i e zam eldowałam s i ę o g o d z i n i e 13. Z e b r a ł o s i e tam ok . 30 d z i e w c z ą t x , tam d o s t a ł a m l e g i t y m a c j ę WSK AK z dwoma p s e u d o n i m a m i , d o t y c h c z a s o w y m "R en a" i nowym " F a l a " , z nume

rem, k t ó r e g o n i e p a m i ę t a m / 1 1 3 ? / . Wpisano do n i e j m o j ą g r u p ę k r w i , n a p o d s t a w i e z a ś w i a d c z e n i a , k t ó r e m ia ła m ze s o b ą .

--- -- y ^

Z t e j g r u p y pa m i ę t a m d z i s t y l k o 4 n a z w i s k a : J o a n n a G l o e h , T e r e s a A n g e r s t e i n , Ania K i e l m a n , A n i t a Rudowska, o r a z dwa p s e u d o n i m y : „Regina"-Krążownik? „ G i z e l a t .

18

(19)

- 3 -

1 . S i e r p n i a 1944 r m ia ł a m 17 l a t i 3 m i e s i ę c y .

W p o b l i ż u p u n k t u z b o r n e g o n a M a z o w i e c k i e j , p o c z ą w sz y od. g o d z . 16 w y b u c h a ł y s t r z e l a n i n y / M a z o w i e c k a , P I . N a p o l e o n a , J a s n a , P I . D ą b r o w s k i e g o ^

0 g o d z . 170 0 z a c z ą ł s i e a t a k na o b i e k t y n i e m i e c k i e . Udało s i e o p a n o w a n i e P r u d e n t i a l u n a P I . N a p o l e o n a , g d z i e n a s z c z y c i e z o s t a ł a w y w ie s z o n a . w i d o c z n a z d a l e k a , d u ż a p o l s k a f l a g a o r a z w i e l k i e g o bu d yn k u PKO na r o g u M a r s z a ł k o w s k i e j i Ś w i ę t o k r z y s k i e j . N a t o m i a s t n i e u d a ł s i e a t a k n a P o c z t ę Główną n a P I . N a p o l e o n a , n a P a s t ę n a Z i e l n e j i n a Komendę P o l i c j i n a Nowym S w i e c i e . Były o f i a r y ś m i e r t e l n e i r a n n i , . k t ó r y c h w nocy 1 / 2 . s i e r p n i a n o s i ł y ś m y do PKO, g d z i e w p i w n i c a c h p o w s t a w a ł duży s z p i t a l po ło wy .

2 . S i e r p n i a n a s z a ż e ń s k a g r u p a z o s t a ł a r o z p a r c e l o w a n a do r ó ż n y c h z a d a ń p o m o c n i c z y c h w r e j o n i e p l a c u N a p o l e o n a . S a n i t a r i u s z k i i s t u d e n t k i medycyny p o s z ł y do PKO o r a z u t w o r z y ł y p u n k t o p a t r u n k o w y na J a s n e . i . S z e r e g o c h o t n i c z e k p o s z ł o do A d r i i n a M o n i u s z k i , g d z i e p o w s t a w a ł p o w s t a ń c z y p u n k t a p r o - w i z a c y j n y a potem s t o ł ó w k a . K i l k a o c h o t n i c z e k z g ł o s i ł o s i ę do w y t w ó r n i b u t e l e k z a p a l a j ą c y c h , t r z y d z ie w c z y n y p i s z ą c e n a m a s z y n i e p o s z ł y do k i n a P a - l a d i u m n a Z ł o t ą , g d z i e o r g a n i z o w a n e b y ł o B i u r o I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y BIP.

R e s z t a d z i e w c z ą t z o s t a ł a r o z p a r c e l o w a n a po r ó ż n y c h o d d z i a ł a c h d z i a ł a j ą c y c h w p o b l i ż u . J a t r a f i ł a m do o d d z i a ł u / może b a t a l i o n " K i l i ń s k i " ? / , k t ó r y s z y k o w a ł n a s t ę p n y a t a k n a P o c z t ę G ł ó w n ą . D o n o s i ł a m p r o w i a n t , p o te m pomagałam n o s i ć r a n n y c h a po z d o b y c i u P o c z t y po p o ł u d n i u p r z e ż y w a ł a m w i e l k ą e u f o r i e , gdy z a c z ę l i z P o c z t y w y c h o d z i ć w z i ę c i do n i e w o l i ż o ł n i e r z e n i e m i e c c y i gdy l u d n o ś ć o k o l i c z n y c h domów w y l e g ł a n a p l a c i ś p i e w a ł a p o l s k i hymn!

\ •

3. S i e r p n i a k w a t e r a m o ja b y ł a n a S z k o l n e j , w j a k i m ś m a g a z y n i e p o d r ę c z n i ków. W s ą s i e d z t w i e b y ł a d u za a p t e k a , z k t ó r e j p r z e n o s i l i ś m y d uż e z a p a s y

m a t e r i a ł ó w o p a t r u n k o w y c h i le kó w do p o b l i s k i e g o s z p i t a l a w PKO. W ł a ś c i c i e l a p t e k i m ą d r z e k i e r o w a ł c a ł ą a k c j ą . Zarówno a p t e k a , j a k k w a t e r a n a S z k o l n e j z o s t a ł y z n i s z c z o n e p r z e z p i e r w s z e w P o w s t a n i u bomby l o t n i c z e , z r z u c a n e 5 i 6. s i e r p n i a . W c z a s i e t y c h n a l o t ó w Niemcy p r z e b i j a l i s i e z Woli do Og ro d u S a s k i e g o i P a ł a c u B r f i h la , o d c i n a j ą c S t a r e M i a s t o od Ś r ó d m i e ś c i a i r a t u j ą c o d c i ę t e g o w P a ł a c u dowódcę w a r s z a w s k i e g o g a r n i z o n u - N i e m c a S t a h e l a .

N a s t ę p n a mo ja k w a t e r a b y ł a n a S z p i t a l n e j w o f i c y n i e domu Wedla, r ó w n i e ż w k r ó t c e d o k u m e n t n i e z n i s z c z o n a p r z e z t . z w . "Krowę". Potem byłam k r ó t k o zakwa

t e r o w a n a w domu Kie lmanow n a C h m i e l n e j / s ł y n n y w a r s z a w s k i s z e w c / , k t ó r y z o s t a ł w k r ó t c e z b u r z o n y p r z e z p o c i s k i a r t y l e r y j s k i e .

W tym p i e r w s z y m o k r e s i e m ied zy 1. a 12. s i e r p n i a zajmowałam s i e a p r o w i a c - j ą o d d z i a ł ó w , p r o d u k c j ą b u t e l e k z a p a l a j ą c y c h , t r a n s p o r t e m a m u n i c j i , g r a n a t ó w i ś r o d k ó w o p a t r u n k o w y c h .

12. l u b 13. s i e r p n i a d o t a r ł a m z p r z y d z i a ł e m do k o m p a n i i "Żmudzin" z g r u p o w a n i a " B a r t k i e w i c z " , b r o n i ą c e j o d c i n k a u l i c y K r ó l e w s k i e j i P l a c u M a ł a c h o w s k i e g o n a s t y k u z Ogrodem S a sk im opanowanym p r z e z Niemców.Niemcy w O g r o d z i e

19

(20)

S a sk i m d y s p o n o w a l i c z o ł g a m i , a r t y l e r i a , b r o n i ą maszynowa i p i e c h o t a D i r - l e n w a n e e r a z ł o ż o n ą z k r y m i n a l i s t ó w .

W s k ł a d k o m p a n i i "Żmudzin" w c h o d z i ł y t r z y p l u t o n y . D o w ó d c ą b y ł k a p i t a n

"Żmud zin" ? s t a r s z y c z ł o w i e k w w i e k u 5 5 - 6 0 l a t , s t a c j o n u j ą c y w p o d z i e m i a c h P a ł a c y k u M y ś l i w s k i e g o na K re d y t o w e , i , w p o b l i ż u r u i n K o ś c i o ł a ewang*

Tam b y ł a n do k o ń c a p o w s t a n i a . K a p i t a n b y ł r a n n y w p i e r w s z y c h d n i a c h p o w s t a n i a i z t r u d n o ś c i ą s i ę p o r u s z a ł ; p o t r z e b o w a ł s t a l e ko g oś r u c h l i w e g o do k o n t a k t ó w i do pomocy. J a z o s t a ł a m tym p o m oc n ik ie m i do K o ń c a p o - . / s t a n i a m ia ła m mnóstwo r o b o t y i c z u ł a m s i ę b . p o t r z e b n a . Zajmowałam s i ę ł ą c z n o ś c i ą

" Ż m u d z i n a " z p l u t o n a m i , n o s z e n i e m meldunków b l i s k i c h i d a l e k i c h : do "Mon

te r i " n a J a s n ą po tem n a Z ł o t ą , d o ^ L e l i w y ^ n a p l . N a p o l e o n a p ot em n a C h m i e l n ą , do Komendy Głównej do PKO a potem do M a ł e j P a s t y n a P i u s a , n a P o w i ś l e - g ł ó w n i e * c z a s i e o s t a t n i c h walk 3 - 1 0 w r z e ś n i a , r a z n a C z e r n i a k ó w . P r z y o k a - j i n o s z e n i a meldunków n i e r z a d k o z a b i e r a ł a m p r y w a t n ą p o c z t ę n a s z y c h ż o ł n i e r z y do o d l e g ł y c h d z i e l n i c .

Na K r e d y t o w e j r o b i ł a m m n i e j s z e o p a t r u n k i , r o z p r o w a d z a ł a m po p l u t o n a c h p r a s ę p o w s t a ń c z ą , p r z e p i s y w a ł a m na m a s z y n i e w i a d o m o ś c i z n a s ł u c h ó w r a d i o wych k a p i t a n a „ 2 m u d z i n a " , z a o p a t r y w a ł a m w y s u n i ę t e p o s t e r u n k i na K r ó l e w s k i e j i w g i m n a z j u m Reya w j e d z e n i e i a m u n i c j ę , s z y ł a m , p r a ł a m a j a k b y ł o t r z e b a g o t o w a ła m , n o s i ł a m s u c h a r y naszym rannym l e ż ą c y m w s z p i t a l u w PKO, m ia ł a m d y ż u r y na z r z u t o w i s k u n a p l . N a p o l e o n a , p i l n o w a ł a m s t u d n i z b ud o w an e j w m i e j s c u p o s t o j u . B r a ł a m u d z i a ł w wyprawach po g r a n a t y / d o p o w s t a ń c z e j w y t w ó r n i / , po c h l e b i t p . W p o t r z e b i e t o w a r z y s z y ł a m o d d z i a ł o m j a k o ł ą c z n i c z k a i pomoc rannym w c z a s i e a k c j i 0

N a j w a ż m i e j s z e a k c j e , n i e z a p o m n i a n e mimo upł ywu l a t , w k t ó r y c h u c z e s t n i c z y ł a m , t o wspomniane j u ż z d o b y c i e P o c z t y Gł ów n e j 2. s i e r p n i a .

D r u g i e c h r o n o l o g i c z n i e b y ł o c h y b a 15. s i e r p n i a : Niemcy z a j ę l i i o p r ó ż n i a l i S z p i t a l M a l t a ń s k i na S e n a t o r s k i e j , p r z e d g e n e r a l n y m a t a k i e m na S t a r e M i a s t o . Z e z w o l i l i p e r s o n e l o w i na p r z e n i e s i e n i e c i ę ż k o r a n n y c h p r z e z Ogród S a s k i do n a s z y c h p o z y c j i n a K r ó l e w s k i e j , s k ą d my n o s i l i ś m y i c h do s z p i t a l a w PKO. P r z e z c h w i l ę b y ł o t a k i e l o k a l n e z a w i e s z e n i e b r o n i - N i e m c y n i e s t r z e l a l i do n a s a my do n i c h .

T r z e c i m pa m ię tn ym w y d a r z e n i e m b y ł a l i k w i d a c j a n i e m i e c k i c h s t r z e l c ó w wy

bo ro wyc h w r u i n a c h k o ś c i o ł a e w a n g e l i c k i e g o n a P l . M a ł a c h o w s k i e g o . Z b ó r s p a l o ny w 1939 r . n i e m i a ł d a c h u , m i a ł zamurowane w e j ś c i a i o k n a na p a r t e r z e a n i e w i e l k i e o k r ą g ł e o t w o r y o k i e n n e n a w y s o k o ś c i I I . p i ę t r a s ł u ż y ł y Niemcom, j a k o s t r z e l n i c e . O d t y c h s t r z a ł ó w b y ł o w n a s z y c h o d d z i a ł a c h dużo o f i a r . Niemc5w u n i e s z k o d l i w i ł i w y p ł o s z y ł s p e c j a l n i e s p r o w a d z o n y ze S r ó d m i e ś c i a - P o ł u d n i e p o l s k i o l i m p i j c z y k , m i o t a c z k u l ą , w r z u c a j ą c g ó r ą do r o t u n d y k o ś c i o ł a s e r i ę g r a n a t ó w } a mury s i ę g a ł y na w y s o k o ś ć 2 - 3 p i ę t e r .

- 4 -

20

(21)

- 5 -

1 8 . S i e r p n i a w A d r i i n a M o n i u s z k i m i a ł m i e j s c e n a s t ę p n y n i e z a p o m n i a n y wypadek mego ż y c i a . W A d r i i b y ł k i e d y ś l u k s u s o w y no c ny l o k a l , w c z a s i e wo jn y " n u r f U r D e u t s c h e " a w c z a s i e p o w s t a n i a b y ł w t y c h p o d z i e m i a c h w o j s kowy p u n k t a p r o w i z a c y j n y i s t o ł ó w k a . L o k a l b y ł p r z e p e ł n i o n y ż o ł n i e r z a m i AK, k t ó r z y j e d l i l u b c z e k a l i na j e d z e n i e . J a z a ł a t w i a ł a m a p r o w i z a c j ę d l a o d d z a -

ł u . W t e d y w p a d ł tam ogromny n i e w y p a ł G r u b e j B e r t y , k t ó r a s t r z e l a ł a z Z a l e s i a i P i a s e c z n a p o c i s k a m i k a l i b r u 610 mm o w a d z e ok . 1500 k g . P o c i s k t a k i p r z e b i ł na s k o s b p i ę t r a s ą s i e d n i e h o domu i z a t r z y m a ł s i ę n i e w y b u c h a j ą c w p o d z i e m i a c h A d r i i . Za nim w p a d ł a k u p a g r u z u z r o z b i t y c h po d r o d z e ś c i a n i s t r o pów o r a z m e b l i . M i e l i ś m y dużo s z c z ę ś c i a , bo b y ł o t y l k o k i l k a k o n t u z j i .

A p ó ź n i e j m i e l i ś m y b a r d z o dużo m a t e r i a ł u wybuchowego d l a n a s z e j w y t w ó r n i g r a n a t ó w .

Chyba 2 0 . s i e r p n i a u c z e s t n i c z y ł a m p o m o c n i c z o w dwóch k o l e j n y c h a t a k a c h na PASTę / t e l e f o n y / n a Z i e l n e j / 3 9 ? / , s i l n i e u f o r t y f i k o w a n y budynek z a u ż ą z a ł o g ą n i e m i e c k ą . P a s t a t r z y m a ł a pod o s t r z a ł e m d u ż e p o ł a c i e t e r e n u p o w s t a ń c z e g o . O s t a t e c z n y s k u t e k , t o j e s t p o d d a n i e s i ^ o k o ł o 1 0 0 - o s o b o w e j z a ł o g i w o j s k o w e j o s i ą g n i ę t o z pomocą m i o t a c z y o g n i a , k t ó r a pompowały p ł o n ą c ą r o p ę p r z e z o t w o r y o k i e n n e . Zd ob yto b a r d z o d uż o b r o n i i a m u n i c j i .

S z us t ym n i e z a p o m n i a n y m w y d a r z e n i e m ,w k t ó r y m u c z e s t n i c z y ł a m b y ł a t a k p o ł ą c z o n y c h s i ł w i e l u o d d z i a ł ó w pod dowództwem m a j o r a " W o l i " n a s i l n y o ś r o dek n i e m i e c k i w k o ś c i e l e Ś w i ę t e g o K r z y ż a i s ą s i e d n i m b ud y n k u Komendy P o l i c j i n a Krakowskim P r z e d m i e ś c i u . W y p a r t o z t a m t ą d Niemców a l e b y ł o n i e s t e t y dużo o f i a r , r ó w n i e ż ś m i e r t e l n y c h .

Wśród t a k i c h n i e z a p o m n i a n y c h s p r a w b y ł y w y d a r z e n i a z w i ą z a n e z u p a d k ie m S t a r ó w k i . W nocy 3 1 . 8 . / 1 . 9 , gdy k o n a ł a S t a r ó w k a , 60 akowców pod dowództwem

"M or ro " p r z e s z ł o n o c ą z P a ł a c u Z a m o y s k i e c h p r z e z p e ł e n Niemców Ogród S a s k i i d o t a r ł o n a d ranem do n a s z y c h p o z y c j i n a K r ó l e w s k i e j . F r o n t o w ą u l i c ę K r ó l e w s k ą p r z e b i e g a l i z o k r z y k i e m " R a - d o - s ł a w , n i e s t r z e l a ć " . P a d a l i ś m y s o b i e w o b j ę c i a j

D o p i e r o po l i k u g o d z i n a c h 1 . w r z e ś n i a z a c z ę l i d o c i e r a ć k a n a ł a m i dc Ś r ó d m i e ś c i a ż o ł n i e r z e S t a r ó w k i . W y j ś c i e z k a n a ł u z n a j d o w a ł o s i ę n a W a r e c k i e j , p r z y Nowym S w i e c i e . W i e l u z w y c h o d z ą c y c h wymagało pomocy, i n n i c h c i e l i n a t y c h m i a s t w ł ą c z y ć s i ę do w a l k i . D y ż u r o w a ł a m tam p r z e z k i l k a g o d z i n . Naszemu z g r u p o w a n i u p r z y b y ł a w t e n s p o s ó b j e d n a k o m p a n i a .

P i e r w s z a d e k a d a w r z e ś n i a b y ł a o k r e s e m s i l n y c h a t a k ó w n a n a s z ą d z i e l n i c ę ; b o m b a r d o w a n i a , o s t r z a ł a r t y l e r y j s k i , k r o w y , a t a k i c z o ł g ó w i p i e c h o t y . Do t e g o b r a k ś w i a t ł a , t r u d n o ś c i z wodą, z a p r o w i z a c j ą i s z e r z ą c a s i ę d e z y n t e - r i a . W s z y s t k i e w y s u n i ę t e p l a c ó w k i b r o n i o n e p r z e z p l u t o n y Ż mu dz ina " z o s t a ł y u t r z y m a n e do k o ń c a p o w s t a n i a . B y ł y o c z y w i ś c i e r a n y i p o g r z e b y .

D r u g a p o ł o w a w r z e ś n i a b y ł a w naszym r e j o n i e s p o k o j n i e j s z a a l e b e z n a d z i e j n a . W i e d z i e l i ś m y , ż e c z e k a n a s n i e u c h r o n n a k a p i t u l a c j a . N a w e t w i e l k i e z r z u t y 1 8 . w r z e ś n i a , c h o ć s p e k t a k u l a r n e , a l e n i e s k u t e c z n e - n i e z m i e n i ł y n a s t r c j u 0

21

(22)

- 6 -

Po k a p i t u l a c j i P o w s t a n i a 2 / 3 . X . i p r z y z n a n i u ż o ł m i e r z o m AK praw komba

t a n c k i c h w umowie k a p i t u l ą c y j n e j ^ p o s t a n o w i ł a m , z a r a d ą k a p 0 "Ż m u d z in a " , w y j ś ć z Warszawy w k o l u m n i e w o j s k o w e j , c h o ć k o b i e t y m ogły w y c h o d z i ć z c y w i l a m i . P o s t a n o w i ł a m r ó w n i e ż n i e d a ć s i ę w y w ie źć do N i e m i e c .

N a s z e o d d z i a ł y w y c h o d z i ł y 7 . p a ź d z i e r n i k a , j a k o j e d n e z o s t a t n i c h , p o n i e waż m i e l i ś m y p e ł n i ć f u n k c j e p o r z ą d k o w e p o d c z a s w y c h o d z e n i a l u d n o ś c i c y w i l n e j a p o n a d t o umowa k a p i t u l a c y j n a n a k ł a d a ł a na n a s o b o w i ą z e k r o z b i ó r k i g r a n i c z n y c h b a r y k a d . D o s t a ł a m awans n a s t a r s z e g o S t r z e l c a i ż o ł d w w y s . 15 d o i .

W y c h o d z i l i ś m y z Warszawy M a r s z a ł k o w s k ą , Ś n i a d e c k i c h , 6 - S i e r p n i a p r z e z P l a c N a r u t o w i c z a , g d z i e b y ł p u n k t s k ł a d a n i a b r o n i . Po te m, j u ż j a k o j e ń c y w o j e n n i , mas z e r o w a l i ś m y k o l u m n ą w k i e r u n k u Ożarowa, k o n w o j o w a n i z o b u s t r o n p r z e z m a s z e r u j ą c y c h r ó w n o l e g l e ż o ł n i e r z y Wehrmachtu. W k o l u m n i e , co 1^*0-20C m j e c h a ł n i e m i e c k i samoch ód t e r e n o w y , z k a r a b i n e m maszynowym na s t e l a ż u i

<!

z r e f l e k t o r e m . P o z a p a d n i ę c i u zmroku r e f l e k t o r p r z e m i a t a ł snopem ś w i a t ł a m a s z e r u j ą c ą ko l u m n ę i o b r z e ż a s z o s y .

Z t e g o k o n w o j u u c i e k ł a m z dwiema k o l e ż a n k a m i s k a c z ą c w c i e m n o ś c i do rowu z a r o ś n i ę t e g o k r z a k a m i . G d y c a ł a k o l u m n a p r z e m a s z e r o w a ł a w y l a z ł y ś m y z t y c h k r z a k ó w , p r z e n o c o w a ł y ś m y w p o l u a z a d n i a s z y b k o o d n a l a z ł a m z n aj o m y c h a p r z e z n i c h k o n t a k t z r o d z e ń s t w e m w y s i e d l o n y m z r o d z i n n e g o M a r c e l i n a n a lewy b r z e g W i s ł y p r z e d z b l i ż a j ą c ą s i ę r o s y j s k ą a r m i ą , 1 5 . w r z e ś n i a 1 9 4 4 r .

D a l s z e mo je l o s y s ą w głównym ż y c i o r y s i e .

J & J c c n o u s i t u SL

22

(23)

23

(24)

TRÓJMIASTO

Z głębokim żalem zawiadamiamy, że 5 sierpnia 2003 roku odeszła od nas

S ^p

Profesor dr hab. ini

Teresa Sokołowska

urodzona 3 grudnia 1926 roku w Marcelinie pod Warszawą, Żołnierz Armii Krajowej, Uczestnik Powstania W arszawskiego,

emerytowany Profesor Zwyczajny Politechniki Gdańskiej

Absolwentka W ydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej, z którym związana była przez całe życie. W latach 1971-1973

Dziekan W ydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej.

Od 1 października 1968 do września 1997 roku Kierownik Katedry Chem ii Organicznej. W latach 1981-83 Członek

Komitetu Nauk Chemicznych Polskiej Akademii Nauk.

Cieszyła się ogromnym szacunkiem i uznaniem kolejnych roczników studentów naszego Wydziału.

Była ich W ychowawcą i Przyjacielem, a w ich sercach i umysłach zaszczepiała miłość do chemii,

zwłaszcza chemii organicznej, którą sama ukochała, i której poświęciła całe swoje życie naukowe.

W roku 2002 została pierwszą laureatką nagrody im. Profesora W łodzimierza Rodziewicza dla najlepszego nauczyciela Wydziału Chem icznego

Politechniki Gdańskiej.

D o ostatnich chwil pracowała nad historią W ydziału Chemicznego.

Była odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu O drodzenia Polski, M edalem Komisji Edukacji Narodowej, Złotym Krzyżem Zasługi,

Medalem XXX-lecia PRL,

O dznaką Honorową „Zasłużony Ziemi Gdańskiej”

oraz O dznaką Honorową Polskiego Towarzystwa Chemicznego.

Non omnis moriar

Żegnamy Panią Profesor, Wspaniałego Człowieka, Uczoną i Nauczycielkę.

Rodzinie Zm arłej

wyrazy szczerego współczucia

składają

dziekan i Rada Wydziału oraz cala społeczność Wydziału Chemicznego

Politechniki Gdańskiej

Pogrzeb odbędzie się 8 sierpnia 2003 roku na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku.

24

(25)

M

u z e u m

P

o w s t a n i a

W

a r s z a w s k i e g o

ul. Grzybowska 79 00-844 Warszawa tel. 539-79-36, fax 539-79-24

Ankieta 3.

IMIĘ I NAZWISKO ZMARŁEGO ... .I5RE2 .. ^$.9. £ 5KA...

PSEUDNIM. ... ...

DATA I MIEJSCE URODZNIA ...: /i?1 .: .1 ił. .>... AL ^{. k} hf.ft£ .S .£.^.V. ¹¹ ..

IMIONA RODZICÓW....MAk\NA..L...Z^.i§£Ą.]d. ...

stopień wojskwy . ..SJT£ 8 ...

l.A . Czy bliska dla P ana/P ani osoba u czestn iczyła w działalności konspira

cyjnej podczas okupacji?

TAK a

NIE □

l.B . Jeśli TAK, prosim y podać n a zw ę oddziału lub organizacji, do której nale

ża ła

...S f c Ą R - .Ę . s j Ł £ j R .ę ą (

2.A. Czy bliska dla P ana/P ani osoba u czestn iczyła w Powstaniu W arszaw skim ?

TAK A

NIE □

2.B. Jeśli TAK, prosim y podać n a zw ę oddziału lub służb, do których należała ... M 4 A . . .. ...

3. Jakie były losy tej Osoby po P ow staniu W arszaw skim ? a) Zginęła przed zakończeniem d zia ła ń w ojennych □

b) W yemigrowała po wojnie □

c) Pozostała w kraju . ⁰

4. W którym roku um arła ta Osoba?

... 1 0 0 3 ...

5. Jakie były okoliczności Jej śmierci?

a) Przyczyny naturalne b) Choroba

c) W ypadek d) Inne. Jakie?

□

25

(26)

6. Osoba ta b yła d la P ana/Pani?

a) Członkiem R odziny ta

Jeśli za zn a c zy ł P an/P ani odpow iedź „a” p ro szę o p o d a n ie stopnia po krew ień stw a :...

7. C zy zg o d z ił/a b y się P an/P ani na uczestnictw o w uroczystościach i impre

za c h (akcjach promocyjnych, w ystaw ach, koncertach, spotkaniach) organizo

w a n y c h p rze z M uzeum Powstania W arszawskiego)?

TAK a

NIE □

Dane osobowe zgłaszającego

IMIĘ... ...

NAZWISKO...

ADRES... ...

NR TELEFONU KONTAKTOWEGO... ...

W związku z obowiązkiem ustawowym, prosimy o podpisanie poniższego tekstu. Państwa zgoda konieczna je st do stworzenia bazy adresowej z Państwa danymi, na które będziemy wysyłać korespondencję

Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych (Dz. U. Z 2002 roku, Nr 101, poz. 926 z późn. zm.) wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Muzeum Powstania Warszawskiego (zwane dalej: Muzeum).

Jednocześnie, stosownie do przepisów ustawy o ochronie danych osobowych, potwierdzam otrzymanie in

formacji, iż:

1 . Administratorem moich danych osobowych jest Muzeum Powstania Warszawskiego z siedzibą w Warszawie, przy ul. Grzybowskiej 79 .

2. Dane mogą być wykorzystane wyłącznie do celów związanych z działalnością Muzeum.

3. Zebrane dane mogą być udostępniane podmiotom wskazanym w przepisach powszechnie obowiązującego prawa oraz podmiotom współpracującym z Muzeum w zakresie jego działalności.

4 . Przysługuje mi prawo dostępu do treści moich danych oraz ich poprawiania na warunkach określonych w ustawie o ochronie danych osobowych.

5. Podanie danych jest dobrowolne.

b) Przyjacielem

c) Znajom ym □

□

Podpis i data

26

(27)

27

(28)

28

(29)

29

(30)

30

(31)

31

(32)

32

(33)

33

(34)

34

(35)

35

(36)

36

(37)

37

(38)

38

(39)

39

(40)

40

(41)

41

(42)

42

(43)

43

(44)

44

(45)

45

(46)

46

(47)

47

(48)

48

(49)

49

(50)

50

(51)

51

(52)

52

(53)

53

(54)

54

(55)

55

(56)

S P I S Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I - ... ...

T. m f/ v n c ... . , , Ał. •

L/l. Relacja

1/2. M ateriały uzupełniające relację

II. Dokumenty nie związane bezpośrednio z relacją

III. Inne dokumenty

IV. Korespondencja bieżąca

V. Nazwiskowe karty informacyjne

VI. Fotografie J

56

(57)

Majlert Teresa

1

SP IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I - . ł i f c f / i ń Ł ...

,2 0 » - 5 t9 b P U C ? ^ k < $ 2 .

I. Materiały dokumentacyjne

1/1 - relacja właściwa “ ^ ^ ^ ^

I/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora < — i/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora

II. Materiały uzupełnieniające relację V * S . / f - ł

III. Inne materiały (zebrane przez „relatora”): —

111/1-dot. rodziny relatora —

III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1945) — III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r.---

III/5 - inne...

IV. Korespondencja v

V. W ypisy ze źródeł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne’ ] J

VI. Fotografie -

2

3

4

5

6

7

8

9

10

T e r e s a S o k o ł o w s k a ?§^B55I}iłS_Ś2_$Y9l2IY§y

n a l e ż a ł a m do d r u ż y n y h a r c e r s k i e j p r z y S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i m i m . O r z e s z ­ k o w e j , Warszawa N o w o l i p k i 11, c h y b a 27 WZDH ? /

K i l k a r a z y n a k l e j a ł a m n a m u r a c h i p a r k a n a c h n i e w i e l k i e u l o t k i .

W c z a s i e t y c h a k o w s k i c h s z k o l e ń d o s t a w a ł a m n a d a l d r o g a h a r c e r s k ą r ó ż n e m a t e r i a ł y do r o z p o w s z e c h n i e n i a . Pamiętam k o l p o r t a ż d u ż e j l i c z b y e g z e m p l a r z y

" R z e c z p o s p o l i t e j " po ś m i e r c i g e n . S i k o r s k i e g o , p o ś w i ę c o n y c h J e g o o s o b i e , o r a z n a k l e j a n i e k l e p s y d r w k o ś c i o ł a c h i n i e t y l k o - w n i e d z i e l e po j e g o ś m i e r c i - l i p i e c 1943.*

Również z g r u p ą h a r c e r z y b r a ł a m u d z i a ł w e w a k u a c j i z a p i e c z ę t o w a n e g o p r z e z Niemców m i e s z k a n i a a r e s z t o w a n y c h Polaków / n a W a r e c k i e j l u b S z p i t a l n e j , w p o b l i ż u p l a c u N a p o l e o n a / .

11

z k t ó rym ( j e ź d z i ł a m r i k s z ą wożąc t e m a t e r i a ł y . Mi ałam z a w s z e wpływ n a w y b ó r * t r a s y i w y k o r z y s t a n i e p r z e j e z d n y c h p o d w ó r e k .

W c z e s n ą w i o s n ą 1944 r . b r a ł a m u d z i a ł w w y p r a w i e o d d z i a ł u w o k o l i c e Pow^_

Po ś m i e r c i " K onr ad a" d a l s z e m o je k o n t a k t y z j e g o o d d z i a ł e m o g r a n i c z y ł y s i ę dó k i l k a k r o t n e j pomocy " H e n i o w i " w t r a n s p o r t o w a n i u r i k s z ą d u ż y c h p a c z e k wy­

d a w n i c t w p o d z i e m n y c h . P a c z k i p o c h o d z i ł y c h y b a z j e d n e j d r u k a r n i , a l e o d b i e —.

r a l i ś m y j e w t r z e c h m i e s c a c h z p r y w a t n y c h m i e s z k a ń / u l . F r e t a , N o w o m i e j s k a , D ł u g a / i w o z i l i ś m y do Ś r ó d m i e ś c i a n a u l . S i e n n ą , z a w s z e w c z e ś n i e r a n o .

-Wakacje s z k o l n e 1944 r . s p ę d z a ł a m j a k z w y k l e w domu r o d z i n n y m pod War-

~ s z a w ą / M a r c e l i n - T a d z i n e k , p o c z t a H e n r y k ó w / . :_Tam d o t a r ł o do m ni e w n i e d z i e -

Tam wczesnym r a n k i e m 3 1 . l i p c a 44 o d s z u k a ł m ni e " H e n i o " i spowodował u K o m e n d a n t k i / p . " T e r e s a " ? / , ż e d o s t a ł a m p o l e c e n i e , aby pomóc w r o z ł a d o w a ­

r e m , k t ó r e g o n i e p a m i ę t a m / 1 1 8 ? / . Wpis ano do n i e j m o j ą g r u p ę k r w i , n a p o d s t a ­ w i e z a ś w i a d c z e n i a , k t ó r e m i a ł a m ze s o b a .

X ♦ /

Z t e j g r u p y pa m ię ta m d z i ś t y l k o 4 n a z w i s k a : J o a n n a G l o e h , T e r e s a A n g e r s t e i n , A n ia K i e l m a n , A n i t a Rudowska, o r a z dwa p s e u d o n i m y : „Regina^-Krążownik" „ G i z e l a t .

12

1 , S i e r p n i a 1944 r m ia ła m -17 ła t ^ ; i 8 m i e s i e c y .

W p o b l i ż u p u n k t u z b o r n e g o n a M a z o w i e c k i e j , p o c z ą w s z y o d g o d z . 16 w y b u c h a ł y s t r z e l a n i n y / M a z o w i e c k a , P I . N a p o l e o n a , J a s n a , P I . D ą b r o w s k i e g o / .

t e l e k z a p a l a j ą c y c h , t r z y d z i e w c z y n y p i s z ą c e n a m a s z y n i e D o s z ł y do k i n a P a - l a d i u m n a Z ł o t a , g d z i e o r g a n i z o w a n e b y ł o B i u r o I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y BIP.

W tym p ie r w s zy m o k r e s i e m i e d z y 1. a 12. s i e r p n i a zajmowałam s i e a p r o w i a c - j ą o d d z i a ł ó w , p r o d u k c j ą b u t e l e k z a p a l a j ą c y c h , t r a n s p o r t e m a m u n i c j i , g r a n a t ó w i ś r o d k ó w o p a t r u n k o w y c h .

13

"

tSi£f • ~— ”

S a s k i m d y s p o n o w a l i c z o ł g a m i , a r t y l e r i a , b r o n i ą m as zy n o w a i p i e c h o t a D i r - . l e n w a n e e r a z ł o c o n ą z k r y m i n a l i s t ó w ,

W s k ł a d k o m p a n i i "Zmud zin" wc hodziły- t r z y p l u t o n y . D o w ó d c ą b y ł k a p i t a n

" Ż m u d z i n ” -j" s t a r s z y c z ł o w i e k w w i e k u 5 5 - 6 0 l a t , s t a c j o n u j ą c y w p o d z i e ­ m i a c h P a ł a c y k u M y ś l i w s k i e g o n a K r e d y t o w e j , w p o b l i ż u r u i n K o ś c i o ł a ewang<

" Ż m u d z i n a " z p l u t o n a m i , n o s z e n i e m meldunków b l i s k i c h i d a l e k i c h : do "Mon­

r z y do o d l e g ł y c h d z i e l n i c .

N a j w a ż m i e j s z e a k c j e , n i e z a p o m n ia n e mimo u p ł y w u l a t , w k t ó r y c h u c z e s t n i ­ c z y ł a m , t o ws po mn ia ne j u ż z d o b y c i e P o c z t y G ł ó w n e j 2. s i e r p n i a .

D r u g i e c h r o n o l o g i c z n i e b y ł o c h y b a 15. s i e r p n i a : Niemcy z a j ę l i i o p r ó ż n i a - v l i S z p i t a l M a l t a ń s k i na S e n a t o r s k i e j , p r z e d g e n e r a l n y m a t a k i e m na S t a r e M i a ­

s t o . Z e z w o l i l i p e r s o n e l o w i na p r z e n i e s i e n i e c i ę ż k o r a n n y c h p r z e z Ogród S a s ­ k i do n a s z y c h p o z y c j i n a K r ó l e w s k i e j , s k ą d my n o s i l i ś m y i c h do s z p i t a l a w

PKO. P r z e z c h w i l ę b y ł o t a k i e l o k a l n e z a w i e s z e n i e b r o n i - N i e m c y n i e s t r z e l a l i do n a s a my do n i c h .

T r z e c i m p a m ię tn y m w y d a r z e n i e m b y ł a l i k w i d a c j a n i e m i e c k i c h s t r z e l c ó w wy­

bo r o w y c h w r u i n a c h k o ś c i o ł a e w a n g e l i c k i e g o n a P l . M a ł a c h o w s k i e g o . Z b ó r s p a l o ­ ny w 1939 r . n i e m i a ł d a c h u , m i a ł zamurowane w e j ś c i a i o k n a na p a r t e r z e a

14

z i e m i a c h A d r i i . Za nim w p a d ł a k u p a g r u z u z r o z b i t y c h po d r o d z e ś c i a n i s t r o ­ pów o r a z m e b l i . M i e l i ś m y d uż o s z c z ę ś c i a , bo b y ł o t y l k o k i l k a k o n t u z j i .

A p ó ź n i e j m i e l i ś m y b a r d z o dużo m a t e r i a ł u wybuchowego d l a n a s z e j w y t w ó r n i g r a n a t ó w .

Wśród t a k i c h n i e z a p o m n i a n y c h s p r a w b y ł y w y d a r z e n i a z w i ą z a n e z u p a d k i e m S t a r ó w k i . W nocy 3 1 . 9 . / 1 . 9 , gdy k o n a ł a S t a r ó w k a , 60 akowców p o d dowództwem

D r u g a p o ł o w a w r z e ś n i a b y ł a w naszym r e j o n i e s p o k o j n i e j s z a a l e b e z n a d z i e j ­

n a . W i e d z i e l i ś m y , ż e c z e k a n a s n i e u c h r o n n a k a p i t u l a c j a . N a w e t w i e l k i e z r z u t y

1 8 . w r z e ś n i a , c h o ć s p e k t a k u l a r n e , a l e n i e s k u t e c z n e - n i e z m i e n i ł y n a s t r c j u 0 15

z r e f l e k t o r e m . P o z a p a d n i ę c i u zmroku r e f l e k t o r p r z e m i a t a ł snopem ś w i a t ł a m a s z e r u j ą c ą k o l u m n ę i o b r z e ż a sz o s y ."

D a l s z e m o je l o s y s ą w głównym ż y c i o r y s i e .

S ć r k o T o i o o l ^

16

<T. a ^ / h s ł 'l T e r e s a S o k o ł o w s k a płyn«?ło dnia.. . - ... Z a ł § ę z n i k _ d o _ Ż Y c ł 2 I Y § u

?- 3 F "

n a l e ż a ł a m do d r u ż y n y h a r c e r s k i e j p r z y S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i m i m . O r z e s z ­ ków e j , Warszawa N o w o l i p k i 11, c h y b a 27 WŻDH ? /

K i l k a r a z y n a k l e j a ł a m na m ur ac h i p a r k a n a c h n i e w i e l k i e u l o t k i .

W c z a s i e t y c h a k o w s k i c h s z k o l e ń d o s t a w a ł a m n a d a l d r o g a h a r c e r s k ą r ó ż n e m a t e r i a ł y do r o z p o w s z e c h n i e n i a . F a m ięt am k o l p o r t a ż d u ż e j l i c z b y e g z e m p l a r z y

" R z e c z p o s p o l i t e j " po ś m i e r c i g e n . S i k o r s k i e g o , p o ś w i ę c o n y c h J e g o o s o b i e , o r a z n a k l e j a n i e k l e p s y d r w k o ś c i o ł a c h i n i e t y l k o - w n i e d z i e l e po j e g o ś m i e r c i - 1 i p i e c 1943.

Również z g r u p ą h a r c e r z y b r a ł a m u d z i a ł w e w a k u a c j i z a p i e c z ę t o w a n e g o p r z e z Niemców m i e s z k a n i a a r e s z t o w a n y c h Po l a k ó w / n a W a r e c k i e j l u b S z p i t a l n e j ? w p o b l i ż u p l a c u Na pol eon a, /.

1/1 - relacja właściwa “ ^ ^ ^ ^{^}

n a l e ż a ł a m do d r u ż y n y h a r c e r s k i e j p r z y S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i m i m . O r z e s z k o w e j , Warszawa N o w o l i p k i 11, c h y b a 27 WZDH ? /

Po ś m i e r c i " K onr ad a" d a l s z e m o je k o n t a k t y z j e g o o d d z i a ł e m o g r a n i c z y ł y s i ę dó k i l k a k r o t n e j pomocy " H e n i o w i " w t r a n s p o r t o w a n i u r i k s z ą d u ż y c h p a c z e k wy

Tam wczesnym r a n k i e m 3 1 . l i p c a 44 o d s z u k a ł m ni e " H e n i o " i spowodował u K o m e n d a n t k i / p . " T e r e s a " ? / , ż e d o s t a ł a m p o l e c e n i e , aby pomóc w r o z ł a d o w a

r e m , k t ó r e g o n i e p a m i ę t a m / 1 1 8 ? / . Wpis ano do n i e j m o j ą g r u p ę k r w i , n a p o d s t a w i e z a ś w i a d c z e n i a , k t ó r e m i a ł a m ze s o b a .

" Ż m u d z i n ” -j" s t a r s z y c z ł o w i e k w w i e k u 5 5 - 6 0 l a t , s t a c j o n u j ą c y w p o d z i e m i a c h P a ł a c y k u M y ś l i w s k i e g o n a K r e d y t o w e j , w p o b l i ż u r u i n K o ś c i o ł a ewang<

" Ż m u d z i n a " z p l u t o n a m i , n o s z e n i e m meldunków b l i s k i c h i d a l e k i c h : do "Mon

N a j w a ż m i e j s z e a k c j e , n i e z a p o m n ia n e mimo u p ł y w u l a t , w k t ó r y c h u c z e s t n i c z y ł a m , t o ws po mn ia ne j u ż z d o b y c i e P o c z t y G ł ó w n e j 2. s i e r p n i a .

D r u g i e c h r o n o l o g i c z n i e b y ł o c h y b a 15. s i e r p n i a : Niemcy z a j ę l i i o p r ó ż n i a - v l i S z p i t a l M a l t a ń s k i na S e n a t o r s k i e j , p r z e d g e n e r a l n y m a t a k i e m na S t a r e M i a

s t o . Z e z w o l i l i p e r s o n e l o w i na p r z e n i e s i e n i e c i ę ż k o r a n n y c h p r z e z Ogród S a s k i do n a s z y c h p o z y c j i n a K r ó l e w s k i e j , s k ą d my n o s i l i ś m y i c h do s z p i t a l a w

T r z e c i m p a m ię tn y m w y d a r z e n i e m b y ł a l i k w i d a c j a n i e m i e c k i c h s t r z e l c ó w wy

bo r o w y c h w r u i n a c h k o ś c i o ł a e w a n g e l i c k i e g o n a P l . M a ł a c h o w s k i e g o . Z b ó r s p a l o ny w 1939 r . n i e m i a ł d a c h u , m i a ł zamurowane w e j ś c i a i o k n a na p a r t e r z e a

z i e m i a c h A d r i i . Za nim w p a d ł a k u p a g r u z u z r o z b i t y c h po d r o d z e ś c i a n i s t r o pów o r a z m e b l i . M i e l i ś m y d uż o s z c z ę ś c i a , bo b y ł o t y l k o k i l k a k o n t u z j i .

D r u g a p o ł o w a w r z e ś n i a b y ł a w naszym r e j o n i e s p o k o j n i e j s z a a l e b e z n a d z i e j

n a l e ż a ł a m do d r u ż y n y h a r c e r s k i e j p r z y S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i m i m . O r z e s z ków e j , Warszawa N o w o l i p k i 11, c h y b a 27 WŻDH ? /

W c z e sn ą w i o s n ą 1944 r . b r a ł a m u d z i a ł w w y p r a w i e o d d z i a ł u w o k o l i c e Pow

Po ś m i e r c i "K on ra d a" d a l s z e moje k o n t a k t y z j e g o o d d z i a ł e m o g r a n i c z y ł y s i ę do k i l k a k r o t n e j pomocy " H e n io w i" w t r a n s p o r t o w a n i u r i k s z ą d u ż y c h p a c z e k wy

W ak a cj e s z k o l n e 1944 r . s p ę d z a ł a m j a k zw yk le w domu r o d z i n n y m pod War

rem, k t ó r e g o n i e p a m i ę t a m / 1 1 3 ? / . Wpisano do n i e j m o j ą g r u p ę k r w i , n a p o d s t a w i e z a ś w i a d c z e n i a , k t ó r e m ia ła m ze s o b ą .

3. S i e r p n i a k w a t e r a m o ja b y ł a n a S z k o l n e j , w j a k i m ś m a g a z y n i e p o d r ę c z n i ków. W s ą s i e d z t w i e b y ł a d u za a p t e k a , z k t ó r e j p r z e n o s i l i ś m y d uż e z a p a s y

N a s t ę p n a mo ja k w a t e r a b y ł a n a S z p i t a l n e j w o f i c y n i e domu Wedla, r ó w n i e ż w k r ó t c e d o k u m e n t n i e z n i s z c z o n a p r z e z t . z w . "Krowę". Potem byłam k r ó t k o zakwa

t e r o w a n a w domu Kie lmanow n a C h m i e l n e j / s ł y n n y w a r s z a w s k i s z e w c / , k t ó r y z o s t a ł w k r ó t c e z b u r z o n y p r z e z p o c i s k i a r t y l e r y j s k i e .