OSTRÓDZKI PRZEGLĄD HISTORYCZNY

OSTRÓDZKI PRZEGLĄD

HISTORYCZNY

Tom 1 / 2005

Muzeum w Ostródzie

Ostróda 2007

Recenzent Jan Sobczak

Na okładce:

Pocztówka z panoramą najstarszej części Ostródy (widok od strony Jeziora Drwęckiego) z I poł. XX w. ze zbiorów Muzeum w Ostródzie

Komitet Redakcyjny:

M arek Jankowski, Krzysztof Kossarzecki, Ryszard Sajkowski (redaktor naczelny)

Redaktor tomu Ryszard Sajkowski

Korekta Małgorzata Jankowska

Printed in Poland

© Copyright by Muzeum w Ostródzie Ostróda 2007

ISSN 1730-170X

Wydawca:

Muzeum w Ostródzie

14-100 Ostróda, ul. A. Mickiewicza 22 tel./fax (089) 646 26 02

e-mail: muzeum.w.ostrodzie@neostrada.pl

Skład i druk:

Zakład Poligraficzny „Spręcograf" s.c.

Spręcowo 17A, 11-001 Dywity tel./fax (089) 512 00 92 e-mail: druk@sprecograf.pl

Od Redakcji (Ryszard Sajk ow sk i)... 7

ARTYKUŁY I M ATERIAŁY Sergiusz Sharypkin (Piotrków Trybunalski), Wyspa Santoryn - Pompeje świata egejskiego... 12

Sum m ary... 20

Miron Wolny (Olsztyn), Aoyxo<pópoi w bitwie pod Kannami (216 p .n .e.)... 21

Sum m ary... 25

Jarosław M. Spychała (Toruń), Zarys historii kultu Izydy w świecie grecko-rzym skim... 27

Sum m ary... 45

G rzegorz Białuński (Olsztyn), Zagadkowe plemię Galindów - wybrane problemy ... 47

Sum m ary... 63

Ignacy Ryszard Danka (Łódź), Przysłowie staropruskie w oświetleniu językoznaw czym... 65

Sum m ary... 71

Marek Radoch (Olsztyn), Subsydia na Kościół, pogorzelców, szpitale i inne cele w komturstwie ostródzkim (w świetle księgi podskarbińskiej Zakonu K rzyżackiego)... 73

Sum m ary... 86

Mirosław Nagielski (Warszawa), Epoka „Ogniem i mieczem" Henryka Sienkiewicza a rzeczywistość historyczna doby powstania Bohdana C hm ielnickiego... 87

Sum m ary... 104

Krzysztof Kossarzecki (Warszawa), Najazd kniazia Iwana Chowańskiego na Podlasie na przełomie 1659/1660 r o k u... 105

S um m ary... 137

Władysław Ogrodziński (Olsztyn), Uwagi edytora „Pieśni ludu znad górnej D rwęcy" ... 139

S um m ary... 145

Danuta Kasparek (Olsztyn), Jan Karol Sembrzycki i jego ostródzki „M azu r"... 147

Sum m ary... 156

Elżbieta Kaczmarek (Olsztyn), Kultura ludowa P ow iśla...157

S um m ary... 168

Hanna Mackiewicz i Adam Mackiewicz (Stawiguda), Wyniki nadzoru archeologicznego prowadzonego w 2000 i 2001 r. podczas prac ziemnych przy odwadnianiu fundam entów zamku gotyckiego w Ostródzie (st. II, wykop 1 8 )... 169

Sum m ary... 195

Artur Emil Lipka (Ostróda), Ukraińcy na ziemi ostródzkiej. Osadnictwo w ramach akcji „Wisła", działalność ostródzkiego oddziału Ukraińskiego

Tow arzystwa Społeczno-Kulturalnego... 197

Sum m ary... 209

RECENZJE I O M Ó W IEN IA Szkice z dziejów Ostródy i okolic, red. Ryszard Sajkowski (Maria M archw icka)...213

Mirosław J. Hoffmann, Adam Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego (Marek F. Jagodziński)... 217

Rzymskie prawo publiczne, red. Bronisław Sitek, Piotr Krajewski (Ryszard Sajkow ski)...223

KRO N IKA Ryszard Sajkowski, Powstanie i działalność Agencji Ochrony Dóbr Kultury - Izba Muzealna CKiS (1999-2000)... 231

Ryszard Sajkowski, Pow stanie i działalność Muzeum w Ostródzie w latach 2000-2001 ... 241

Marek Jankowski, Kronika wydarzeń 2002 r... 261

Marek Jankowski, Kronika wydarzeń 2003 r... 275

Ryszard Sajkowski, Działalność Muzeum w Ostródzie w 2004 r... 283

Wykaz skrótów ... 311

Ostatnie lata, wraz z całościowym ożywieniem życia społecznego w Polsce, przyniosły szereg nowych inicjatyw wydawniczych. Wzrasta ilość tytułów, po­

szerza się też zakres poruszanej w nich problematyki. Tradycyjnie, wśród gąsz- cza podejmowanych zagadnień, swoje osobne miejsce posiada tematyka histo­

ryczna. Wydatnie wzrasta ilość publikacji z zakresu dziejów ojczystych, sporo książek i artykułów ukazuje się na temat przeszłości naszych bliższych i dal­

szych sąsiadów. Dużego rozmachu nabrała regionalistyka. Badania historycz­

ne, a co za tym idzie, będące ich owocem publikacje, koncentrują się na historii Polski, powszechnej czy regionalnej. Ten trójpodział jest zrozumiały, chociażby ze względu na olbrzymi postęp w badaniach historycznych i konieczność upo­

rządkowania olbrzymiego materiału faktograficznego. Stąd też mamy do czy­

nienia nie tylko z podejmowaniem wciąż nowych tematów, ale też z powstawa­

niem kolejnych, bardziej wyspecjalizowanych czasopism historycznych. Jest to z pewnością trend pozytywny, świadczący o ciągłym rozwoju nauk o przeszło­

ści. Z drugiej strony, relatywnie zmniejsza się liczba czasopism ogólnohistorycz- nych, gdzie obok siebie sąsiadują materiały odnoszące się do różnych epok czy kręgów kulturowych.

Ostródzki Przegląd Historyczny, o którego życzliwe przyjęcie Państwa prosi­

my, ma być w naszym zamierzeniu periodykiem, gdzie właśnie możliwe będzie znalezienie materiałów zarówno z zakresu historii regionalnej, jak też Polski i powszechnej. Obok bowiem artykułów traktujących o przeszłości Ostródy i regionu ostródzkiego, planujemy publikować teksty odnoszące się do dziejów obszarów znacznie oddalonych od grodu nad Jeziorem Drwęckim. Liczymy na to, że dzięki temu historia naszego miasta będzie mogła być lepiej poznana przez ludzi, którzy na co dzień przeszłością zachodnich Mazur się nie zajmują. Ostróda ze swoją prawie 700 letnią historią z pewnością zasługuje na dogłębniejszą niż dotychczas uwagę badaczy. W ażne jest jednak również, żeby znajomość jej histo­

rii ustawicznie poszerzała się na nowe kręgi odbiorców. Podobnie jak to jest też w innych czasopismach, także w Ostródzkim Przeglądzie Historycznym będzie­

my zamieszczać recenzje i omówienia. Osobny dział rezerwujemy na prezentację kroniki wszechstronnej działalności naszego muzeum.

Ryszard Sajkowski

OSTRÓDZKI PRZEGLĄD HISTORYCZNY 1, 2005 [2007], 241-259

Ry s z a r d Sa jk o w s k i

Po w s t a n ie i d z ia ł a l n o ś ć M u z e u m w Os t r ó d z ie

w l a t a c h 2 0 0 0 - 2 0 0 1

Po wielu perturbacjach w 2000 r. udało się w końcu doprowadzić do formal­

nego powołania placówki muzealniczej w Ostródzie. Zarząd Miasta kierowany przez burmistrza Jana W asilewskiego przedstawił Radzie Miasta Ostróda odpo­

wiednią propozycję w tej sprawie. Ostatnie przeszkody formalne udało się po­

konać dzięki pomocy sekretarza miasta Waldemara Graczyka. Po konsultacjach w komisjach miejskich sprawa trafiła pod obrady Rady Miasta, która 20 września 2000 r. przyjęła uchwałę o utworzeniu Muzeum w Ostródzie i nadaniu mu statu­

tu (XXI/160/2000). Nowa instytucja kultury powstała na bazie dotychczasowej Agencji Ochrony Dóbr Kultury - Izba Muzealna CKiS.

Uroczysta inauguracja działalności Muzeum w Ostródzie miała miejsce 19 października w sali reprezentacyjnej ostródzkiego zamku. Wśród gości obec­

ni byli m.in.: starosta iławski Aleksandra Skubij, starosta ostródzki Jan Anto- chowski, dyrektor Muzeum Warmii i Mazur Janusz Cygański, przewodniczący Rady Miasta Ostróda Jerzy Wiktorowicz. Inauguracja stała się sposobnością do spotkania ludzi zainteresowanych przyszłością nowej instytucji, ale też dokona­

nia pewnego przeglądu drogi, jaka została już dotychczas przebyta. Nie można w tym miejscu nie uczynić refleksji, iż Ostróda stanowczo zbyt długo czekała na swoje muzeum. W końcu stało się ono jednak faktem. Piszący te słowa, jako pierwszy dyrektor nowo powstałej placówki, przedstawił przegląd wszystkich dotychczasowych działań, które ostatecznie doprowadziły do powołania Mu­

zeum w Ostródzie. Wskazać tu należy m.in. na zabiegi podejmowane przez Stowarzyszenie na Rzecz Muzeum Regionalnego w Ostródzie oraz Biuro Peł­

nomocnika ds. Utworzenia Muzeum Regionalnego w Ostródzie na czele z Wie­

sławem Skrobotem, starania pastora Zbigniewa Chojnackiego, Henryka Hocha, Krzysztofa Rucińskiego i wielu innych osób, a w końcu cierpliwą pracę Agencji Ochrony Dóbr Kultury - Izba Muzealna CKiS. W programie inauguracji znalazł się wykład dra Marka Radocha „Kilka uwag o ojcu Jana Bażyńskiego - Piotrze".

Montaż słowno-muzyczny „Leć piosenko skrzydlata", przygotowali uczniowie Zespołu Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica w Ostródzie oraz Zbigniew Ciucias z olsztyńskiej filharmonii, który opracował stronę muzyczną prezento­

wanego programu poetyckiego.1

1 Zob. P. Potorski, Powstało muzeum, Głos Ostródy z 28 września 2000 r., s. 4; M. Wieczorek, Własna nazwa i ... pieniądze, Gazeta Ostródzka z 29 września - 5 października 2000 r., s. 8; M. Jankowski, Krótka historia powstania Muzeum w Ostródzie, Ostródzki Museion 2001, z. 4, s. 13 n.

Już jako obsada Muzeum w Ostródzie, dalej pracowaliśmy z Markiem Jan­

kowskim w bardzo trudnych warunkach lokalowych. Powołanie instytucji kul­

tury nie zmieniło też sytuacji finansowej placówki. Przez pierwszy okres poma­

gała nam pani Grażyna Atroszczyk. Później już musieliśmy sobie radzić sami.

W rezultacie niemożliwym się stało oddzielenie od siebie czynności biurokra­

tycznych od udostępniania zbiorów czy szeroko rozumianych działań meryto­

rycznych. W praktyce więc cały, bardzo szeroki wachlarz spraw jakie się wią­

żą z działalnością m uzeum spadał na barki dwóch ludzi. Staraliśmy się jednak nie zrażać tymi trudnościami, a przeciwnie, swoją pracą udowodnić, że decyzja o powołaniu Muzeum w Ostródzie była słuszna. Często więc sami, dodając sobie jeszcze pracy, pilnowaliśmy, aby nie zaniedbywać niczego, co wynikało z ustawy o muzeach oraz nadanego nam statutu. Dlatego obsługę zwiedzających łączyli­

śmy z pracami koncepcyjnymi, pamiętając o gromadzeniu zbiorów, przygotowy waniu wystaw czasowych, lekcjach muzealnych, organizowaniu nowych imprez (wraz z obsługą poligraficzną) czy działalności naukowej i wydawniczej.2

Chcieliśmy, aby nasze muzeum żyło, ustawicznie oddziaływało na wzrost świadomości historycznej oraz umożliwiało kontakt ze sztuką, także tą współ­

czesną. Owocem tych działań były m.in. następujące „wydarzenia" realizowane przez Muzeum w Ostródzie w okresie 2000-2001.

1. „W kraju Garudy", sztuka Indonezji ze zbiorów Muzeum Misyjno-Etnogra ficznego Sem inarium Księży W erbistów w Pieniężnie, otw arcie 10 listopada 2000 r.

Słowo wstępne wygłosił dyrektor Muzeum Misyjno-Etnograficznego o. Wie­

sław Dudar. Bogactwo kulturowe Indonezji stworzyło dobry grunt pod rozwój oryginalnej sztuki i rzemiosła. Na wystawie zgromadzono wytwory tkwiące w tradycji animistycznej, hinduistycznej, muzułmańskiej i chrześcijańskiej. Mo­

gliśmy m.in. podziwiać kolorowe batiki, broń, marionetki z teatru cieni (wayang), tkaniny, krosna, ozdoby, przedmioty codziennego użytku. Podczas wernisażu zgromadzeni goście mieli okazję wysłuchać pieśni indonezyjskich w wykonaniu o. Yinsensiusa Adi Gunaw ana.3

2 Por. R. Sajkowski, Byt pracowity i owocny, Przegląd Ostródzki z 19 grudnia 2001 r., s. 16.

3 W. Dudar, W kraju Garudy, Posłaniec Warmiński z 3 grudnia 2000 r., s. 9; tenże, W kraju Garudy, Misjonarz 2 (luty 2001), s. 15; tenże, W kraju Garudy, Gość Niedzielny z 25 lutego 2001 r., s. 18; [bel ], Indonezja w Muzeum, Gazeta Ostródzka z 10-16 listopada 2000 r., s. 8.

Ilustracja 1. Otwarcie wystawy „W kraju Garudy".

Na pierwszym planie o. Yinsensius4

2. prof. dr hab. Wiesław Sieradzan (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), 29 listo­

pada 2000 r. - Rola komturstwa ostródzkiego i Ostródy dla pogranicza krzyżacko- -mazowieckiego w XIV-XV w.

Profesor Sieradzan przedstawił relacje mazowiecko-krzyżackie oraz polsko- krzyżackie z zaznaczeniem w nich roli Ostródy i komturstwa ostródzkiego.

Zaprezentował przy tym bogatą bazę źródłową, która umożliwiła przeanalizo­

■

wanie zagadnień administracyjnych, osadniczych i skomplikowanych dziejów wyznaczania granicy mazowiecko-krzyżackiej w okresie poprzedzającym loka­

cję miasta i założenia krzyżackiego centrum administracyjnego. Autor zwrócił też

I

Zasadzała się ona m.in. na szczególnej strukturze własności ziemskiej. Komtur- stwo ostródzkie było dużym rejonem przygranicznym, przez który biegły szlaki z Malborka na Mazowsze. Komtur ostródzki należał do najważniejszych urzęd­

ników lokalnych państwa krzyżackiego.

4 Autorzy fotografii wykorzystanych w niniejszym artykule: il. 1-5, 7-10, 12, 14, 16 - Marek Jankow­ ski; il. 6 - Ryszard Sajkowski; il. 11, 15 - Romuald Aramowicz; il. 13 - Archiwum.

____________________________________________________________________________

Ilustracja 2. Wykład prof. W . Sieradzana stał się dla ostródzkiej młodzieży dobrą lekcją historii

3. Mgr Sławomir Syty - „Polityka pruska Bolesława Chrobrego" (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie) - 24 stycznia 2001

Tematem wykładu była refleksja nad planami Bolesława Chrobrego wobec sąsiadujących z piastowską Polską Prus. Prelegent przy tej okazji postawił kilka pytań. Czy Bolesław Chrobry był protektorem misji św. W ojciecha, czy była ona wpisana w jego politykę pruską, czy też dopiero miała ją rozpocząć? Na tym tle istotne się staje, gdzie prowadził swoją misję św. W ojciech - w Pomezanii czy w Sambii, a zatem, czy Chrobry interesował się tylko pograniczem, czy też jego polityka sięgała całych Prus?

W przekonaniu autora Bolesław Chrobry prowadził szerszą politykę wobec północno-wschodniego sąsiada. W tę strategię były wpisane obie misje chrystia­

nizacyjne (Wojciecha i Brunona z Kwerfurtu), jednakże nie były one jedynym przejawem aktywności państwa polskiego w Prusach.

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MUZEUM W OSTRÓDZIE W LATACH 2000-2001 245

Ilustracja 3. Sławomir Syty wprowadza w tajniki polityki Bolesława Chrobrego wobec Prusów

4. Dr Janusz Hochleitner - „Między kamuflażem a realiami polityki. Transformacja świadomości religijnej mieszkańców regionu ostródzkiego po 1525 roku" (Uniwer­

sytet W armińsko-M azurski, W ydział Zamiejscowy w Elblągu Wyższej Szko­

ły Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego w Warszawie) - 21 lutego 2001 r.

Problem atyka wystąpienia dotyczyła konsekwencji przejścia całych Prus Zakonnych na luteranizm w 1525 r. W ten sposób nad Bałtykiem pojawiło się pierwsze państwo protestanckie, które zaczęło w praktyce realizować naucza­

nie Marcina Lutra. Ten administracyjny ruch księcia Albrechta Hochenzollerna w praktyce był niejednoznacznie przyjęty przez poddanych. Autor wystąpienia postawił sobie za cel ukazanie metod, przy użyciu których wdrażano tę nową politykę religijną w regionie ostródzkim aż po koniec wieku XIX.

Ilustracja 4. Dr Janusz Hochleitner podczas wykładu

5. Wystawa „Melodia ostrych łuków", autor Michał Grzymysławski - otwarcie 15 marca 2001 r.

Autor, młody obiecujący rzeźbiarz związany z ośrodkiem szczytnieńskim w takich słowach scharakteryzował swoją sztukę - „Dla mnie rzeźba jest przede wszystkim tą dyscypliną sztuk plastycznych, która rozwijała się najwolniej, po­

zostając długo poza twórczą aktywnością artystyczną w sensie rozumianym z pozycji czasów współczesnych, a słowo <wolność> kojarzone z kreacją arty­

styczną było dalekie od działalności rzeźbiarskiej. Już w antyku rzeźba definio­

wana jest jako techne - umiejętność wykonywania rzeczy zgodnie z regułami, w zgodzie z logiką i geometrią. Tą właśnie drogą opracowano funkcjonujące wzorce, prawidła i kanony, głównie dla wyrażenia piękna, majestatu i abso­

lutu ... Wielowiekowa tradycja opracowywania frontalnych, archaicznych, ale wzniosłych w wyrazie form, w swym szczytowym, gotyckim rozwinięciu pora­

ża wirtuozerią dłuta: kruchością gestu i wykwintnością łamanej draperii. Rzeźba ta miała służyć przecież nie tylko realizacji zadań liturgicznych Kościoła. S w ą kunsztownością i niecodziennością stawała się sacrum, zbliżając wiernych do Absolutu. Drobiazgowością wykonania i różnorodnością dodanych atrybutów i symboli głosiła naukę etyczną."5

5 M.J. Plitt, Melodia ostrych łuków, Kurek Mazurski z 14 marca 2001 r., s. 14; R. Sajkowski, Melodia ostrych łuków - wernisaż Michała Grzymysławskiego, Ostródzki Museion 2001, z. 4, s. 17.

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MUZEUM W OSTRÓDZIE W LATACH 2000-2001 247

Ilustracja 5. Michał Grzymysławski mówi o swojej sztuce

6. Dr Grzegorz Białuński - „Zagadkowe plemię Galindów" (pracownik naukowy Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, ku­

stosz Archiwum Mazurskiego w Giżycku) - 22 marca 2001 r.

Prelegent przeanalizował kilka zagadnień istotnych dla historii Galindów.

Zajął się m.in. etymologią nazwy plemienia, udziałem Galindów w wędrówce ludów, ruskimi odpowiednikami Galindów - plemieniem Goljad oraz przy­

czyną upadku Galindów. Doktor Białuński sporo uwagi poświęcił porównaniu różnych nazw własnych występujących w Europie, w których można odnaleźć wspólny źródłosłów Spotkanie wywołało ożywioną dyskusję. Koncentrowała się ona zasadniczo wokół kwestii wiarygodności źródeł historycznych.

Ilustracja 6. Prowadzący spotkanie Marek Jankowski przedstawia dr. Grzegorza Białuńskiego

7. I ponadregionalny konkurs „Bałtowie i Prusowie - północni sqsiedzi Słowian - 5 kwietnia 2001 r.

Muzeum w Ostródzie oraz Stowarzyszenie Miłośników Historii i Kultury Prusów „Pruthenia" zorganizowały konkurs „Bałtowie i Prusowie - północni sąsie­

dzi Słowian”. Turniej odbył się 5 kwietnia 2001 r. o godz. 12.00 w sali reprezenta­

cyjnej ostródzkiego zamku. Celem konkursu, w którym uczestniczyli uczniowie północno-wschodniej Polski (województwa: warmińsko-mazurskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie, podlaskie, północna część mazowieckiego), było spopu­

laryzowanie wiedzy o ludach bałtyjskich, przede wszystkim zaś Prusach, tak blisko związanych z najdawniejszymi dziejami Polski a zarazem tak mało zna­

nych obecnym mieszkańcom naszego regionu Europy. Przez stulecia Zachodni Bałtowie wzbudzali duże zainteresowanie sąsiadów, a przede wszystkim staro­

żytnych pisarzy. Powodem, dla którego lud ten trafił na karty źródeł pisanych był bursztyn - surowiec bardzo poszukiwany przez kupców i podróżników, tak rzymskich jak i bizantyjskich.6

6 [SOB], Konkurs wiedzy o Prusach, Gazeta Wyborcza Warmii i Mazur z 27 marca 2001 r.; [Z.P.], Turniej wiedzy o Bałtach i Prusach, Głos Ostródy z 12 kwietnia 2001 r., s. 1 i 2; [bcl], Sąsiedzi sprzed wieków, Gazeta Ostródzka z 13-19 kwietnia 2001 r.; M. Fingas, „Bałtowie i Prusowie - północni sąsiedzi Sło­ wian" - zwierzenia uczestnika konkursu, Ostródzki Museion 2001, z. 2, s. 6-7.

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MUZEUM W OSTRÓDZIE W LATACH 2000-2001 249

Ilustracja 7. Komisja konkursowa wraz ze zwycięską drużyną z Reszla

8. Prof. dr hab. Janusz Małłek - „Mieszkańcy Ostródy i okolic w czasach nowożytnych"

(prorektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu) - 26 kwietnia 2001 r.

Wykład dotyczył dziejów Ostródy w czasach nowożytnych. Autor poru­

szył szereg zagadnień związanych z historią nowożytnej Ostródy, m.in. pro­

blem pożaru z 1788 r. Prelegent odniósł się też do warunków życia codziennego w Ostródzie XVI-XVIII w. Ukazał losy jej najznakomitszych mieszkańców oraz wybitnych postaci epoki w mniejszym lub większym stopniu związanych z na­

szym grodem. Nawiązał też do szerszego układu stosunków międzynarodo­

wych rzutujących na ówczesną sytuację w tej części Europy.7

7 Z. Połoniewicz, Czy w Ostródzie płonęły stosy?, Głos Ostródy z 2 maja 2001 r.

Ilustracja 8. Prof. Janusz M ałłek przygotowuje się do wykładu

9. Dr Grzegorz Jasiński - „Gdzie leżała Ostróda? O świadomości ludności mazurskiej w XIX w." (pracownik naukowy Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie) - 9 maja 2001 r.

Prelegent postawił sobie te same pytania, jakie w XIX w. stawiała ludność ma­

zurska. Najpoważniejszym problemem było poczucie świadomości narodowej.

Jednakże trzeba pamiętać, że na ow o zagadnienie składa się więcej elementów.

Oprócz poczucia narodowego, należy tutaj wymienić poczucie przynależności językowej, świadomość pochodzenia terytorialnego i wyznaniowego. Poglądy ludności mazurskiej wykształcone w XIX w. z późniejszymi zmianami i modyfi­

kacjami przetrwały do 1945 r., stając się jedną z najważniejszych przyczyn, które uniemożliwiły pozyskanie jej dla polskości i przesądziły o jej powojennym lo­

sie.8

8 [JZ], Ostróda. Kim byli Mazurzy?, Gazeta Ostródzka z 11-17 maja 2001 r.; Z. Połoniewicz, Świadomość narodowa ludności mazurskiej w XIX uieku, Głos Ostródy z 1 sierpnia 2001 r.

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MUZEUM W OSTRÓDZIE W LATACH 2000-2001 251

Ilustracja 9. Dr Grzegorz Jasiński

10. Prof. dr hab. Sergiusz Sharypkin - „Wyspa Santoryn - Pompeje świata egejskiego"

(pracownik naukowy Uniwersytetu Warmińko-Mazurskiego) - 17 maja 2001 r.

Referent odniósł się do wybuchu wulkanu santoryńskiego w kontekście prze­

kazu Platona o wyspie Atlantydzie. Kreteńscy talassokraci (panowie morza) nie omieszkali narzucić mieszkańcom Thery swego politycznego i kulturalnego pa­

nowania. Podczas ich dominacji zaczęła się rozwijać wspaniała kultura. W całej swej okazałości cywilizacja ta ujawniła się po pracach wykopaliskowych S. Ma- rinatosa.

Dzieje wspaniałej cywilizacji, rozwijającej się pod stałym zagrożeniem w ul­

kanu, zostały przerwane i zmiażdżone przez straszną erupcję w połowie II tys.

p.n.e. Zniszczenia wywołane tym najstraszniejszym ze wszystkich znanych na świecie wybuchów wulkanu sięgnęły niespotykanych w dziejach rozmiarów.

Wulkan wybuchnął nagle. Najpierw wyrzucił olbrzymie ilości pumeksu i wulka­

nicznego popiołu, które zasypały wyspę warstwą o grubości 30 m. Niszczyciel­

ski żywioł pozostawił milczącą pustynię na miejscu niegdyś kwitnącej kultury.

Tysiące ton lawy i pumeksu kryją w sobie jej bogate miasta i dobrze prosperujące niegdyś osady.9

9 [red], Ostróda. Odczyt w Muzeum, Gazeta Ostródzka z 11-17 maja 2001 r.

Ilustracja 10. Prof. Sergiusz Sharypkin odsłania tajemnice kataklizmu sprzed trzech i pół tysiąca lat

11. „Polskie zamki gotyckie" - 16 maja 2001 r.

Kolejną edycję konkursu „Polskie zamki gotyckie" Muzeum w Ostródzie zorganizowało z tytułu uczestnictwa miasta Ostródy w „Stowarzyszeniu gmin

<Polskie zamki gotyckie>". Turniej miał na celu przybliżenie wśród młodzieży znajomości „najbliższej ojczyzny", a zarazem służyć promocji naszego miasta i regionu. Eliminacje, osobno dla uczniów szkół średnich, podstawowych i gim­

nazjalnych, odbywały się praktycznie na trzech etapach. Pierwszy - szkolny, drugi - dla Ostródy na zamku i trzeci - finałowy w Lidzbarku Warmińskim.

Ostatecznie Ostródę na poziomie szkół podstawowych i gimnazjalnych repre­

zentował Filip Chilecki, natomiast na szczeblu szkół średnich Maciej Fingas.

12. Wystawa „M alowany fajans w łocław ski" z Muzeum Ziemi Kujawskiej i Do­

brzyńskiej we Włocławku, autor scenariusza Danuta Królikowska - otwarcie 21 czerwca 2001 r.

W historii fajansu polskiego W łocławek odegrał szczególną rolę. W mieście tym w II poł. XIX w. (w latach 1 8 7 3 , 1880 i 1894) powstały 3 fabryki. Czwarty za­

kład założono w 1922 r. Od samego początku fabryki te produkowały tylko i w y­

łącznie wyroby fajansowe. Po II wojnie światowej włocławskie fabryki fajansu upaństwowiono i zjednoczono pod nazwą: Włocławskie Zakłady Ceramiki Sto­

łowej im. Rewolucji 1905 r., które uległy likwidacji w roku 1991. Na ostródzkiej

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MUZEUM W OSTRÓDZIE W LATACH 2000-2001 253

wystawie zgromadzono prace nagrodzone podczas corocznie organizowanych pod patronatem Ministerstwa Kultury i Sztuki konkursów zdobienia wyrobów fajansowych. Znalazły się tutaj m.in. talerze, miski, serwis obiadow y, serwisy do kawy, wazony, galanteria fajansowa. N ajczęściej spotykanym motywem de­

koracji stosowanym przez artystki-malarki była róża, kwiat wielopłatkowy lub półkwiatek. Kwiaty te stanowiły centralny motyw kom pozycji, wykonywano z nich bukieciki lub szlaczki umieszczone na kołnierzach naczyń. Kom pozycje ornamentu wypełniały różnego kształtu listki. W ystawa cieszyła się dużym za­

interesowaniem.10

Ilustracja 11. Fragment ekspozycji „M alowany fajans w łocław ski"

13. Odczyt mgra Jarosław a Marka Spychały - „Tajemnice Izydy" (doktorant U ni­

wersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu) - 28 czerw ca 2001 r.

Autor wystąpienia skupił się na kilku problem ach rozwoju kultu Izydy w świecie grecko-rzym skim. W yartykułow ał m.in. kulty misteryjne, w tym re­

lacje Apulejusza na tem at tych kultów i wtajem niczeń (kwestia pochodzenia owych wtajemniczeń), status przysięgi w antyku, relacje o dziwnych zgonach, przypadek Pauliny i Decjusza M undusa - św ięte zaślubiny.

10 [Z.P.], Malowany fajans włocławski, Głos Ostródy z 20 czerwca 2001 r.; Z. Połoniewicz, Fajans wło- cławski tylko w muzeum (rozmowa z Danutą Królikowską), Głos Ostródy z 28 czerwca 2001 r.;

M. Giniewicz, Fajans ręcznie malowany, Gazeta Ostródzka z 29 czerwca - 5 lipca 2001 r.; |REM], Mu- zeum w Ostródzie. Dłużej i ciekawiej. Ciekawe ekspozycje w muzeum, Głos Ostródy z 19 lipca 2001 r.

Ilustracja 12. Jarosław Spychała odsłania sekrety kultu Izydy

14. Powiatowe obchody „Roku Ignacego Krasickiego".

Zadaniem zleconym nam przez Starostwo Powiatu Ostródzkiego w 2001 r.

były obchody „Roku Ignacego Krasickiego". Celem imprezy było przybliżenie młodzieży szkół średnich naszego regionu osoby i twórczości biskupa warmiń­

skiego Ignacego Krasickiego. Rolę głównego koordynatora powstałego Komitetu ze strony szkół średnich przyjęła pani Żaneta Pilis z Liceum Ogólnokształcące­

go im. Jana Bażyńskiego. Jako podstawową formę realizacji zadania wybraliśmy przeprowadzenie konkursów tematycznych. Prace w tym zakresie trwały od czerwca do grudnia 2001 r. Udało się nam nawiązać współpracę z nauczycielami wszystkich szkół średnich naszego powiatu, którzy na terenie swoich placówek zdołali pozyskać młodzież do udziału w poszczególnych turniejach. Dzięki temu mogliśmy zorganizować następujące konkursy: literacki (wyróżnienia: Małgo­

rzata Kosowska z Zespołu Szkół Rolniczych w Ostródzie, Barbara Jaworska z Liceum Ogólnokształcącego w Morągu, Kamila Prusak oraz Marta Łazorka z Zespołu Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących w Morągu), recytatorski (I miejsce - Agnieszka Segin z Zespołu Szkół Zawodowych im. St. Staszica w Ostródzie), historyczny (I miejsce Salezjańskie Liceum Ogólnokształcące w Ostródzie), inscenizacyjny (I miejsce exe quo Zespół Szkół Rolniczych w Ostró­

dzie i Zespół Szkół Agro-Ekonom icznych w Dobrocinie), plastyczny (I miejsce w kategorii szkół średnich - Maria Pejs z Zespołu Szkół Agro-Ekonomicznych w Dobrocinie, I miejsce w kategorii szkół gimnazjalnych - Magdalena Kania z Salezjańskiego Gim nazjum ), internetowy (I miejsce - Krzysztof Dębkowski z Zespołu Szkół Agro-Ekonomicznych w Dobrocinie). Dzięki pozyskaniu me­

diów udało się nam nagłośnić ideę obchodów „Roku Ignacego Krasickiego".

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MUZEUM W OSTRÓDZIE W LATACH 2000-2001 255

Obok prac przygotowawczych, zorganizowaliśmy cztery spotkania komitetu ko­

ordynującego oraz pokaz inscenizacji i recytacji, jak też uroczystości końcowe w dniu 7 grudnia. Ostródzkie obchody „Roku Ignacego Krasickiego" zostały uzna­

ne przez władze wojewódzkie za końcowy akord uroczystości ku czci biskupa Krasickiego w województwie warm ińsko-m azurskim .11

w Ostródzie)

14. Konferencja naukowa „Religia i polityka w świecie antycznym"

Sympozjum zostało zorganizowane przez Muzeum w Ostródzie jako drugie zadanie zlecone przez władze Powiatu Ostródzkiego. Korzystając z pomocy In­

stytutu Historii i Stosunków M iędzynarodowych Uniwersytetu W arm ińsko-M a­

zurskiego, mogliśmy zaplanować obrady na 19-20 października 2001 r. w sali reprezentacyjnej ostródzkiego zamku. Na konferencję przybyło wielu wybitnych badaczy z najważniejszych ośrodków akademickich. Wygłoszono 31 referatów.12 Na podbudowie konferencji zorganizowano warsztaty szkoleniowe dla nauczy­

cieli z zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Na marginesie

11 [REM], Ku pamięci księcia Warmii, Głos Ostródy z 28 czerwca 2001 r.; [red], Poznają lepiej księcia poetów, Gazeta Ostródzka z 6-12 lipca 2001 r.; [SAS], Muzeum w Ostródzie zaprasza. Rok z Biskupem Krasickim, Głos Ostródy z 23 listopada 2001 r.; [red]. Rok Ignacego Krasickiego, Przegląd Ostródzki z 28 listopada 2001 r., s. 7; A. Sumińska, Pijaństwo i Monochomachia, Przegląd Ostródzki z 5 grudnia 2001 r., s. 11; tejże, Laureaci nagrodzeni, Przegląd Ostródzki z 12 grudnia 2001 r., s. 12; M. Jankowski,

Rok Ignacego Krasickiego w plastyce i internecie, Ostródzki Museion 2001, z. 2, s. 5 i 7.

1

2 Materiały pokonferencyjne ukazały się w postaci pracy zbiorowej wydanej przez Muzeum w Ostró- dzie - Religia i polityka w świecie antycznym, red. R. Sajkowski, Ostróda 2005.

można dodać, że co prawda już wcześniej odbyło się w naszym regionie kilka sesji naukowych (także dofinansowywanych przez czynniki miejscowe), lecz do­

piero w przypadku opisywanego sympozjum głównym organizatorem była in­

stytucja ostródzka. Sytuacja taka mogła mieć miejsce dzięki sfinansowaniu zada­

nia przez Starostwo Powiatowe w Ostródzie. Konferencja, obok owoców ściśle naukowych, stała się również świadectwem efektywności współpracy pomiędzy Starostwem Powiatowym i jednostką miejską, Muzeum w Ostródzie. Dobrze za­

służyła się też promocji naszego regionu.13

Ilustracja 14. Jedna z sesji konferencji „Religia i polityka w świecie antycznym"

13 Por. A. Jaroszewska, Sokrates i inni, czyli co można zobaczyć z więziennej celi ..., Głos Ostródy z 19 października 2001 r.; K. Żarczyńska, Humaniści w Ostródzie, Przegląd Ostródzki z 24 października2001 r. s. 6.

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MUZEUM W OSTRÓDZIE W LATACH 2000-2001 257

15. Ekspozycja „Chodor". Przegląd twórczości Antoniego Chodorowskiego - wy­

stawa retrospektywna - otwarcie 25 października 2001 r.

A ntoni Chodorowski urodził się 7 czerw ca 1946 r. w Chodorach, w Biało- stockiem. Po u k o ń cz en iu szkoły średniej rozpoczął stu d ia na Wydziale In ż y n ie­

rii Lądowej P o lite ch n ik i Warszawskiej. Ostatecznie w 1975 r. ukończył Wydział Architektury W nętrz Akademii Sztuk Pięknych w W arszawie, ze specjalnością - formy przemysłowe , w pracowni profesora Bohdana Urbanowicza. Oprócz karykatur i rysunków satyrycznych zajmowały go również ilustracja książkowa, grafika, plakat, fotografia i malarstwo sztalugowe, któremu pozostawał wierny od okresu studiów. Przyniosło mu ono zresztą pierwsze pow ażne nagrody i wy­

różnienia, m .in . na „Fam ie" w Św inoujściu i w gdańskim „Przetargu 70". W 1975 r. zdobył Grand P rix M iędzynarodow ego Konkursu na Plakat Festiwalu Filmów przeciwko dyskrym inacji Rasow ej w Strasburgu. Zmarł n a g le 15 lu ­ teg o 1999 r. w Warszawie.

Wystawa w Ostródzie była owocem współpracy Muzeum w Ostródzie oraz Centrum Kultury i Sportu ze Stowarzyszeniem Polskich Artystów Karykatury . Zaprezentowano na niej karykatury postaci życia publicznego, przede wszyst­

kim politycznego, a także najlepsze plakaty mistrza.14

Ilustracja 15. Dyr. Muzeum w Ostródzie wita gości na wernisażu wystawy „Chodor"

14 J. Brzezin, Karykatury Chodorowskiego na Zamku, Przegląd Ostródzki z 31 października 2001 r., s. 11.

16. Prezentacja książek dr. Mirosława J. Hoffmanna (Uniwersytet Warmińsko­

-Mazurski, Muzeum Warmii i Mazur): Źródła do kultury i osadnictwa południo­

w o-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., Olsztyn 1999 oraz Kultura i osadnictwo południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., O lsz­

tyn 2000 (28 listopada 2001 r. - sala reprezentacyjna ostródzkiego zamku).

Spotkanie zorganizowano wspólnie ze Stowarzyszeniem Miłośników H isto­

rii i Kultury Prusów' „Pruthenia". Obydwie pozycje zostały wydane przez Ośro­

dek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. Bogato ilu­

strowane, owe obszerne opracowania stanowią próbę usystematyzowania naszej wiedzy na temat południowo-wschodniego nadbrzeża Bałtyku w epoce brązu i żelaza. Przybyli na spotkanie goście mieli okazję zapoznać się z warsztatem badawczym archeologa - metodami datacji oraz opisów stanowisk.15

Ilustracja 16. Dr Mirosław J. Hoffmann omawia swoje książki

17. I ponadregionalny konkurs dla młodzieży szkół średnich o historii i kulturze starożytnej - „Antyczne źródła jedności europejskiej", zorganizowany wspólnie ze Stowarzyszeniem „Inicjatywa" - 5 grudnia 2001 r.16

15 J. Brzezin, Prezentacja książek Hoffmanna, Przegląd Ostródzki z 28 listopada 2001 r., s. 7.

16 J. Brzezin, Korzenie cywilizacji europejskiej, Przegląd Ostródzki z 12 grudnia 2001 r., s. 12.

POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MUZEUM W OSTRÓDZIE W LATACH 2000-2001 259

Celem turnieju było przybliżenie wiedzy o wspólnych korzeniach cywilizacji eu

ropejskiej, jej antyczno-chrześcijańskiej genezie. Zmagania konkursowe skła­

dały się z dwóch etapów. O godzinie 11.00 w sali reprezentacyjnej ostródzkiego zamku zaczęto dwugodzinną część pisemną, która miała wykazać umiejętność łączenia faktów historycznych. Część ustna - publiczna rozpoczęła się o godz.

16.00. Zwycięzcą został Łukasz Szczepański z LO w Iławie.

Obok powyżej omówionych przedsięwzięć Muzeum w Ostródzie realizowało także inne zadania. Przykładowo, wraz z Ostródzkim Stowarzyszeniem Kultu­

rowym „Sasinia" rozpoczęliśmy redagowanie nowego czasopisma - „Ostródzki Museion. Kwartalnik H istoryczno-Kulturalny". Znalazło się w nim wiele cieka­

wych artykułów na temat przeszłości naszego regionu, ale także szereg mate­

riałów informujących o bieżącej pracy Muzeum w Ostródzie. W „Ostródzkim Museionie" nie zabrakło też miejsca dla twórczości miejscowych poetów.17

Rozbudowywaliśmy zasób biblioteczny. Alarmowaliśmy też nieustannie wła­

dze miasta o fatalnych warunkach pracy. Jak kolejne lata pokazały - nadaremnie.

Przekrzykując się więc w jednym pokoju z koleżankami z CKiS, snuliśmy plany nowych przedsięwzięć na 2002 r.

17 Zob. R. Bogucki, Nowe czasopismo historyczno-kulturalne, Głos Ostródy z 19 września 2001 r.; R. Saj­

kowski, Pow stala nowa gazeta, Przegląd Ostródzki z 19 września 2001 r., s. 12; [migi), Ostróda. Nowy kwartalnik, Gazeta Ostródzka z 21-27 września 2001 r., s. 2; T. Klabuhn, Ostródzki Museion, Głos Ostródy z 23 października 2002 r.