D Problemy w ustalaniu stanu faktycznego i sporządzaniu opinii przez biegłych sądowych

(1)

22

kontrolerinfo|nr11(kwiecień 2018)

DAROIUSZ CIERIŃSKI

dariuszcierpiński kontrolerna6!

Problemy w ustalaniu stanu faktycznego i sporządzaniu

opinii przez biegłych sądowych

Odkąd przestała działać Wyrocznia Delficka i spalono

Bibliotekę Aleksandryjską, nie udało się już skupić całej

dostępnej wiedzy w jednym ośrodku. Zatem nie ma co liczyć

na to, że posiada ją sędzia, któ- ry ma wyrokować w toczącym się procesie. Zresztą – nawet

gdy sąd posiada wiadomości specjalne, to i tak jest zobo- wiązany skorzystać z dowodu

z opinii biegłego – stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 3 maja 1982 r. sygnatura akt

I KR 319/81.

D

o sądów powszechnych w Polsce corocznie trafia ponad 14 milionów nowych spraw. Zde- cydowana większość z nich wymaga rozpo- znania w trybie procesowym, czyli przeprowadzenia całego przewodu sądowego, zakończonego wyda- niem wyroku.

biegły sądowy oraz biegły ds. identyfikacji, wykrywania i zapobiegania przestępstwom gospodarczym i korupcji.

Ekspert budownictwa, rzeczoznawca budowlany w telekomunikacji, autor wielu wniosków patentowych.

(2)

23

DAROIUSZ CIERIŃSKI zdaniemeksperta

kontrolerna6!

Znaczącą ich grupę stanowią spory z zakresu prawa cywilnego, gdzie stronami są zarówno pod- mioty gospodarcze, jak i osoby fi- zyczne. Przedmioty tych sporów są tak różnorodne, jak szerokie jest spektrum współżycia społecznego.

Poza sprawami o tak zwaną „mie- dzę”, są to spory z zakresu kredy- tów walutowych, niewypłaconych odszkodowań, naruszenia własno- ści intelektualnej czy wyrządzonej szkody przy robotach budowlanych.

Źródła wiadomości specjalnych

Zagadnienie niezbędnych przy roz- poznaniu sprawy źródeł wiedzy z zakresu nauki, techniki, sztuki, budownictwa etc., zwanych ko- deksowo wiadomościami specjal- nymi, regulują w polskim ustawo- dawstwie: Kodeks Postępowania Karnego, Kodeks Postępowania Administracyjnego, Kodeks Postę- powania Cywilnego oraz Rozporzą- dzenia Ministra Sprawiedliwości.

Brak ustawy o biegłych sądowych tworzy lukę, którą uzupełnia szereg wyroków Sądu Najwyższego.

Jednak wszystkie unormowania jednoznacznie wskazują, że źródłem wiadomości specjalnych dla sądu może być wyłącznie opinia biegłego sądowego, wydana na jego zlecenie lub – w sprawach karnych – organu nadzorującego postępowanie przy- gotowawcze. Dowód z opinii biegłego z uwagi na składnik w postaci wiado- mości specjalnych jest dowodem tego rodzaju, iż nie może być zastąpiony inną czynnością procesową np. prze- słuchaniem świadka – stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 24 listopada 1999 r. sygn. akt nr I CKN 223/98.

W tym miejscu nasuwa się konklu- zja, że rzucona na szalę Temidy opinia biegłego sądowego może prze- ważyć o rozstrzygnięciu sprawy, a jej

ewentualne pominięcie lub wydanie wyroku z nią sprzecznego będzie naruszeniem prawa procesowego i przesłanką do wniesienia skutecznej apelacji od wyroku.

Oczywiście każda ze stron ma prawo prezentować swoje odmienne stanowiska i podważać rzetelność, wnioski czy wartość dowodową opinii biegłego, natomiast – jak 3 maja 1982 r. zawyrokował Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt nr I KR 319/81 – sąd mając wątpliwości co do opinii biegłego nie powinien z nią polemizo- wać a zasięgnąć kolejnej opinii.

Podjęcie działania przez biegłego sądowego

W „tradycyjnych” sprawach karnych biegli sądowi działają już na miejscu przestępstwa, zabezpieczając ślady i zbierając dowody, które posłużą do ujawnienia i skazania winnego.

W przypadku przestępstw gospodarczych i nadużyć finansowych ich wiedza ekspercka coraz częściej zostaje włączona do sprawy na etapie dochodzenia, co stanowi niewątpliwe wsparcie wymiaru sprawiedliwości w skutecznej walce z dobrze przygotowanymi specja- listami lub grupami specjalistów z różnych dziedzin, tworzącymi skomplikowane mechanizmy prze- stępstw gospodarczych.

Inaczej wygląda sprawa w sporach cywilno-prawnych lub administra- cyjnych. Biegły sądowy powoływany jest w trakcie trwania przewodu są- dowego, kiedy świadkowie i strony zostali już przesłuchani, a dowody lub dokumenty przedstawiające ich stanowiska ujawnione. Oznacza to, że biegły sądowy nie ma wpływu na zbieranie materiału dowodowego czy ustalanie stanu faktycznego, a jedynie musi go ocenić pod kątem posiadanych wiadomości specjalnych oraz wyjaśnić tezę dowodową postawio-

ną przez sędziego. Źródłem tego jest kontradyktoryjność procesu cywil- nego płynąca z zasady onus probandi zawartej w art. 6 Kodeksu Cywilnego:

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Rola opinii biegłego sądowego

Mimo tak skrótowego ujęcia roli opinii biegłego sądowego widać, jaką siłę dowodową ma ona dla rozstrzygnię- cia sprawy. Dlatego też biegłym sądo- wym powinna być osoba będąca nie- kwestionowanym ekspertem w swojej specjalności, o wiedzy znacznie prze- kraczającej standardowy poziom, potwierdzonej tytułami naukowymi, zawodowymi i praktyką.

Problemy przy sporządzaniu opinii w sporach cywilnych

Spójrzmy teraz na kulisy pracy biegłego sądowego i kluczowe problemy, na jakie napotyka przy spo- rządzaniu opinii. Przedstawię je w oparciu o własne doświadczenia biegłego w specjalności związanej z telekomunikacją przewodową i budownictwem telekomunikacyj- nym, zatem czysto cywilistyczne.

ZLECENIE SĄDU

Sąd przesyła biegłemu sądowemu kompletne akta sprawy i postano- wienie sędziego z zawartą w nim tezą dowodową. Zleca mu, by w oparciu o posiadane wiadomości specjalne ocenił dostarczony materiał i wyja- śnił tezy dowodowe. Odwołajmy się do konkretnych przykładów (tezy z dwóch spraw z roku 2018):

✓ Jakie były przyczyny opóźnień w wykonaniu robót wchodzą- cych w zakres umowy z dnia 12.05.2011 r. i które z tych opóź- nień były zawinione przez wyko- nawcę, a które przez inwestora.

(3)

24

ADOBE STOCK

kontrolerna6!

✓ Określić zakres niezbędnych prac zmierzających do usunięcia uszkodzeń w sieci powoda po- wstałych w ... w listopadzie 2011 roku oraz kosztów naprawienia uszkodzeń spowodowanych w li- stopadzie 2011 roku w P… przy ul. … przez A. B...

PERSPEKTYWA CZASOWA BADANYCH MATERIAŁÓW

Już na podstawie powyższych przy- kładów można zauważyć, że w sporach cywilnych biegły sądowy dzia- ła trochę jak historyk. Z materiałów zawartych w aktach sprawy próbuje wydobyć dokumenty prezentujące wydarzenia czy sytuacje i okolicz- ności ich zajścia, choć te, ze wzglę- du na dość odległą perspektywę czasową, niejednokrotnie uległy zatarciu.

Następnie musi ocenić je przez pryzmat posiadanych wiadomości specjalnych. W sprawach karnych nie byłoby z tym problemu, ponie- waż technicy policyjni bardzo skru- pulatnie zabezpieczają i dokumen- tują wszelkie ślady. W sprawach cywilnych sytuacja jest zupełnie odmienna, nie można liczyć nawet na zeznania świadków, których pa- mięć dosyć szybko ulega zatarciu, być może dlatego, że wydarzenia te nie niosą ze sobą ładunku takich emocji, jak w sprawach karnych.

JAKOŚĆ BADANYCH MATERIAŁÓW

Biegły, który zaczyna przeglądać akta sprawy, wie, że spór sądowy to ring dla prawników reprezentują- cych strony. Z pełną świadomością, iż w aktach sprawy dominują za-

wiadomienia, powiadomienia, po- twierdzenia nadań i odbioru listów, etc., przedziera się przez gąszcz do- kumentów, wyszukując „rodzynki”, prezentujące stanowiska stron. Są to dowody dokumentujące okoliczno- ści, które stanowią przedmiot opinii.

Niestety jest ich bardzo niewiele i za- zwyczaj są bardzo lakoniczne, np.:

1. Notatka ze spotkania: Podczas wykonywania robót budowla- nych przez … złamane zostały dwa słupy i porwane kable abo- nenckie napowietrzne. Do notat- ki załączone zostało jedno nie- czytelne zdjęcie.

2. Notatka z wizji lokalnej: Podczas robót przy izolacji fundamentów budynku doszło do uszkodzenia kanalizacji i jednego kabla roz- dzielczego. Do notatki załączone zostały dwa zdjęcia.

(4)

25

ADOBE STOCK

kontrolerna6!

Sytuacja, w której tworzone są

nierzetelne dokumenty, może prowadzić do nadużyć i powinna zostać zidentyfikowana jako ryzyko w systemie zarządzania

bezpieczeństwem organizacji

Wydawałoby się, że opisane w za- cytowanych notatkach sytuacje nie powinny przysporzyć problemu specjalistom uczestniczącym w oglę- dzinach miejsca zdarzenia. Jednak praktyka pokazuje inną rzeczywi- stość. W drugim z przytoczonych przypadków reprezentant strony powodowej, a zarazem uczestnik wizji, zapytany podczas przesłuchania o przyczynę powstałego uszkodze- nia stwierdził: Nie robiłem docho- dzenia, bo sprawca się przyznał, że to on uszkodził. Jednak w dalszym toku postępowania sprawca podwa- żył swój bezpośredni udział w tych pracach i w efekcie sprawa trafiła do biegłego sądowego.

Ciężko określić jednoznacznie źródła tego stanu rzeczy, być może wynika on z braku skrupulatności, a może z braku świadomości pracownika, że taki dokument będzie miał kluczowe znaczenie w przypadku dochodzenia naprawienia szkody na drodze sądowej. W takiej sytuacji jedno lub dwuwersowe opi- sy nie wypełnią swojej funkcji.

RZETELNOŚĆ BADANYCH MATERIAŁÓW

Kluczowym problemem, z jakim spotykam się jako biegły sądowy, jest brak rzetelnie sporządzonych dokumentów, opisujących okolicz- ności zdarzenia, samo zdarzenie lub jego przebieg i to pomimo bez- pośredniego uczestnictwa stron.

Skrajnym przypadkiem była sytuacja w jednej ze spraw, gdy w dokumentach nie wskazano miejsca wystąpienia zdarzenia! Ciężko zro- zumieć tak duże zaniedbanie ze strony specjalistów reprezentują- cych stronę poszkodowaną.

Wybrakowane dokumenty nie pozwalają biegłemu na sporządze- nie opinii, w której będzie mógł jasno i jednoznacznie udzielić od-

opierając się na dokumentach wy- tworzonych w sprawie przez pracownika strony, nie jest w stanie ustalić rzeczywistego zakresu wy- konanych prac, a w konsekwencji ich kosztów, to osoba nadzorująca takiego pracownika również nie bę- dzie w stanie tego uczynić. Świad- czy to o zachwianiu skuteczności nadzoru oraz kontroli wewnętrznej w organizacji, co jest furtką do wy- prowadzania środków finansowych z przedsiębiorstwa przez nieuczci- wego pracownika. W takim przypadku biegły sądowy może nieświa- domie uwiarygodnić taką sytuację, potwierdzając ją w swojej opinii.

POZAPROCESOWA OPINIA BIEGŁEGO

Choć prywatna opinia sporządzona przez biegłego sądowego w trybie pozaprocesowym nie będzie stano- wić dowodu z opinii biegłego, warto się o nią pokusić, gdy wiadomo lub istnieje duże prawdopodobieństwo, że swoich praw dochodzić trzeba będzie przed sądem.

Dokument opinii prywatnej, wytworzony przez osobę posiada- jącą – używając terminologii sądo- wej – wiadomości specjalne, zna- jącą problematykę postępowania sądowego, wzmocni stanowisko strony, a w przyszłości stanowić będzie swego rodzaju „stopklatkę”, w oparciu o którą biegły będzie mógł dokonać na zlecenie sądu oce- ny. Dysponując dokumentacją fo- tograficzną, schematami, szkicami i opisami, będzie mógł oprzeć swo- ją opinię na solidnych materiałach i nie używając trybu przypuszcza- jącego, udzielić odpowiedzi na tezę dowodową. Takim dokumentem poszkodowana strona może zapew- nić sobie w przyszłości zasądzenie pełnej kwoty roszczenia lub zadość- uczynienia.

powiedzi na postawioną tezę dowo- dową. Opierać się musi na pewnych przypuszczeniach lub założeniach.

W efekcie, taki dowód będzie łatwy do podważenia przez stronę, a i sę- dziemu ciężko będzie oprzeć na nim uzasadnienie wyroku.

Z całą stanowczością należy podkreślić, że to w interesie strony powodowej, niejednokrotnie po- szkodowanej, leży możliwie najpeł- niejsze wytworzenie dokumentów z opisem okoliczności zdarzenia, ponieważ to ona będzie w przyszło- ści wywodzić skutki prawne i za- zwyczaj żądać naprawienia szkody.

Zadaniem biegłego nie jest usta- lenie stanu faktycznego sprawy, lecz naświetlenie i wyjaśnienie przez sąd okoliczności z punktu widzenia po- siadanych przez biegłego wiadomości specjalnych przy uwzględnieniu ze- branego i udostępnionego biegłemu materiału sprawy – wyrokował 11 lipca 1969 r. Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt nr I CR 140/69.

Warto jednak zauważyć, że sytuacja, w której tworzone są nierzetelne dokumenty, może prowadzić do nadużyć i powinna zostać zidentyfikowana jako ryzyko w systemie zarządzania bezpieczeństwem organizacji. Jeżeli biegły sądowy,