Wydział Prawa Uniwersytetu Krakowskiego i jego profesorowie w latach 1364-1780

(1)

VII

Wacław Uruszczak

WYDZIAŁ PRAWA UNIWERSYTETU KRAKOWSKIEGO I JEGO PROFESOROWIE

W LATACH 1364–1780

Przystoi ze wszech miar Rzeczypospolitej, aby dla utrwalenia na wieki swojego za- szczytnego stanowiska, miała męże biegłe w prawie, ozdobą cnót przybrane, znajo- mością nauk świetne, do rady dojrzałe i znamienite¹.

Jednym z wielu wiekopomnych dzieł króla Kazimierza Wielkiego, ostatniego przedstawiciela dynastii piastowskiej na tronie Królestwa Polskiego, było założenie w Kra- kowie w 1364 r. studium generale, czyli uniwersytetu. Dzieło to stanowiło owoc dalekosiężnych planów wielkiego króla, który w rozwoju poziomu edukacji mło- dzieży widział doniosły czynnik wzmocnienia struktur państwa. Od zarania swoich rządów monarcha ten dążył do zagwarantowania poddanym należytego poziomu bezpieczeństwa i skutecznego wymiaru sprawiedliwości. Cel ten realizowano m.in.

przez reformy prawa, czego konkretnym przejawem były statuty wiślicki i piotr- kowski reformujące starodawne prawo zwyczajowe. W 1356 r. król utworzył także dla miast specjalny sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim, rozpo- znający odwołania od miejskich sądów niższych instancji oraz wydający pouczenia prawne. Trzecim wielkim dziełem króla Kazimierza było ufundowanie w Krakowie uniwersytetu o wyraźnie prawniczej orientacji. Wydany przez niego 12 maja 1364 r.

dyplom fundacyjny przewidywał utworzenie uniwersytetu in quacumque facultate et specialiter tam iuris canonici quam civilis [„w każdym wydziale, a specjalnie tak prawa kanonicznego, jak cywilnego”]. Zamiar utworzenia uniwersytetu kształcącego przede wszystkim prawników potwierdzały także dalsze postanowienia wspomnianego aktu fundacyjnego. Na Uniwersytecie Krakowskim miało powstać pięć katedr prawa rzymskiego, zwanego w dokumencie prawem cywilnym, oraz trzy katedry prawa kanonicznego. Model ten odpowiadał organizacji uniwersytetu prawniczego w Bolonii, najstarszego uniwersytetu na świecie powstałego w pierwszej połowie XII w. W ramach pięciu katedr wykładano prawo rzymskie, a ściślej Corpus Iuris Ci- vilis. Z kolei trzech profesorów prowadziło wykłady prawa kanonicznego zawartego

1 Miasta Krakowa dyplom poręczający swobody Uniwersytetu Krakowskiego z 12 maja 1364 r.

[w:] „Rocznik Krakowski”, red. S. Krzyżanowski, t. IV, Kraków 1900, s. 94.

(2)

VIII

w zbiorach tworzących Corpus Iuris Canonici. Profesorom prawa dyplom fundacyjny króla Kazimierza przyznawał hojne wynagrodzenie ze skarbu królewskiego. Profeso- rowie zwyczajni mieli otrzymać po 40 grzywien; zaś nadzwyczajni po 20 grzywien.

Zawarte w dyplomie przyrzeczenie królewskie zapłaty wynagrodzenia dla ośmiu profesorów prawa, a tylko dwóch medycyny i jednego sztuk wyzwolonych, wyraźnie dowodzi znaczenia, jakie dla monarchy polskiego miały studia prawa w Krakowie.

Większa liczba katedr prawa rzymskiego niż prawa kanonicznego wskazywała tak- że na dużą wagę studiów z dziedziny prawoznawstwa o wyraźnie świeckim obliczu.

Uczelnia krakowska miała kształcić prawników na potrzeby nie tylko Kościoła, ale przede wszystkim państwa. Do tego celu w szczególności przeznaczeni byliby adepci studiów prawa rzymskiego. Królewski akt fundacyjny przewidywał także poddanie uczelni nadzorowi kanclerza królewskiego, któremu przyznano władzę zatwierdza- nia składanych przez scholarów egzaminów.

Średniowieczne uczelnie były instytucjami Kościoła katolickiego. Ich utworzenie wymagało decyzji Stolicy Apostolskiej. W przypadku Krakowa zgodę na powstanie studium generale wydał papież Urban V, rezydujący w Awinionie. W bulli erekcyj- nej, datowanej na 1 września 1364 r., w sposób kanoniczny ustanowił w Krakowie studium generale, ale z zastrzeżeniami. W szczególności zgodził się na utworzenie w Krakowie uniwersytetu bez wydziału teologii, a nadto prawo do nadawania stopni naukowych uprawniających do nauczania przyznał biskupowi krakowskiemu albo w razie wakatu na stolicy biskupiej – wikariuszowi generalnemu lub ofi cjałowi².

Pierwsze lata działalności krakowskiej uczelni były trudne. Według Adama Vetu- laniego do organizowania uczelni przystąpiono dopiero w 1367 r. po śmierci biskupa krakowskiego Jana Bodzanty (zm. 1366), kiedy nowym ordynariuszem został bliski współpracownik króla przy projektowaniu uniwersytetu – kanclerz łęczycki Florian Mokrski³. Zdecydowano wówczas o przerzuceniu kosztów utrzymania nowego studium, w tym kadry nauczającej, na Kościół, który w największym zakresie skorzy- stałby na powstaniu tej uczelni. Zdaniem Janusza Sondla krakowska uczelnia wyższa rozpoczęła działalność bez zwłoki, ale początkowo tylko jako wydział sztuk wyzwolonych. W najstarszych księgach Uniwersytetu Praskiego fi gurują zapiski o bakała- rzach artium, którzy uzyskali promocję w Krakowie w latach 1368–1373⁴. Dowodem funkcjonowania Uniwersytetu Krakowskiego za życia jego fundatora jest także regest królewskiego statutu z 1369 r. w sprawie sprawowania przez rektora wymiaru spra- wiedliwości nad studentami w Krakowie⁵. Po śmierci króla Kazimierza (zm. 5 listopa- da 1370 r.) uniwersytet przestał funkcjonować. W szkole katedralnej na Wawelu na- uczano tylko sztuk wyzwolonych, głównie w zakresie trivium, podobnie jak w szkole

2 K. Stopka, A.K. Banach, J. Dybiec, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, s. 13.

3 A. Vetulani, Początki najstarszych wszechnic środkowoeuropejskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, s. 193.

4 J. Sondel, Prawo rzymskie w planach uniwersyteckich Kazimierza Wielkiego [w:] idem, Ze studiów nad prawem rzymskim w Polsce Piastowskiej, Warszawa–Kraków 1978, s. 90–91.

5 J. Dąbrowski, Czasy Kazimierza Wielkiego [w:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–

1764, red. K. Lepszy, t. I, Kraków 1964, s. 20, 36.

(3)

IX

parafi alnej przy kościele Najświętszej Marii Panny. W szkołach tych nie wykładano prawa na poziomie uniwersyteckim⁶. Za całkowicie niepoświadczoną hipotezę na- leży uznać twierdzenie, że w tym czasie profesorem prawa rzymskiego w Krakowie był bliżej nieznany Rajmund Partenopejczyk, któremu przypisano autorstwo Summa legum brevis, levis et utilis, zachowanej w kilku rękopisach z XIV w. Podobnie wypada ocenić przypuszczenia Jana Fijałka, przedstawione w pracy pt. Początki i znaczenie Uniwersytetu Krakowskiego (1899)⁷, o otwarciu wyższych studiów prawa kanonicznego i rzymskiego w Krakowie już na jesieni 1364 r. Badacz ten wskazał nawet trzech wykładających w grodzie podwawelskim profesorów prawa kanonicznego: Wilhelma z Horburga, Jana Grota młodszego oraz Macieja Rogalę z Kwaszenina. Brak jednak wiarygodnych źródeł pozwalających na uznanie tej hipotezy. Polacy, zainteresowani uzyskaniem stopni naukowych w dziedzinie prawa czy teologii, udawali się na dalsze studia za granicę, w szczególności – jak dawniej – do ośrodków włoskich lub do Pragi. W mieście tym, które było ówcześnie stolicą Cesarstwa Niemieckiego, działał uniwersytet założony w 1348 r. przez cesarza Karola IV.

Po śmierci króla Ludwika Węgierskiego (zm. 1382) królową Polski została jego młodsza córka – Jadwiga. Na mocy układu w Krewie w 1385 r. jej mężem, a zarazem królem Polski został Jagiełło, wielki książę Litwy i Rusi, który na chrzcie świętym przyjął imię Władysława. Zapoczątkowana została historyczna droga budowania jed- ności politycznej i kulturowej narodów Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Li- tewskiego. Unia polsko-litewska stanowiła wielkie wyzwanie zwłaszcza dla polskiego Kościoła. W końcu XIV w. Litwa była ostatnim w Europie krajem pogańskim, który dzięki związkowi z Polską miał szansę stać się chrześcijańskim i katolickim. Nawró- cenie Litwinów na chrześcijaństwo było w tym czasie także celem działań zakonu krzyżackiego. W odróżnieniu od Krzyżaków Polska podjęła się tego dzieła nie oby- czajem wojennym (more bellico), lecz w sposób pokojowy. Szeroko zakrojona akcja misyjna wymagała zastępów wykształconego duchowieństwa.

Pierwsza próba wznowienia działalności uczelni nastąpiła w 1390 r. z inicjatywy biskupa krakowskiego Jana Radlicy. Nauczania podjęli się sprowadzeni z Pragi mi- strzowie artium Bartłomiej z Jasła i Stanisław ze Skarbimierza oraz doktor dekretów Mikołaj z Gorzkowa, a także bakałarz dekretów Mikołaj Wigandi z Krakowa, którzy wykładali prawo kanoniczne. Działalność ta wygasła około 1393 r.⁸ Na szczęście na krótko. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XIV w. z inicjatywy biskupa krakowskiego Piotra Wysza, byłego rektora uniwersytetu w Padwie, podjęte zostało, przy czynnym udziale królowej Jadwigi i króla Władysława Jagiełły, dzieło odnowienia uczelni. Dzięki staraniom pary królewskiej papież Bonifacy IX bullą z 11 stycznia

6 K. Ożóg, Kultura umysłowa w Krakowie w XIV wieku. Środowisko duchowieństwa świeckiego, Wrocław 1987, s. 29–49.

7 J. Fijałek, O początkach i znaczeniu Uniwersytetu Krakowskiego w XIV/XV wieku [w:] Księga Pamiątkowa Uniwersytetu Lwowskiego, Lwów 1900.

8 M. Kowalczyk, Odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego w świetle mów Bartłomieja z Jasła, „Mało- polskie Studia Historyczne” 6, 1964, z. 3/4, s. 23–42.

(4)

X

1397 r., uznając istnienie w Krakowie studium generale od czasów Kazimierzowskiej fundacji, erygował w ramach jego struktury Wydział Teologii. Z kolei już po śmier- ci królowej Jadwigi król Władysław Jagiełło wydał 26 lipca 1400 r. nowy przywilej fundacyjny, przewidujący prowadzenie studiów na wszystkich dozwolonych fakul- tetach, czyli sztuk wyzwolonych, medycyny, prawa i teologii. Tym samym na uczelni krakowskiej na nowo powstał Wydział Prawa⁹. Tworzyły go tylko trzy katedry prawa kanonicznego: Dekretu Gracjana, Praw Dawnych (Iura Antiqua), czyli Dekretałów Grzegorza IX, oraz tzw. Prawa Nowego (Ius Novum). Pierwszym dziekanem wydzia- łu został doktor uniwersytetu w Pradze Mikołaj z Gorzkowa, późniejszy biskup wi- leński, zasłużony w dziele odnowienia krakowskiego studium generale. Wykładowcy Dekretu i Dekretałów mieli stanowisko profesorów ordynariuszy, czyli zwyczajnych, w odróżnieniu od trzeciego profesora – nadzwyczajnego (extraordinarius), który wy- kładał tzw. Iura Nova (Prawa Nowe, czyli mniej obszerne późniejsze urzędowe zbio- ry prawa kanonicznego wchodzące w skład tzw. Corpus Iuris Canonici, to jest Liber Sextus z 1298 r. i Clementinae – Klementyny z 1317 r.).

Wykłady były prowadzone tzw. metodą scholastyczną, stosowaną we wszystkich ośrodkach uniwersyteckich Europy w wiekach średnich. Według Wojciecha Marii Bartla, znawcy dziejów krakowskiego Wydziału Prawa, typowy wykład prawniczy przedstawiał się następująco:

Profesor rozpoczynał od pewnego wprowadzenia, w którym pokrótce przedstawiał problem za- warty w analizowanym przez siebie fragmencie ius civile (praemitto). Równocześnie dokonywał logicznego podziału wykładanej kwestii prawnej, zwracając uwagę na to zagadnienie, które nale- żało omówić (scindo). Następnie podsumowywał całokształt swoich wywodów (summo). Z kolei przystępował do egzemplifi kacji. Przedstawiał faktyczne założenia występujących zasad prawnych bądź to na przykładzie samego tekstu, bądź też starał się zilustrować swe wywody jakimś fi kcyjnym przypadkiem prawnym (casumque fi guro). Potem odczytywał słuchaczom analizowa- ny fragment, przeprowadzając krytykę tekstu (perlego). Trzy ostatnie stadia wykładu określano mianem causas, connoto, obiicio. Do causas polegało na wyszukaniu uzasadnienia ustalonych w toku egzegezy zasad prawnych. Wchodziły tu w grę także cztery Arystotelesowskie przyczy- ny (causa effi ciens, materialis, formalis, fi nalis). Connoto dawało wykładowcy szczególnie duże możliwości wykazania się rozległą wiedzą jurydyczną. Mógł on bowiem wyszukiwać inne zasady prawne, podobne do reguł już ustalonych w toku interpretacji (cognata et similia). Wolno mu było czynić ekskursy w inne dziedziny prawa. Mógł też dążyć do formowania zasad ogólnych, zwanych przez glosatorów brocardica, a później regulae, loci communes lub axiomata. Wykład kończyła polemika profesora z wyszukiwanymi przez niego ewentualnymi zarzutami lub zacho- dzącymi sprzecznościami, jakie mogły się wyłonić na tle analizy rozpatrywanego tekstu¹⁰.

Tego rodzaju wykład – powtórzmy za W.M. Bartlem –

[…] umożliwiał profesorowi przekazanie scholarom dużego zasobu wiedzy, nadto wdrażał słu- chaczy w zawiłości dialektycznego sposobu dowodzenia swoich racji i zbijania argumentów

9 Z. Kozłowska-Budkowa, Odnowienie jagiellońskie Uniwersytetu Krakowskiego (1390–1414) [w:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego..., s. 38–87.

10 W.M. Bartel, Dzieje Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego przed reformą kołłątajowską,

„Krakowskie Studia Prawnicze” 1970, t. 3, s. 168–169.

(5)

XI

przeciwnika. Umiejętności te były niezbędne każdemu prawnikowi nie tylko na uniwersyteckiej katedrze, lecz także – a może przede wszystkim – w praktyce sądowej¹¹.

Wiek XV w życiu wydziału to „wiek złoty”. Profesorami prawa w Krakowie byli m.in. wielcy twórcy „polskiej szkoły prawa narodów” Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic z Brudzenia, a nadto inni, nie mniej sławni w tamtych czasach:

Jan Elgot, Mikołaj Wigandi, Tomasz Strzępi ński. Ich biografi e dowodzą, że swoją działalność jako profesorowie prawa łączyli ze służbą dla państwa i Kościoła, do- chodząc nierzadko do najwyższych godności¹². Dla wielu kariera profesorska na Wydziale Prawa była wstępem do dalszego awansu, za który uważano profesurę na Wydziale Teologii. Bywało też odwrotnie. Profesorami najpierw prawa, a następ- nie teologii byli Tomasz Strzępiński i Jan z Dąbrówki. Ten ostatni wsławił się jako komentator Kroniki Polskiej Mistrza Wincentego. Dzięki jego legatowi bib lioteka wydziału wzbogaciła się o bezcenne rękopisy dzieł prawniczych, w tym w szcze- gólności prace „księcia jurystów” Bartolusa de Saxoferrato, najznakomitszego przedstawiciela włoskiej średniowiecznej romanistyki. Z Wydziału Teologicznego na Wydział Prawa przeszedł Benedykt Hesse, pełniący parokrotnie urząd rektora. Godnymi utrwalenia w pamięci pokoleń krakowskich absolwentów prawa są Dziersław z Borzymowa (zm. 1452) i Jakub Parkoszowic z Żurawicy (zm. 1452), którzy poza działalnością profesorską byli dziekanami wydziału i rektorami uczelni. W służbie dyplomatycznej Kazimierza Jagiellończyka pozostawał Jakub z Szad- ka (zm. 1487), profesor prawa w Krakowie, obrońca praw Polski do Pomorza w konfl ikcie z zakonem krzyżackim.

Z nadejściem czasów nowożytnych krakowska Alma Mater i sam Wydział Prawa znalazły się w obliczu nowych wyzwań. Dotychczasowe metody wykładania prawa, które polegały na przekazywaniu treści poszczególnych zbiorów z Corpus Iuris Ca- nonici, okazywały się niewystarczające. W Krakowie w dziedzinie nauk prawnych zwiastunem nowych humanistycznych i renesansowych tendencji było rozwinięcie dydaktyki oraz badań z zakresu prawa rzymskiego. Ważnym krokiem ku ich roz- winięciu stało się utworzenie w 1491 r. czwartej katedry prawniczej – Katedry Re- guł Prawa, dla której podstaw materialnych dostarczyła fundacja wspomnianego profesora Jakuba z Szadka. Wykład Reguł prowadzony był dla studentów począt- kujących przez seniora Bursy Prawników. Polegał na objaśnianiu podstaw wiedzy prawniczej na podstawie spisu Regulae Iuris fi gurującego w Liber Sextus papieża Bo- nifacego VIII. Wykład wymagał sięgania w znacznym zakresie do instytucji prawa rzymskiego. Pierwszymi wykładowcami tej dyscypliny w Krakowie byli znakomici cudzoziemcy: Garsias Quadros z Sewilli, Ludwik d’Alifi o, Piotr Roizjusz (Pedro Ruiz de Moros). W 1533 r. powstała pierwsza Katedra Prawa Rzymskiego, dzięki fundacji biskupa krakowskiego Piotra Tomickiego, podkanclerzego koronnego. Stały wykład

11 Ibidem.

12 K. Ożóg, Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434), Kraków 2004, s. 139–308.

(6)

XII

z prawa rzymskiego w Krakowie obejmował zasadniczo tylko Instytucje Justyniana.

Miał więc znaczenie rudymentarne. Pierwszym profesorem z tego zakresu był Włoch Hieronim Bucia. Uderza mieszczańskie pochodzenie większości kadry profesorskiej.

W łonie korporacji uniwersyteckiej nie szlacheckie pochodzenie, ale potwierdzona osiągniętym stopniem naukowym wiedza stanowiła podstawowe kryterium kariery uniwersyteckiej. Przejawem wielkiego uznania dla uniwersytetu był królewski przywilej z 1535 r., nadający szlachectwo wszystkim krakowskim profesorom wykładają- cym na uniwersytecie co najmniej 20 lat. W 1580 r. przebudowano strukturę wydzia- łu, uchwalając jego nowe statuty. Wprowadzono podział na siedem katedr: 1) Reguł Prawa; 2) Instytucji Prawa Rzymskiego; 3) Instytucji Prawa Kanonicznego; 4) Świę- tych Kanonów, tj. Dekretu Gracjana; 5) Procesu Kanonicznego; 6) Iura Antiqua (Praw Dawnych), czyli Dekretałów Grzegorza IX, oraz 7) Casuum Conscientiae, czyli „Spraw Sumienia”. W tym ostatnim wypadku wykładowca objaśniał zasady stosowane przy sakramencie spowiedzi. Przedstawiona struktura Wydziału Prawa zasadniczo prze- trwała aż do reformy przeprowadzonej przez Hugona Kołłątaja w 1780 r.

Typowa kariera profesora prawa w okresie staropolskim rozpoczynała się od ukończenia studiów na Wydziale Sztuk Wyzwolonych (Artium) i rozpoczęcia pracy dydaktycznej w ramach Kolegium Mniejszego (Collegium Minus) krakowskiej uczel- ni. Zazwyczaj po kilku latach tego rodzaju służby przyszły profesor prawa podejmo- wał studia prawa za granicą albo w samym Krakowie. W średniowieczu uzyskanie stopnia bakałarza, licencjata już to doktora prawa kanonicznego, już to doktora oboj- ga praw (iuris utriusque) uprawniało go do starań o przyjęcie do Kolegium Prawni- czego (Collegium Iuridicum). Przyjęcie to poprzedzone było odbyciem tzw. respon- sji (responsio pro loco), czyli obrony dzieła prawniczego ogłoszonego przez danego kandydata, w epoce nowożytnej z reguły w formie drukowanej. W okresie nowożyt- nym do responsji dopuszczano nawet kandydatów przed wyjazdem za granicę w celu uzyskania tytułu doktora prawa. Wtedy też licencjat i doktorat prawa nie stanowił koniecznego wymogu inkorporacji do Kolegium Prawniczego, choć niejednokrotnie jej warunkiem było rychłe zdobycie stopnia doktorskiego. Do Kolegium Prawnicze- go nie należał senior Bursy Prawników, wykładający reguły prawa (Regulae Iuris).

Niektórzy absolwenci studiów fi lozofi cznych i prawniczych oraz młodsi profesorowie obejmowali na pewien czas stanowiska wykładowców w szkołach związanych z Uniwersytetem Krakowskim, w szczególności w Akademii Lubrańskiego w Pozna- niu, powstałej w początkach XVI w. Dla wielu był to okres oczekiwania na katedrę uniwersytecką, ponieważ objęcie jednej z katedr prawa obsadzanych przez członków Kolegium Prawniczego było możliwe dopiero wtedy, kiedy nastąpił wakat.

Profesorowie prawa, jako duchowni, tworzyli kanoniczną wspólnotę zwaną Col- legium Iuridicum, bytującą we wspólnym domu noszącym tę samą nazwę. Mieścił się on przy ul. Grodzkiej w Krakowie w pobliżu kościoła pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, który był ofi cjalną świątynią kolegium i Wydziału Prawa. Odbywały się w niej wszystkie uroczystości wydziałowe, w tym także w dniu 19 maja każdego roku święto patrona prawników – św. Iwo z Bretanii. Przełożony Collegium Iuridicum,

(7)

XIII

zwany prepozytem, oraz jego zastępcy, nazywani radcami, byli wybierani spośród profesorów prawa na okres jednego roku. Regułą były częste reelekcje. Na uniwersytecie profesorowie prawa pełnili też często funkcje rektorów. Działalność profeso- rów prawa nie ograniczała się tylko do uczelni. Wielu z nich pełniło różne funkcje w strukturach Kościoła, a także – choć rzadziej – państwa.

Pożar Collegium Iuridicum w 1719 r., podczas którego doszło do całkowitego zniszczenia archiwum, uniemożliwia bliższe poznanie wszystkich profesorów czynnych na wydziale w XVII w., a zwłaszcza dokładniejsze zanalizowanie ich spuścizny pisarskiej. Wiadomo jednak, że wśród nich znajdowali się wybitni prawnicy o za- interesowaniach naukowych wykraczających ponad przeciętny poziom wykładanej wiedzy prawniczej. Do grona tego należeli: Jakub Janidło z Bodzentyna i Mikołaj Zalaszowski. Pierwszy z nich był autorem poczytnej pracy o procesie sądowym kano- nicznym w Polsce, która doczekała się trzech wydań w ciągu XVII w. Drugi z wymie- nionych – Mikołaj Zalaszowski, kanonik poznański, zasłynął jako autor niezwykle erudycyjnego dzieła prawniczego pt. Ius Regni Poloniae (Poznań 1699, 2. wyd. 1702).

Zawarł w nim opis instytucji polskiego prawa ziemskiego w zestawieniu z prawem niemieckim, litewskim i rzymskim. Tym samym stał się on prekursorem nowoczes- nej prawniczej komparatystyki w Polsce.

W drugiej połowie XVII w. w europejskiej myśli prawniczej rozwinął się kieru- nek określany jako doktryna prawa natury. Jego zwolennicy głosili hasła odrzucenia dawnych praw i stworzenia całkowicie nowego prawa zbudowanego na zasadach dyktowanych przez stałą i niezmienną naturę człowieka. Prawami naturalnymi były w szczególności: prawo do życia, wolności, własności, a także sprawiedliwego sądu. W Krakowie wykłady z prawa natury weszły do programu studiów na stałe po przekształceniu w 1749 r. jednej z katedr prawa kanonicznego w katedrę Iuris Naturae et Gentium (Prawa Natury i Narodów). Kilkanaście lat później, w 1761 r., profesorowi zajmującemu Katedrę Reguł Prawa polecono wykładanie Ius Regni, czyli prawa polskiego.

Pod koniec lat siedemdziesiątych XVIII stulecia Uniwersytet Krakowski, w tym także Wydział Prawa, został objęty reformą prowadzoną na polecenie Komisji Edu- kacji Narodowej przez Hugona Kołłątaja. W następstwie dokonanych zmian uczelnia krakowska zmieniła swój prawny status, stając się, począwszy od 29 września 1780 r., uczelnią państwową działającą pod nazwą Szkoły Głównej Koronnej. Był to początek nowego okresu w dziejach uczelni i samego Wydziału Prawa.

W celu uczczenia jubileuszu 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, który jest jednocześnie jubileuszem jego Wydziału Prawa i Administracji, przygotowana zo- stała niniejsza dwutomowa publikacja, będąca katalogiem wykładowców i profeso- rów wykładających na Wydziale Prawa krakowskiej uczelni od jego historycznych początków aż po rok 2014. Tom pierwszy obejmuje nazwiska profesorów czynnych w okresie 1364–1780, a więc od pierwszych lat istnienia wydziału aż do roku jego reformy i przekształcenia uczelni w instytucję państwową. W tomie tym zgroma- dzono łącznie 193 biogramy profesorów prawa w układzie alfabetycznym według

(8)

XIV

imion, nazwisk lub przydomków. Z lat 1364–1500 ujęto wszystkie osoby, które uzy- skały licencjat lub doktorat prawa kanonicznego albo rzymskiego, rzadziej obojga praw, za granicą lub w Krakowie, a następnie prowadziły tutaj wykłady z dyscy- plin prawniczych. Z okresu nowożytnego uwzględniono tych, którzy prowadzili wykłady na Wydziale Prawa z tytułu zajmowanych w nim katedr i przynależno- ści do Kolegium Prawniczego, a nadto pełnili funkcję starszego Bursy Prawników, z czym łączył się, jak to już wzmiankowano, obowiązek wykładania Reguł Prawa¹³. Ponadto umieszczono osoby, które prowadziły wykłady z prawa rzymskiego jeszcze przed powołaniem odpowiedniej katedry (Piotr Roizjusz i Piotr Illicino), a także wykładowców, którzy – czy to z racji powolnego toku kariery (Jan Rypiński), czy też przedwczesnej śmierci (Antoni de Camelin) – zdążyli jedynie objąć seniorat Bursy Jurystów, a nie weszli w skład Kolegium Prawniczego. Pominięto natomiast postacie zaliczone w piśmiennictwie do kadry nauczającej Wydziału Prawa jedynie na podstawie przesłanek pośrednich, a w trakcie kwerendy nie udało się odnaleźć przeko- nujących wskazówek na potwierdzenie ich profesorskiego statusu. Dotyczy to m.in.

Jana Silviusa (zm. 1537), którego rzekome wykłady z prawa w Krakowie nie znalazły jak dotąd potwierdzenia w źródłach¹⁴, a także Jana Grymeckiego (zm. 1711), dla którego potwierdzeniem członkostwa w Kolegium Prawniczym miałoby być objęcie posady dyrektora Kolegium Lubrańskiego i kanonii „doktorskiej” w kapitule katedralnej poznańskiej¹⁵.

W biogramach zawarto podstawowe informacje dotyczące dat życia, pochodze- nia, wykształcenia, kariery naukowej i uniwersyteckiej, a także kościelnej i pań- stwowej. Odnotowano dorobek pisarski danej postaci, w tym przede wszystkim osiągnięcia naukowe. W okresie staropolskim krakowscy profesorowie prawa byli w zdecydowanej większości duchownymi katolickimi, a sama uczelnia stanowiła in- stytucję kościelną. Wynagrodzenie wykładowców uniwersyteckich opierało się na systemie benefi cjów, przydzielanych zazwyczaj wraz z konkretną uniwersytecką ka- tedrą. W biogramach fi gurują więc także obszerniejsze dane na ten temat. Autorzy poszczególnych biogramów oparli je na dostępnych opracowaniach, a także na włas- nej kwerendzie źródłowej. W zakończeniu każdego z biogramów została podana in- formacja tego dotycząca. Używane skróty zostały rozwiązane w obszernym wykazie skrótów, który zastępuje osobną bibliografi ę¹⁶. Każdy z biogramów został dodatkowo wzbogacony o ilustrację związaną z postacią danego profesora. Są to w szczególności

13 Pominięto Józefa Jana Bogucickiego (1747–1798), w latach osiemdziesiątych XVIII w. seniora Bursy Prawników, którego dalsza kariera akademicka nie była związana z nauczaniem prawa.

14 Por. biogram pióra D. Quirini-Popławskiej w: PSB, t. 37, s. 502–504.

15 Por. J. Nowacki, Grymecki Jan, PSB, t. 9, s. 77.

16 W niniejszym opracowaniu wykorzystane zostały wcześniejsze publikacje autora, a w szczególno- ści praca pt. Facultas Iuridica Cracoviensis (Sześć wieków w służbie Ojczyzny) [w:] Uniwersytet Jagielloń- ski. Złota Księga Wydziału Prawa i Administracji, red. J. Stelmach i W. Uruszczak, Kraków 2000, s. 9–27.

W opisie początkowych lat funkcjonowania uczelni oraz kryteriów zaliczania danej osoby do grona profesorów krakowskiego Wydziału Prawa skorzystałem z uwag prof. Krzysztofa Ożoga, dra Krzysztofa Fokta i dra Macieja Mikuły, którym składam podziękowanie (Wacław Uruszczak).

(9)

fotografi e portretów, obrazów lub rycin, a także zachowanych w Bibliotece Jagielloń- skiej lub Archiwum UJ dzieł danej osoby lub świadectw źródłowych innego rodzaju.

Autorzy niniejszego Katalogu Profesorów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagielloń- skiego składają serdeczne podziękowanie wszystkim, którzy przyczynili się do pow- stania tego opracowania, a w szczególności prof. dr hab. Krystynie Chojnickiej, ak- tualnemu dziekanowi Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego.

(10)

XVII Wacław Uruszczak

THE FACULTY OF LAW OF THE JAGIELLONIAN UNIVERSITY AND ITS PROFESSORS

IN 1364–1780

It is fi t and proper for our Commonwealth and the perpetuation of its honorable standing to possess men profi cient in law, decked out in virtue, excelling in the arts, mature and highly distinguished in counsel.¹

One of the many enduring monuments of the reign of Kazimierz the Great, the last ruler of the Piast dynasty on the Polish throne, was the foundation of a studium ge- nerale, or a university, in Cracow in 1364. Setting up an institution that would supply him with highly-educated men was a key element of the king’s long-range strategy for the consolidation of the Polish state. He was committed to it already in the early days of his reign: he knew that the state must guarantee its citizens security and an effi cient justice system. Kazimierz’s reform drive began in 1356 and resulted in the adoption of two major codifi cations of customary law, the Statutes of Wiślica and Piotrków, six years later. At the same time, a special Magdeburg Law High Court of Appeal was set up at the Cracow Castle with a remit to hear appeals from town courts and other lower tribunals and to issue legal recommendations. Th e king’s law reforms were complemented by the foundation in the capital city of Cracow of a university with a distinct legal focus. Th e royal charter, issued by Kazimierz the Great on 12 May 1364 stipulated that the university would pursue its studies in quacumque facultate et specialiter tam iuris canonici quam civilis [“in whatever fi eld, but especially in both canon and civil law”]. Th e founder’s preference for educating lawyers is made clear by other provisions in that document. Th e Cracow university was to have fi ve chairs of Roman law (called chairs of civil law in the charter) and three chairs of canon law.

Th is arrangement replicated the constitution of the University of Bologna, the oldest university in the world, dedicated to legal studies. While the holders of the fi ve chairs lectured on Roman law, or Corpus Iuris Civilis, the remaining three lectured on Ca- non Law from the collection Corpus Iuris Canonici. Professors of law were entitled to a generous remuneration from the Royal Treasury: full professors (ordinarii) were to be paid 40 grzywnas (marks of silver), professors (extraordinarii) 20 grzywnas. Th e

1 Miasta Krakowa dyplom poręczający swobody Uniwersytetu Krakowskiego z 12 maja 1364 r.

[in:] „Rocznik Krakowski”, ed. S. Krzyżanowski, Vol. 4, Kraków 1900, p. 94.

(11)

XVIII

fact that the charter’s promises to pay a fi xed salary mention only two professors of medicine and one professor of artes liberales, but as many as eight professors of law is an indication of the king’s intentions about the position of legal studies at the Cracow university. Moreover, the diff erence in the number of chairs of Roman and canon law, fi ve to three respectively, may be seen as an expression of the founder’s greater interest in the secular branch of the law. Th e new university was to serve the needs of Church, but, as the bias in favour of Roman law indicates, its principal mission was to train specialists for the institutions of the state. Th e charter put the Cracow university under the supervision of the royal chancellor, who also had the authority to attest scholars’ exams.

As medieval universities were institutions authorized by the Catholic Church, the king had to secure a special approval of the Holy See for his foundation. In the case of Cracow the appropriate canon law license was granted by the Avignon Pope Urban V. In his bull dated 1 September 1364 Urban V gave his consent to the creation of a studium generale in Cracow, though with some limitations. Most importantly, the new university was not licensed to open a theological faculty. Sec- ondly, the right to bestow degrees, or the right to teach (ius ubique docendi), was vested with the Bishop of Cracow (or, should that post be vacant, his deputy or the diocesan judicial vicar).²

Even though the formalities were now cleared, the start of Cracow university was far from easy. Nor can that earliest phase of its history be traced with absolute certainty. According to legal historian Adam Vetulani, hardly anything happened until 1367, the year when Florian Mokrski, who had helped the king to devise the university project, became Bishop of Cracow aft er the death of Jan Bodzanta in 1366.³ It was decided then that the cost of running the university, including the staff salaries, would be taken over by the Church, now seen as the chief benefi ciary of the Cracow studium. Janusz Sondel, however, believes that the university – or at least its liberal arts faculty – began functioning without delay. Th e proof of it can be found in a series of entries in the oldest registers of the University of Prague:

they contain records of bachelors of arts (baccalaurei artium) who graduated from Cracow in 1368–1373.⁴ Also one of the rulings in the Royal Statutes of 1369 invest- ing the rector with the authority to discipline and punish the Cracow students can be regarded as evidence that the university must have been operating during its founder’s lifetime.⁵

Aft er the death of Kazimierz the Great (5 November 1370) the university ground to a halt. Tuition in the liberal arts (mainly the trivium) continued in the cathedral

2 K. Stopka, A.K. Banach, J. Dybiec, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, p. 13.

3 A.Vetulani, Początki najstarszych wszechnic środkowoeuropejskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, p. 193.

4 J. Sondel, Prawo rzymskie w planach uniwersyteckich Kazimierza Wielkiego [in:] idem, Ze studiów nad prawem rzymskim w Polsce Piastowskiej, Warszawa–Kraków 1978, p. 90–91.

5 J. Dąbrowski, Czasy Kazimierza Wielkiego [in:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–

1764, ed. K. Lepszy, Vol. 1, Kraków 1964, p. 20, 36.

(12)

XIX

school at Wawel and the parish school at St Mary’s Church. Neither of those schools ran a university-level law course.⁶ Consequently, the claim that one Raymundus Par- thenopeus (incorrectly believed to be the author of Summa legum brevis, levis et utilis, a treatise which have survived in a number of copies from the 15th century) was at that time Professor of Roman Law in Cracow must be rejected as completely un- founded. Equally unfounded is the conjecture – presented by Jan Fijałek in his paper O początkach i znaczeniu Uniwersytetu Krakowskiego w XIV/XV wieku [Th e Begin- nings and the Signifi cance of the University of Cracow] (1899)⁷ – that lectures in both canon and Roman law were launched in Cracow by late 1364. Fijałek even names three professors of canon law, Wilhelm of Horburg, Jan Grot the Younger and Maciej Rogala of Kwaszenin, who are said to have conducted those lectures. In fact, there is no credible source that would support that claim. Meanwhile, Poles ambitious to get academic degrees in law or theology would go abroad, for the most part along the well-trodden path to Italy, but also to Prague. Prague had lately became the capital city of the Holy Roman Empire of the German Nation and the seat of a full-fl edged university, founded in 1348 by Emperor Charles IV.

In 1382, aft er the death of Ludwik Węgierski (Louis of Anjou), King of Hungary and Poland, the Polish Crown passed to his youngest daughter Jadwiga. Following the Accord of Krewo in 1385 she married Jagiełło (Iogaila), Grand Duke of Lithua- nia and several Russian principalities, who at his baptism chose the Christian name Władysław. Th e conjugal union of Jadwiga and Władysław paved the way for a long historical process of political and cultural integration of the Kingdom of Poland and the Grand Duchy of Lithuania. Th e union posed a great challenge for the Polish Church because Lithuania was the last big enclave of paganism in Christian Europe.

Th e conversion of the Lithuanians to Christianity was the avowed aim of the State of the Teutonic Order in Prussia. While the Teutonic Knights sought to accomplish their mission in the crusader manner (more bellico), Poland’s preference was always for non-military means. Now, if a large-scale missionary eff ort was to be set on foot, the Polish Church needed a large contingent of well-educated clergy.

Th e fi rst attempt to bring the university back to life took place in 1390. Th e Bishop of Cracow Jan Radlica had a number of Masters invited from Prague, among them magistri artium Bartłomiej of Jasło and Stanisław of Skarbimierz, and specialists in canon law Doctor Decreti Mikołaj of Gorzków and Baccalau- reus Decreti Mikołaj Wigandi of Cracow. However, in the next two or three years they all moved on.⁸ Fortunately, the lull was soon over. In the late 1390s Bishop of Cracow Piotr Wysz, former rector of the University of Padua, managed to en-

6 K. Ożóg, Kultura umysłowa w Krakowie w XIV wieku. Środowisko duchowieństwa świeckiego, Wrocław 1987, p. 29–49.

7 J. Fijałek, O początkach i znaczeniu Uniwersytetu Krakowskiego w XIV/XV wieku [in:] Księga Pamiątkowa Uniwersytetu Lwowskiego, Lwów 1900.

8 M. Kowalczyk, Odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego w świetle mów Bartłomieja z Jasła, „Mało- polskie Studia Historyczne”, Vol. 6, No. 3–4, 1964, p. 23–42.

(13)

XX

list the support of both Queen Jadwiga and King Władysław Jagiełło for the idea of relaunching the Cracow university. Th eir eff orts, this time focused on Rome, produced the expected result. In a bull dated 11 January 1397 Pope Boniface IX confi rmed the existence of Kazimierz the Great’s studium generale in Cracow and authorized it to open a faculty of theology. Th e offi cial permit from Rome was followed by King Władysław Jagiełło’s issuing a new charter which envisioned the instituting of the full spectrum of academic studies, ie. the liberated arts, medicine, law and theology.⁹ Th e new Faculty of Law comprised three chairs of canon law: one dedicated to the study of Gratian’s Decretum, one for the study of to the study of Iura Antiqua, or the Decretals of Gregory IX, and one concerned with the so-called New Law (Ius Novum). Mikołaj of Gorzków was the fi rst dean of the Faculty. He got his doctor’s degree from the University of Prague, was great- ly involved in the restoration of the Cracow studium generale, and later became Bishop of Wilno. Whereas lecturers on the Decretum and the Decretals were nom- inated professores ordinarii (full professors), the lecturer on Iura Nova (ie. miscel- laneous current papal decisions and conciliar rulings collected in Boniface VIII’s Liber Sextus from 1298 and Constitutiones Clementinae from 1317) held the title of professor extraordinarius (associate professor).

Th e lectures were modelled on the scholastic method, an approach practiced in all European universities in the Middle Ages. Wojciech Maria Bartel, a renowned specialist in the history of the Cracow Faculty of Law, describes a typical lecture as follows:

Th e professor began the lecture with a short introduction in which he outlined the problem addressed in the passage to be analyzed (praemitto). At the same time he made logical distin- ctions involved in the legal issue under consideration, and pointed out the problem that had to be examined (scindo). He then summarized his initial statement and moved on to its exemplifi - cation. He articulated the actual premises of the legal rules in question by drawing either on the chosen passage or tried to illustrate his point by an appropriate fi ctitious legal case (casumque fi guro). Th en he read out the passage, complementing it with a critique of the text (perlego). Th e remaining three phases of the lecture were called do causas, connoto and obiicio. Do causas consi- sted in justifying the relevance of legal rules identifi ed in the course of the exegesis. At this point the lecturer would usually fall back on Aristotle’s Four Causes (causa effi ciens, materialis, forma- lis, fi nalis). Th e next phase, connoto, gave him the opportunity to display the whole range of his juridical erudition. Any rules, similar to the ones already admitted into the discussion (cognata et similia), could then be hauled in. He was also free to make forays into other departments of law, or to pursue a general maxim to cap the debate. Early glossarists called such maxims brocardica;

later they were also referred to as regulae, loci communes lub axiomata. Th e lecture ended with a rebuttal of any challenges (real or conjectural) to the argument just presented and a refutation of any other objections (eg. that of inconsistency) to the analysis of the given text.¹⁰

9 Z. Kozłowska-Budkowa, Odnowienie jagiellońskie Uniwersytetu Krakowskiego (1390–1414) [in:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764, ed. K. Lepszy, Vol. 1, Kraków 1964, p. 38–87.

10 W.M. Bartel, Dzieje Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego przed reformą kołłątajowską,

„Krakowskie Studia Prawnicze”, Vol. 3, 1970, p. 168.

(14)

XXI

A lecture constructed in this way – let’s quote Bartel again –

[...] not only enabled the professor to pass on to his students a large chunk of factual knowledge but also to make the familiar with complex dialectical method of arguing their points and rebut- ting the arguments of their adversary. Th ese skills were indispensable for every lawyer keen on making his way at the university, and then, more importantly, making a success of his judicial practice.¹¹

In the 15th century the Faculty entered its Golden Age. Among the professors of law in Cracow were the great founders of the Polish School of the Law of Nations, Stanisław of Skarbimierz and Paweł Włodkowic of Brudzeń, and some others, no less acclaimed in their own day, eg. Jan Elgot, Mikołaj Wigandi and Tomasz Strzępiński.

Th eir biographies show that it was not uncommon for them to combine academic work with public service. Th e latter was oft en rewarded with promotion to the high offi ces in Church and state.¹² Th e career of most scholars led from a professorial post at the Faculty of Law to one at the Th eological Faculty. However, there were also those who did well by moving in the other direction. Tomasz Strzępiński and Jan of Dąbrówka were professors of law before being nominated professors of theology. Dąbrówka’s greatest achievement is his book of commentaries to Wincen- ty Kadłubek’s Chronicles of the Kings and Princes of Poland. He bequeathed to the Faculty Library a number of precious legal manuscripts, among them the works of Bartolus de Saxoferrato, generally regarded as the greatest Italian jurist of Medieval Roman Law. Benedykt Hesse, nominated repeatedly to the post of rector, began his professorial career in the Faculty of Th eology, but then moved to Law. Th ese are some of great names worthy of being remembered by successive generations of Cracow law students. Yet our list would not be complete without Dziersław of Borzymów (d. 1452) and Jakub Parkoszowic of Żurawica (d. 1452), each of whom served as dean of the Law Faculty and rector of the University; and Jakub of Szadek (d. 1487), professor of law who joined the diplomatic service of King Kazimierz Jagiellończyk and defended Poland’s rights to West Prussia in the negotiations with the State of the Teutonic Knights to end the Th irteen Years’ War.

As the last medieval century was drawing to a close, the University and the Fac- ulty of Law had to face several new challenges. Increasingly, the traditional method of studying law, ie. the systematic expounding of the core collections of Corpus Iuris Canonici, appeared narrow and outdated. In the Cracow law school the arrival of new Humanist and Renaissance tendencies was foreshadowed by changes in the methods of teaching and a surge of interest in Roman law. A sure sign of the new trend winning out was the establishment in 1491 of a fourth chair of law, the Chair of Regulae Iuris thanks to a legacy endowment made by Professor Jakub of Szadek. Th ere, lectures on regulae, or general legal axioms borrowed from Roman law and appended to Liber

11 Ibidem.

12 K. Ożóg, Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434), Kraków 2004, p. 139–308.

(15)

XXII

Sextus Decretalium under order from Boniface VIII, were delivered to undergraduate students by the prefect of the Lawyers’ Hall. Among the fi rst lecturers were notable foreigners like Garsias Quadros of Seville, Louis d’Alifi o, and Pedro Ruiz de Moros (Piotr Roizjusz). In 1533 the Bishop of Cracow Piotr Tomicki endowed the Faculty’s fi rst Chair of Roman Law. Its principal lecture course was a fairly rudimentary ex- position of Justinian’s Institutiones. Th e fi rst holder of the Chair of Roman Law was Hieronymus Bucia, an Italian. Th e fact that most of the professors came from burger families is a clear indication that academic careers and the admission to the university corporation depended more on scholarly qualifi cations than noble birth. In 1535, as a sign of respect for the University the king issued a privilege which conferred nobility on all the professors who held that post for at least twenty years. In 1580 the structure of the University was reformed. A new Statute instituted seven chairs: 1/ Chair of the Rules of Law (Regulae), 2/ Chair of Institutions of Roman Law, 3/ Chair of the Institu- tions of Canon Law, 4/ Chair of the Holy Canons (Gratian’s Decretum), 5/ Chair of the Canonical Trial, 6/ Chair of Old Law (Iura Antiqua, ie. the Decretals of Gregory IX), and 7/ Chair of Cases of Conscience (Casuum Conscientiae). Th e last of them was concerned with handling diffi cult cases that came up during confession. On the whole, the Faculty of Law preserved that structure until the reforms of Hugo Kołłątaj in 1780.

A typical professorial career in the Early Modern period began with the graduation from the Faculty of the Liberal Arts (artium) and becoming an instructor at the Colle- gium Minus. Usually, aft er a few years’ teaching, the future professor would go to study law abroad or in Cracow. With a degree – it could be that of a baccalaureus, a licentiate, a Doctor of Canon Law, or a doctor of Doctor of Canon and Civil Law (iuris utriusque) he was eligible for the Collegium Iuridicum. Th e formal admission was preceded by the candidate’s passing an exam (called responsio pro loco), during which he had to answer questions and defend his thesis. Th e thesis, as a rule, had to be presented in print. From the 16th century onwards the exam responsio pro loco could be taken by a candidate even before his enrolment in a doctoral course of studies at a foreign university. Neither a licentiate nor a doctor’s degree in law was at that time indispensable for an incorporation with the Collegium Iuridicum, yet such admissions were usually made conditional on the candidate acquiring a doctor’s degree as soon as possible. Th e prefect of the Lawyers’ Hall, who lectured on the rules of law (Regulae Iuris), was not a member of the Collegium Iuridicum. Whereas some philosophy and law graduates as well as junior professors found employment as lecturers in colleges that had close links with the Cracow University, eg. the Lubrański Academy (Collegium Lubranscianum) in Poznań, established in the early 16th century, they were ready to give up those jobs for a professorial position in Cracow. However, the occasion for that move did not occur that oft en as a new appointment was made only when a Chair fell vacant.

Professors of law, as ordained priests, were members of the Collegium Iuridicum, a canonical community, a which had its premises in a house named aft er it at Grodz- ka Street near St Mary Magdalene Church. Th at church was the offi cial house of worship of the College and Faculty of Law and a venue for all their festivities, chief

(16)

XXIII

among them the feast of the patron saint of lawyers, St Yves of Bretagne, on 19 May.

Th e Praepositus, or Head of the Collegium Iuridicum, and his deputies called coun- sellors were elected by the professors for a year’s term, though re-elections were the norm. Professors of law were the favoured candidates for the post of Rector (head of the University) and for high offi ces outside the academia, for the most part in the Church, and, less oft en, in the administrative apparatus of the state.

In 1719 Collegium Iuridicum was gutted by a massive blaze. As a result the records of the Faculty and the professors’ archived materials were irretrievably lost. Yet we do know that the 17th century had its own crop of brilliant lawyers whose interests went far beyond the scope of knowledge necessary for a fairly competent lecturer in law. Among them were Jakub Janidło of Bodzentyn and Mikołaj Zalaszowski. Jakub Janidło wrote a widely used manual about the canonical trial; a book which went through three editions in the 17th century. Mikołaj Zalaszowski, a Poznań canon, was the author of the erudite treatise Ius Regni Poloniae (Poznań 1699, 2nd ed. 1702).

Th e book, in which the institutions of Polish law of the land are described in jux- taposition with the German Landrecht, Lithuanian and Roman law, is regarded as a precursor of modern comparative legal studies in Poland.

In the 17th century the doctrine of natural law was revived and developed among Europe’s law scholars. It challenged the traditional understanding of law and called for its reinvention along principles rooted in the idea of man’s universal and un- changeable nature. Th e new approach refocused attention on the notion of natural, inalienable rights, in particular the right to life, liberty, property, and fair trial. In Cra- cow lectures in the law of nature became part of the curriculum aft er the rededicating one of the chairs of canon law into a Chair of the Law of Nature and Nations (Iuris Naturae et Gentium). A few years later, in 1761, the professor in charge of the Chair of the Rules of Law was instructed to lecture on Ius Regni, ie. Polish law.

In the late 1770s the University of Cracow, including its Faculty of Law, under- went a radical restructuring at the behest of the Commission of National Education, a central educational authority created by the Sejm in 1773. A new chapter in the history of the University opened on 29 September 1780, when it was incorporated as a state institution under the name Crown’s Central School.

To commemorate the 650th Anniversary of the Jagiellonian University and the Faculty of Law and Administration we have prepared this two-volume publication which includes a list of all the lecturers and professors of the Faculty of Law since its beginnings in the 14th century. Volume One contains a total of 193 biograms of professors who were active in the period 1364–1780, that is until the great reform and the transformation of the university into a state institution. Th e Middle Ages section (1364–1500) also lists all scholars – ie. licentiates and doctors of canon law, Roman law and (less oft en) iuris utriusque – who got their degrees either in Cracow or abroad, and then became lecturers in law at the Faculty. Th e Early Modern section contains the names of all staff members of the Collegium Iuridicum as well as those of Lawyers’ Hall prefects, who also functioned as lecturers on the Rules of Law (Regulae

(17)

Iuris).¹³ Th e list also includes the names of lecturers in Roman law prior to the establishment of the appropriate chair (eg. Pedro Ruiz de Moros, aka Piotr Roizjusz, and Petro Illicino) and scholars whose career did not progress beyond the position of prefect because of their unhurried manner (eg. Jan Rypiński) or premature death (An- tonio de Camelin). Our list excludes persons reputed to be staff members on account of some indirect evidence if that information could not be verifi ed. Th is is the case of Jan Silvius Amatus of Palermo (d. 1537), believed to have lectured on law in Cracow, but whose actual presence at the Faculty could not be traced in the sources,¹⁴ or Jan Grymecki (d. 1711), whose career (Head of the the Lubrański Academy and Prefect of the ‘Doctoral’ canons in the Chapter of the Archcathedral of Poznań) was taken to imply that he must have been a member of the Cracow Collegium Iuridicum.¹⁵

Each biogram contains a set of basic data, ie. a person’s dates of birth and death, background, education, academic career, as well as the posts and functions he held in the church or in the state hierarchies. Th is information is complemented with a bibliography which covers the whole of a person’s writings, with academic work being treated with extra care. In the Early Modern period nearly all of the Cracow professors of law were ordained Catholic priests, and the University itself was a church institution. Th e remuneration of the professors was connected with a system of benefi ces attached to individual chairs. Th e biograms provide detailed information on those revenues, based both standard sources and more focused, additional research by the biogram’s compiler (the nature of the sources are indicated at the end of each biogram). Th e abbreviations are arranged in an extensive directory, which functions as a separate bibliography.¹⁶ Each of the biograms is matched with an illustration depicting the person discussed. For the most part they are photos of portraits, paint- ings, woodcuts, frontispieces, or other source material from the Jagiellonian Library or the Jagiellonian University Archives.

Th e authors thank all those who helped and assisted us in the preparation of our Lexicon, especially Professor dr hab. Krystyna Chojnicka, Dean of the Faculty of Law and Administration of the Jagiellonian University.

Translated by Andrzej Branny

13 Among the exclusions is Józef Jan Bogucicki (1747–1798), prefect of the Lawyers’ Hall in the 1780s, whose subsequent career was not connected with the teaching of law.

14 Cf. his biogram by D. Quirini-Popławska in PSB, Vol. 37, p. 502–504.

15 Cf. J. Nowacki, Grymecki Jan, PSB, Vol. 9, p. 77.

16 Th is survey makes use of the authors earlier publications, in particular Facultas Iuridica Craco- viensis (Sześć wieków w służbie ojczyzny) [in:] Uniwersytet Jagielloński. Złota Księga Wydziału Prawa i Administracji, ed. J. Stelmach and W. Uruszczak, Kraków 2000, p. 9–27. In the outline of the early phase of the functioning of the university and in specifying the criteria of inclusion of a given person in the faculty of the Cracow Law School I have consulted Professor Krzysztof Ożóg, Dr Krzysztof Fokt and Dr Maciej Mikuła, to whom I extend my special thanks (Wacław Uruszczak).