10) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić,
Źródła dzielą się na:
1 pisane - zawierające informację utrwaloną za pomocą pisma:
a)historiograficzne (opisowe) - kroniki, roczniki, pamiętniki, wspomnienia, spisy kazań, dzieła literackie, itp.
b)normatywne (dokumentacyjne, aktowe) - powstałe jako dowód czynności prawnej (dokumenty, akta, spisy inwentarza gospodarczego, sprawozdania, protokoły-powstałe na użytek administracji, dokumentacja obrad parlamentu, konstytucje, dekrety)
c)epistolarne( wszelkiego rodzaju korespondencja) d)hagiograficzne - żywoty świętych,
e)biograficzne - żywoty cesarzy, monarchów, 2 niepisane
a)wykopaliskowe(archeologiczne) - szczątki naczyń, zbroi, przedmiotów codziennego użytku, b)obiekty architektoniczne - zamki, świątynie, stare kamienice,
c)dzieła sztuki - obrazy, posągi, rzeźby, biżuteria, 3Inny podział wyróżnia źródła:
a)bezpośrednie - konkretne pozostałości wydarzeń, b)pośrednie - relacjonujące przebieg wypadków.
11) opisuje życie przodków człowieka, w szczególności wskazuje różnicę między epoką kamienną, a epoką neolitu,
Człowiek w paleolicie. W starszej epoce kamiennej ludzkość dzieliła się na nieliczne, kilkudziesięcioosobowe grupy, nie utrzymujące kontaktów między sobą i prowadzące żywot koczowniczy. Źródłem pożywienia było zbieractwo dzikich owoców i polowanie, początkowo na drobną zwierzynę, w miarę doskonalenia narzędzi na większą, aż do olbrzymich ssaków prehistorycznych, narzędzia, a zarazem broń, stanowiły zaostrzone kije i dzidy drewniane oraz kamienne tłuczki. Z biegiem czasu nauczono się zaopatrywać drewniane dzidy w groty z krzemienia. Wytwarzano też kamienne noże, które z kolei posłużyły do obróbki rogu i kości upolowanych zwierząt. Pod koniec paleolitu wynaleziono łuk. Najważniejszym odkryciem człowiek paleolitycznego było niecenie ognia. Najdawniejsze jego technika polegała na pocieraniu dwóch kawałków suchego drewna. Ten mozolny sposób zastąpiono później
krzesaniem, to jest uderzaniem dwóch kamieni o siebie w celu wywołania iskry. Ogień ogrzewał człowieka i odstraszał drapieżne zwierzęta, służył też do przyrządzania pożywienia. Człowieka paleolitycznego nazywa się potocznie także człowiekiem jaskiniowym; nie prowadząc bowiem życia osiadłego, ludzie ówcześni szukali schronienia ukształtowanego przez samą przyrodę i znajdowali je we wszelkiego rodzaju grotach i jaskiniach. Człowiek neolitu: W neolicie nową zdobyczą techniczną było gładzenie narzędzi kamiennych i wiercenie otworów w kamieniu.
Ludzie umieli już teraz wypolerowane ostrze kamiennej siekiery osadzać na drewnianej rękojeści.
Nauczono się w tej epoce również garncarstwa i tkactwa. Największe znaczenie miało jednak to, że głównym zajęciem ludzi stała się już prymitywna uprawa roli i hodowla zwierząt domowych.
Najwcześniejszą formą rolnictwa było rolnictwo kopieniackie, uprawa roli za pomocą motyki. Pod koniec neolitu człowiek orał już rolę drewnianym radłem, posługując się siłą zwierząt
pociągowych. Rolnik neolityczny prowadził życie osiadłe i budował stałe domostwa. Ludzie współżyjący ze sobą nie stanowili już nie zorganizowanej hordy, lecz łączyli się w rodziny.
Rodziny wywodzące się od wspólnego przodka tworzyły ród. Osiedlano się rodami, członkowie
rodu uprawiali wspólnie ziemię, wytwarzali w warsztatach domowych narzędzia, broń, naczynia i odzież
12) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej,
WE WŁASNYM ZAKRESIE
13) opisuje życie codziennie i rodzinne w państwach starożytnego Wschodu, w starożytnej Grecji i Rzymie
Około 3000 lat p.n.e., gdy Europę zamieszkiwały jeszcze prymitywne plemiona, na terenach Mezopotamii Egiptu, Chin oraz Indii powstawały pierwsze cywilizacje. Nazywamy je cywilizacjami Wschodu.
Mimo że Egipt jest położony na kontynencie afrykańskim, zaliczamy go do starożytnych cywilizacji Wschodu.
Wszystkie kraje leżały nad wielkimi rzekami.
Rzeki bowiem odgrywały bardzo ważną rolę w życiu zamieszkanej nad nimi ludności.
Egipt - Nil
Mezopotamia - Eufrat i Tygrys Indie i Chiny - Indus i Żółta Rzeka
Na terenach tych klimat był gorący i suchy, dlatego jednym źródłem wody, umożliwiającym uprawę roli, były rzeki.
Każdego roku w lipcu i sierpniu poziom wody w Nilu zaczynał się podnosić i rzeka występowała z brzegów, zalewając okoliczne pola.
Natomiast w kwietniu występowały z brzegu wody Tygrysu i Eufratu, jednak w przeciwieństwie do Nilu, ich wylewy miały charakter bardzo gwałtowny, powodując często duże powodzie.
W dalekich Chinach i Indiach mieszkańcy, podobnie jak w Mezopotamii i Egipcie, zabezpieczali się przed wodnym żywiołem, budując tamy i kanały.
Ale również ich czasami dotykała klęska powodzi.
Zarówno w Egipcie, jak i w Mezopotamii uprawiano głównie: pszenicę i jęczmień, oraz len, bób, sezam, fasolę, groch, sałatę, cebule, czosnek, ogórki i melony.
Wysoki poziom rozwoju osiągnęły również inne cywilizacje starożytne, takie jak Fenicja, Palestyna, Brecja i Rzym.
Zwróć uwagę, ze cywilizacje te ukształowały się nad Morzem Śródziemnym. Położenie nad morzem sprzyjało rozwojowi rybołóstwa i handlu morskiego
Nie znano jeszcze wtedy prawie żadnych przyrządów umożliwiających orientacje na pełnym morzu, dlatego aby nie zabłądzić, żeglowano przeważnie wzdłuż wybrzeży w ciąg dnia.
Na noc przybijano do portu i dopiero z nastaniem dnia kontynuowano rejs.
Rzym Szkoła:
-zajęcia odbywały się na ulicy; uczniowie przynosi stołki, -było trzech nauczycieli:
-liberator - czytanie, pisanie, recytacja, kalkulator- liczenie, -gramaticus- wypowiadanie się i pojmowanie treści - retor- nauczyciel wymowy
-dziewczyny uczyły się w domu, -leniwy uczeń był bity rózgą.
Dom:
-bogatsze kobiety zarządzały służbą, -biedniejsze same pracowały, -mężczyźni zarabiali.
Rozrywka:
-termy, -biegi, -spacery, -zabawa jojo, -walki gladiatorów.
Grecja
Warunki naturalne, w jakich żyli Grecy, miały ogromny wpływ na ich sposób życia oraz zajęcia, jakimi się trudnili. Mieszkańcy obszarów górzystych (które przeważają w Grecji) zajmowali się pasterstwem: hodowlą owiec, kóz, świń i bydła. W dolinach, na nizinach i wzdłuż wybrzeży można było uprawiać zboże i warzywa, zakładać winnice i gaje oliwne, część ludności trudniła się więc rolnictwem. Inni wykonywali prace rzemieślnicze: byli kowalami (m.in. wyrabiali broń), garncarzami (wykorzystywali do tego celu złoża glinki ceramicznej), tkali i barwili tkaniny, byli zdolnymi artystami-rzeźbiarzami oraz twórcami wyrobów złotniczych. Wielu Greków żyjących na wybrzeżach trudniło się rybołówstwem.
Położenie Grecji spowodowało również, że jej mieszkańcy stali się budowniczymi okrętów i żeglarzami, którzy jako kupcy ruszali ze swoimi towarami do innych krajów.
Około VIII wieku p.n.e. Grecy zaczęli opuszczać swe rodzinne strony w poszukiwaniu ziemi uprawnej, a w miarę jak rozwijało się ich rzemiosło, szukali surowców i rynków zbytu dla swoich wyrobów. W ten sposób zasiedlano - kolonizowano
(kolonizacja - tworzenie osad na nowych terenach, które utrzymywały przyjazne stosunki z miastami-założycielami) - wybrzeża Morza Czarnego (Milet, Efez), południową Italię i Sycylię (Syrakuzy) oraz północno-wschodnie wybrzeża Afryki (Cyrena).
Grecy przywozili z kolonii do ojczyzny:
- zboże, ryby, wełnę, miód, futra, niewolników - znad Morza Czarnego,
- zboże, wełnę, skóry, drewno - z południowej Italii oraz Sycylii (tzw. Wielkiej Grecji), - zboże, papirus - z Egiptu.
Wywozili z Grecji wyroby rękodzielnicze: broń, naczynia z brązu, srebrne i złote ozdoby, grecką ceramikę i tkaniny.
14) charakteryzuje osiągnięcia ludów starożytnego Wschodu, starożytnej Grecji i Rzymu,
Osiągnięcia Indii, Chin, Mezopotamii, Egiptu w: nauce, architekturze, rzemiośle, piśmie i literaturze EGIPT:
NAUKA:
- obliczanie wylewów Nilu
- ustalenie długości roku słonecznego na 365 dni i podziału go na 12 miesięcy - obliczanie zaćmień słońca
- zastosowanie ziół w medycynie - balsamowanie ciał
- wynalazek zegara wodnego i piaskowego (klepsydra) - uniezależnienie od słońca - zastosowanie ziół w medycynie
- poznanie anatomii człowieka, trepanacja czaszki, poznanie budowy serca, leczenie zębów i złamań - mumifikacja zwłok
ARCHITEKTURA:
- budowa kanałów - sieci irygacyjnych
- budowa piramid (np. w Gizie)
RZEMIOSŁO:
- warsztat tkacki - wytop miedzi z rudy - drewniane radło
- orka , która umożliwiła pracę na roli
LITERATURA:
- hieroglify pisane na papirusie - Księga Umarłych
- Napisy na ścianach świątyń-piramid
- 20-metrowy papirus zawierający ok. 900 recept lekarskich MEZOPOTAMIA (BABILONIA):
NAUKA:
- podział roku na tygodnie, doby na 24 godz.
- wynalazek zegara słonecznego - potęgowanie
- pierwiastkowanie
- system dziesiętny i sześć dziesiętny - obserwowanie ciał niebieskich - podział obwodu koła na 360 stopni - mierzenie kątów
- umiejętność obliczania powierzchni i objętości - operowanie bardzo dużymi cyframi
- rozwój prawa - Kodeks Hammurabiego
ARCHITEKTURA:
- sieci irygacyjna
- budowla dużych miast otoczonych murami
RZEMIOSŁO:
- cegła wypalana
- koło garncarskie , koło do wozu - wytapianie brązu
- produkcja kolorowego szkła
LITERATURA:
- pismo klinowe rylcem na glinianych tabliczkach - eposy: Eliasz, Gilgamesz
INDIE:
NAUKA:
- wprowadzenie cyfr zwanych dziś arabskimi - system dziesiętny
ARCHITEKTURA:
- kanalizacja miejska (łazienki w domach) - świątynie kute w skale
- budowa miast z cegieł - obwarowania miast
RZEMIOSŁO:
-wyroby z miedzi, cyny i złota -wóz na kołach
LITERATURA:
- pismo piktograficzne - język: sanskryt , hindi - Księgi Wedy
CHINY:
NAUKA:
- poznanie właściwości igły magnetycznej - wynalazek czcionki drukarskiej
- wynalezienie papieru
- ( w VIII i IX w. n. e. ) wynalezienie: druku, papierowych pieniędzy, kart do gry - wynalezienie gazów trujących, prochu strzelniczego
ARCHITEKTURA:
- systemy irygacyjne - Wielki Mur Chiński
- pałace cesarskie
RZEMIOSŁO
- odlewanie metali-metalurgia - wynalazek prochu strzelniczego - początki jedwabnictwa
- wyrób papieru, szkła i porcelany - żelazny pług
LITERATURA:
- pismo piktograficzne pędzlem na jedwabiu Osiągnięcia Rzymu:
Architektura:
-budowano z cegieł
-wynaleziono cement-gmachy były wysokie -budowano pod wodą-mosty
-dla czystej, świeżej wody budowano akwedukty czyli wodociągi dostarczające wode z alpejksich źródeł -bardzo trwałe drogi
Sztuka:
-odlewanie rzeźb w brązie
-malarstwo-przeważnie pejzaże podbitych miast -wyrób naczyń z gliny i srebra
Najważniejsze budowle w St. Rzymie (Architektura):
FORUM ROMANUM-> wielki, piękny plac, znajdowały się na nim świątynie, posągi.
ŁUK TRIUMFALNY-> budowla wznoszona dla uczczenia zwycięstwa w wojnie.
KOLOSEUM-> olbrzymi amfiteatr, w którym Rzymianie mogli oglądać igrzyska.
ŁAŹNIE->miejsca spotkań i odpoczynku, były tam baseny, boiska, parki.
Osiągnięcia starożytnych Greków:
- mity - były wyobrażeniami starożytnych Greków na temat pochodzenia świata, wyjaśniały zjawiska przyrodnicze, dzięki nim ludzie zaczęli rozwijać swoje zainteresowania tą tematyką; poprzez istnienie w ich wyobrażeniach bogów olimpijskich ludzie zaczęli się zastanawiać nad tym, kto panuje nad światem
- poezja - głównym przedstawicielem był Homer; napisał "Iliadę" i "Odyseję"; dzięki "Iliadzie" wiemy jaki był mniej więcej przebieg wojny trojańskiej
- sympozja - były to utwory liryczne przeznaczone do wykonywania solowego lub chórowego; dzieki nim zaczęła rozwijać się poezja
- Wielkie Dionizje, czyli święta ku czci Dionizosa - przedstawiano na scenie komedie i tragedie; to zapoczątkowało dzisiejszy teatr
- tragicy ateńscy, m. in. Ajschylos, Sofokles, Eurypides, komediopisarz: Arystofanes - pisali utwory literackie - historia: Herodot i Tukidydes; pisali kroniki o tamtych czasach; dzięki nim wiemy jak rozwijała się starożytna Grecja
- filozofia: Tales z Miletu, Demokryt z Abdery, Permenides, Pitagoras, Sokrates, Platon, Arystoteles; zaczęli zastanawiać się nad sensem istnienia, powstania świata, itp. stworzyli podstawy matematyki i geometrii, na których opieramy się do dzisiaj - style wchitektoniczne: dorycki, joński, koryncki, które są tez czasem stosowane w dzisiejszym budownictwie
- rzeźba - Fidiasz
- pierwsze igrzyska, które również zapoczątkowały dzisiejsze olimpiady sportowe
15) opowiada mity greckie,
WE WŁASNYM ZAKRESIE
16) charakteryzuje wierzenia oraz wymienia bogów starożytnych Greków i Rzymian,
Imię boga w Grecji Obszar władzy Rzymski odpowiednik
Zeus niebo i ziemia Jowisz
Hades królestwo umarłych Pluton
Posejdon morze Neptun
Hera niebo, patronka kobiet Junona
Hestia domowe ognisko Westa
Demeter urodzaj Ceres,Cerena
Atena wiedza, mądrość, patronka miast Minerwa
Afrodyta piękność Wenus
Eos jutrznia Aurora
Artemida lasy Diana
Hefajstos ogień Wulkan
Ares wojna Mars
Helios Słońce Sol, Rodos
Hermes złodzieje, posłańcy, kupcy Merkury
Eros miłość Amor
Dionizos wegetacja roślin, bóg winorośli Bachus
Hekate czarna magia i czarów Diana
Eris kłótnia, spory Discodria
Bastet - kociogłowa bogini płodności i słonecznego ciepła.
Bes - dobry bożek domowy o postaci karła, który swoim wyglądem miał odstraszać złe moce.
Amon - początkowo lokalny bóg Teb rozwinął się w potężne bóstwo w Hermopolis. Był on patronem faraonów i spraw świeckich związanych z tym urzędem. Otaczała go aura
tajemniczości, "niewidzialny bóg" pilnie strzegł swoich sekretów. W okresie Nowego Państwa połączono go z Re - powstał Amon-Re, który otoczył opieką cały Egipt. Do dziś można oglądać w Karnaku i Luksorze ruiny monumentalnych świątyń zbudowanych ku jego czci.
Chnum - przedstawiany jako człowiek z głową barana był bogiem płodności, który stworzył ludzi na kole garncarskim. Opiekował się również źródłami Nilu.
Horus - syn Ozyrysa o sokolej głowie. Był bogiem nieba, opiekunem władzy królewskiej, jego zasługą miało być też powstanie ras ludzkich.
Izyda - siostra i żona Ozyrysa, matka Horusa. Była uważana za matkę władców Egiptu.
Ozyrys - brat Seta i ojciec Horusa. Był bogiem natury i zmarłych, panował nad wylewami Nilu. Uważano go za patrona władzy królewskiej, a od czasów V dynastii faraon określany był jako jego wcielenie. Kult Ozyrysa przetrwał aż do czasów hellenistycznych, stał się wówczas popularny w całym basenie Morza Śródziemnego.
Ptah - główny bóg tradycji memfickiej, opiekun sztuki i rzemiosła. W jego świątyni hodowano byka Apisa uważanego za żyjącą duszę Ptaha.
Re - główny stwórca świata wg tradycji z Heliopolis, bóg słońca, patron dynastii. Od czasów IV dynastii stał się oficjalnym bóstwem narodowym, ojcem wszystkich faraonów. W czasach późniejszych identyfikowano go z innymi bogami, zwłaszcza z Amonem (Amon-Re).
Set - zły brat i morderca Ozyrysa, bóg pustyń, wojen, patron królów odrzucających imię horusowe. Jego kult był oficjalnie zakazany.
Thot - bóstwo z Hermopolis przedstawiane jako pawian lub ibis. Był bogiem księżyca, magicznych ksiąg, medycyny i rachuby czasu. Jako patron skrybów uważany był przez Egipcjan za wynalazcę hieroglifów. Był też jednym z sędziów Ozyrysa zapisującym czyny zmarłego podczas sądu pośmiertnego.
17) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych,
Chrześcijaństwo powstało ok. 2000 lat temu, u schyłku trzech starożytnych kultur - semickiej, hellenistycznej i rzymskiej. Po raz pierwszy pojawiło się w rzymskiej prowincji Juda, wśród wyznawców judaizmu. Zostało zapoczątkowane przez nauczanie Jezusa z Nazaretu. Już jako kilkunastoletni chłopiec przemawiał do Żydów.
Otwartą działalność publiczną rozpoczął mając ok. 30 lat. Głosił nauki między Galileą a Judeą. Nazywał siebie synem jedynego Boga. Skupiał przy sobie wielu uczniów, spośród których wybrał 12 apostołów, nadając im
jednocześnie władzę nauczycielską, pasterską i kapłańską. Mając 33 lata, Jezus został oskarżony przez Żydów o obrazę ich religii i skazany na śmierć przez Poncjusza Piłata (rzymski urzędnik, prokurator Judei). Został
ukrzyżowany na górze Golgocie w Jerozolimie.
Po śmierci Jezusa jego ciało zniknęło z grobu, a najbliżsi uczniowie doświadczyli osobistego kontaktu z cudownie zmartwychwstałym Panem. Te wydarzenia utwierdziły ich w wierze, dały podstawy do oczekiwania ponownego przyjścia i udziału w zbawieniu. Stały się też inspiracją do przygotowania społeczeństwa na ponowne pojawienie się Jezusa na Ziemi.
Według Biblii pierwsza wspólnota chrześcijańska powstała w Jerozolimie po tym, gdy na uczniów zstąpił Duch Święty w postaci widzialnych języków ognia. Udzielił on wówczas apostołom mocy do głoszenia prawdy o Jezusie Chrystusie i o jego zmartwychwstaniu. Na czele pierwszej wspólnoty stał Kefas, czyli święty Piotr.
Początkowo organizacja chrześcijańska wzorowała się na podstawie organizacji synagog żydowsko- hellenistycznych. Działały dwie równoległe hierarchie. W skład pierwszej wchodzili apostołowie, misjonarze, nauczyciele, prorocy. Była to grupa ludzi wędrujących, którzy przemieszczali się z miasta do miasta, głosząc nauki Chrystusa. Druga grupa była stała. Była to organizacja lokalna danej gminy. Kierowała życiem społecznym i kultem. Na jej czele stał prezbiter, który sprawował tę funkcję samodzielnie lub kolegialnie, był wybierany przez zgromadzenie albo typowany bezpośrednio przez apostołów.
Wierni, tworzący społeczność chrześcijańską, cechowali się miłością do bliźnich, prawdomównością, czystością serc. Zachowywali przepisy Tory, w tym obrzezanie, ale także praktykowali chrzest i eucharystię - dzielenie się chlebem.
O rozwoju pierwszych gmin chrześcijańskich najdokładniej informują nas obecnie Dzieje Apostolskie. Zawierają one opis działalności Pawła z Tarsu, który z przeciwnika chrześcijaństwa stał się gorliwym wyznawcą nauk jezusowych. Ponad to jeszcze listy apostolskie są świadectwem intensywnej działalności pierwszych uczniów Jezusa.
W II połowie I wieku rozpoczyna się ekspansja chrystianizmu. Gminy chrześcijańskie zaczęły uniezależniać się od gmin żydowskich i tworzyć samodzielne wspólnoty. Ważnym czynnikiem było istnienie diaspory na Bliskim Wschodzie, wśród której uczniowie Jezusa pozyskiwali nowych wyznawców.
Można wyodrębnić trzy główne obszary misjonarskiej działalności apostołów:
- pierwszy w kierunku południowo-zachodnim od Palestyny, chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się wśród nadbrzeżnych portów Azji Mniejszej, potem w Grecji i w Rzymie (dzięki szlakom morskim, jakie łączyły grecki Korynt z Ostią - portem cesarstwa rzymskiego), był to głównie teren działalności Pawła z Tarsu,
- drugi kierunek rozwoju chrześcijaństwa wyznaczał szlak wiodący przez Gazę do Aleksandrii w Egipcie, był to obszar działalności hellenistów i opiekujących się nimi diakonów,
- trzeci szlak prowadził do Antiochii, skąd chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się w głąb dzisiejszej Anatolii i nad brzegi Morza Czarnego.
Ogromny wkład w rozwój i rozprzestrzenienie się chrześcijaństwa wniosły poglądy i zasady doktrynalne sformułowane przez Pawła z Tarsu w jego listach. Stały się one podwalinami wspólnej wiary chrześcijańskiej, opartej na filozoficznie pojmowanej miłości, której wyrazem była męczeńska śmierć Jezusa, a także opartej na kulcie Jezusa Chrystusa - zbawiciela, który za ludzkie grzechy został ukrzyżowany i zmartwychwstał.
18) opisuje życie pierwszych mieszkańców ziem polskich na przykładzie osady w Biskupinie,
ŻYCIE W BISKUPINIE
Mieszkańcy ubierali się w proste szaty z lnu lub wełny. Stroje męskie jak i damskie były robione z takiego samego materiału jedynie stroje damskie były spinane ozdobną szpilą. Zdobiono je krajkami- plecionymi z kolorowych sznurków, przyszywano je do materiału lub noszono jako pas. Noszono również biżuterię wykonaną z bursztynu, gliny, miedzi, żelaza, kości i szkliwa. Biżuteria wskazywała również status społeczny właściciela.
W życiu osadników dużą rolę odgrywała również hodowla. Świadczą o tym wykopane kości krów, świń, owiec i kóz. Dzięki tym zwierzętom otrzymywano mięso, mleko, skóry i nawóz oraz wełnę. Mieszkańcy udomawiali również psy i konie. Pierwsze służyły prawdopodobnie do pilnowania stad, a niewielkie, ale bardzo wytrzymałe tarpany- jako siła pociągowa i środek transportu. Jednym z głównych zajęć mieszkańców było
rybołówstwo.Jezioro i rzeka Gąsowska była dużym skupiskiem ryb, które łowiono podobnymi metodami jak dziś – za pomocą wędek, sieci rybackich, a także oszczepów (ościeni). O istnieniu wędek świadczą haczyki wykonane z kości i brązu. Drewniane pławiki wskazują, że znano też sieci.Mieszkańcy Biskupina zajmowali się polowaniem na różne zwierzęta żyjące w puszczy między innymi: dziki, lisy, bobry, borsuki, żubry, jelenie, wilki i niedźwiedzie.
Na grube zwierzęta chodzono z dzidą i łukiem, a na mniejsze gatunki zastawiano sidła. Osadnicy większą część roku (od wiosny do jesieni) spędzali poza Biskupinem zajmując się uprawą pól. Obsiewano blisko 200 hektarów głównie pszenicą, jęczmieniem, prosem, roślinami strączkowymi oraz lnem. Ziemie uprawiano za pomocą drewnianego radła ciąganego przez woły albo ludzi.
Dużą rolę odgrywało rzemiosło. Narzędzia wykonywano głównie z kości, które najpierw moczono w zsiadłym mleku, potem oliwiono liśćmi szczawiu i zakopywano na kilka tygodni. Dzięki temu stawały się miękkie i łatwe do ukształtowania. Do wyrobu tkanin kobiety używały drewnianych wrzecin z glinianymi elementami.
Dobrze rozwinięte było również wikliniarstwo. Kosze wyplatano głównie z sitowia i wikliny.
Wykopywano glinę, która znajdowała się niedaleko osady. Do surowca dodawali, także piasek i trawę. Z tak przyrządzonej masy lepiono paski, z których wytwarzano naczynia, następnie wypalano te naczynia w ognisku.Dużą sprzeczność wśród archeologów wywołało pytanie:
