Solaria w Polsce i na świecie jako problem zdrowia publicznego

(1)

Dr Wojciech Stefan Zgliczyński – specjalista ds. społecznych w Biurze Analiz Sejmowych, adiunkt w Szkole Zdrowia Publicznego

Solaria w Polsce i na świecie jako problem zdrowia publicznego

Wojciech Stefan Zgliczyński

Indoor tanning in Poland and the world as a public health issue

Article looks at the matters related to the indoor tanning in Poland and other countries which belong to the World Health Organization. In the first section the author presents the origins of current popularity of tanned skin and the data on usage of indoor tanning facilities. Next, the negative health effects associated with the indoor tanning and excessive tanning, such as skin cancer, accelerated skin aging and eye diseases, are described. The final section contains a review of legislative actions taken by selected countries to protect their citizens against the negative effects of indoor tanning, which include such measures as access restrictions, information requirements, bans on advertising and promotions, and staff training obligations.

Wstęp

Solarium za encyklopedią PWN można zdefiniować jako kabinę lub łóżko do naświetlania ciała lampą kwarcową w celu uzyskania opalenizny

¹

. Na potrzeby tego opracowania przy- jęto jednak definicję, że solaria to wszelkiego rodzaju urzą- dzenia elektryczne emitujące promieniowanie ultrafioletowe (UV), niewykorzystywane do celów medycznych

²

. Korzystanie z solariów jest stosunkowo nowym zjawiskiem, którego po- czątki sięgają lat 80. XX wieku, i jest bezpośrednio związane z wynalezieniem lampy emitującej promieniowanie UV. Lam- pa ta, dzięki radykalnemu przyśpieszeniu procesu opalania, odpowiadała na oczekiwania konsumentów w czasach mody na opaleniznę. Sama moda na opaleniznę ma niedługą histo- rię. Jej początki wiązane są z osobą Coco Chanel, słynną fran- cuską projektantką mody, która w latach 20. XX wieku miała stwierdzić: A golden tan is the index of chic

³

(Złota opalenizna jest oznaką szyku).

1

Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/sola- rium.html [dostęp 18 lipca 2017 r.].

2

Termin solaria obejmuje więc nie tylko kabiny i łóżka, ale też lampy opalające.

3

P. Vannini, A.M. McCright, To die for: the semiotic seductive power of the tanned body, „Symbolic interaction” 2004, nr 27(3), s. 309–332.

Wynalezienie solarium i moda na opaleniznę spowodowały bardzo dynamiczny rozwój tzw. branży solaryjnej. Europejska Organizacja Solaryjna (ang. European Sunlight Association), postrzegana jako jej reprezentant, szacuje, że obecnie roczny obrót wewnętrzny przemysłu solaryjnego (producenci i dys- trybutorzy urządzeń oraz studia solaryjne) wynosi ok. 2,1 mld euro. Te wyliczenia nie obejmują innych podmiotów, takich jak np. studia fitness, salony fryzjerskie, salony kosmetyczne czy salony masażu, które oferują sztuczne opalanie jako do- datkową usługę

⁴

.

Z rosnącą popularnością korzystania z solariów bardzo szybko zaczęły być łączone różne zagrożenia zdrowotne. Obec- nie sztuczne opalanie jest postrzegane jako istotny problem zdrowia publicznego, który odpowiada co roku za ok. pół mi- liona nowych przypadków chorób nowotworowych diagnozo- wanych w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Europie i Australii.

Dowody na związek między sztucznym opalaniem a ryzykiem nowotworów skóry pokazują, że jest ono najwyższe w grupie narażonej na sztuczne opalanie we wczesnym okresie życia.

W 2003 r. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), w odpowiedzi na to rosnące zagrożenie,

4

Europejska Organizacja Solaryjna, http://europeansunlight.eu/

about-us/ [dostęp 18 lipca 2017 r.].

(2)

opublikowała dokument zawierający wskazówki dotyczące prawodawstwa w zakresie sztucznego opalania w solariach

⁵

. W 2009 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (ang.

International Agency for Research on Cancer), będąca agendą WHO, zaklasyfikowała promieniowanie emitowane przez urzą- dzenia do opalania UV jako rakotwórcze dla ludzi

⁶

. W 2016 r.

Komitet Naukowy ds. Zagrożeń dla Zdrowia i Środowiska oraz Pojawiających się Zagrożeń (ang. Scientific Committee on Health, Environmental and Emerging Risks, SCHEER)

⁷

, na prośbę Komisji Europejskiej przygotował raport podsumowujący wy- niki badań naukowych nad wpływem solariów na zdrowie i wy- dał opinię, że nawet umiarkowane i zgodne z procedurami ko- rzystanie z solariów jest szkodliwe

⁸

. Natomiast w 2017 r. WHO opublikowała raport nt. interwencji, jakie władze publiczne powinny podjąć, aby ograniczać negatywne skutki korzystania z solariów

⁹

. Raport ten stanowi inspirację, a także główne źró- dło informacji prezentowanych w tym opracowaniu.

Świadomość zagrożeń związanych z opaleniem za pomo- cą lamp kwarcowych spowodowała, że część państw zdecy- dowała się na wprowadzenie regulacji ograniczających moż- liwości korzystania z solariów, a niektóre wprowadziły nawet bezwzględne zakazy korzystania z takich urządzeń.

Korzystanie z solariów

Jak utrzymują Philip Vannini i Aaron M. McCright, początki mody na opaleniznę to lata 20. XX wieku

¹⁰

. Wcześniej opalona skóra była utożsamiana z niską pozycją społeczną i wykony- waniem niewykwalifikowanej pracy fizycznej. Czyniono więc wiele starań, żeby się nie opalić czy też ukryć opaleniznę, stąd m.in. popularność parasolek i pudru chroniących przed słoń- cem. Wraz z rozwojem społeczeństwa konsumpcyjnego i po- jawieniem się zjawiska ostentacyjnej konsumpcji znaczenie opalonej skóry zaczęło się zmieniać. Opalenizna w krótkim czasie zaczęła być kojarzona ze stylem życia osób zamożnych i przynależnością do klasy wyższej, która dzięki posiadanemu majątkowi dysponowała czasem wolnym coraz chętniej spę- dzanym aktywnie na świeżym powietrzu, uprawiając sport i opalając się przy tym. Tym samym brak opalenizny i blada skóra zaczęto utożsamiać z przymusem pracy i brakiem środ- ków na aktywny wypoczynek. Pojawienie się mody na opale- niznę wynikało również z przemian obyczajowych i emancy- pacji kobiet po I wojnie światowej. Przemiany te doprowadziły

5

Artificial Tanning Sunbeds, Risks and Guidance, World Health Or- ganization 2003.

6

Na podstawie przeglądu badań stwierdzono, że ryzyko czer- niaka skóry jest większe o 75% w przypadku osób, które rozpoczęły korzystanie z solarium przed 30. rokiem życia, stwierdzono również istotny wpływ korzystania z solarium na wystąpienie czerniaka oczo- dołu, https://www.iarc.fr/en/media-centre/iarcnews/2009/sunbeds_

uvradiation.php [dostęp 18 lipca 2017 r.].

7

Strona internetowa Scientific Committee on Health, Environ- mental and Emerging Risks, http://ec.europa.eu/health/scientific_

committees/scheer_pl [dostęp 30 czerwca 2017 r.].

8

Opinion on Biological effects of ultraviolet radiation relevant to he- alth with particular reference to sunbeds for cosmetic purposes, Europe- an Union 2016.

9

Artificial tanning devices: public health interventions to manage sunbeds, World Health Organization 2017.

10

P. Vannini, A.M. McCright, To die for: the semiotic seductive power of the tanned body, op. cit.

do tego, że współcześnie wiele osób opala się i próbuje utrzy- mywać opaleniznę, ponieważ są przekonane, że opalenizna czyni je bardziej atrakcyjnymi i będzie robiła dobre wrażenie na innych.

Moda na opaleniznę sprawia, że korzystanie z solariów jest popularne. Przegląd literatury przedmiotu z 2013 r. prowadzi jego autorów do wniosku, że z solariów przeciętnie korzysta- ło na świecie 35,7% dorosłych, 19,3% nastolatków oraz 55,0%

studentów

¹¹

. Popularność sztucznego opalania różni się po- między krajami. Wyniki badania przeprowadzonego w Polsce w 2012 r. wskazały, że z solarium korzystało 36% badanych osób

¹²

.

Popularności korzystania z solariów sprzyja dostępność ce- nowa takich usług (np. 1 zł za 1 minutę sztucznego opalania), która nierzadko może jeszcze wzrastać przez różnego rodzaju promocje i rabaty, jak np. dodatkowe minuty przy wykupieniu pakietu lub niższa cena przy zakupie większej liczby minut

¹³

.

W literaturze przedmiotu można znaleźć opinię, że najczę- ściej z solariów korzystają kobiety, młodzi dorośli korzystają z solariów częściej niż starsi dorośli, a liczba korzystających z solariów wzrasta

¹⁴

. Sytuacja w Polsce jest zgodna z tymi tendencjami. Badania prowadzone przez CBOS wskazują, że między rokiem 2003 a 2009 odsetek korzystających z solariów wzrósł z 16% do 22%. Z tych urządzeń częściej korzystały Polki (23% w 2003 r. i 30% w 2009 r.) niż Polacy (odpowiednio 8%

i 12%)

¹⁵

. Ponadto z badań CBOS przeprowadzonych w 2003 r.

wynika, że z solariów najczęściej korzystały osoby młode (31%

od 18 do 34 lat; 13% od 35 do 54 lat; 3% 55 i więcej lat), zamiesz- kujące większe miasta (28% miasto 100 tys. i więcej ludności;

18% miasto do 100 tys.; 5% wieś) i z wykształceniem wyższym (37% wyższe; 22% średnie i 8% zasadnicze zawodowe)

¹⁶

.

Interesujące są wyniki przeprowadzonego w 2010 r. prze- glądu badań na temat użytkowników solariów wskazujące, że najczęściej są to kobiety w wieku od 17 do 30 lat. Co ciekawe, użytkowniczki solariów w porównaniu z osobami, które z so- lariów nie korzystają, częściej sięgają po alkohol i papierosy i mniej zdrowo się odżywiają. Ponadto osoby te charaktery- zuje mała wiedza na temat zagrożeń wynikających z promie- niowania UV, posiadanie rodziny i przyjaciół korzystających z solariów, a także postrzeganie opalania w solarium jako czynności przyjemnej i relaksującej

¹⁷

.

Naprzeciw zapotrzebowaniu na usługi solariów wychodzi rynek. W Polsce brakuje jednak aktualnych i kompleksowych informacji na temat solariów. Przeprowadzone przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozeznanie wykazało, że

11

M.R. Wehner i in., International prevalence of indoor tanning:

a systematic review and meta-analysis, „JAMA dermatology” 2014, nr 150(4), s. 390–400.

12

K. Torzewska i in., Opalanie się w solarium – wiedza, postawa i na- wyki Polaków, „Medycyna Środowiskowa-Environmental Medicine”

2014, nr 17(1), s. 52–59.

13

Na podstawie przeglądu cenników usług salonów solaryjnych dostępnych w internecie w lipcu 2017 r.

14

M.R. Wehner i in., International prevalence of indoor tanning, op.

cit.

15

Polak zadbany – troska o sylwetkę i własne ciało, CBOS, Warszawa 2009.

16

Dbałość o własną sylwetkę, CBOS, Warszawa 2003.

17

S. Schneider, H. Krämer, Who uses sunbeds? A systematic litera-

ture review of risk groups in developed countries, „Journal of the Eu-

ropean Academy of Dermatology and Venereology” 2010, nr 24(6),

s. 639–648.

(3)

w latach 2008–2010 na polskim rynku funkcjonowało ok. 80 podmiotów, zajmujących się produkcją, importem lub dystry- bucją urządzeń opalających. Szacuje się, że na dzień 1 stycz- nia 2007 r. liczba podmiotów oferujących usługi polegające na udostępnianiu solariów w naszym kraju wynosiła ok. 13 tys.

Były to nie tylko salony solaryjne, ale też np. salony fryzjerskie, salony kosmetyczne i salony masażu czy też kluby fitness.

Ocenia się, że takie podmioty funkcjonowały na obszarze ca- łego kraju

¹⁸

. Można przypuszczać, że od 2007 r., ze względu na rosnący popyt na tego typu usługi, ich liczba zwiększyła się.

Skutki zdrowotne

Badania naukowe dostarczają dowodów, że korzystanie z solariów niesie ze sobą wiele negatywnych skutków dla zdrowia, podobnie jak szkodliwie dla zdrowia jest nadmierne opalanie. Wśród nich wymienia się m.in. nowotwory, przyśpie- szone starzenie się skóry, oparzenia, reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne i inne problemy skórne. Korzystanie z solariów sprzyja również chorobom oczu, takim jak np. zaćma, ślepota śnieżna, retinopatia (proces chorobowy dotyczący siatkówki oka), a także może prowadzić do upośledzenia pracy układu immunologicznego skóry

¹⁹

. W literaturze naukowej wskazuje się również na uzależnienie od opalania, tj. tanoreksja

²⁰

, które- go przejawem jest częste korzystanie z solariów.

Niewątpliwie wśród negatywnych skutków zdrowotnych korzystania z solariów i nadmiernego opalania najpoważniej- sze to choroby nowotworowe. W tym kontekście na szczegól- ną uwagę zasługuje przygotowana przez SCHEER, na zlecenie Komisji Europejskiej, opinia na temat biologicznych skutków promieniowania ultrafioletowego, ze szczególnym uwzględ- nieniem solariów używanych do celów kosmetycznych

²¹

, wykorzystująca przegląd wszystkich najnowszych prac ba- dawczych w tej dziedzinie i wnioski na podstawie wartości naukowej badań przeprowadzonych przez renomowanych naukowców. W ocenie SCHEER: istnieją mocne dowody na to, że wystawianie się na działanie promieni UV poprzez korzystanie z łóżek opalających powoduje czerniaka skóry i raka kolczysto- komórkowego, zwłaszcza gdy skorzystanie z takiego łóżka po raz pierwszy nastąpi w młodym wieku. Opalanie się w solariach może też wywoływać raka podstawnokomórkowego i czernia- ka oka. Dlatego też w odniesieniu do łóżek opalających nie ma czegoś takiego jak bezpieczny poziom promieniowania UV. Pro- mieniowanie ultrafioletowe (UV), w tym także to emitowane przez łóżka opalające, jest uznawane za całkowicie rakotwórcze, ponieważ może wywoływać raka i przyczyniać się do jego rozwo- ju. W związku z tym nie można powiedzieć, że korzystanie z łóżek opalających w sposób umiarkowany lub zgodnie z obowiązują- cymi przepisami w zakresie bezpieczeństwa jest bezpieczne. Nie- które osoby korzystające z łóżek opalających twierdzą, że używa- ją ich, aby pobudzić produkcję witaminy D w organizmie, jednak nie jest to uzasadnione, gdyż ryzyko jest dużo większe niż zysk.

18

Raport z kontroli urządzeń opalających (solariów), UOKiK, War- szawa 2010.

19

Artificial tanning devices: public health interventions to manage sunbeds, op. cit.

20

A. Petit i in., Excessive indoor tanning as a behavioral addiction:

a literature review, „Current pharmaceutical design” 2014, 20(25), s. 4070–4075.

21

Opinion on Biological effects of ultraviolet radiation, op. cit.

W przypadku gdy poziom witaminy D w organizmie jest zbyt ni- ski, powinny temu zaradzić dobrze skomponowana dieta i regu- larne wystawianie się na krótko na działanie promieni słonecz- nych. Jeśli to nie wystarczy, można sięgnąć po suplementy diety

²²

. Skalę zagrożenia wskazują konkretne liczby. Jak informuje SCHEER, prawie 3500 z blisko 64 000 nowych rozpoznań czer- niaka co roku może być związane z korzystaniem z solariów, z czego 68% przypadków diagnozuje się u kobiet. Ponadto SCHEER szacuje, że w Europie w efekcie korzystania z tych urzą- dzeń co roku z powodu czerniaka umiera blisko 500 kobiet i 300 mężczyzn. Wskazuje się, że najbardziej narażone na czerniaka są osoby, które zaczęły korzystać z solariów przed 35. rokiem ży- cia. O ile w populacji ogólnej ryzyko to jest wyższe o 15%, o tyle u osób korzystających z solariów poniżej 35. roku życia ryzyko czerniaka skóry jest większe o 75%. Ryzyko to wzrasta propor- cjonalnie do liczby i częstotliwości sesji opalania w solarium.

Badania dowodzą, że 43% przypadków we Francji i 76% w Au- stralii zachorowań na czerniaka złośliwego skóry u osób przed 30. rokiem życia jest powiązane z korzystaniem z solariów

²³

.

Ryzyko wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych z powodu korzystania z solariów nie jest zależne tylko od wie- ku. Negatywne skutki zdrowotne sztucznego promieniowania UV pojawiają się także u następujących grup osób: mających tendencję do piegów; mających skórę, która łatwo ulega po- parzeniom; które w dzieciństwie miały oparzenie słoneczne;

mających wiele znamion; przyjmujących leki uwrażliwiające na promieniowanie UV; mających osłabiony układ odporno- ściowy; których przynajmniej jeden z członków rodziny miał nowotwór skóry; które były kiedykolwiek leczone z powodu rogowacenia słonecznego lub nowotworu skóry; mających łagodne i złośliwe zmiany skórne; które opalały się w ciągu ostatnich 48 godzin

²⁴

.

Czynnikiem wywierającym istotny wpływ na ryzyko zacho- rowania na nowotwór skóry jest fototyp skóry. Wyróżnia się 6 podstawowych fototypów skóry, w zależności od poziomu stężenia melaniny

²⁵

. Im mniejsze stężenie melaniny, tym skóra jaśniejsza, a tym samym większe niebezpieczeństwo dla skóry w związku z ekspozycją na promieniowanie UV (tabela 1). Na- leży podkreślić, że najbardziej narażone na negatywne skut- ki promieniowania UV są populacje, w których istotną część stanowią osoby o stosunkowo małym stężeniu melaniny (I–IV fototyp skóry), czyli populacje pierwotnie zamieszkujące Eu- ropę i te, których istotna część ma przodków pochodzących z Europy, jak np. Ameryka Północna i Australia.

Chociaż, jak już napisano, dostępna wiedza naukowa do- wodzi, że korzystanie z lamp emitujących promieniowanie UV jest ogólnie szkodliwe, to w pewnych przypadkach lampy te wykorzystywane są w procesie leczenia niektórych chorób, jak np. chłoniaki, łuszczyca zwyczajna, atopowe zapalenie skóry, twardzina ograniczona, liszaj płaski, przyłuszczyca grudkowa

22

Biuletyn „Zdrowie UE” nr 186, https://ec.europa.eu/health/

node/51326_pl [dostęp 30 czerwca 2017 r.].

23

Opinion on Biological effects of ultraviolet radiation, op. cit.; doku- ment Komisji Europejskiej, pt. Go for the glow or ban the tan? Is it safe to use sunbeds?, https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/scien- tific_committees/docs/citizens_sunbeds_en.pdf [dostęp 30 czerwca 2017 r.].

24

Artificial tanning devices: public health interventions to manage sunbeds, op. cit.

25

T.B. Fitzpatrick, The validity and practicality of sun-reactive skin ty-

pes I through VI, „Archives of dermatology” 1988, nr 124(6), s. 869–871.

(4)

W latach 1999–2014 z powodu nowotworów złośliwych skóry zmarło w Polsce 24 194 osób, co stanowiło 1,7% wszyst- kich zgonów z powodu nowotworów. Zarazem liczba zgo- nów z powodu czerniaka złośliwego skóry wyniosła 17 314, tj.

71,6% wszystkich zgonów z powodu nowotworów złośliwych skóry. Należy odnotować, że w analizowanym okresie liczba zgonów z powodu czerniaka złośliwego skóry wzrosła z 849 do 1307, tj. o 53,9% (w 1980 r. wynosiła 386), a liczba zgonów z powodu innych nowotworów złośliwych skóry zmniejszyła się z 543 do 188, tj. o 65,4%.

Sytuacja w Polsce w zakresie zachorowalności i śmiertel- ności z powodu czerniaka złośliwego skóry wyraźnie różniła się od przeciętnej w państwach Unii Europejskiej. W 2010 r.

w Polsce przy liczbie zachorowań blisko dwukrotnie niższej niż średnia UE, śmiertelność była o blisko jedną piątą wyższa

²⁷

.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na koszty leczenia czerniaka złośliwego skóry, które są w istotnym stopniu zwią- zane z tym, w jakim stadium choroby jest pacjent. W przypad- ku wczesnego stadium, kiedy nowotwór ten jest w dużym stopniu wyleczalny, koszt nie przekracza 5 tys. zł, w stadium zaawansowanym choroby koszty leczenia szacuje się nawet na 150 tys. zł. Przy 3109 zachorowaniach zarejestrowanych w 2014 r. można przyjąć, że kwota przeznaczona na leczenie

27

Krajowy Rejestr Nowotworów, http://onkologia.org.pl/czer- niak-skory-c43/ [dostęp 8 sierpnia 2017 r.].

i plackowata, łysienie całkowite i ogniskowe. Korzystanie z ta- kich sztucznych promienników UV odbywa się wtedy na zlece- nie lekarza w placówkach systemu ochrony zdrowia.

Jak wspomniano wyżej, wśród negatywnych skutków zdrowotnych najpoważniejsze to choroby nowotworowe. Co istotne, w ciągu ostatnich kilkunastu lat w Polsce obserwuje się gwałtowny wzrost liczby zachorowań na nowotwory zło- śliwe skóry (tabela 2). W 1999 r. liczba zachorowań wynosiła 6908, co stanowiło 6,2% wszystkich zachorowań na nowo- twory złośliwe. W 2014 r. odnotowano już 16 975 zachorowań (o 145,7% więcej) na te nowotwory, co stanowiło już 10,7%

wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe. Zachorowa- nia w analizowanym okresie (1999–2014) były wyraźnie częst- sze wśród kobiet niż wśród mężczyzn. W 1999 r. stanowiły w przypadku kobiet 6,8% ogółu zachorowań na nowotwory złośliwe, a w przypadku mężczyzn 5,6%. Natomiast w 2014 r.

odpowiadały już za odpowiednio 11,1% i 10,2% zachorowań.

Wśród nowotworów złośliwych skóry jako najbardziej nie- bezpieczny postrzegany jest czerniak złośliwy skóry. W ostat- nich latach notuje się wyraźny wzrost zapadalności na ten nowotwór. W okresie od 1999 r. do 2014 r. w Polsce liczba zachorowań wzrosła z 1606 do 3109, tj. o 93,6%

²⁶

(w 1980 r.

wynosiła 611).

26

Krajowy Rejestr Nowotworów, http://onkologia.org.pl/rapor- ty/#tabela_nowotwor [dostęp 2 lipca 2017 r.].

Tabela 1. Fototypy skóry

Fototyp Cechy Reakcja na promieniowanie UV

I blady kolor skóry, niebieskie lub piwne oczy, włosy blond lub rude,

bardzo często piegi zawsze ulega oparzeniom, nigdy się nie opala

II jasny kolor skóry, zielone lub piwne oczy, włosy blond, rude lub brązo-

we, często piegi zazwyczaj ulega oparzeniom, trudno się opala

III kremowy kolor skóry, ciemny blond lub brązowe włosy, szare lub brązo-

we oczy, rzadko piegi umiarkowanie ulega oparzeniom, opala się przeciętnie

IV jasnobrązowa do oliwkowej skóra, ciemne włosy, brązowe lub ciemno-

brązowe oczy, brak piegów rzadko ulega oparzeniom, zawsze się opala

V brązowa skóra, ciemne lub czarne włosy, ciemnobrązowe oczy bardzo rzadko ulega oparzeniom, łatwo i mocno się opala VI ciemnobrązowa lub czarna skóra, czarne włosy, ciemnobrązowe oczy,

brak piegów nigdy nie ulega oparzeniom, nigdy się nie opala

Źródło: na podstawie T.B. Fitzpatrick, The validity and practicality of sun-reactive skin types I through VI, „Archives of dermatology” 1988, nr 124(6), s. 869–871.

Tabela 2. Zachorowania na nowotwory złośliwe skóry w latach 1999–2014 w Polsce

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 czerniak

złośliwy skóry

(C43) 1606 1731 1757 1831 1985 1926 2189 2101 2195 2286 2562 2545 2642 3083 3027 3109

inne nowotwory złośliwe skóry (C44)

5302 5362 5672 6122 6818 6945 8310 8230 8310 8679 9291 10053 11439 12608 13196 13866

nowotwory skóry ogółem

(C43 + C44) 6908 7093 7429 7953 8803 8871 10499 10331 10505 10965 11853 12598 14081 15691 16223 16975 odsetek

wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe

6,2 6,2 6,5 6,9 7,3 7,3 8,4 8,2 8,2 8,4 8,6 9,0 9,8 10,3 10,4 10,7

Źródło: na podstawie Krajowy Rejestr Nowotworów, http://onkologia.org.pl/raporty/ [dostęp 21 lipca 2017 r.].

(5)

tej grupy chorych mogła wynosić od ok. 15 mln zł do nawet ok. 450 mln zł. Do tego można doliczyć m.in. koszty pobytu w szpitalu, koszty absencji chorobowej, czy też koszty przed- wczesnych zgonów

²⁸

.

Działania władz publicznych w celu redukcji ryzyka

związanego z korzystaniem z solariów

²⁹

Światowa Organizacja Zdrowia proponuje wiele działań, ja- kie władze publiczne mogą podjąć w celu ograniczania ryzyka związanego z korzystaniem z solariów. Paleta dostępnych dzia- łań obejmuje środki ustawodawcze i nieustawodawcze. W opi- nii WHO należy stosować jednocześnie oba ich rodzaje. Wybór środków powinien uwzględniać specyfikę populacji danego kraju, w tym m.in. poziom narażenia wynikającego np. z udziału poszczególnych grup fototypu skóry w populacji, ekspozycji da- nego terytorium na promieniowanie UV, nastawienie społecz- ności, a także koszty, możliwości wdrożenia oraz efektywność.

Środki nieustawodawcze

Wśród środków nieustawodawczych wymienia się koniecz- ność prowadzenia działań mających informować i edukować na temat skutków korzystania z solariów i ogólnie nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV. Wskazuje się, że cel, jakim jest ograniczenie czy wręcz zaprzestanie korzystania z solariów i ogólnie nadmiernego opalania, wymaga podjęcia skoordyno- wanych działań na wielu szczeblach i różnych środków. Szeroko zakrojone kampanie, wykorzystujące środki masowego przeka- zu, są potrzebne, niemniej ich efektywność jest nie tylko trud-

28

Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pro- jekt ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami korzystania z so- larium, druk sejmowy nr 1651/VIII kadencja.

29

Artificial tanning devices: public health interventions to manage sunbeds, op. cit.

na do oceny, ale też nierzadko kwestionowana. Podkreśla się znaczenie ukierunkowanych interwencji dopasowywanych do konkretnych grup, tj. np. osób regularnie korzystających z so- lariów, osób, które z solariów korzystają sporadycznie, czy też osób, które z solariów nigdy jeszcze nie korzystały. Jako poten- cjalnie najbardziej efektywne wskazywane jest odwoływanie się nie tyle do kwestii ryzyka rozwoju choroby nowotworowej, ale do kwestii estetycznych i podkreślania, że opalanie znacznie przyspiesza proces starzenia się skóry. Podejmowane działania powinny uwzględniać i wykorzystywać środowisko społeczne, w którym funkcjonują osoby, których zachowania mają zostać zmodyfikowane. Szczególnie podkreśla się tu rolę rodziców, ró- wieśników, lekarzy i szkół. Władze publiczne powinny też moni- torować działania inicjowane przez branżę solaryjną

³⁰

.

Środki ustawodawcze

Ponieważ popularność opalenizny i opalania jest głęboko zakorzeniona w społeczeństwie, wszelkie działania informa- cyjne i edukacyjne mają ograniczony skutek. W związku z tym potrzebne są regulacje, które usługi solaryjne objęłyby sku- tecznym nadzorem.

Stosowane na świecie środki ustawodawcze można po- dzielić za WHO na pięć kategorii. Są to: ograniczenia dostępu, restrykcje i inspekcje podmiotów świadczących usługi sola- ryjne, wymogi informacyjne, wymogi szkoleniowe oraz wy- mogi bezpieczeństwa. Wśród tych kategorii można wyróżnić 14 środków (tabela 4). Jako odrębną kategorię przyjęto wpro- wadzenie całkowitego zakazu korzystania z solariów.

Analiza regulacji obowiązujących w 23 państwach nale- żących do WHO, wskazuje, że dla osiągnięcia celu, jakim jest poprawa bezpieczeństwa użytkowników solariów, wykorzy- stywane są środki z różnych kategorii (tabela 5). Stosowanie różnych środków wynika z tego, że często są one wzajemnie powiązane i się uzupełniają.

30

D.M. Holman i in., Strategies to reduce indoor tanning: current re- search gaps and future opportunities for prevention, „American journal of preventive medicine“ 2013, nr 44(6), s. 672–681.

Tabela 4. Środki służące ochronie przed negatywnymi skutkami zdrowotnymi związanymi z korzystaniem z solariów stoso- wane przez 23 państwa należące do WHO, które mają regulacje w tym zakresie

Grupa środków Środki liczba państw

Ograniczenia dostępu Limit wieku 16 państw

Przynależność do grupy podwyższonego ryzyka 9 państw

Zakaz samoopalania bez nadzoru 13 państw

Zakaz wynajmu i sprzedaży urządzeń do użytku prywatnego 6 państw Restrykcje i inspekcje podmiotów

świadczących usługi solaryjne Obowiązek rejestracji lub uzyskania pozwolenia 9 państw

Wymóg regularnych kontroli 13 państw

Grzywny za naruszenie przepisów 17 państw

Wymogi informacyjne Ostrzeżenia 20 państw

Formularz świadomej zgody 7 państw

Zakaz powoływania się na pozytywne skutki zdrowotne 16 państw

Wymogi szkoleniowe Szkolenie personelu 11 państw

Certyfikacja personelu 10 państw

Wymogi bezpieczeństwa Wymóg zapewnienia gogli ochronnych 17 państw

Ograniczenie ekspozycji na promieniowanie UV 14 państw

Źródło: na podstawie WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.main.SUNBEDS?lang=en [dostęp 21 lipca 2017 r.].

(6)

Całkowity zakaz korzystania z solariów

Całkowity zakaz prowadzenia działalności polegającej na udostępnianiu solariów do tej pory wprowadziły dwa pań- stwa: Brazylia

³¹

w 2009 r. i Australia

³²

w 2016 r.

Ograniczenia dostępu do solariów Znacznie częściej niż zakaz korzystania z solariów wpro- wadzane są ograniczenia w dostępie do nich. Wymienia się tu cztery rodzaje ograniczeń: zakaz korzystania z solariów dla osób w określonym wieku, zakaz korzystania z solariów bez

31

Brazylia, http://www.saude.mg.gov.br/images/documentos/

RESOLUCaO%20RDC%2056.pdf [dostęp 27 lipca 2017 r.].

32

Australia, https://www.arpansa.gov.au/sites/g/files/net3086/f/

legacy/pubs/factsheets/SolariaAndTanningBeds.pdf [dostęp 27 lipca 2017 r.].

nadzoru, zakaz korzystania z solariów przez osoby należące do grup podwyższonego ryzyka nowotworów skóry oraz za- kaz sprzedaży i/lub wynajmu sztucznych promienników UV do użytku domowego.

Najczęściej wykorzystywanym środkiem jest wprowadze- nie całkowitego zakazu korzystania z solariów dla osób poniżej 18. roku życia. Wprowadzenie takiego zakazu wynika z wiedzy naukowej, która dowodzi, że to osoby młode są w najwięk- szym stopniu narażone na negatywne skutki zdrowotne ko- rzystania z solariów. Ustanowienie 18. roku życia jako najniż- szego wieku, od którego można korzystać z tych urządzeń, nie wynika jednak z przesłanek medycznych, ale z tradycji prawnej krajów, gdzie wiek 18 lat przyjmuje się jako wiek osiągnięcia pełnoletności. W Polsce nie ustalono żadnych limitów wieko- wych, w efekcie z solarium mogą korzystać nawet dzieci.

Wprowadzeniu granicy wieku nierzadko towarzyszy wpro- wadzenie zakazu korzystania z solariów bezobsługowych czy też solariów bez nadzoru. Jak podaje WHO, wprowadzenie takiego zakazu wynika z faktu, że urządzenia do sztucznego opalania często stanowią dodatkową ofertę centrów fitness, Tabela 5. Środki podejmowane przez poszczególne kraje w celu ograniczania ryzyka związanego z korzystaniem z solariów w 2017 r.

Ograniczenia dostępu Restrykcje i inspekcje podmiotów świadczą-

cych usługi solaryjne Wymogi informacyjne Wymogi szko-

leniowe Wymogi bez- pieczeństwa

Limit wiek u Grup y sz cz ególnie nar aż one Zak az samoopalania bez nadz oru Zak az w ynajmu i spr zedaż y ur ządz eń do uż ytk u pr yw atnego Obo wiąz ek r ejestr acji lub uz ysk ania po zw olenia W ymóg r egular ny ch kon tr oli Gr zy wn y za narusz enie pr zepisó w Ostr zeż enia For mular z świadomej zgody Zak az po w oły w ania się na po zyt ywne sk utk i zdr ow otne Szkolenie personelu Cer tyfik acja personelu W ymóg zapewnienia gogli ochr onn ych O gr anicz enie ekspo zy cji na pr omienio w anie UV

Austria 18 Tak Tak Nie Tak Tak Nie Tak Nie Tak Nie Nie Tak Tak

Belgia 18 Tak Tak Nie Nie Tak Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak

Chile 18 Nie Tak Nie Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak

Dania Nie Nie Nie Nie Tak Nie Tak Tak Nie Tak Tak Nie Tak Tak

Finlandia 18 Nie Tak Nie Nie Nie Nie Tak Nie Tak Nie Nie Tak Tak

Francja 18 Nie Tak Tak Nie Tak Tak Tak Nie Tak Tak Nie Tak Tak

Holandia Nie Nie Tak Nie Nie Tak Tak Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie

Hiszpania 18 Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak

Irlandia 18 Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie

Islandia 18 Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Tak Nie

Izrael 18 Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Nie Tak Nie Nie Tak Nie

Kolumbia Nie Nie Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie

Łotwa 18 Tak Tak Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie

Niemcy 18 Nie Tak Nie Nie Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Nie

Norwegia 18 Nie Nie Tak Nie Nie Tak Tak Nie Nie Nie Nie Nie Tak

Nowa Zelandia 18 Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie

RPA Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Tak Nie

Słowacja 18 Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak

Słowenia Nie Tak Tak Nie Tak Tak Nie Tak Nie Tak Tak Tak Tak Nie

Szwajcaria 18 Tak Nie Nie Nie Nie Tak Tak Nie Nie Nie Nie Tak Tak

Szwecja Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Tak Nie Nie Nie Nie Nie Tak

USA Nie Tak Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Tak

Włochy 18 Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak

Źródło: na podstawie WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.main.SUNBEDS?lang=en [dostęp 21 lipca 2017 r.].

(7)

Wymogi informacyjne

Kolejna grupa środków to działania związane z udostęp- nianiem informacji o ryzyku. Wymienia się tutaj m.in. wymóg każdorazowego złożenia podpisu poświadczającego świado- mość zagrożeń wynikających z korzystania z solarium; zakaz reklamy i promocji usług solaryjnych oraz obowiązek umiesz- czania w miejscach udostępniania solariów informacji o ryzy- ku zdrowotnym związanym z korzystaniem z tych urządzeń.

Wymogi szkoleniowe

Kolejnym istotnym elementem związanym z kontrolą użyt- kowania jest nałożenie na osoby obsługujące solaria obowiąz- ku odbycia szkolenia, które mają na celu m.in. dostarczenie wiedzy na temat promieniowania UV i jego skutków, sposo- bu prowadzenia wywiadów z klientami i umiejętności oceny ryzyka indywidualnych przypadków. Szkolenie personelu służy poprawie bezpieczeństwa korzystania z solariów. Per- sonel jest odpowiedzialny za niedopuszczanie do korzystania ze sztucznego opalania osób niepełnoletnich i innych osób z grup ryzyka, udzielanie informacji, uzyskanie świadomych zgód od osób korzystających z solariów, a także dbałość o nie- przekraczanie ustalonych norm czasu opalania (określenie czasu naświetlania odpowiedniego do fototypu skóry) czy też egzekwowanie obowiązku stosowania gogli ochronnych.

Ponadto personel powinien być uwrażliwiony na korzystanie z solariów przez osoby, które nie oczyściły swojej skóry z ko- smetyków (makijaż, krem, perfumy, dezodorant mogą zwięk- szać wrażliwość skóry na opalanie), czy też stosowanie odpo- wiednich środków nawilżających skórę.

Z badań wynika, że szkolenie obsługi solariów ma istotny wpływ na jej późniejsze zachowania i wyrażane opinie. Osoby, które odbyły szkolenia uświadamiające ryzyko związane z ko- rzystaniem z solariów, częściej rozmawiały z klientami o zagro- żeniu zdrowotnym i same zmniejszyły częstość korzystania ze sztucznego opalania

³⁵

.

Wymogi bezpieczeństwa

W celu zmniejszenia ryzyka związanego z korzystaniem z solariów wiele państw wprowadza wymogi bezpieczeństwa dla korzystających z takich urządzeń. Najczęściej wymogi te dotyczą ochrony oczu za pomocą gogli ochronnych oraz kon- troli czasu ekspozycji – indywidualne dostosowanie czasu eks- pozycji i promieniowania UV.

Zapewnienie zgodności i egzekwowania

Wprowadzenie wymienionych regulacji w zakresie sola- riów, aby odnieść pożądany skutek, wymaga zapewnienia przestrzegania tych regulacji. W branży solaryjnej, jak wska-

35

A.T. Ng i in., A simple intervention to reinforce awareness of tan- ning bed use and skin cancer in non‐medical skin care professionals in Southern California, „International journal of dermatology” 2012, nr 51(11), s. 1307–1312.

basenów, hoteli czy innych placówek usługowych, gdzie ich użytkowanie nie podlega żadnej kontroli. W związku z tym część krajów zakazało udostępniania tych urządzeń bez nad- zoru. Przyjęcie takiej zasady znacznie poprawia skuteczność stosowania innych środków, w tym tych związanych z wy- mogami informacyjnymi i bezpieczeństwem. Przykładowo w Niemczech brak regulacji, która towarzyszyłaby wprowa- dzeniu ograniczenia wiekowego, doprowadził do tego, że oso- by niepełnoletnie korzystały z urządzeń nienadzorowanych.

Można spotkać też zakazy dotyczące określonych grup osób ze względu na ich szczególne narażenie. Są to najczę- ściej osoby o wyjątkowo wrażliwym fototypie skóry (fototyp I), a także kobiety w okresie ciąży (w przypadku kobiet ciężar- nych nie jest zalecane korzystanie z solariów

³³

).

Ponadto część krajów wprowadziła zakaz sprzedaży i/lub wynajmu urządzeń służących do sztucznego opalania oso- bom prywatnym do użytku domowego. Regulacja taka ma zapobiec omijaniu wyżej wskazanych zasad.

Restrykcje i inspekcje podmiotów świadczących usługi solaryjne

W wielu państwach oprócz ograniczeń w dostępie wpro- wadzono konkretne zasady związane ze świadczeniem usług solaryjnych. Wśród nich są obowiązki rejestracji i/lub uzyska- nia pozwolenia, regularne kontrole oraz kary za naruszenia przepisów.

Część krajów działalność polegającą na świadczeniu usług solaryjnych obejmuje obowiązkiem rejestracji. Rejestracja może być warunkowana uzyskaniem licencji, czyli spełnie- niem określonych wymogów. Obowiązek rejestracji takich podmiotów gospodarczych w istotny sposób ułatwia wła- dzom publicznym i instytucjom kontrolnym wywiązywanie się z zadań, jakie w zakresie ochrony ludności przed następ- stwami korzystania z solariów nakłada na nie prawo. Wpro- wadzenie takiego obowiązku jest konieczne również wtedy, kiedy ta działalność jest odrębnie opodatkowana.

Oprócz rejestracji w wielu państwach podejmowane są kon- trole urządzeń do opalania pod kątem m.in. spełniania przez te urządzenia określonych norm promieniowania. W państwach UE od 2009 r.

³⁴

maksymalna wartość promieniowania, jaką może emitować lampa solaryjna, wynosi 0,3 W/m², co odpo- wiada natężeniu promienienia słonecznego na równiku na wy- sokości 0 m n.p.m. przy bezchmurnym niebie o godzinie 12:00.

Środkiem bardzo często wykorzystywanym przez pań- stwa są kary za nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów i norm, nakładane na podmioty świadczące usługi solaryjne.

Są to najczęściej kary finansowe. Czasami karą może być rów- nież odebranie pozwolenia na świadczenie usług solaryjnych, stosowane przy najpoważniejszych naruszeniach.

33

Korzystanie z solariów w okresie ciąży, http://www.nhs.uk/chq/

pages/956.aspx?categoryid=54&subcategoryid=131 [dostęp 27 lipca 2017 r.].

34

Elektryczny sprzęt do użytku domowego i podobnego – Bez- pieczeństwo użytkowania – Część 2-27: Wymagania szczegółowe dotyczące urządzeń do naświetlania skóry promieniowaniem pod- czerwonym i nadfioletowym wprowadza: IEC 60335-2-27:2009; EN 60335-2-27:2013, zastępuje: PN-EN 60335-2-27:2010E; PN-EN 60335- 2-27:2010/AC:2011E; dyrektywy: 2006/95/EC; 2014/35/EU; 2014/53/

EU ICS: 13.120; 97.170, https://pzn.pkn.pl/kt/info/published/9000129212.

(8)

zują prowadzone kontrole, przypadki naruszeń nie należą do rzadkości. Dla przykładu, kontrole prowadzone w 10 pań- stwach członkowskich UE, tj. Belgii, Cyprze, Czechach, Danii, Finlandii, Niemczech, Węgrzech, Łotwie, Holandii i Polsce w ramach programu „Sunbeds” wykazały różnego rodzaju nie- prawidłowości w od 20% do 83% przypadków (w zależności od rodzaju uchybienia) kontrolowanych podmiotów świad- czących usługi solaryjne

³⁶

.

Sytuacja w Polsce

W Polsce nie prowadzi się działań, które miałyby na celu in- formowanie i edukowanie obywateli na temat negatywnych dla zdrowia skutków korzystania z solariów (nie licząc opu- blikowanego w 2013 r. przez UOKiK poradnika

³⁷

). Warto pod- kreślić, że: prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych dotyczących uświadamiania ryzyka związanego z nadmiernym narażeniem na promieniowanie ultrafioletowe zostało zapisa- ne w „Narodowym programie zdrowia na lata 2016–2020”

³⁸

. Można się więc spodziewać, że działania te w końcu będą podjęte.

W Polsce prowadzenie działalności w zakresie udostępnia- nia solariów podlega jedynie przepisom ustawy o swobodzie działalności gospodarczej

³⁹

. Podjęcie jej nie wymaga uzyska- nia zezwolenia. W Polskiej Klasyfikacji Działalności działalność usługowa solariów nie są jest wyodrębniona i znajduje się (co może budzić zdziwienie w kontekście dostępnej wiedzy naukowej) w sekcji „Pozostała działalność usługowa”, jako

„Działalność usługowa związana z poprawą kondycji fizycz- nej” w dziale „Pozostała indywidualna działalność usługowa”

⁴⁰

. W związku z tym nie jest możliwe określenie dokładnej liczby takich podmiotów.

Nie sposób określić dokładnie liczby osób, które z solariów korzystają. Prowadzone badania potwierdzają jednak, że ko- rzystanie z solariów w Polsce jest zjawiskiem popularnym. Wy- niki wspomnianego wcześniej badania przeprowadzonego na temat wiedzy o promieniowaniu UV oraz zachowań podczas korzystania z solarium wskazały, że z takich urządzeń korzy- stało 36% badanych osób, a 26% korzystało z nich w przeszło- ści, ale z określonych powodów zrezygnowało z tego typu opalania. Osoby nigdy nie korzystające z tego typu usług stanowiły 38%. Co istotne, gogli ochronnych używało jedynie 18% badanych, a 94% badanych opalających się w solarium nigdy nie sprawdzało, czy łóżko opalające ma oznakowanie CE

⁴¹

(oznaczenie stwierdzające, że urządzenia spełnia unijne wymogi dotyczące bezpieczeństwa użytkowania, ochrony zdrowia i ochrony środowiska).

36

Joint action on sunbeds 2008–2009. Report, DG Sanco, Consumer Affirs 2009, oraz http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-10-37_

en.htm?locale=en [dostęp 28 lipca 2017 r.].

37

Jak rozsądnie korzystać z solarium. Poradnik dla konsumentów, UOKiK, Warszawa 2013.

38

Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 sierpnia 2016 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020 (Dz U. poz. 1942).

39

Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2016, poz. 1829, ze zm.).

40

Polska Klasyfikacja Działalności, http://www.klasyfikacje.gofin.

pl/pkd/5,2,1639,pozostala-indywidualna-dzialalnosc-uslugowa.ht- ml#D96 [dostęp 21 lipca 2017 r.].

41

K. Torzewska i in., Opalanie się w solarium, op. cit.

Przy korzystaniu z solariów istotny jest stan techniczny tych urządzeń. Obowiązującym obecnie aktem prawnym mającym zastosowanie do solariów jest rozporządzenie Mini- stra Rozwoju dotyczące wymagań dla sprzętu elektrycznego, które określa wymagania techniczne, jakie powinny spełniać solaria

⁴²

. Rzeczywisty stan tych urządzeń pozostawia jednak wiele do życzenia. W 2010 r. Inspekcja Handlowa przepro- wadziła kontrole urządzeń opalających, w trakcie której do- konywano pomiarów promieniowania UV wytwarzanego przez solaria używane w placówkach usługowych na terenie całego kraju. Były to pierwsze na taką skalę działania w Pol- sce. Kontrole ujawniły przekroczenia normy dopuszczalnego promieniowania UV w 83% zbadanych urządzeń

⁴³

. Kontrola przeprowadzona w 2011 r. wykazała, że 78% urządzeń nie spełniało normy. Kolejna kontrola, z 2013 r., wykazała, że 35%

nie spełniało normy promieniowania, co stanowiło istotną po- prawę. Przy okazji stwierdzono, że w 38% skontrolowanych urządzeń nie było oznakowania ostrzeżeniem „Promieniowa- nie UV może powodować uszkodzenia oczu i skóry, takie jak starzenie się skóry i w konsekwencji rak skóry. Czytaj uważ- nie instrukcje. Noś gogle ochronne. Niektóre leki i kosmetyki mogą zwiększać wrażliwość na opalanie”. Co istotne, w zdecy- dowanej większości przypadków zapewniony był dostęp do gogli ochronnych

⁴⁴

. Brak jest ogólnodostępnych informacji na temat wyników kontroli prowadzonych po 2013 r. W związku z tym nie sposób stwierdzić, jaki jest obecny stan techniczny urządzeń do opalania.

Dla zmniejszenia ryzyka związanego z korzystaniem z so- lariów nie bez znaczenia jest odpowiednie przygotowanie osób obsługujących te urządzenia. Jak wynika z badań prze- prowadzonych w Polsce w 2002 r., odpowiednią wiedzę na te- mat promieniowania miało 41,8% pracowników podmiotów udostępniających solaria. W zaledwie 20% z tych podmiotów przeprowadzano wywiad z klientem

⁴⁵

. Brakuje informacji na temat obecnego stanu przygotowania i kompetencji osób ob- sługujących solaria.

Podsumowanie

Należy stwierdzić, że istnieją mocne dowody naukowe wskazujące, że wystawianie się na działanie promieni UV po- przez korzystanie z solariów wiąże się z wieloma negatywnymi skutkami zdrowotnymi, m.in. powoduje istotne zwiększenie ryzyka zachorowania na nowotwory, zwłaszcza gdy korzysta- nie z takich urządzeń nastąpi w młodym wieku.

Brakuje aktualnych i kompleksowych informacji na temat solariów w Polsce, w tym liczby podmiotów świadczących tego typu usługi, liczby takich urządzeń i ich stanu technicz- nego, a także liczby użytkowników. Zarazem prowadzone ba- dania wskazują, że korzystanie z solariów w Polsce cieszy się

42

Rozporządzenie Ministra Rozwoju z 2 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań dla sprzętu elektrycznego (Dz.U. poz. 806).

43

Raport z kontroli urządzeń opalających (solariów), UOKiK, War- szawa 2010.

44

Jak rozsądnie korzystać z solarium. Poradnik dla konsumentów, op. cit.

45

J.C. Szepietowski i in., Tanning salons in southwest Poland:

a survey of safety standards and professional knowledge of the staff,

„Photodermatology, photoimmunology & photomedicine” 2002,

nr 18(4), s. 179–182.

(9)

Zespół redakcyjny:

Dobromir Dziewulak (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 20 69, e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Piotr Russel, Piotr Chybalski

Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00-441 Warszawa popularnością, ale w wielu przypadkach urządzenia solaryjne

nie spełniają norm, nie zawsze są użytkowane zgodnie z prze- widzianymi procedurami, a znaczna część personelu nie ma odpowiednich kwalifikacji.

W Polsce nie prowadzi się kompleksowych działań, które miałyby na celu informowanie i edukowanie obywateli na temat negatywnych dla zdrowia skutków korzystania z sola- riów. Brakuje również szczególnej regulacji dotyczącej zasad prowadzenia działalności w zakresie udostępniania solarium, w tym obowiązku rejestracji. W efekcie nie jest możliwe okre- ślenie dokładnej liczby takich podmiotów, a co za tym idzie nie sposób jest zapewnić kontrolę bezpieczeństwa. W polskim prawie nie ma przepisów, które miałyby na celu ochronę oby- wateli przed negatywnymi skutkami korzystania z solariów.

Nie ma również przepisów, które określałyby kwalifikacje, ja- kie powinien mieć personel obsługujący solaria.

Brak polskich regulacji w zakresie korzystania z solariów, rozpoznanie alarmującej sytuacji epidemiologicznej oraz stosunkowo niskiego poziomu świadomości społecznej na temat szkodliwości takiego opalania stanowią podstawy dla objęcia tego obszaru właściwym unormowaniem. Objęcie korzystania z solariów nadzorem władz publicznych jest tym bardziej wskazane, im bardziej zakorzenione jest społeczne wyobrażenie łączące opaleniznę m.in. z atrakcyjnością, aktyw- nością fizyczną i zdrowiem. Warto zaznaczyć, że w ostatnim czasie z inicjatywą w tym zakresie wystąpił Prezydent RP, który w maju 2017 r. przedstawił projekt ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami korzystania z solariów

⁴⁶

.

46

Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej pro- jekt ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami korzystania z so- larium, op. cit.

Na podstawie doświadczeń wielu krajów i analiz nauko- wych należy stwierdzić, że działania władz publicznych obej- mujące regulacje tego obszaru i objęcia go skutecznym nad- zorem są nie tylko uzasadnione, ale wręcz wskazane.

Analizy podejmowanych przez poszczególne państwa działań służących ochronie obywateli przed negatywnymi skutkami korzystania z solariów wskazują na zasadność stoso- wania następujących środków:

• ograniczenie dostępu do solariów osobom poniżej 18 lat,

• zakaz udostępniania solariów bez nadzoru,

• wprowadzenie rejestru podmiotów świadczących usłu- gi solaryjne,

• wprowadzenie nakazu informowania o ryzyku związa- nym z korzystaniem z solariów,

• wprowadzenia zakazu promocji i reklamy solariów,

• wprowadzenie rozwiązań, które służyłyby poprawie kompetencji personelu prowadzącego solaria, w posta- ci np. obowiązkowych szkoleń,

• wprowadzenie wymogów bezpieczeństwa, w tym obo- wiązku kontroli stosowania przez użytkowników gogli ochronnych oraz kontroli czasu naświetlania,

• przeprowadzenie skoordynowanych działań informa- cyjnych i edukacyjnych na wielu szczeblach, uświada- miających szkodliwość nadmiernego opalania, w tym opalania w solariach, wykorzystujących różne środki i skierowanych do konkretnych grup.