M. Lubański
"Nauka o nauke, Wwedenie w
obszczeje naukowedenie", G.M.
Dobrow, Kiew 1970 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 8/1, 235-237
1972
S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e A T K 8/1972/1
Z Z A G A D N IE Ń LOGIKI I TEORII PO Z N A N IA
L u b a ń s k i M. G. M. D o b ro w , N a u k a o n a u k ę . W w e d e n ie w o b sz c z e je n a u k o w e - d en ie, K ie w 1970. E. P . N ik itin , O b ja s n e n ie — f u n k c ija n a u k i, M o s k w a 1970.A. S. M itro f a n o w , G n o se o ło g ic z e sk ie p ro b le m y in f o rm a c jo n n o g o mo- d e liro w a n ija m y s z le n ija , F iło s o fs k ie N a u k i 1971.
N i e z n a ń s k i E. L. B o rk o w s k i, L o g ik a fo r m a ln a , W a rs z a w a 1970. G. M. D o b ro w , N a u k a o n a u k ę , W w e d e n ie w o b s z c z e je n a u k o w e d e n ie , Izdanie w to ro je , d o p e łn e n n o je i p e r e r a b o ta n n o je , „ N a u k o w a D u m k a ”, K ie w 1970. M am y p rz e d s o b ą d ru g ie w y d a n ie , z m ie n io n e o ra z u z u p e łn io n e , p ra c y G. M. D o b ro w a . W y d a n ie p ie rw s z e u k a z a ło s ię p rz e d c z te re m a la t y h S tru k tu ra d z ie ła p o z o s ta ła z a s a d n ic z o ta k a sa m a . J e d y n ie n ie k tó r e t y tuły o m a w ia n y c h z a g a d n ie ń zm ie n io n o . N a to m ia s t g d y id z ie o tr e ś ć samej p r o b le m a ty k i, to t u t a j n a s tą p iła d a le k o id ą c a z m ia n a . J u ż s a m e poró w n an ie o b ję to ś c i w y d a w n ic z e j p ie rw s z e g o o ra z d ru g ie g o w y d a n ia pozw ala n a w y p ro w a d z e n ie p o w y ższeg o w n io s k u . I t a k w w y d a n iu pierw szym r e c e n z o w a n a p o z y c ja z a w ie r a ła 271 s tr o n , p o d c z a s g d y d r u gie w y d a n ie w z ro sło do 320 s tro n . B ib lio g ra f ia zaś z 242 p o z y c ji w p o przednim w y d a n iu p o w ię k s z y ła się do 334 w o b e c n y m . W p ro w a d z o n o nowe p o d ty tu ły ro z w a ż a ń . W a ż n ie js z e z n ic h to : S y ste m o w o ść o ra z m a - te m a ty z a c ja , E fe k ty w n o ś ć p ra c y n a u k o w e j, P ro g n o z a , p la n , s te ro w a n ie .
1 Z o stało o no p rz e ło ż o n e n a ję z y k p o lsk i, c zesk i, b u łg a r s k i, s e r b s k o - -chorw acki, a n g ie ls k i i n ie m ie c k i. R e c e n z ję te g o w y d a n ia z a m ie ś c iły Studia P h il. C h ris t, w n u m e r z e 1 z r o k u 1968 (s. 249—252). T e n f a k t u s p ra w ie d liw ia o b e c n e o p ra c o w a n ie .
K la s y f ik a c ja p ro g n o z . N a d to s p o ty k a m y z m ia n y i u z u p e łn ie n ia w p o p rz e d n io p o ru s z a n y c h z a g a d n ie n ia c h .
G d y id z ie o te r m in „ n a u k a o n a u c e ”, to n a s y m p o z ju m lw o w s k im w 1966 r. u c z e n i p o lscy z a p ro p o n o w a li d la z e sp o łu ro z w a ż a ń p o ś w ię c o n y c h n a u c e z a m ia s t p o w y ższeg o w y ra z „ n a u k o z n a w s tw o ” . A u to r u w a ż a , że p r o p o z y c ja je s t sz c z ę ś liw a i z g o d n a z ^ u c h e m ję z y k ó w sło w ia ń s k ic h , g d z ie p rz e c ie ż są w u ż y c iu ta k i e z w ro ty j a k n p . p rz y r o d o z n a w s tw o , re lig io z n a w s tw o itp . W p r z e jr z y s ty m s c h e m a c ie w sk a z a n o n a is tn ie ją c e r e la c je m ię d z y n a u k o z n a w s tw e m a p o sz c z e g ó ln y m i n a u k a m i, ja k ró w n ie ż z e sp o łe m w s z y s tk ic h n a u k (s. 28). Z a m ie sz c z o n o ta k ż e s t r u k t u r ę k o m p le k s u p r o b le m a ty k i n a u k o z n a w c z e j (s. 34). W s p o m n ia n e te m a ty s ta n o w ią n o v u m d ru g ie g o w y d a n ia . O d n o śn ie do z a g a d n ie n ia sy s te m o w o śc i o ra z m a te m a ty z a c ji A u to r p rz y p o m in a , że w ję z y k u k a ż d e j n a u k i p o s ia d a m y zaw sz e d w ie części: in f o r m a ty w n ą o ra z o b lic z e n io w ą . S tą d te ż w n a u k a c h , w k tó r y c h cz ę ść o b lic z e n io w a b y ła b a rd z ie j w y e k s p o n o w a n a w c z e śn ie j n iż g d z ie in d z ie j, z a sz e d ł p ro c e s m a te m a ty z a c ji. N ie n a le ż y p o jm o w a ć sa m e j o b lic z a l- n o ści, m ie rz a ln o ś c i w sp o só b z b y t w ą sk i. W m a te m a ty c e m ó w i się p r z e cież ta k ż e o tw ie r d z e n ia c h n ie ty lk o ilo śc io w y c h , a le ta k ż e ja k o ś c io w y c h . D o b ry m p rz y k ła d e m m o g ą tu słu ż y ć m n o g o śc io w e d z ia ły m a t e m a ty k i, w szczeg ó ln o ści to p o lo g ia . J e s t z ro z u m ia łe , że tu w y k ra c z a s ię je d n a k p o z a m a te m a ty k ę k la s y c z n ą . T o te ż je ż e li k to ś p o z o s ta je ty lk o p rz y k la s y c z n y c h d z ia ła c h m a te m a ty k i, to m o że a b s tr a h o w a ć od s tro n y ja k o ś c io w e j. B ęd zie to je d n a k ż e is to tn e z a w ę ż e n ie w s to s u n k u do c a łe j m a te m a ty k i w sp ó łc z e s n e j. Z p o d a n y c h r a c j i w id a ć w ię c d u ż ą m o ż liw o ść d la m a te m a ty z a c ji (szero k o ro z u m ia n e j) ró ż n y c h n a u k . R o z w ija ją c a s ię o b e c n ie in f o r m a t y k a o tw ie r a tu n o w e h o ry z o n ty d la p ro c e s u m a t e m a ty z a c ji.
W z a k re s ie p ro b le m a ty k i z w ią z a n e j z p ro g n o z ą w n a u c e , w a r to z w ró cić u w a g ę n a to, że o b ecn ie , j a k n ig d y d o tą d , z y s k a ły a k tu a ln o ś ć z a g a d n ie n ia z w ią z a n e ze s te r o w a n ie m i p la n o w a n ie m n a u k o w o -te c h n ic z n eg o ro z w o ju . S a m o p o d e jś c ie in tu ic y jn e tu n ie w y s ta r c z a . K o n ie c z n e są śc isłe b a d a n ia i d e c y z je p o d e jm o w a n e w o p a rc iu o te o r ię o p ty m a l- n o ści. W y d a je się, że z p ro b le m a ty k ą tą , od s tr o n y te c h n ic z n e j, je s t s p o k r e w n io n a te o r ia n ie z a w o d n o śc i. W te n sp o só b m ie lib y ś m y p r z y k ła d is tn ie n ia p o d o b n y c h r e la c ji w d w u z u p e łn ie ró ż n y c h d y s c y p lin a c h n a u k o w y c h . T en f a k t w y d a je się in te r e s u ją c y od s tr o n y p sy c h o lo g ic z n e j, s o c jo lo g ic z n e j o ra z m e to d o lo g ic z n e j. S te r o w a n ie o p ty m a ln e d o w o ln y m u k ła d e m w y m a g a p o s ia d a n ia o d p o w ie d n ie j in f o rm a c ji. W sp ó łc z e śn ie p ro b le m y z w ią z a n e ?. p ro g n o z ą w n a u c e i te c h n ic e p rz e s z ły ju ż ze s t a d iu m c zy steg o o p is u do s ta d iu m p ie rw s z y c h u o g ó ln ie ń o ra z k la s y f i k a c ji. U czo n y ja p o ń s k i M. J u a s a u w a ż a , że h is to r ia n a u k i w s k a z u je
na to, iż w w ie k u X X I p r y m w n a u c e ś w ia to w e j b ę d z ie n a le ż a ł do krajów s o c ja lis ty c z n y c h , g d y w w ie k u X V I p rz e w o d z iły w n a u c e W ło chy, w w ie k u X V II — A n g lia , n a p rz e ło m ie X V II I i X I X w . — N ie m cy a o b e c n ie S ta n y Z je d n o c z o n e . W U S A je d n a k ż e od o k o ło 1950 r. n a stą p ił s p a d e k z n a c z e n ia z r a c j i o sią g n ię ć n a u k i w k r a j a c h s o c ja lis ty c z nych. I ty m o s ta tn im p rz e p o w ia d a się p rz y sz ło ść . S y g n a liz o w a n o ju ż to w p o p rz e d n im w y d a n iu p ra c y , tu je d n a k z n a la z ło sz e rsz e o m ó wienie. W z a k o ń c z e n iu A u to r w y m ie n ia , je g o z d a n ie m , n a jw a ż n ie js z e p r o b lemy n a u k o z n a w s tw a : 1) w y p ra c o w a n ie m a te m a ty c z n e g o a p a r a t u n a u - k o zn aw stw a, 2) a n a liz a n a u k i ja k o u k ła d u g e n e ru ją c e g o , p r z e k a z u j ą cego o ra z tr a n s f o r m u ją c e g o in f o rm a c ję , 3) u o g ó ln ie n ie d o ś w ia d c z e ń n a d o rg a n iz a c ją p ra c y n a u k o w e j, 4) z a g a d n ie n ie o ce n y e fe k ty w n o ś c i b a d a ń n au k o w y ch , 5) z a g a d n ie n ie f u n k c jo n o w a n ia s y s te m ó w n a u k o w y c h i ic h pow iązań w z a je m n y c h , 6) z a g a d n ie n ie m e to d y k i p ro g n o z w n a u c e i technice, 7) z a g a d n ie n ie p o te n c ja łu n a u k o w e g o , 8) p ro b le m y so c jo logii n a u k i. W s k a z a n a tu te m a ty k a z o s ta ła , w p o r ó w n a n iu z w y d a niem p ie rw s z y m , p o sz e rz o n a . O m a w ia n a p o z y c ja u j ę t a je s t od s tr o n y filo z o fic z n e j n a b a z ie d ia - matu. S p o ty k a m y c y ta ty z d z ie ł k la s y k ó w m a r k s iz m u , w szczeg ó ln o ści W. I. L e n in a . O n e s ta n o w ią n ić p r z e w o d n ią d la ro z w a ż a ń u o g ó ln ia ją cych. N a d to k s ią ż k a r e f e r o w a n a p o s ia d a s p e c y fic z n ą cech ę, k tó r a je s t nieodłączna od p ra c w s p a r ty c h id e o lo g ic z n ie o m a r k s iz m , p o le g a ją c ą na w ią z a n iu z a g a d n ie ń p o z o rn ie czy sto a k a d e m ic k ic h z k o n k r e tn y m i p ro b lem am i n a u k o w y m i, sp o łe c z n y m i, e k o n o m ic z n y m i itd . P r a c a ta dobrze i l u s t r u je w sp ó łc z e s n y s ta n n a u k i w Z S R R o ra z p e r s p e k ty w y rozwoju.
K siążka u k a z a ła się w n a k ła d z ie 12000 e g z e m p la rz y . O p ró c z w y k a z u lite ra tu ry p o s ia d a jesz c z e in d e k s n a z w is k . S z k o d a , że w n o w y m w y daniu n ie d o d a n o in d e k s u rzeczo w eg o . M . L u b a ń s k i E. P. N ik iti n , O b ja s n e n ie — fu n k c i j a n a u k i. Iz d a te ls tw o „ N a u k a ” M o s k w a 1970. E w olucja n a u k o w a z a c h o d z i w c o ra z sz y b s z y m te m p ie . P o w s ta ją nowe g a łę z ie w ie d z y , j a k n p . in f o r m a ty k a , o g ó ln a te o r ia s y s te m ó w itd . Z arazem s a m a n a u k a s t a je s ię p rz e d m io te m b a d a n ia . R o z w a ż a n ia m e todologiczne, s to s u n k o w o m ło d e , p r z y b ie r a j ą c o ra z b a r d z ie j n a z n a c z e n iu i p o w ięk szają sw o je a g e n d y . S a m o ś w ia d o m o ś ć n a u k o w a z w ię k s z a się w ięc w s to p n iu n ie b y w a ły m . W o b ec ta k ie g o s ta n u rz e c z y n ie d z iw i
