Duszpasterstwo rodzin wobec młodych małżeństw

Opole 2016, s. 99–114 G^rzeGorz P^yźlak

Wydział Teologii KUL

Duszpasterstwo rodzin wobec młodych małżeństw

Wstęp

Adhortacja apostolska Familiaris consortio naucza, że „właściwym źródłem i pierwotnym środkiem uświęcenia małżeństwa i rodziny chrześcijańskiej jest sa- krament małżeństwa” (FC 56). Dlatego zasadne jest podejmowanie przez dusz- pasterstwo rodzin inicjatyw mających na celu pomoc osobom, które niedawno zawarły sakrament małżeństwa. Szczególną opieką winni być otoczeni ci małżon- kowie, którzy nie wynieśli z domów rodzinnych wzorca zdrowego małżeństwa i rodziny. Mogą to być również małżonkowie, którzy już na początku wspólnej drogi życia pogubili się albo przerosło ich wyzwanie, jakie niesie ze sobą mał- żeństwo (Llorente 2003, 63; Slany 2002, 135; Dyczewski 1994, 133–134; Pyźlak 2005, 67–76)¹.

Na potrzebę systematycznej pracy z młodymi małżeństwami zwraca uwagę II Polski Synod Plenarny. Wśród zagrożeń wymienia on: zanikające więzi sąsiedz- kie, wzrost anonimowości życia oraz wpływ środowiska zamieszkania. Dotyczą one przede wszystkim małżonków żyjących w środowisku wielkomiejskim. Jest to środowisko obce dla młodych małżonków, w którym szybciej następuje wyob- cowanie z tradycji rodzinnych oraz religijnych. W obliczu napotykanych trudności młode małżeństwa doświadczają uczucia osamotnienia, bezradności, powodujące- go wypalenie i rozpad sakramentalnego związku małżeńskiego (IIPSP 25). Dla- tego w pracach duszpasterstwa rodzin powinno uwzględniać się młode małżeń- stwa. Wprawdzie nie ma ścisłej definicji młodych małżeństw, jednak autor artykułu pragnie przyjąć za Wilhelmem Plutą określenie, że są nimi małżonkowie przede wszystkim w pierwszych trzech latach po zawarciu sakramentu małżeństwa (Plu-

1 Jedną z przyczyn zagubienia jest dzisiejsza kultura, która stawia ludziom niskie wymagania.

Problem dotyczy już czasu narzeczeństwa, podczas którego narzeczeni żyją razem jako mąż i żona, nie będąc jeszcze małżeństwem. Te luźne związki między ludźmi nie sprzyjają powstawaniu głęb- szych więzi emocjonalnych i duchowych. Często młodzi ludzie rozczarowani małżeństwem proszą o drugą lub trzecią szansę, ponieważ nie potrafią ułożyć sobie życia za pierwszym razem.

ta 1958, 479–491). Początkowe lata pożycia małżeńskiego w szczególny sposób wpływają na dalsze funkcjonowanie małżonków. Ważne jest, aby oni sami zdali sobie sprawę, jak ważną podjęli decyzję, i żeby rozpoczęli pracę nad powstałym związkiem. Należy zauważyć, że nawet najlepiej przeprowadzone przygotowanie do życia małżeńskiego i rodzinnego nie jest w stanie zapobiec pojawiającym się problemom. Mogą to być zagrożenia natury psychologicznej, rozczarowania, a tak- że zagrożenia, jakie niesie ze sobą codzienne życie (Ryś 1997, 24–27). Ważne jest, aby w takiej sytuacji młodych małżeństw nie zostawić samych sobie. Z pomocą w realizacji zobowiązań wynikających z sakramentu małżeństwa powinni przy- chodzić młodym małżeństwom przede wszystkim duszpasterze i osoby świeckie pracujące w duszpasterstwie rodzin.

1. Nauczanie Kościoła o małżeństwie

W adhortacji apostolskiej Familiaris consortio Jan Paweł II nauczał, że duszpa- sterstwo rodzin jest „wyrazem rzeczywistości Kościoła zaangażowanego w swoją zbawczą misję” (FC 69). Troska Kościoła o dobro młodych małżeństw wyraża się przede wszystkim w przygotowaniu do życia małżeńskiego i rodzinnego, naucza- niu o jego sakramentalności, jedności, wierności oraz nierozerwalności.

Kościół w swoim nauczaniu zwraca uwagę na potrzebę przygotowania do życia małżeńskiego i rodzinnego. Ważne jest przyjęcie dwóch warunków jego poprawne- go przeprowadzenia. Po pierwsze, powinno ono posiadać konkretne formy organi- zacyjne, a po drugie, musi ono być prowadzone przez odpowiednio przygotowane osoby, które zobowiązane są do niesienia wielostronnej pomocy osobom żyjącym w rodzinie lub poza nią (Pyźlak 2007, 8).

Przygotowanie do życia małżeńskiego i rodzinnego odbywa się na trzech eta- pach: dalszym, bliższym i bezpośrednim. Przygotowanie dalsze zaczyna się w ro- dzinie, zaś kontynuowane jest w ramach katechezy dzieci i młodzieży w szkole.

Dlatego tematyka katechez przygotowania dalszego powinna uczyć dzieci i mło- dzież szacunku do siebie i innych ludzi, miłości, poszanowania czystości oraz do- ceniania małżeństwa sakramentalnego (DDR 19–23). Przygotowanie bliższe może być prowadzone podczas katechizacji w ostatnich latach szkoły średniej, w dusz- pasterstwie akademickim oraz parafialnym duszpasterstwie młodzieży pozaszkol- nej. W katechezie tej, oprócz tematyki teologicznej, należy podjąć problematykę zagrożeń rodziny, naukę naturalnych metod planowania rodziny, świętości życia oraz odpowiedzialności za losy Ojczyzny i Kościoła (DDR 24–26). Przygotowanie bezpośrednie do życia małżeńskiego i rodzinnego dotyczy narzeczonych, którzy w niedługim czasie zamierzają zawrzeć sakrament małżeństwa. Ukazuje ono naj- ważniejsze cele i obowiązki stanu małżeńskiego. Należy zwrócić uwagę, że przy-

gotowanie do życia małżeńskiego i rodzinnego może przynieść wymierne owoce, jeśli rozpocznie się we wczesnym dzieciństwie i będzie systematycznie kontynu- owane (DDR 27–35).

Na jakość przygotowania do życia małżeńskiego i rodzinnego mają wpływ rów- nież odpowiednio przygotowani kapłani (Pyźlak 2013, 1)² i osoby świeckie³. Wśród pracowników odpowiedzialnych za duszpasterstwo rodzin należy wymienić: bisku- pów, kapłanów i diakonów oraz osoby zakonne i konsekrowane (por. FC 73; zob.

Śmigiel 2010, 90–108). Do grona świeckich pracowników duszpasterstwa rodzin za- licza się: naukowców, lekarzy, prawników, psychologów, pracowników społecznych, doradców, pielęgniarki i nauczycieli a także pary małżeńskie do posługi rodzinie (KDK 52; HV 27; FC 75, DDR 9; Mierzwiński, Wilk, Bieleń 2002, 431–432).

Pracownicy duszpasterstwa rodzin w swojej pracy powinni zwracać szczególną uwagę na wychowanie młodego pokolenia do miłości, prowadzenie przygotowania narzeczonych do życia małżeńskiego i rodzinnego, uwzględniając odpowiedzialne rodzicielstwo i naukę naturalnego planowania rodziny, oraz wsparcie małżeństw i rodzin w sytuacjach trudnych (zob. Mierzwiński, Wilk, Bieleń 2002, 100–101).

Ci, którzy podejmują pracę w duszpasterstwie rodzin, powinni przejść określoną formację, pozwalającą odpowiedzialnie realizować wynikające z niej zadania (Bie- leń 2001, 268).

Przygotowanie narzeczonych do życia małżeńskiego i rodzinnego powinno kłaść nacisk na prawa i obowiązki przyszłych małżonków. Z sakramentalnego charakteru małżeństwa wypływa uzasadnienie jego jedności, nierozerwalności i trwałości. Są to naturalne komponenty wynikające z charakteru miłości (FC 11), podyktowane dobrem dzieci (FC 20; zob. KKK 1644, 1646–1648, 1652–1654;

Krakowiak 1994, 138).

Ważnym zagadnieniem w pracy duszpasterstwa rodzin jest ukazanie małżon- kom czym jest sakramentalność małżeństwa (Jan Paweł II 1987, 360–362). Tajem- nica, która jawi się jako komunia miłości Boga do ludzi, a jej centralnym punk- tem jest przymierze. Przymierze to sięga początków dziejów życia Jahwe i Izraela, a w Nowym Testamencie relacji pomiędzy Chrystusem i Kościołem. Przymierze to wyrażone jest w Piśmie Świętym za pomocą języka i terminów zaczerpniętych z kontekstu małżeństwa i życia małżeńskiego (Necel 2000, 14).

2 Sobór Watykański II w Dekrecie o posłudze i życiu kapłanów naucza, aby w pracy z mał- żeństwami i rodzinami duchowni nie pomijali osób świeckich: „Niech prezbiterzy szczerze uznają i wspierają godność świeckich i właściwy udział w posłannictwie Kościoła” (DP 9). Ojcowie soboro- wi zachęcają do uznania ich doświadczenia i kompetencji w rożnych dziedzinach ludzkiego działania.

Osoby świeckie należy gromadzić, wspierając systematyczną formacją religijną i angażować w nie- sienie pomocy rodzinom. Jest to pomoc szczególnie cenna na rzecz rodziny (FC 75) .

3 Pojęcie „ludzie świeccy” oznacza „wszystkich wiernych (…), którzy wcieleni przez chrzest w Chrystusa, ustanowieni jako Lud Boży, stawszy się na swój sposób uczestnikami kapłańskiej, pro- roczej i królewskiej misji Chrystusa, sprawują właściwe całemu ludowi chrześcijańskiemu posłannic- two w Kościele i w świecie” (KK 31).

W adhortacji apostolskiej Familiaris consortio Jan Paweł II określił małżeń- stwo jako „przymierze oblubieńcze” pomiędzy mężczyzną a kobietą (por. FC 20).

Oznacza ono dwustronną umowę, w której strony zobowiązują się do współpracy i udzielania sobie wzajemnej pomocy. Do właściwej realizacji zawartego przymie- rza konieczna jest znajomość osoby, z którą się je zawiera. Objawienie Boże uka- zuje, że nie może być w tym wszystkim przypadkowości, ponieważ Bóg miłuje swój lud, a na wzór tej miłości mężczyzna i kobieta wyrażają swoją miłość mał- żeńską. Więź ich miłości staje się obrazem i znakiem przymie rza łączącego Boga z Jego ludem (FC 12; Grocholewski 1997, 177–178).

Ważnym elementem życia małżeńskiego jest miłość małżeńska, która powinna być odpowiedzialna, wtedy wzbudza ona u osoby kochającej upodobanie, pragnie- nie zjednoczenia się z nią i życzliwość wobec niej. Miłość wyraża się również w trosce, aby jej osobowa wartość została zachowana oraz by mogła się ona dalej rozwijać (Schollgen 1961, 856–858).

Sobór Watykański II naucza, że mocą łaski Bożej miłość małżeńska została oczyszczona, uświęcona i udoskonalona (KDK 49). Miłość małżeńska ma pro- wadzić małżonków do świętości. Dlatego też Kościół katolicki kładzie nacisk na prawidłowe jej zrozumienie i realizację przez chrześcijańskich małżonków. Papież Paweł VI w encyklice Humane vitae ukazuje cechy miłości małżeńskiej, która po- winna być: ludzka, wierna i wyłączna, pełna oraz płodna (nr 9). Miłość ludzka ma obejmować całego człowieka, zarówno w jego wymiarze intelektualnym, jak i duchowym. Człowiek jako jedność psychofizyczna oprócz bogactwa intelektual- nego nosi w sobie bogactwo świata wewnętrznego. Każda z tych sfer domaga się odpowiedniego dla siebie aktu miłości, aby mogła się rozwijać.

Miłość małżeńska powinna być również wierna i wyłączna. Cechy te stanowią fundament trwania małżonków ze sobą aż do śmierci. Mają oni tworzyć komunię osób poprzez realizację zadań wynikających z przymierza małżeńskiego. Małżon- kowie mają stanowić dla siebie wzajemny dar, oddając się sobie nawzajem. Mi- łość małżeńska winna być również pełna. Jej pełność dotyczy wsłuchiwania się w potrzeby drugiego człowieka, tworzenia wspólnoty stołu, wychowania dzieci, jak również dzielenia problemów codziennego życia. Ma ona dotykać wyzwań co- dziennego życia (por. LP 77–111; Goleń 2006, 127–144).

Ważną cechą miłości małżeńskiej jest płodność, czyli otwartość małżonków na potomstwo. Współżycie seksualne małżonków jest wyrazem ich wzajemnej miło- ści oraz miłości rodzicielskiej, gdyż staje się ona miejscem przekazywania życia⁴. Jedynym sposobem regulacji poczęć są naturalne metody, wypływające z biolo-

4 W obecnych czasach małżonkowie spotykają się również z problemem bezpłodności. Doświad- czając takiej sytuacji, często nie mogą zrealizować dążenia do macierzyństwa i ojcostwa. Zachęca się lekarzy do kontynuowania badań nad przyczynami niepłodności. Mają oni umożliwić małżonkom leczenie, aby byli zdolni do prokreacji, zachowując godność swoją i dziecka (DV II, 8B).

gicznego rytmu płodności kobiety. Naturalne metody regulacji stanowią akceptację cyklu kobiety, a co za tym idzie, wzajemnego poszanowania, wspólnej odpowie- dzialności panowania nad sobą (Bassa 2013, 212–228).

Płeć człowieka nie różnicuje mężczyzny i kobiety pod względem struktury by- cia osobą. Są oni obydwoje stworzeni na obraz i podobieństwo Boże. Są również wyposażeni w zdolność poznania prawdy poprzez intelekt i mogą dokonywać wy- boru dobra dzięki wolnej woli (Wojtyła 1986, 8–9).

Płodność małżonków dotyczy również pielęgnowania czystości. Katechizm Kościoła Katolickiego naucza: „Osoby związane małżeństwem są wezwane do ży- cia w czystości małżeńskiej” (nr 2349). Mężczyzna i kobieta w swoim wzajemnym oddaniu stają się jednym ciałem. Jednak oddanie to winno być uczciwe i godne.

Czystość małżeńska, aby być pełną i całkowitą, winna zachować w sobie podwój- ny znak: jedności i rodzicielstwa (HV 11). Wyklucza ona traktowanie osoby jako środka do celu, ponieważ wartość osoby przewyższa wartość przyjemności (Jan Paweł II 1981, 78–98).

Młodym małżonkom należy również przypominać, co znaczą słowa przysię- gi małżeńskiej: miłości, wierności, uczciwości oraz nierozerwalności małżeństwa.

Miłość wyraża się w postawie akceptacji i afirmacji wobec drugiej osoby. Małżon- kowie dzięki miłości odczytują swoją wzajemną komplementarność i wzajemną zależność. Ofiarując sobie wzajemną miłość poprzez całkowity dar ciała, ofiarują sobie również zdolność powstawania nowego życia (Laun 1993, 56–79).

Przymiot wierności zakłada uczciwość małżeńską. Wyklucza ona zdradę, jest wezwaniem do czystości małżeńskiej, do odpowiedzialności za życie, które może się począć. Wyklucza również użycie i traktowanie osoby współmałżonka jako środka, którym można się posłużyć dla uzyskania własnej przyjemności. Wierność to również zaufanie, jakim obdarzana jest druga osoba. Jest uszanowaniem praw- dy o osobie, uznaniem godności, jaką człowiek został obdarowany przez Stwórcę (Misiurek 2007, 226–227).

Młodym małżeństwom należy również uświadamiać, że właściwa realizacja przymierza małżeńskiego zakłada jego charakter monogamiczny. Wyraża się on związkiem jednego mężczyzny i jednej kobiety. Małżeństwo monogamiczne jest najbardziej zgodne z naturą ludzką (FC 19). Gdy nie ma przeszkód kanonicznych, posiada ono charakter sakramentalny (zob. KPK 1083–1094). Tylko związek męż- czyzny i kobiety, połączonych sakramentalnym węzłem, ma prawo do wspólnego życia w małżeństwie, wydania na świat i wychowania potomstwa (por. KDK 24).

Innego rodzaju związki małżeńskie w świetle Ewangelii i prawa kościelnego są niegodziwe i grzeszne (por. Mk 10,6-9; Łk 16,18; Hofmann 1962, 558–561). Dla- tego zawarte i dopełnione małżeństwo ludzi ochrzczonych jest jednością i nie może być nigdy rozwiązane.

Ważnym przymiotem sakramentu małżeństwa jest jego nierozerwalność (Szko- doń 1985, 145–193). Jest ona dla młodych małżonków zobowiązaniem do trwałej wspólnoty życia. W sakramentalności małżeństwa tkwi źródło łaski oraz niezbędne siły do wypełniania życiowych zadań. Uświęcony związek małżonków jest jednym z siedmiu sakramentów, które umożliwiają wejście w tajemnicę Chrystusa, który umacnia nierozerwalną jedność i uświęca małżonków. To ważne i obligatoryjne przymierze trwa aż do śmierci jednego z małżonków (por. KPK 1055, 1056, 1059).

Zasada ta wynika z Bożego prawa naturalnego oraz woli Chrystusa (zob. Mt 5,31- 32; 19,4-6; Mk 10,10-12; 1 Kor 7,10-11; Rz 7,1-3). Potwierdzają to dokumenty Soboru Watykańskiego II, akcentując moc i trwałość małżeństwa, która pocho- dzi „z woli Boga” i dlatego „nie zależy od ludzkiego sądu” (KDK 48; Szkodoń 1981, 171–208). Gdy uświęcony związek dwojga ludzi nabierze pełnej mocy, przez wykorzystanie praw małżeńskich, żadna władza nie może go rozwiązać i żaden człowiek nie powinien go rozdzielać. Sakrament małżeństwa, poprzez przymioty wypływające z miłości, stoi na straży jedności i nierozerwalności, wierności i płod- ności małżeńskiej. To dobro małżonków i potomstwa domaga się ich zachowania (zob. FC 19–20).

2. Współczesna sytuacja młodych małżeństw

W czasach współczesnych małżeństwo przeżywa kryzys, ponieważ podważana jest idea wspólnoty małżeńskiej w tradycyjnym jej ujęciu. Lansowane alternatyw- ne modele małżeństwa stawiają za cel realizację praw człowieka, pozostających często w sprzeczności z zasadami moralnymi wyznawanymi przez większość spo- łeczeństwa. Wśród przyczyn kryzysu małżeństwa można wyróżnić czynniki ze- wnętrzne, istniejące poza małżeństwem, oraz przyczyny wewnętrzne, dotyczące wewnętrznych relacji małżonków.

Wśród zewnętrznych czynników ważnym elementem funkcjonowania małżeń- stwa jest przygotowanie kandydatów do jego zawarcia. Polega ono na osiągnięciu przez osoby korzystające z przygotowania pewnego stopnia dojrzałości umysło- wej. Przejawem takiej dojrzałości jest zdolność do refleksji, przemyślanego i odpo- wiedzialnego działania, jak również zdolność do obiektywnej oceny siebie i współ- małżonka oraz samokontroli i twórczego wysiłku (Ryś 1993, 24).

Wśród innych czynników zewnętrznych należy zauważyć kryzys dotychcza- sowego systemu wartości. Małżeństwo dla ludzi wierzących powinno być sakra- mentem, czyli miejscem szczególnej obecności Boga i źródłem łask. Przez sakra- ment małżeństwa Chrystus jest na stałe obecny wśród małżonków. Tym samym młodzi małżonkowie ślubują swoją wierność wobec Boga i Kościoła, z której nie mogą zrezygnować. Nawet jeśli zawiodła jedna strona, to skoro przysięga została

złożona wobec Chrystusa, druga strona musi przysięgi dochować. W przysiędze sakramentalnego małżeństwa padają doniosłe słowa: „Ślubuję ci miłość, wierność, uczciwość oraz że cię nie opuszczę aż do śmierci. Tak mi dopomóż Bóg”, które zobowiązują małżonków do jej dochowania (Dziewiecki 2015).

Niepokojące jest propagowanie alternatywnych modeli życia wobec wzorca trwałego i zawieranego na całe życie małżeństwa. Sprzyja to powszechnej akcepta- cji rozwodów przez społeczeństwo, gdzie rozwiązanie małżeństwa stanowi swoiste lekarstwo na problemy życiowe małżonków. Należy zwrócić uwagę na propono- wany obecnie wzór konsumpcyjnego modelu życia, który ma destrukcyjny wpływ na życie rodzinne. Problem wyjazdów zagranicznych w celach ekonomicznych jest istotnym czynnikiem prowadzącym do rozkładu pożycia małżeńskiego (Mikołajec 2013, 678).

Rozpad pożycia małżeńskiego jest źródłem dramatu przede wszystkim dla społeczności religijnej. We współczesnych czasach wśród powodów rozpadu mał- żeństwa należy wymienić niedopasowanie charakterów, niedojrzałość osób oraz niewłaściwy ich dobór. Sytuacja taka prowadzi do rozpadu małżeństwa, a podmio- tami, które najgłębiej przeżywają dramat rozejścia się rodziców, są dzieci.

Wśród zewnętrznych przyczyn kryzysu małżeństwa należy wymienić również brak wierności, która w obecnych czasach staje się pojęciem relatywnym. Zanika również odpowiedzialność za drugiego człowieka. Wierność małżonków odnosi się nie tylko do współżycia seksualnego, lecz także do różnych form fizycznej bliskości i czułości, jakie mogą zaistnieć między mężczyzną i kobietą. Niewierność to jedna z najbardziej dramatycznych form kryzysu małżeńskiego. Pozamałżeńskie współ- życie seksualne jest tak bolesnym zranieniem więzi i miłości małżeńskiej, że prawo kanoniczne Kościoła katolickiego uznaje, iż udowodniona zdrada małżeńska to wy- starczająca podstawa do uzyskania trwałej separacji (Gadomski 2012, 90–98).

Młodzi małżonkowie winni zdawać sobie sprawę, że problemy z wiernością małżeńską nie zaczynają się zwykle od współżycia pozamałżeńskiego. Punktem wyjścia mogą być negatywne doświadczenia albo błędne postawy przed zawar- ciem małżeństwa. Należy zauważyć, że już współżycie przedmałżeńskie jest zra- nieniem przyszłej więzi małżeńskiej, nawet jeśli dokonuje się między ludźmi, którzy mają zamiar się pobrać. Mężczyzna i kobieta podejmując współżycie seksu- alne deklarują, że dopuszczają kontakt seksualny poza sakramentem małżeństwa.

Z jednej strony dochowanie wierności małżeńskiej nie powinno być traktowane jako zewnętrzny nakaz lub narzucony obowiązek, ale jako oczywista konsekwen- cja miłości do współmałżonka oraz szacunku do siebie (Dziewiecki 2015). Dlatego czystość przedmałżeńska jest drogą do zachowania wierności małżeńskiej.

Rodzina ze swej natury powinna być „sanktuarium życia”, gdyż w niej przycho- dzą na świat dzieci. Istota ludzka winna być szanowana i traktowana jako osoba od momentu poczęcia. Jednym z często spotykanych zagrożeń współczesnej rodziny

jest aborcja, którą stosują małżonkowie w celu rozwiązania sprawy przyjścia na świat nieplanowanego potomstwa. Rozwiązanie to jest grzechem zabójstwa i zo- stało obwarowane sankcjami kościelnymi. Aborcja postrzegana jest jako zbrodnia przeciwko bezbronnym istotom ludzkim (KPK 1398).

Papież Paweł VI nauczał, że „bezpośrednie i umyślne zabójstwo niewinnej isto- ty ludzkiej jest zawsze aktem głęboko niemoralnym” (EV 57). Kościół kwestionuje ustawy pozwalające na odbieranie prawa do życia nienarodzonym, które uderza- ją w dobro pojedynczego człowieka oraz w przyszłość i trwałość narodu. Tylko powszechna mobilizacja sumień oraz respektowanie norm życia etycznego może wprowadzić w czyn strategię prowadzącą do obrony życia (EV 95).

Najważniejszą normą życia jest godność osobowa człowieka. Egzekwowanie jej w życiu zapobiega redukowaniu ujęcia człowieka, uprzedmiotowianiu go. Do- tyczy to w szczególności życia nienarodzonego, które w wyniku stosowania środ- ków antykoncepcyjnych wyraża się w nieodpowiedzialnej postawie wobec życia płciowego, odrzucając w prokreacji możliwość pełnego rozwoju osobowości czło- wieka (EV 13).

Wydanie przez rodziców na świat potomstwa jest jedną z najbardziej odpowie- dzialnych czynności ludzkich. Bezpośrednio z prokreacją związani są zarówno małżonkowie jak również całe społeczeństwo. Kongregacja Nauki Wiary naucza, że „od chwili zapłodnienia komórki jajowej rozpoczyna się życie, które nie jest życiem ojca ani matki, ale nowej istoty ludzkiej, która rozwija się samoistnie” (DV I, 1; zob. Kornas-Biela 2002, 90–111; Witek 1985, 453–455). Dlatego Stolica Apo- stolska stoi na stanowisku, że „przerywanie ciąży jest – niezależnie od tego, w jaki sposób zostaje dokonane – świadomym i bezpośrednim zabójstwem istoty ludzkiej w początkowym stadium jej życia, obejmującym okres między poczęciem a naro- dzeniem” (DV I, 1; Niebrój 1997, 70–71).

We współczesnym świecie nie lada wyzwaniem dla młodych małżeństw jest za- chowanie czystości. Czystość dojrzale rozumiana wynika z postawienia miłości na pierwszym miejscu w kontakcie z każdym człowiekiem i w każdej sytuacji. Osoba jest tak niezwykłym dobrem, że jedynym właściwym odniesieniem do niej jest mi- łość oczyszczona z egoizmu i pożądania. Czystość chroni człowieka przed pokusą, by używać drugą osobę lub samego siebie jako środka, a nie jako celu. Czystość to integrowanie tego, „co pochodzi ze zmysłowości i z uczuciowości w etycznie pełnowartościowy stosunek osoby do osoby. Czystość ma za zadanie wyzwalać miłość z postawy użycia” (Wojtyła 1981, 137).

Wśród źródeł kryzysu wewnętrznego młodych małżonków należy wymienić wzajemne relacje i motywacje, które doprowadziły do zawarcia sakramentalnego małżeństwa. Wśród przyczyn problemów należy wymienić brak rozeznania uczuć.

Powodują one, że wiele małżeństw rozpada się, kiedy uczucie wygasa i nie zawsze przekształca się w miłość.

Powodem małżeńskich kryzysów jest często brak dialogu między małżonkami.

Należy podkreślić, że jedność w małżeństwie buduje się na co dzień przez dialog i komunikację. Bezpośredni sposób komunikowania się małżonków ułatwia reali- zację własnych potrzeb lub spełniania oczekiwań, daje możliwość uniknięcia nie- jasności, stwarzając możliwość odbierania i przekazywania informacji zwrotnych.

Komunikacja pozwala również rozwijać zdolność odbioru i przekazu przeżyć (Ru- bacha 2009, 222–233).

Brak komunikacji pomiędzy małżonkami powoduje, że do związku wkradają się nieporozumienia, które bywają motywacją do poszukiwania bliskości z inną osobą poza małżeństwem. Dzięki komunikacji małżonkowie mają możliwość roz- ładowania napięć i negatywnych emocji, zapobiegając ich kumulowaniu się (Ryś 1993, 42–44).

3. Działania duszpasterstwa rodzin wobec młodych małżeństw

Wśród współczesnych wyzwań duszpasterstwa rodzin jest niesienie pomo- cy młodym małżeństwom. Spowodowane jest to istnieniem wielu zjawisk, które wprost uderzają w małżeństwo. Wśród nich należy wymienić: błędne pojmowanie nierozerwalności małżeństwa, stale wzrastająca liczba rozwodów, plaga przerywa- nia ciąży, utrwalanie się mentalności przeciwnej poczęciu nowego życia itd. (FC 6). Dlatego ważnym zadaniem duszpasterstwa rodzin jest wprowadzenie młodych małżonków w autentyczne życie chrześcijańskie oraz systematyczna praca nad po- głębianiem życia religijnego (Kamiński 2010, 5).

Realizacja tych zadań jest możliwa podczas organizowanych dla małżeństw spotkań, warsztatów i rekolekcji, których celem jest pogłębianie więzi małżeń- skiej. Rekolekcje są praktyką okresowego skupienia, mającą na celu dokonanie odnowy życia duchowego małżonków (PŻMR 45). Dokonuje się to najczęściej we wspólnocie z innymi małżeństwami i rodzinami. Treści głoszone podczas re- kolekcji dla młodych małżeństw i rodzin powinny dotyczyć relacji pomiędzy mał- żonkami, wspólnoty osób w małżeństwie i rodzinie, służbie życiu, roli małżonków i rodziców w życiu Kościoła, relacji małżeństw i rodzin wobec wyzwań świata itd.

(Rębacz 2004, 101–122; Dyk 2013, 515–516). Podczas rekolekcji należy pomagać małżonkom pogłębiać ich wzajemną miłość i wierność oraz wspierać ich w reali- zacji potrzeb materialnych, psychicznych i duchowych. Duszpasterze rodzin po- winni także zachęcać młodych małżonków i rodziców do praktykowania wspólnej modlitwy, czytania Pisma Świętego oraz podejmowania różnych form duchowości małżeńskiej (Cuber 2013, 227–291).

Do innych form niesienia posługi młodym małżonkom przez duszpasterstwo ro- dzin należy organizacja dni skupienia. Okazją skorzystania z takiej formacji przez

małżonków może być przeżywanie pierwszej lub kolejnych rocznic zawarcia sakra- mentalnego małżeństwa. Zaleca się, aby organizować je w małych grupach, gdyż wtedy łatwiej uczyć młode małżeństwa i rodziny dojrzalszych form życia religijne- go. W gestii kapłana prowadzącego dzień skupienia leży przedstawienie małżonkom propozycji jego przeżycia. Może się on rozpocząć przygotowaniem do spowiedzi, zaś czas po spowiedzi może być wykorzystany na adorację Najświętszego Sakramentu, indywidualną modlitwę lub rozmowę z kapłanem (Malicka 2011, 173–181).

W pracy z młodymi małżeństwami należy również zwrócić uwagę na głębsze zrozumienie i pełniejsze doświadczenie sakramentalnego wymiaru związku mał- żeńskiego. Podstawową i uznaną prawnie przez społeczeństwo relacją między mężczyzną i kobietą jest małżeństwo, które jako trwały związek prowadzi do po- wstania rodziny (Mierzwiński 2006, 448).

Współcześnie jednak pojawiają się poglądy, które podważają sakramentalność małżeństwa. Próbuje się za to propagować wolne związki, małżeństwa cywilne lub inne pozasakramentalne formy wspólnego życia kobiety i mężczyzny (zob. FC 79–84). Sakramentalność małżeństwa jest przedmiotem nauczania Kościoła, a jego definicja została ogłoszona jako dogmat wiary na Soborze Trydenckim (Pawluk 1982, 77–89)⁵.

Wśród chrześcijan pojawiają się coraz częściej poglądy redukujące małżeństwo do porządku naturalnego. Małżeństwo chrześcijan wzbogacone jest łaską sakra- mentalną, sprawiającą, że mąż i żona tworzą wspólnotę miłości w Duchu Świętym (Szafrański 1985, 108–112). Dlatego ważnym zadaniem duszpasterstwa rodzin jest ukazywanie nadprzyrodzonego charakteru małżeństwa. Nauczanie Kościoła na te- mat sakramentalności małżeństwa należy przeciwstawiać traktowaniu małżeństwa jako kontraktu cywilno-prawnego.

Podczas spotkań z młodymi małżeństwami i rodzinami należy również zwrócić uwagę na związki pozamałżeńskie. Powstają one bez żadnej publicznej więzi insty- tucjonalnej, cywilnej czy religijnej, a jedną z form związku pozamałżeńskiego są tzw. „związki na próbę”. W świetle prawa nie istnieją zazwyczaj przeszkody do za- legalizowania takiego związku, ponieważ osoby żyjące w takim związku są stanu wolnego. Wszelkiego rodzaju związki pozamałżeńskie należą do zjawisk dezorga- nizujących życie społeczne. Znieważają one godność małżeństwa, niszczą pojęcie małżeństwa i rodziny oraz osłabiają znaczenie wierności. Są sprzeczne z prawem moralnym, gdyż akt płciowy powinien mieć miejsce wyłącznie w małżeństwie, poza małżeństwem stanowi zawsze grzech ciężki i wyklucza z przyjmowania Ko- munii sakramentalnej (KKK 2390; Kamiński 2013, 370).

5 Sakramentalność małżeństwa Sobór Trydencki wyraził słowami: „Jeśli ktoś twierdzi, że mał- żeństwo nie jest w prawdziwym i ścisłym znaczeniu jednym z siedmiu sakramentów ewangelicznego przymierza, ustanowionym przez Chrystusa Pana, lecz że jest wymyślone przez ludzi w Kościele i że nie udziela łaski – niech będzie wyłączony ze społeczności wiernych” (por. KK 11).

Duszpasterstwo rodzin powinno także budzić u młodych małżeństw i w rodzi- nach pragnienie stawania się „domowym Kościołem”. Małżonkowie i rodziny sta- ją się naturalną i ludzką komunią, która jest również komunią nadprzyrodzoną, a Duch Święty gromadzi i wiąże wierzących z Chrystusem i między sobą w jed- ności Kościoła Bożego. W taki sposób uformowana rodzina chrześcijańska jest

„Kościołem domowym” (Murawski 1993/94, 92; Szymczak 1999, 208; Wójcik 2008, 64; Marczewscy 1985, 239–254), czyli naturalnym miejscem rozwoju życia ludzkiego i religijnego swoich członków. Działania duszpasterskie Kościoła w tym zakresie powinny obejmować dwie płaszczyzny, z których pierwszą jest obrona ko- munii małżeńskiej będącej fundamentem rodziny, a drugą obrona wspólnotowego wymiaru rodzin jako „domowego Kościoła”.

Duszpasterstwo rodzin musi troszczyć się o wspólnotowy wymiar rodziny, który realizuje się poprzez pomoc małżonkom w przeżywaniu przez nich własnej komu- nii małżeńskiej. Pomoc małżonkom w budowaniu więzi małżeńskiej ma znaczenie nie tylko dla nich samych, ale również dla całej rodziny. Jakość relacji panujących między małżonkami ma wpływ na jakość odniesień we wspólnocie rodzinnej. Dla- tego małżonkowie zobowiązani są do ciągłego pogłębiania wzajemnej miłości oraz budowania intymnych więzi na płaszczyźnie uczuć, intelektu i woli (Fiałkowski 2013, 834).

Ważnym zadaniem dla małżonków i rodzin jest rozwijanie liturgii „domowego Kościoła”. Kształtowanie życia religijnego w rodzinie wiąże się z rodzinnymi ce- lebracjami w związku z różnymi świętami w ciągu roku liturgicznego. Na klimat rodzinny składają się również religijne symbole. Symbole powinny mieć swoje ważne miejsce w domu, np. ołtarzyk rodzinny, przy którym znajduje się krzyż, świeca i Pismo Święte. Dzięki powtarzaniu tych samych zwyczajów małżonkowie i rodziny tworzą własną tradycję „domowego Kościoła”, która powinna współgrać z tradycją całego Kościoła, jak również mieć swoje charakterystyczne cechy ro- dzinne (Koc 2013, 40–42).

Należy zauważyć, że troska o małżeństwa i rodziny nie jest zarezerwowana wyłącznie dla duchownych. Ważną rolę w pomocy młodym małżeństwom powin- ny odgrywać inne małżeństwa, których zadaniem jest okazywanie pomocy parze małżeńskiej w odkrywaniu i przeżywaniu przez nich nowego powołania i posłan- nictwa. Odnosi się to przede wszystkim do młodych małżeństw, które w kontekście nowych wartości i nowej odpowiedzialności są bardziej narażone na ewentualne trudności (zob. FC 69).

W pracy duszpasterstwa rodzin należy dążyć, aby jak najwięcej młodych mał- żeństw odnalazło swoje miejsce we wspólnotach, ruchach i stowarzyszeniach reli- gijnych. Udział w tego typu formacji umacnia małżonków i rodziców w realizacji powołania, a także pozwala doświadczać duchowego bogactwa Kościoła. Więk- szość zrzeszeń, do których mogą wstąpić młode małżeństwa, mimo różnic podkre-

ślających ich specyfikę, ma pewne cechy wspólne. Należą do nich: wypracowanie duchowości małżeńskiej i rodzinnej, określony skład grupy, więzy przyjaźni między członkami wspólnoty oraz określony przebieg spotkań w grupach (Śmigiel 2009, 60). Potrzeba uczestnictwa we wspólnocie wynika z natury człowieka. Wspólnota jest zasadą życia i działania Kościoła. Ze względu na wolność człowieka wspólnota religijna jest stałym wyzwaniem dla wyznawców Chrystusa. Budowanie, rozwija- nie i umacnianie bosko-ludzkiej wspólnoty jest zadaniem duszpasterskim i misją Kościoła aż do eschatologicznej pełni (KDK 32). Wszystkie funkcje, jakie realizuje Kościół, służą ostatecznie budowaniu braterskiej wspólnoty w Chrystusie (Biela 2006, 912–916).

Ruchy i wspólnoty religijne cechuje: rodzinna atmosfera, braterskie relacje, dy- namizm i efektywne programy, np. katechezy rodzinne. Zwraca na to uwagę II Pol- ski Synod Plenarny, nauczając, że „duszpasterze powinni dołożyć starań, aby jak największa liczba młodych małżeństw odnalazła swoje miejsce w różnego rodzaju wspólnotach, ruchach czy stowarzyszeniach rodzin” (nr 44). Uczestnicząc w życiu ruchów i wspólnot, młode małżeństwa mogą dzielić się z innym małżeństwami i rodzinami dynamizmem swojej miłości. Same zaś mogą skorzystać z doświad- czenia i pomocy starszych małżeństw należących do wspólnoty.

Zakończenie

Poruszona w artykule problematyka młodych małżeństw miała za zadanie uka- zać bogactwo sakramentu małżeństwa, jak również wyzwania, jakie stoją przed osobami zawierającymi sakramentalne małżeństwo. Ważną rolę do spełnienia wo- bec pojawiających się współczesnych wyzwań ma duszpasterstwo rodzin. Zarów- no duszpasterze, jak i pracownicy świeccy w pracy z młodymi małżeństwami mają ukazywać podstawy budowania trwałej wspólnoty małżeńskiej. Powinna być ona budowana na miłości małżeńskiej i przyjaźni z Bogiem, by ustrzec miłość od nie- bezpieczeństw i niedoskonałości oraz pomóc przezwyciężyć małżonkom różnice upodobań czy poglądów. Działalność duszpasterstwa rodzin, podobnie jak działal- ność Kościoła, zmierza do urzeczywistnienia wspólnoty wiary i miłości przez gło- szenie słowa Bożego, sprawowanie liturgii i świadectwo życia chrześcijańskiego (Kamiński 2013, 24–25).

Pastoral care of the family and young married couples Summary

The author of the article addresses the issue concerning young married couples in order to inform about the phenomena which result from the materialistic way of thinking and from laicization. The confusion of contemporary times influences the lives of married couples and families. It results in the break-ups of marriages, in weakening of the social control, in rejecting the existing principles and rights by individuals. It also causes social disintegration and the collapse of personal models as well as the change in the ways of understanding moral expectations. The phe- nomena of disorganization increase in a special way in huge communities where anonymity fosters deviations and where social control has been weakened.

Therefore, it is important to show young married couples the proper meaning of the sacramental nature of marriage and of the obligations which result from it.

Pastoral care of the family has to fulfil this important mission. It should offer the proposals of meetings for young married couples, in which they will be able to share their problems and experience mutual support. Young married couples should join religious movements in which the community of faith and love is fully im- plemented through proclaiming the Word of God, through ministering liturgy and through the testimony of the Christian life.

Bibliografia

B^assa B., Dowartościowanie odpowiedzialnego rodzicielstwa, w: r. k^amiński, G. P^yźlak, J. G^oleń (red.), Duszpasterstwo rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoralna, Lublin 2013, 212–228.

B^iela B., Wspólnota religijna, w: r. k^amiński, W. P^rzyGoda, m. F^iałkoWski (red.), Leksykon teologii pastoralnej, Lublin 2006, 912–916.

B^ieleń r., Duszpasterstwo rodzin we współczesnej Polsce: uwarunkowania, zada- nia, prognozy, Lublin 2001.

C^uBer T., Apostolat rodziny chrześcijańskiej w świetle dokumentów Kościoła współczesnego 1965–2013. Studium teologiczno-pastoralne, Sandomierz 2013.

d^yk s., Rekolekcje rodzin, w: r. k^amiński, G. P^yźlak, J. G^oleń (red.), Duszpa- sterstwo rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoralna, Lublin 2013, 515–516.

d^zieWieCki m., Przysięga małżeńska, http://diecezja.radom.pl/home-mainmenu-1/

czytelnia/74-artykuy-rone-ale-ciekawe/1162-xmd-przysiega-malzenska (16.10.2015).

d^zieWieCki m., Zdrady małżeńskie, http://www.katolik.pl/milosc-przemienia, 602,- 812,cz.html?idr=169 (15.10.2015).

d^yCzeWski l., Rodzina – Społeczeństwo – Państwo, Lublin 1994.

F^iałkoWski m., Rodzina jako Kościół domowy, w: r. k^amiński, G. P^yźlak, J. G^o-

leń (red.), Duszpasterstwo rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoral- na, Lublin 2013, 703–716.

G^adomski m, Separacja małżeńska w prawie kanonicznym, „Wiedza Prawnicza”

2012, 6, 90–98.

G^oleń J., Wychowanie seksualne w rodzinie. Studium pastoralne, Rzeszów 2006.

GroCholeWski z., Sakrament małżeństwa: fundament teologiczny prawodawstwa kościelnego, „Prawo Kanoniczne” 1997, 1–2, 177–178.

G^rześkoWiak J., Małżeństwo chrześcijan jest sakramentem, „Ateneum Kapłań- skie” 1982, 439, 77–89.

h^oFmann r., Monogamie, LThK, 1962, t. 7, 558–561.

J^an P^aWeł ii, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Chrystus odwołuje się do „po- czątku”. O Jana Pawła II teologii ciała, T. s^TyCzeń (red.), Lublin 1981, 78–98.

J^an P^aWeł ii, Mężczyzną i kobietą stworzył ich. Chrystus odwołuje się do „serca”.

O Jana Pawła II teologii ciała, T. s^TyCzeń (red.), Lublin 1987, 360–362.

k^amiński r., Troska duszpasterstwa rodzin o małżeństwo i rodzinę, „Roczniki Pa- storalno-Katechetyczne” 2010, 2(57), 5–12.

k^amiński r., Pojęcie i problematyka duszpasterstwa rodzin, w: r. k^amiński, G. P^yźlak, J. G^oleń (red.), Duszpasterstwo rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoralna, Lublin 2013, 24–25.

k^ornas-B^iela d., Wokół początku życia ludzkiego, Warszawa 2002.

k^rakoWiak C^z., Sakramenty święte i sakramentalia. Materiały pomocnicze do wy- kładów z liturgiki, Lublin 1994.

l^aun a., Miłość i partnerstwo, w: brak red., Stworzeni do miłości, t. 2, Łomianki 1993, 56–79.

l^lorenTe l.r., Małżeństwo. Poślubieni przed Bogiem, tłum. H. Draganik, Kraków 2003.

m^aliCka T., Rekolekcje małżeńskie, „Homo Dei” 2011, 2(80), 173–181.

m^arCzeWsCy e. ⁱ m., „Kościół domowy”. Ocena pojęcia, w: a.l. s^zaFrański (red.), Małżeństwo i rodzina w świetle nauki Kościoła i współczesnej teolo- gii, Lublin 1985, 239–254.

m^ierzWiński B., W^ilk J., B^ieleń r., Pozyskiwanie pracowników do duszpaster- stwa rodzin, w: r. kamiński (red.), Teologia pastoralna, t. 2, Lublin 2002, 431–432.

m^ierzWiński B., Małżeństwo, w: r. k^amiński, W. P^rzyGoda, m. F^iałkoWski (red.), Leksykon Teologii Pastoralnej, Lublin 2006, 448.

m^ikołaJeC J., Pomoc małżonkom przeżywającym rozłąkę ze względu na emigra- cję zarobkową, w: r. k^amiński, G. P^yźlak, J. G^oleń (red.), Duszpasterstwo rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoralna, Lublin 2013, 578–588.

m^isiurek J., Świętość życia małżeńskiego, „Ateneum Kapłańskie” 2007, 2(591), 226–227.

m^uraWski C^z., Rodzina domowym Kościołem, w: a. s^zCzoTok, a. l^iskoWaC-

ka (red.), Komisja Episkopatu Polski Duszpasterstwa Ogólnego. Program Duszpasterski na rok 1993/94. Ewangelizacja wspólnoty małżeńskiej i ro- dzinnej, Katowice 1993, 92.

n^ieBróJ l., U początków ludzkiego życia, Kraków 1997.

P^aWluk T., Prawo małżeńskie, Olsztyn 1984.

P^luTa W., Duszpasterstwo młodych małżeństw, „Gorzowskie Wiadomości Kościel- ne” 1958, 479–491.

P^yźlak G., Kohabitacja jako wyzwanie duszpasterskie, „Roczniki Teologiczne”

2005, 6, 67–76.

P^yźlak G., Recepcja przygotowania do życia małżeństwa w świetle badań narze- czonych, Lublin 2007.

P^yźlak G., Formacja świeckich pracowników duszpasterstwa rodzin. Studium z duszpasterstwa rodzin w świetle badań doradców życia rodzinnego i ab- solwentów diecezjalnych studiów rodziny, Lublin 2013.

r^adadosPraW r^odziny k^onFerenCJi e^PiskoPaTu P^olski, Parafialne rekolekcje ro- dzinne. Materiały pomocnicze, cz. 1, a. r^ęBaCz (oprac.), Warszawa 2004, 101–122.

r^uBaCha d., Dialog małżeński i rodzinny, „Ateneum Kapłańskie” 2009, 2, 222–

r^yś m., Psychologia małżeństwa. Zarys problematyki, Warszawa 1993.233.

s^ChollGen W., Leben. Moraltheologisch, LThK, 1961, t. 6, 856–858.

s^lany k., Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Kraków 2002.

s^zaFrański a.l., Łaska sakramentu małżeństwa, w: a.l. s^zaFrański (red.), Mał- żeństwo i rodzina w świetle nauki Kościoła i współczesnej teologii, Lublin 1985, 108–112.

s^zkodoń J., Nierozerwalność małżeństwa w nauczaniu Kościoła w Polsce w latach 1945–1982, w: Małżeństwo i rodzina w świetle nauki Kościoła i współcze- snej teologii, Lublin 1985, 145–193.

s^zkodoń J., Teologia nierozerwalności małżeństwa w nauczaniu Kościoła w Polsce w latach 1945–1975, „Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego” 1981, 13, 171–208.

s^zymCzak J.s^z., Kościół domowy, w: e. o^zoroWski (red.), Słownik Małżeństwa i Rodziny, Łomianki 1999, 208.

ś^miGiel W., Apostolstwo świeckich w zrzeszeniach religijnych, „Roczniki Pastoral- no-Katechetyczne” 2009, 1(56), 60.

ś^miGiel W., Uczestnictwo wiernych świeckich w budowaniu Kościoła-wspólnoty, Lublin 2010.

W^iTek s., Ciąża. Aspekt teologiczno-moralny, „Encyklopedia Katolicka”, t. 3, 453–

W^oJTyła455. k., Miłość i odpowiedzialność, Lublin 1986.

W^óJCik e., Rodzina Kościołem domowym, „Sprawy Rodziny” 2008, 82, 64.