Jan Krokos
"Leksykon filozofii klasycznej", red.
Józef Herbut, Lublin 1997 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 34/1, 145-146
Studia Philosophiae Christianae ATK
34 (1998) 1
RECENZJE
Leksykon filozofii klasycznej, red. Józef Herbut, T ow arzystw o N aukow e KUL,
Lublin 1997, ss. 580.
Pośród słow ników i leksykonów filozoficznych, wydanych - dosłow nie - w ostatnich la tach, ukazał się ostatnio Leksykon filo zo fii klasycznej. Jego redaktor naukow y ks. prof. Józef H erbut, specjalizujący się m.in. w m etodologii filozofii, w szczególności zaś w m etodologii filozofii klasycznej, podjął się zredagow ania swoistego przew odnika po filozofii, którą zwie się „klasyczną” . Przew odnik ten je st jednocześnie propozycją określonego pojm ow ania filozofii klasycznej, jak ą w raz z zespołem autorów haseł przedkłada redaktor Leksykonu. Jaka to propozycja - za chw ilę. N ajpierw kilka zdań prezentujących dzieło.
Leksykon zawiera 331 podstawowych haseł, wielkości (przeciętnie) 3 -4 stron znormali
zowanego maszynopisu. Oprócz redakcyjnego Wprowadzenia, spisu autorów i wykazów skrótów,
Leksykon jest zaopatrzony w indeks terminów, obejmujący obok terminów hasłowych 415 ter
minów, nie mających osobnych opracowań, a objaśnionych w hasłach podstawowych. 100 spośród nich zostało wcześniej opublikowanych w kulowskiej Encyklopedii Katolickiej, jednakże do
Leksykonu weszły w nowym autorskim opracowaniu lub w nowej redakcji, dokonanej przez redak
tora naukowego. Struktura haseł jest następująca: otwiera je tytuł, którym jest termin poddany objaśnieniu, jego grecki lub łaciński odpowiednik oraz krótka eksplikacja znaczenia terminu; zasadnicza część - trzon hasła - rozwija wstępne objaśnienia, ma charakter sprawozdawczy i sys tematyczny, m om ent historyczny i krytyczny ograniczając do niezbędnego minimum; hasło zamy ka krótka bibliografia, preferująca teksty w języku polskim. Pięćdziesięciotrzyosobowy zespół autorski obejmuje zasadniczo filozofów związanych na różny sposób z filozofią kulowską, szczególnie z tzw. szkołą lubelską, oraz kilku niefilozofów, związanych z KUL-em.
O prócz zaw artości m erytorycznej, związanej z poszczególnym i hasłam i, Leksykon jest interesującym głosem w dyskusji na tem at rozum ienia filozofii klasycznej. Stosow ne hasło, autorstw a ks. prof. A ndrzeja B ronka i dr. Stanisław a M ajdańskiego, w yjaśnia sam term in „filo zofia klasyczna” i jeg o konotacje znaczeniow e zgodnie z regułam i obow iązującym i w tym leksykonie. I tak dow iadujem y się z niego, że teim in ten stosuje się 1 do starożytnej filozofii greckiej, 2 do filozofii upraw ianej z odniesieniem do starożytności, 3 do filozofii uznawanej za w zorcow ą oraz 4 do filozofow ania w kontekście chrześcijaństw a z jej klasykam i: Augustynem i Tom aszem z A kw inu. A utorzy podkreślają, że pojęcie klasyczności, zastosow ane do filozofii, nie w yzbyw a się sw ego zrelatyw izow anego, aż po radykalną am biw ałencję, charakteru. U jaw nia się jak o kategoria rów nocześnie historyczna (genetyczna), ja k i system atyczna, relaty wna a zarazem norm atyw na. W Lubelskiej Szkole Filozoficznej, której L eksykon je st znaczącą w izytów ką, a która swe filozofow anie określa m ianem filozofii klasycznej, term in tèn - ja k zauw ażają w spom niani autorzy - przyjm uje co najm niej dwa znaczenia. W znaczeniu histo rycznym za filozofię klasyczną uw aża się filozofię przedm iotow ą, św iadom ie naw iązującą do A rystotelesa i Tom asza z A kw inu oraz niektórych w spółczesnych tom istów (M aritaina, G ilsona, M ascalla), ostro przeciw staw ioną now ożytnym nurtom filozofii podm iotow ej. W zna czeniu system atycznym zaś za filozofię klasyczną uw aża się zarów no całą filozofię, upraw ianą w szkole, ja k i jej poszczególne dyscypliny. Od strony form alnej charakteryzuje ją autonom- iczność m etodologiczna, ostatecznościow y sposób w yjaśniania, koniecznościow ość, swoisty historyzm oraz w ieloaspektow y fundam entalizm . Od strony treściow ej filozofię klasyczną, upraw ianą w Szkole Lubelskiej (czy - ja k proponują ją nazyw ać Bronk i M ajdański - w pol skiej szkole filozofii klasycznej), znam ionuje stanow isko ontologicznego pluralizm u, substan- cjalizm u i dynam izm u rzeczyw istości oraz teizmu.
H asio Filozofia klasyczna kończy następująca uwaga: „C hociaż szkoła lubelska opow iadała się na ogół za trzem a głów nie w yróżnikam i klasyczności: historyzm em (filozofow anie z od niesieniem historycznym ), m etafizykocentryzm em (traktow anie realistycznej teorii bytu jako głów nej dyscypliny filozoficznej) i pielęgnow aniem świadom ości m etodologicznej (trak tow anej jak o przejaw racjonalności), nie stanow iła nigdy, ja k o tym św iadczą toczone w jej obrębie dyskusje, form alnego i doktrynalnego monolitu, lecz operow ała, w zależności od doboru w skaźników , szerszym lub węższym pojęciem klasyczności” (s. 225).
Takie rozum ienie klasyczności zdaje się leżeć u podstaw Leksykon. N ie pretenduje on do bycia po prostu leksykonem filozofii, stąd św iadom ie nie pow iela zagadnień przedstaw ionych ju ż w M a lej encyklopedii logiki (W rocław 1986 i 1988), w pracy Filozofia а ш и ка . Zarys
encyklopedyczny (W rocław 1987) oraz w Słow niku filo zo fii m arksistow skiej (W arszawa 1982),
lecz w pisuje się w horyzont dotychczasow ych publikacji tego typu. P rzeglądając go, uw idacz nia się dość w yraźnie, iż filozofia klasyczna przez redaktora Leksykonu i autorów poszczegól nych haseł nie je st pojm ow ana jak o zam knięty system , lecz je s t żyw ym i w spółczesnym filo zofow aniem . Przy zachow aniu określonych rygorów m etodologicznych podejm uje ona nowe problem y, wchodzi w dialog z innymi kierunkam i i szkołam i filozoficznym i oraz ubogaca się ich rzetelnym i dokonaniam i.
Jan Krokos
M ieczysław M arkow ski, D zieje Wydziału Teologicznego U niwersytetu Krakowskiego
w latach 1 3 17-1525, Kraków 1996, ss. 292.
Jubileusz 600-lecia założenia W ydziału Teologicznego na U niw ersytecie K rakow skim , je d nym z najstarszych w E uropie, je st okazją do różnego rodzaju podsum ow ań, ukazujących dorobek i w kład tegoż W ydziału w kulturę Polski i Europy. Do znaczących pozycji książkow ych odnoszących się do historii W szechnicy Krakow skiej są w ydane przez Papieską A kadem ię Teologiczną w K rakow ie dw a tomy. Pierw szy tom napisał prof. S. Sw ieżaw ski1. D rugi tom je s t przedm iotem niniejszej recenzji.
O zaw artości książki najlepiej pow iedzą słow a sam ego jej autora: „W skład niniejszej książki w chodzi wstęp, siedem rozdziałów , zakończenie, bibliografia, pięć aneksów i trzy sko row idze. G dy W ydział Teologii U niw ersytetu K rakow skiego rozpoczął sw oją działalność dydaktyczno-w ychow aw cza, teologia tak przeduniw ersytecka, ja k i uniw ersytecka w Europie Z achodniej posiadała ju ż za sobą kilkuw iekow e dzieje. Z tej racji pierw szy rozdział przed staw ia europejskie tło historyczne i doktrynalne, które przynajm niej w jak im ś stopniu ma ułatw ić zrozum ienie teologicznej działalności piśm ienniczej profesorów W ydziału Teologii U niw ersytetu K rakow skiego. D rugi rozdział zajm uje się Jagiellońskim założeniem W ydziału Teologii w K rakow ie. W trzecim rozdziale starano się przedstaw ić początki nauczania teologii na poziom ie uniw ersyteckim , program naukow y oficjalnie otw artego Studium Generalnego i działalność jego członków na niw ie duszpasterskiej i na rzecz reform y K ościoła pow szech nego. W czw artym rozdziale przedstaw iono nie tylko praw ne podstaw y organizacyjne założonego W ydziału Teologii, lecz także działalność dydaktyczną pierw szych krakow skich profesorów teologii i ich poszukiw anie w spólnego porozum ienia doktrynalnego w pierw szych kilkunastu latach XV wieku. R ozdział piąty, który obejm uje pozostałe lata pierw szej połowy X V w ieku, prezentuje teologiczny pluralizm doktrynalny na podstaw ach um iarkow anego no- m inalizm u krakow skiego. Papieskie zalecenie w prow adzenia jedności doktrynalnej na U ni w ersytecie Paryskim znalazło swój oddźw ięk na U niw ersytecie K rakow skim w stopniowym utrw alaniu doktrynalnego pluralizm u opartego na realizm ie w drugiej połow ie XV wieku,
