Marian Wnuk
Życie ze światła : biosystemogeneza
w świetle koncepcji
elektromagnetycznej natury życia
Studia Philosophiae Christianae 32/1, 101-123
Studia Philosophiae Christianae A TK
32 (1996) 1
M A R IA N W N U K
ŻYCIE ZE ŚWIATŁA:
BIOSYSTEMOGENEZA W ŚWIETLE KONCEPCJI ELEKTROMAGNETYCZNEJ NATURY ŻYCIA
Uwagi wstępne. 1. Biosystemy jak o układy ferm ionowo-bozonowo-infonowe. 2. Powstawanie biosystemów fermionowych. 3. Powstawanie biosystemów ener getycznych (biobozony). 4. Powstawanie biosystemów informacyjnych (bioinfony). Uwagi końcowe.
UWAGI W STĘPN E
Spekulacje i badania dotyczące isto ty życia i jeg o p och od zenia m ają długą tradycję zaró w n o filozoficzną ja k i n au k o w ą. R odzaj odpow iedzi, zwłaszcza na ten pierw szy p ro blem , w yznaczał sposoby rozum ienia granicy pom iędzy bytem żywym a nieożyw ionym . G dy obserw acji podlegało tylko to co jest w idoczne tzw. okiem nieu zb rojonym , to najmniejsze dostrzegaln e stw orzenie, k tó re się p o ru szało było uw ażane za byt ożyw iony. T a sto su n k o w o p ro sta sytuacja skom plikow ała się, gdy sk o n stru o w an o i użyto m ik ro sk o p , najpierw optyczny a później elek tro n o w y 1. K ry te riu m , że coś się p o ru sz a o w łasnych siłach i rozm naża, stało się zaw odne. U zn aje się obecnie, że k o m ó rk a P rokaryota jest najm niejszym i najprym ityw niejszym organizm em . Jednak przy „d ro b n y m rozciągnięciu” tzw. k ryterió w życia, za żywy może już uchodzić w irus lub naw et au to k ata lity cz n y R N A .
W yjaśnienie sposobów p o w stan ia życia n a Z iem i2 jest ja k w iad o m o przedm iotem wielu hip o tez i teorii. Ale m im o to , d alek o jest jeszcze do pełnej rekonstrukcji tego b ard zo złożonego p rocesu (zob. np. 122 s. 283). Poznanie go bow iem jest u w a ru n k o w an e z ro zum ieniem istoty nadzwyczaj złożonych zjaw isk i procesów życio wych, m ających miejsce zarów no we współczesnej ja k i w m inionej biosferze. Te hipotezy i teorie u k ła d a ją się najczęściej w dw a n u rty lub
1 Obecnie technika jest już tak zaaw ansow ana, że przy pom ocy mikroskopii tunelowej m ożna „obserwować” pojedyncze makrom olekuły.
podejścia poznaw cze. Pierwsze z nich, tj. podejście fizykalistycz- n o -red u k cjo n isty czn e (z fizykochem iczną strateg ią badaw czą), w yni k a z p rz ek o n an ia, iż p o w staw anie życia ja k o tw orzenie się inform acji i jej no śnik ów d o k o n y w ało się głów nie na poziom ie m olekularnym . D rugie - opozycyjne lub k o m p lem en tarn e w sto su n k u d o pierw szego - podejście (organizm aln o -teleo lo g iczn e lub całościow o-system ow e) przyjm uje, że info rm acja biologiczna pow stała poprzez urzeczyw ist nienie się specyficznych praw idłow ości (nie redukow alnych d o praw fizyki i chem ii), dzięki któ ry m m ateria nieożyw iona przekształciła się w ożyw ioną (np. 123).
N a przy k ład , w ra m ach pierw szego z pow yższych podejść b ad a w czych, B ernd O. K ü p p e rs w dość obszernej książce poświęconej genezie inform acji biologicznej (46) prezentuje m o le k u la rn o -d a r- w inow ską strategię badaw czą o raz przyjm uje założenie, że in fo rm a cja genetyczna p o w stała w to k u sam oorganizacji i ewolucji m a k ro cząsteczek biologicznych. T ak ie podejście p ozo staw ia je d n a k wiele now ych dan y ch i teorii dotyczących fizykalnych p o d staw procesów życiow ych p o za m ożliw ością w łączenia w syntetyczną wizję.
U w aża się obecnie, że w p rz y p ad k u b a d a ń p roblem ów złożonych, do k tó ry ch przecież z pew nością należy całościow a in terp retacja życia z jeg o genezą, zastoso w an ie analizy i ujęcia system ow ego jest m e to d ą b adaw czą najbardziej o d p ow iednią i ad e k w atn ą (np. 60, 69, 116, 118, 120-121). W tym też nurcie poznaw czym , do którego Ju b ila t w niósł znaczący w kład, będę sta ra ł się naw iązać d o jednej z now szych i jeszcze nie w yeksplo atow anych poznaw czo idei d o ty czących tzw. n a tu ry życia ja k ą jest W łodzim ierza S edlaka koncepcja elektrom agnetycznej n a tu ry życia. C hociaż koncepcja ta nie zao fero w ała w ystarczająco rozw iniętego teoretycznie m od elu biogenezy elektrom agnetycznej, to m a o n a je d n a k , w p rzek o n an iu a u to ra niniejszego arty k u łu , obiecujące m ożliw ości zastosow an ia do p ro blem u genezy życia czy biosystem ogenezy.
D okładniej m ów iąc celem niniejszego arty k u łu jest p ró b a p o szerzenia w spom nianej koncepcji i zarysow ania hipotezy biosys tem ogenezy elektrom agnetycznej. T ezą zaś arty k u łu je st stw ier dzenie, że życie n a Ziem i w yw odzi się z inform acji, której nośnikiem było pole elektrom agnetyczne3. P rzyjęto tu założenie, że in form acja
3 Życie nie tylko jest światłem (jak stwierdza W. Sedlak), ale i pochodzi ze światła - ujęcie takie wydaje się mieć bowiem nie tylko metaforyczny, ale i niemal dosłowny sens właśnie w aspekcie kwantowej teorii pola i bioelektroniki. W arto przypomnieć, że myśl iż „życie jest światłem” ma starożytne i średniowieczne korzenie, by wymienić tu takich filozofów ja k np. Plotyn, Bonawentura czy Grosseteste.
ta poprzed zała w aspekcie czasow ym i przyczynow ym 4 zaistnienie tego, co obecnie nazywamy in form acją genetyczną (a nie pow staw ała dopiero w czasie tzw. sam oorganizacji b io m ak ro m o lek u ł (np. 23)).
1. BIOSYSTEM Y JAKO UKŁADY FE R M IO N O W O -B O Z O N O W O -IN FO N O W E
W yraża się obecnie p rzekon anie, że w szechśw iat sk ład a się z co najm niej trzech podstaw ow ych elem entów : m aterii (m asy), energii i inform acji; innymi słowy z: ferm ionów , bozonów i infonów (113 s. 116). Ten trzeci z wym ienionych elem entów jest isto tą w szechśw iata i życia5. W spom niane elem enty są m niej lub bardziej uorg anizow ane w rozm aite uhierarchizow ane system y, m etasystem y etc., w śród których szczególnie w yróżniają się - chociażby sw oją złożonością - systemy żywe. Te o statn ie są nie tylko zo rgan izow an e (np. przestrzennie, czasowo, funkcjonalnie) w sposób hierarchiczny, ale ja k w iadom o wyróżniają się także specyficzną s tru k tu rą .
T rzeba zauważyć, że w spółczesne biosystem y są p o zn an e bardziej w aspekcie struktur k o rp u sk u larn y ch niż s tru k tu r energetycznych i inform acyjnych. Stąd też, ujm uje się je przede w szystkim ja k o m aterię żywą aniżeli energię ożyw ioną. P odstaw ow e procesy życiowe są bowiem ujmowane ja k o złożone system y reakcji chem icznych6, a organizm traktow any jest - ja k n a przykład w p rz y p ad k u T. G antiego teorii chem otonu (27) - ja k o a u to m a t m iękki, k tó reg o funkcjonow anie opiera się w łaśnie n a reakcjach chem icznych7. W edług teorii chem otonu u p o d staw procesów życiow ych i stab iln o ści systemów żywych leżą więc cykliczne procesy chem iczne lub zam knięte sieci reakcji ja k o ich wyższe form y. Isto tę organizacji biosystem ów stanowią zatem to ry w ym uszone (polegające n a p rze m ianach chemicznych) w system ach zdolnych d o w ykonyw ania pracy w roztw orach, jej regulacji i sterow ania.
4 Założenie takie nie jest bezzasadne. W ystarczy tu przypom nieć chociażby Prolog
Ewangelii w/g św. Jana: „Na początku było Słowo [...] W Nim było życie, a życie było
światłem [...]” (J 1,1 a.4). A więc Słowo, to przecież również inform acja, a życie światło; ale oczywiście istnieje przede wszystkim głębszy sens teologiczny tych słów (zob.
Ewangelia według in ’. Jana. Wstęp - przekład z oryginału - komentarz, opracow ał ks.
Lech Stachowiak, KUL, Pallotinum, Poznań-W arszaw a 1975, s. 99-115).
5 Najbardziej fundamentalnym aspektem informacji jest to, że nie jest ona konstruktem umysłu ludzkiego, ale podstaw ow ą właściwością wszechświata (113 s. 113; por. 59).
6 do których wyjaśnienia wystarcza w zasadzie chemia fizyczna, w szczególności jej działy dotyczące kinetyki chemicznej i katalizy.
7 W arto przypomnieć, że w teorii tej w yróżniono 9 kryteriów życia (27 s. 21-22) definiujących systemy żywe. Sześć z tych kryterów (A) musi być zachowane dla wszystkich systemów żywych w każdym czasie, ponieważ kryteria te są konieczne dla indywidualnego życia; trzy pozostałe (B) - nie są kryteriami życia indywidualnego, ale są niezbędne dla istnienia świata żywego. O to one;
T a k więc w teorii ch e m o to n u za najniższy p oziom organizacji przyjm uje się p oziom biochem iczny (p o d o b n ie zresztą czyni się to pow szechnie w całej biologii (np. 1)). Z p u n k tu w idzenia biochem ii zaś, regulacja procesów przebiegających w organ izm ach d o k o n u je się po przez tra n s p o rt m asy, w szczególności jo n ó w (np. m echanizm y h o rm o n aln e i neuro n aln e), k tó re są cząstk am i rozróżnialnym i. Z kolei w łasności b iom olekuł są w yjaśniane w o p arciu o m echanikę kw an to w ą przy założeniu, że nieokreśloność p ołożenia i długość koherencji dla cząstek, z k tó ry ch sk ład ają się owe m olekuły b io logiczne, nie p rzek racza ro zm iarów tych m olekuł. W rezultacie u w aża się, że w szelkie oddziaływ ania pom iędzy biom olekułam i m ają n a tu rę klasyczną, a nie k w an to w ą (tzn. zw iązaną z n ierozróżnialnoś- cią cząstek). W konsekw encji biochem ia (jak rów nież klasyczna biofizyka) nie jest w stanie opisać n a przykład nieterm icznego o d działyw ania fal elektrom agnetycznych n a organizm y, czy w pływ u n a nie po la m agnetycznego. N ie w ykluczone, że opis tego typu zjaw isk w ym agałby uw zględnienia oddziaływ ań kw antow ych w skali całego organizm u , a co za tym idzie zastosow ania kw antow ej teorii wielu ciał do o rg an izm u ja k o całości. T eo ria ta k a nie jest jeszcze stw orzon a, co zresztą p o d k re śla b io elek tro n ik a (zob. np. 127). In teresu jącą p ró b ą w tym k ieru n k u jest za p o czątk o w an a przez H. U m ezaw a’ç ap lik acja kw antow ej teorii p o la (np. 125) d o w yjaśniania dynam iki działan ia m ózgu (zob. np. 38—41, por. 134).
W ra m ach b io elektroniki (zob. np. 7, 107, 114, 117, 133, 135-136) W . S edlak za p ro p o n o w a ł biologię falow ą (102 s. 469), zgodnie z k tó rą o rgan izacja u k ład u żywego jest m ożliw a dzięki odd ziaływ a niom elektrom agnetycznym , a czynnikiem w iążącym te oddziaływ a nia i chem iczne procesy m etaboliczne jest b io plazm a (analog on plazm y fizycznej) (zob. n p. 96, 108). Z a organizację tę o dpow iedzial ne są specyficzne kw antow e w zbudzenia kolektyw ne, tj. biob ozo ny (biony), a więc za sad ą organizacji procesów życiowych jest k o n d e n
A. Istotne (realne) kryteria życia: 1) inherentna niepodzielność (jedność), 2) przem iana materii (m etabolizm), 3) stabilność inherentna,
4) program regulacji w czasie, 5) podsystem niosący informację,
6) sterowanie program em współdziałania substancji genetycznej i podsystem u homeo- statycznego,
B. Potencjalne kryteria życia: 7) w zrost i reprodukcja,
8) zdolność do zmian dziedzicznych 9) zdolność do ewolucji.
Zob. również książkę (o charakterze popularno-naukow ym ) Tibora G an ti’ego pt.
sacja Bose’go bionów (np. 126-127). N iezależnie od bioelektronicz- nych propozycji Sedlaka w ysuw ano ju ż ro zm aite hip otezy dotyczące biologicznych funkcji b iobo zonów , np.:
- organizowanie i regulacja m etabolizm u (plazmony, fonony, ekscytony), - regulow anie podziału k o m ó rk i (fotony),
- kod genetyczny (pary C o o p e ra elektronów ),
- zaangażow anie w tra n sp o rt aktyw ny w b ło n ach biologicznych (fonony),
- oddziaływ ania m iędzykom órkow e (fonony, plazm on y, fotony), - skurcz m ięśni (ekscytony, solitony),
- ewolucja (C oopera pary fon onów ), etc. (zob. art. przegl.: 65, 126). Form alnym i analogiam i kw antow ym i ferm ion ów i b ozo n ó w są dwie zaproponow ane niedaw no kategorie jed n o stek biologicznych, które nazyw ane są odpow iednio: o rg o n am i i biolon am i. A nalogie te są w zasadzie związane ze specyficznym i rolam i przypisyw anym i tym jed n o stk o m w jakimś system ie biologicznym , m ianow icie org on y dotyczyłyby m aterii-energii, zaś biolon y - inform acji (3). D o b io bozonów należą na przykład m agazy now ane w org an izm ach żywych fotony (np. 36, 77, 79), k tó ry ch fu n d a m e n taln e znaczenie im plikuje om aw iana tu taj koncepcja elektrom agnetycznej n a tu ry życia.
Istotnym elementem organizm ów żyw ych jest rów nież info rm acja (np. 50). R ozróżniono wiele jej rodzajów i nośników . N ajlepiej rozpoznane są: genetyczna, s tru k tu ra ln a , im m unolog iczn a, ek olog i czna oraz wyższy jej rodzaj ja k im jest k o m u n ik acja. Z kolei, b io rąc tylko pod uw agę kom órkow y p oziom organizacji i p o m ijając wyższe p iętra organizacji systemów żywych, z n ośników inform acji b io logicznej najlepiej poznany jest n ośnik n a tu ry k o rp u sk u larn ej (np. sekwencje nukleotydów , am inokw asów ), zaś nośniki energetyczne ja k biofonony, biofotony etc. - sto su n k o w o słabo (np. 5; 6 s. 83-101; 36). Poniżej wypadnie zw rócić uw agę n a nośnik i energetyczne, ja k o od innych nośników bardziej isto tn e i podstaw ow e.
W łaśnie dzięki takiemu przesunięciu akcentó w poznaw czych o r ganizm m oże być ujm owany ja k o kw anto w y g e n e rato r inform acji elektrom agnetycznej i akustycznej, co W . Sedlak p o stu lo w ał ju ż blisko 20 lat tem u (98)8. W y nika z tego, że życie tra k to w a ć m o żn a
8 W książce „Wprowadzenie w bioelektronikę” (107), którą można potraktować jako zwięzłe ujęcie dorobku jej autora w zakresie bioelektroniki, pisanej z dojrzałej perspektywy i pewnego dystansu czasowego, Sedlak podaje dwie definicje informacji: (1) „Informacja biologiczna - kolektywne nadawanie i odbiór elektromagnetycznego sygnału generowane go i modulowanego przez zmienne stany ożywionej materii” , (2) „Informacja kwantowa - przenoszenie przez pola elektromagnetyczne w organizmie oddziaływań foton-foton, foton-fonon, foton-elektron, elektron-elektron, fonon-fonon” (107 s. 130). Chociaż definicje te mogą pozostawiać nieco do życzenia z punktu widzenia metodologicznego, to jednak odzwierciedlają ciekawe intuicje dotyczące specyfiki rzeczywistości biotycznej.
ja k o form ę istnienia inform acji elektrom agnetycznej (131). B adania m ające n a celu rek o n stru k cję procesów p o w stan ia życia m o żn a więc p row ad zić w co najm niej trzech asp ek tach , odpow iad ających w u p ro szczeniu m ateria ln o -en erg ety czn o -in fo rm acy jn e j stru k tu rze o rg a n i zm ów , a m ianow icie z p u n k tu w idzenia:
- p o w staw an ia biosystem ów ferm ionow ych (czyli s tru k tu r korpus- kularnych ),
- p o w staw an ia biosystem ów b ozonow ych (czyli system ów b io ener getycznych) o raz
- pow staw an ia biosystem ów infonow ych (czyli system ów bioinfor- m acyjnych).
W tej też kolejności zostanie poniżej om ó w io n a tak w łaśnie u jęta biosystem ogeneza, w świetle zaś w spom nianej ju ż koncepcji elek tro m agnetycznej n a tu ry życia. J a k ju ż zaznaczono we w stępie, w p rz ek o n an iu a u to ra b io in fo rm acja p o p rzed zała p ow stanie biosystem ów m a teria ln o -en erg e ty cznych.
2. PO W STA W A N IE B IO SY STEM Ó W FE R M IO N O W Y C H
K o ncep cja elektrom agnetycznej n a tu ry życia (8-9 , 85, 88, 91, 95, 97, 100-101, 106, zob. także 22 i 42)9 nie jest jeszcze n a tyle z a aw an so w an a i u m o co w a n a we w spółczesnej nauce, ażeby m ogła ju ż teraz zaofero w ać m odel p o ch o d zen ia życia, k tó ry byłby k o n k urencyjny w obec dotychczasow ych m odeli lub teorii, rozw ijanych przecież od d aw n a w ra m a ch klasycznego p a ra d y g m a tu w n au k a ch 0 życiu. N iem niej, p o stu lo w an e przez nią m ożliw e kierun ki p o zn aw cze sugerują now e, zasadniczo odm ienne od dotychczasow ych, ho ry z o n ty badaw cze.
D o ferm ionów m ających isto tn e znaczenie w budow ie biosys tem ów należą przede w szystkim zdelokalizow ane elektron y i p ro to n y (np. 54, 62, 71). S tanow ią one cząstki bioplazm y, a zarazem dynam iczny elem ent przeb u d o w y b io s tru k tu r m oleku larny ch. Ist nienie en d o k o m ó rk o w y ch strum ieni elektro nów i p ro to n ó w (zob. np. 6 s. 67) m a zapew ne sw oją genezę w tzw. m ineralnych ich p oczątk ach (tj. w półprzew odnictw ie glinokrzem ianów , w o d o ro tlen k ó w żelaza, glinu i in. m inerałów p ro to śro d o w isk a , np. 109). O becność p ó ł p rzew o dn ików p ro to n o w y c h w b łon ach biologicznych w spółczes nych organizm ów , gdzie „a k ty w n e p ro to n y ” są fu n dam entaln ym i
9 W spomnieć tu także należy o X X-wiecznych prekursorach elektromagnetycznej koncepcji życia (np. 10-12; 49 za 67). Lakhovsky praw dopodobnie pierwszy zwrócił uwagę na rolę elektrom agnetycznych sprzężeń rezonansowych w biologicznym przenoszeniu informacji. Twierdził on, że życie powstaje w wyniku prom ieniowania 1 jest przez nie sterowane, zaś zakłócenie równowagi drgań prow adzi do zniszczenia życia (cyt. za 77 s. 138).
centram i transd ukcji energii (np. 66) i inform acji (np. 20) rów nież świadczy o subm olekularnym p och o d zen iu procesów bioenergetycz nych. S ubm olekularny poziom organizacji procesów życiow ych, którego istnienie postulow ano ju ż dość d aw n o tem u (115) nie jest jednak dostatecznie spenetrow any i teoretycznie rozw inięty.
Jeżeli ch odzi o badania genezy system ów m o lek ularnych i sup- ram olekularnych (ewolucja chem iczna i biochem iczna) w chodzących w skład hipotetycznej p ro to k o m ó rk i żywej, to do m in u je n ad a l m onoschem atyzm biochemiczny sam ego życia; w przeciw ieństw ie przecież d o założeń przyjm ow anych przez o m aw ian ą koncepcję. R ozpatruje się bowiem obecnie ew entualność, że pierw otnym i bio- systemami m o g ły być, na przykład, m olekuły R N A -p o d o b n e . C h o dzi zwłaszcza o hipotezę ta k zw anego św iata R N A (np. 2 8 ,4 3 ,4 7 ,8 2 ), która opiera się między innym i na nadzw yczaj interesującym fakcie au tokatalitycznych właściwości n iek tó ry ch kw asów ry b o n u k lein o wych, m ogących z tej racji uchodzić za m odel biosystem u będącego zarazem genoty pem i fenotypem . H ip o teza ta m a ju ż co raz więcej wspierających j ą badań dośw iadczalnych (np. 24, 28).
K oncepcja elektrom agnetycznej n a tu ry życia przyjm uje n a to miast, że nie zw iązki węglowe, lecz g linokrzem iany były w yjściowym substratem organizm ów pierw otnych. K o ncepcja ta bow iem za k ła d a słuszność teo rii tzw. krzemowych początk ó w życia (a nie w ęglow ych) (83, 86, 104-105, zob. tak że 72-73, 119), zresztą teorii o p artej na przesłankach całkiem odm iennych i niezależnych, z teoretycznego i dośw iadczalnego punktu w idzenia. T eo ria ta jest p o n a d to zbieżna z bogato u dokum en tow aną teo rią C a irn s -S m ith ’a w yw odzącą p ra przodka u k ła d ó w żywych z kryształów gliny (np. 13-15). In teresu ją ce w tym kontekście są b a d a n ia dośw iadczalne, z k tó ry ch w ynika możliwość tw orzenia się prebiotycznego R N A w obecności m on- m orylonitu ja k o katalizatora (np. 25-26), czy spekulacje w yw odzące pochodzenie k o d u genetycznego od tego glin ok rzem ian u (32). O k a zuje się p o n a d to , źe tak ie glinokrzem iany ja k zeolity w ykazują podobieństw a strukturalne i funkcjo n aln e d o n a tu ra ln y ch enzym ów (np. cy to ch ro m ó w P-450, ale i tak że hem oglobin). P ozw ala to spekulować nie tylko o m ożliw ych krzem ow ych fo rm ach życia, ale i o nowych możliwościach w zakresie technologii k o m p u teró w optycznych, n p . wytw arzania tran z y sto ró w optycznych, m o d u la to rów światła i innych systemów p ó łprzew odnikow ych (34-35).
Jak w iad o m o istotne znaczenie przypisuje się p ro m ien io w an iu elektrom agnetycznem u środow iska pierw o tnego Ziem i. C zynnik ten mógł być nie ty lk o energetycznym czynnikiem inicjującym syntezy związków organicznych, ale i nośnikiem inform acji. O becna a tm o sfera naszej p la n e ty przepuszcza to pro m ien io w an ie przede w szyst
kim w n astępu jących p asm ach (tzw. o k n a atm osferyczne): (a) 3 x 10"7 - 2 x 10"6 m (tzw. o k n o optyczne, przy czym jego środ ek p rzy p ad a n a
λ = 0,5 μιη), (b) 8 x ΙΟ'6 - 1,3 x ΙΟ'5 m i (с) ок. 1 x ΙΟ'3 - 2 x 10’ m (tzw.
o k n o radiow e, k tó reg o środek w y p ad a na λ = 0,5 m). W ażn ą cechą
docierających d o pow ierzchni Ziem i fo to n ó w o k n a optycznego jest w idm ow a gęstość m ocy, k tó ra jest du żo wyższa niż w p rz y p ad k u prom ien io w an ia term icznego d la tem p eratu ry 290 К (tj. w zależności od p o zio m u aktyw ności S łońca od 102 d o 104 razy, czyli 20-40 dB). W łaśnie dzięki tem u m ogły zachodzić procesy zaró w n o po m p o w an ia biolaserów , ja k i o d b io ru inform acji zaw artej w p ro m ien iow an iu słonecznym (128). R o la tego zakresu w idm a p ro m ien io w an ia okazać się m ogła n a d e r isto tn a skoro: (a) energia fo to n ó w optycznych o d p o w iad a energii procesów biochem icznych, (b) p rom ieniow anie optyczne w gruncie rzeczy nap ęd za m etabolizm k o m ó rek roślinnych i - p o śred n io - zw ierzęcych (długość fali tego p ro m ien io w ania
λ o d p o w iad a przecież ro z m ia ro m typow ych k om ó rek bak tery jny ch 0,1 μ ιη d o 5 μιη). P o n a d to św iatło słoneczne padające n a b ard zo m ałą pow ierzchnię na Ziem i jest w' gruncie rzeczy całkow icie spójne. P ow ierzchnia ta w ynosi ok. 4 x 1 0 cm 2, co o d p o w iad a w przybliżeniu pow ierzchni k o m ó rk i żywej (77 s. 152).
P o d o b n ie je st w p rz y p a d k u o k n a radiow ego. I chociaż od stęp od p o zio m u szum ów term icznych p ro m ien io w an ia radiow ego jest dość m ały (tłum ienie szum ów 20 dB), to je d n a k przenoszenie inform acji biologicznej w paśm ie ra'diowym je st m ożliw e (128). Info rm acja ta p o w in n a dotyczyć s tru k tu ry całego org anizm u, z uw agi na to , że p ro m ienio w anie to m a długości fal (λ) w zakresie od po w iadający m ro z m ia ro m o rganizm ów w ielok om órko w ych (tj. od 1 m m do 20 m).
M o żn a więc uznać za interesującą hipotezę, że s tru k tu ra ko m ó rk i zo stała u k ształto w a n a p ra w d o p o d o b n ie p o d wpływ em p ro m ien io w an ia S łońca zak resu optycznego, n a to m ia st s tru k tu ra organizm u w ielokom órkow ego (czyli system k o m ó rek ) - przez prom ien iow an ie radio w e naszej gw iazdy (128). C o więcej, w łaśnie za pośrednictw em pól elektro m agn etycznych istnieje obecnie ścisły związek pom iędzy isto tam i żywymi a ich środow iskiem (44, 110—1I I ) 10. Praw idłow e funkcjono w anie b io stru k tu r zależy bow iem od środow iskow ych pól elektrom agnetycznych, a w szczególności zak resu ekstrem alnie nis kich częstotliw ości (E L F ). W iele przem aw ia za tym , że regulacja cykli biologicznych (np. 55) w szystkich o rganizm ów d o k o n u je się w o p a r ciu o in fo rm acje czerpane z m ikropulsacji ziem skiego p o la
elektro-10 Zob. np. materiały z sympozjum nt. Kosmoflzycznych korelacji w procesach
biologicznych i fizyko-chem icznych (Puszczino, 26.09-1.10.1993) (Biofizika, 1995, tom
m agnetycznego, generowanych przez elektro d y n am iczn ą w nękę re zonansow ą ja k ą stanowi układ: pow ierzchnia Ziem i - jo n o sfera (główna częstotliwość ich w ynosi ok. 10 Hz). N ie p rzy p ad k o w o w E E G wielu zwierząt d om in uje rów nież częstotliw ość 10-hercow a (21). W spom niane wyżej m ikropulsacje steru ją w konsekw encji procesam i biochem icznym in .
Od pól elektrom agnetycznych zależy więc sterow anie egzogenne; również m orfogeneza uzależniona jest od fotonó w , chociaż end o g en nych. W praw dzie podstaw ow a m asa biologiczna p och od zi od reakcji biochem icznych, to je d n a k energia elek trom agn ety czna aktyw uje przebieg tych reakcji, pow oduje tra n s p o rt m asy i spełnia rolę czynnika, k tó ry koordynuje całość procesów życiow ych (94). Istnieje też możliwość elektrom agnetycznego stero w an ia procesam i k o m ó r kowymi (np. 76, 112). Jeśli procesy tego ty p u m ają m iejsce w obecnej biosferze, to i zapewne istniały w przeszłości (zob. np. 19). System y żywe są więc nieuniknioną konsekw encją po la elektrom ag nety cz nego, co więcej rozwój biologiczny jest p rz estrze n n o -cz aso w ą m a n i festacją kom pleksu pola elektrom agnetycznego, k tó ry jest z a k o n ser wowany genetycznie (rek ap itu lacja elektrom agn ety czna) (52).
3. POW STAW ANIE BIOSYSTEM ÓW EN ER G ETY C ZN Y C H (B IO B O ZO N Y )
Z przyjęcia tezy o tzw. krzem ow ych p o cz ątk ach życia w ynika dość interesująca konsekwencja, k tó ra m oże m ieć duże znaczenie dla badań genezy życia n a Ziem i. D otyczy o n a półprzew o dn iko w y ch własności glinokrzem ianów ja k o wyjściowego s u b stra tu organizm ów pierw otnych. W łasność ta m a fu n d a m e n taln e znaczenie, gdyż z d a niem Sedlaka powstające życie m usiało oprzeć się na układzie dającym możliwość subtelnego o d b io ru m inim alnych bodźców p olo- wych i optym alnego o d b io ru inform acyjnego, tj. w łaśnie n a u kładzie półprzew odnikow ym (88). A taki w łaśnie u k ład był rozpow szech niony w protośrodow isku. M odelem takiego fizykalnego p o d ło ża
11 Przykładem tego może być reakcja neuronów na słabe pola E LF i pola impulsowe. Jeżeli częstotliwość pulsacji takiego pola jest zgodna z częstotliwością fal mózgowych, to odpowiednie kombinacje impulsów zwalniają lub przyśpieszają tem po wydzielania lub pochłaniania jonów wapniowych przez te kom órki i w konsekwencji wpływają na szybkość elektrycznych wyładowań neuronów . Wypływ tych jonów z komórek wiązany jest z zaburzeniem koncentracji uwagi i prawidłowego przebiegu snu. Stwierdzono istnienie „okien” częstotliwości pulsacji fal radiowych, przy których wzrasta tempo wypływu jonów wapniowych i ulega zaburzeniu przekaz impulsów nerwowych, np: (a) przy 147 M H z, pulsujące z częstotliwością 6 do 10 H z (1,0 mW/cm2) i (b) przy 450 MHz, pulsujące z częstotliwością 16 Hz (0,1-1,0 mW/cm2). Skoro zatem polam i elektromagnetycznymi m ożna selektywnie oddziaływać na pracę mózgu, to elektromagnetyczne „śmiecie” współczesnego środowiska są nie mniej niebezpieczne od „śmieci” chemicznych (130).
życia byłby g linokrzem ianow y koloid am foteryczny, gdzie układ „c ząstk a k o lo id aln a / w o d a ” m o żn a p o tra k to w a ć ja k o złącze p - n znane z elek tro n ik i12. Złącze to m o żn a by więc u zn ać za redoksow y oscy lato r elektrom agnetyczny. T aki m odelow y system , w ykazujący funkcje elektrom ag netyczne jest przez S edlaka uw ażany za „m in i m um życia” (91), tj. m in im aln ą jed n o stk ę życia, analog iczn ą do w sp om nianeg o ju ż wyżej ch e m o to n u T. G antiego.
K olejne założenie S edlaka stw ierdza, że naw et najbardziej sk o m p lik o w an ą funkcję życia m o żn a rozłożyć n a p ro ste działanie u kładó w elektronicznych (n a p rzy k ład procesy bioenergetyczne i bioinfor- m acyjne sprow adzić m ożn a d o kw antow ych w zbudzeń kolek tyw nych w plazm ie fizycznej biopółprzew odników ). B iosystem y (przy najm niej niektóre) m ożna więc tra k to w a ć ja k o w zm acniacze kw an tow e, np. lasery półprzew od nikow e (90, 9 2 -9 3 )13.
D o w spółczesnych n a tu ra ln y ch biolaserów należą kw asy deok- syrybonukleinow e (np. 75). Są on e b ard zo w ydajnym i p u łap k am i fo to n ó w w szerokim zakresie w idm a o ra z zaró w n o odb iornikiem , przekaźnikiem ja k i em iterem prom ien io w an ia głów nie zakresu optycznego. T ra n sk ry p cja i replikacja D N A o raz ekspresja genów są p o d k o n tro lą endogen nego środ ow iska biofotonow ego.
P rzykładem biosystem u energetycznego, w k tó ry m zachodzi prze kazyw anie rozm aity ch sygnałów (przede w szystkim elek tro m ag netycznych i m echanow ibracyjnych: prom ieniow anie optyczne, cząs tki naład o w an e, fale w zbudzeń i polaryzacji, solitony itd.), a także tra n sd u k c ja różnych form energii (np. piezoelektrycznej, piroelekt- rycznej) jest tzw. bioprzew odzący system p o łączeń 14 (4; 6 s. 53).
12 Obecnie jest już rozw ijana elektronika układów koloidalnych o rozm iarach nanom etrow ych (np. 33), a więc zbliżonych praw dopodobnie do rozm iarów systemów protożywych (chociaż jest to robione przede wszystkim z nadzieją na uzyskanie dobrych kom ponentów do technicznych systemów konwersji energii słonecznej).
13 „W szystko wskazuje, że wyjściowy substrat był półprzewodnikiem , a istota życia polega na ustawicznej zmianie stanu elektrycznego z towarzyszącym efektem pola elektrom agnetycznego. W ytworzenie autogennego pola stanowiło istotny element w funkcjonalnej organizacji życia jak o nośnika informacji wewnątrz układu i czynnika sterującego, przy tym była to elektrom agnetyczna pom pa aktyw ująca nieustannie półprzewodnikowy substrat [...]” (88).
System ten (duży układ kooperatyw ny kom unikacji wewnątrzkomórkowej i międzykomórkowej, którego struktury są zdolne do przetwarzania i przekazu sygnałów e n d o - i egzogennych) składa się z czterech grup biostruktur: ( 1 ) cytoszkieletu (mi kro tubule, retikulum mikrobeleczkowe, m ikro filamen ty aktynowe, filamenty pośredniczące), (2) złącz kom órkow ych (desmosomy, filamenty keratynowe, złącza szczelne, złącza szczelinowe), (3) m atriks pozakom órkowej, utworzonej z szeregu m akrom olekuł filamentowych: kolagenów, kwasu hialuronow ego, proteoglikanów, fibronektyny, lam ininy (tkanka łączna, błona podstawow a), i (4) integryn (receptory błonowe z kom ponentam i w ew nątrz- i poza-kom órkow ym i) (4; 6 s. 53).
Biosystem ta k i jest tylko bardziej rozw iniętym tego ty p u biosys- temem w ew nątrzkom órkow ym , a jego pocho dzen ie nie d aje się wyjaśnić w op arciu o kinetykę chem iczną (k tó ra w ystarcza w teorii chem otonu T. G antiego, gdzie zupełnie ignoruje się istnienie takiego biosystem u energetycznego, ja k i w ogóle p o zio m u su bm o lek ular- nego organizacji życia). W yjaśnienia genezy szukać więc należałoby w oparciu o np. w spom nianą wyżej k w an to w ą teorię p o la czy term odynam ikę kw antow ą (zob. np. 61, 68, 70, 74, 81)).
Inny p rzykład biosystemu energetycznego p ro p o n u je koncepcja subtelnej bioholograficznej stru k tu ry bioplazm y (np. 37). D o św iad czalne b a d a n ia tej struktury p ro w ad zo n e są dzięki istnieniu bio- laserowej aktywności ko m ó rek (Iniuszyn i in. 1992k). Są to k w a n towe i falow e struktury organizm ów żywych, urzeczyw istniające przestrzenną organizację procesów w ew nątrzk o m ó rk o w y ch (bio- hologram y).
4. POW STA W AN IE BIOSYSTEM ÓW IN FO R M A C Y JN Y C H (B IO IN FO N Y )
Już w jednej z pierwszych p ra c Sedlaka dotyczących b ezpośrednio elektrom agnetycznej n a tu ry życia (91) je s t p o ru sz an y p rob lem ewolucji bioinform acji, a u k ład biologiczny je st tra k to w a n y ja k o cybernetyczny zespół m agazynujący inform ację elek tro m agn ety czną w strukturze związków organicznych i procesach fizykochem icz nych. P roblem u tego d o ty k a ten a u to r naw et wcześniej, m ianow icie przy okazji analizow ania fizycznych p o d staw genezy i ewolucji świadomości (87, 89). W edług niego o d b ió r inform acji jest cechą ogólną m aterii i już na poziom ie nieorganicznym m ateria w ykazuje szeroką skalę odbioru inform acji elektrom agnetycznej, zw łaszcza w dielektrykach i półprzew odnikach (87). P o n a d to Sedlak przyjm uje, zresztą nie bezzasadnie, że o ile w układzie półprzew od niko w ym jakiekolw iek przejawy „reag o w a n ia” d o k o n u ją się p o d wpływem informacji o d zewnątrz (przy całkow itej zależności od środow iska), to podstaw ow ą cechą u k ład u żyw ego jest stopn iow e w yzw alanie się od czynników środow iskow ych przez w zrost au to n o m ii w obec nich15. N astępn ie podkreśla, że u k ład ożyw iony (i to od ń ajpierw ot- niejszych grup system atycznych począw szy) rozw inął transfo rm ację
15 „[...] pierwszym krokiem ku życiu albo też krokiem samego życia było nie tyle pogłębienie zależności, ile raczej stopniowe wzrastanie autonom ii układu. Wyzwalanie się spod determ inizm u środowiskowej inform acji jest cechą całej filogenezy do szczytowego efektu - refleksyjnej świadomości. W zrost autonom ii i progresja świadomości to sprzężone cechy rozwojowe życia przy tym samym ciągle uw arun kowaniu informacją środowiskową. Życie wyzwala się, a wyzwalając nabiera coraz większej świadomości” (97).
wszelkiej inform acji n a elektryczne efekty, a więc o gó ln ą cechę p ółprzew odnikó w , np. fo toelektryczne w łasności chlorofili. R o z winięcie to m iało c h a ra k te r w ybiórczy - jako ścio w y i ilościowy. In fo rm acja była bow iem czynnikiem , k tó ry zm uszał u k ład biologicz ny do, ogólnie m ów iąc, ustaw icznej pulsacji sta n u elektrycznego.
P rzeb u d o w a s tru k tu ra ln a z udziałem procesów auto k atality cz- nych to rów nież wpływ tej inform acji (87). S ta rt życia zaczął się od półp rzew o dn ików nieorganicznych, a ew olucja życia jest w gruncie rzeczy ew olucją inform acji na w ym ienialnym po dło żu od w sp o m nian y ch p ó łprzew o dn ików nieorganicznych do obecnych białek. Życie bow iem p o w stało ja k o system zdolny d o m aksym alnego i w ybiórczego o d b io ru inform acji. W konsekw encji Sedlak dochodzi d o w niosku, że u k ład y żywe są specyficzną fo rm ą grom ad zen ia inform acji, k tó ra w łaściw a ju ż jest dla takiej m aterii nieorganicznej ja k p ó łp rzew od niki (89). C hodzi tu przede w szystkim o inform ację w postaci fali em itow anej przez o scy lato r elektrom agnetyczny. To w łaśnie n ośnik elektrom ag netyczn y inform acji (i k w a n to w o -a k u s tyczny 99) był pierw otniejszy aniżeli tzw. chem iczny (tj. od sekwencji nu kleo ty d ó w w kw asach nukleinow ych). Interesujące, że idea ta jest zbieżna ze w sp o m n ian ą koncepcją F. A. P o p p a, w której D N A jest uw ażany za „ z a m ra ż a rk ę ” fo to n ó w i re z o n a to r w nękow y fal elek tro m agnetycznych (cechujący się b ard zo w ysoką d o b rocią), k tó re steru ją tran sk ry p cją i replikacją w łasnego D N A .
P rzedstaw iając ideę biolasera, Sedlak przyjm uje, że pro m ien io w a nie w ym uszone zależy od chem icznych i stru k tu raln y ch w łasności półp rzew o dniko w ego su b stra tu z jednej strony , z drugiej zaś działa o n o k ształtu jąco n a m aterialn e podłoże lasera. In fo rm acja w ew nętrz n a system u biolaserow ego d o k o n u je się połow o. C o więcej, oprócz bezpośredniego przekazyw an ia sygnału sterow anie w ew nętrzne re guluje (dzięki sprzężeniom zw rotnym ) w a h an ia d o n o ro w o -ak ce p - torow e m ak ro m o lek u ł, a także c h a ra k te r i tem po m etabolizm u. S przężenia te m o g ą um ożliw iać: w zm ocnienie sygnałów , poszerzenie pasm a, selekcję o d b io ru , subtelno ść o d b io ru zm inim alizow anie bezw ładności d e te k to ra itd .16 (91). D zięki tego typu procesom inform acja m ogła być przenoszona, n a wielu częstotliw ościach. P rzykładem takiego biosystem u z „drugieg o k o ń ca” filogenezy jest m ózg ludzki, k tó reg o em isja p ro m ien io w an ia d o k o n u je się w paśm ie o szerokim zakresie od długości fal rzędu centym etrów d o wielu kilom etrów . S zerokopasm ow ość biologicznego p o la elektrom agn e
16 W przekonaniu Sedlaka, życie wytworzyło substancje o nadzwyczaj wysokiej przenikalności dielektrycznej ponieważ działają one ja k soczewka skupiająca inform a cję elektrom agnetyczną (91).
tycznego jest bowiem rezultatem złożoności u k ład u d rgającego i jeg o zintegrow ania w zróżnicow aną całość (91).
W a rto tu też podkreślić znaczenie hipotezy elek trostazy (84) dla S edlaka koncepcji elektrom agnetycznej n a tu ry życia. O tó ż elektro- staza (czyli powierzchniowe zagęszczenie ład u n k ó w elektrycznych, a zarazem połow o ro zm y ta gran ica biosystem u), pełn iąca rolę czynnika integrującego i h o m eostazy elektrycznej, fun kcjon uje ja k o sito energetyczne i inform acyjne w obec śro dow iska zaró w n o zew nęt rznego, ja k i wewnętrznego.
W aspekcie elektrom agnetycznym rozw ój biosystem ów d o k o n y w ał się, według Sedlaka, w dw óch zasadniczych k ieru n k ach , a m ia n o wicie polegał n a poszerzaniu pasm w k ie ru n k u u ltrafio letu (w przyp ad k u procesów zróżnicow ania) i - podczerw ieni (w p rz y p ad k u procesów integracyjnych) (91). Z bieżna z tym jest F. A. P o p p a idea ewolucji pojętej jako eksp an sja stanów ko h eren tn y ch (78, p or. 16-17) . E kspansja ich p olegałab y n a w ch łanianiu fal (tj. „ p o rz ą d k u ” w postaci periodycznych ciągów fal) i w ydzielaniu cząstek (przyjm ując, że „fala” = „sp ó jn o ść” , a „c z ą stk a ” = „n iesp ó jn o ść” ). Ja k o zasadę ewolucji Popp uznaje kondensację B ose’go foto n ó w , tj. grom adzenie się fal elektrom agnetycznych w d o k ład n ie tym sam ym stanie przestrzeni fazowej (k o n d en sacja spójna). U m ożliw ia to m aterii żywej optym alne w ykorzystyw anie „in fo rm acy jn y ch ” im pu l sów ze środow iska do autostabilizacji i w ydo by w an ia się z bezładu kąpieli cieplnej (podlegającego statystyce B oltzm an na). M a te ria biologiczna, ja k o logiczne n astępstw o inform acji dopływ ającej nieus tan n ie z W szechświata i Ziem i, w ra sta dynam icznie w po le elek tro m agnetyczne, przy czym w w yniku sprzężenia p o la i m aterii p o w stają stan y fizycznie spójne. Jest to więc sw oisty „o d c isk ” inform acji z otoczenia, będący systemem, k tó ry w chłania im pulsy elek tro m a g netyczne, magazynuje je i w ykorzystuje d o tw o rzen ia trw ałych stru k tu r (77 s. 147-148).
Istnienie biosystemów p rzetw arzający ch inform acje p rzenoszone n a n o śniku, którym są fotony lu b inne b o zo n y (ale tak że i elek tron y) znalazło swoje niezależne „p otw ierd zen ie” w hipo tezach ujm ujących te biosystem y ja k o kom putery lub ich isto tn e elem enty, np. m
ikro-17 Stan koherentny (spójny) pola elektrom agnetycznego definiuje się jak o w ektor własny operatora anihilacji (2 s. 183). O to niektóre jego niezwykłe właściwości: (a) struktura tych stanów nie ulega zmianie przy emisji fotonów (’’anihilacji” fotonów w układzie), (b) nie są to ani cząstki, ani fale, lecz coś pośredniego, (c) są dość trwałe, bowiem pakiet falowy stanowiący taki stan nie ulega praktycznie zmianie nawet, gdy się porusza, (d) sprowadzają do minim um efekt zasady nieoznaczoności (iloczyn nieoznaczoności miejsca i pędu jest równy h/2 dla tych stanów), (e) m agazynują i koncentrują fotony (77 s. 154).
tu b u le uw ażane są za m ik ro p ro ceso ry (np. 29-31, 38, 48), neu rony ja k o m ik ro p ro ce so ry (63). In teresu jąca w tej p ro blem atyce m oże być Je. A. L ib erm a n a k oncep cja b iom olekularnych k o m p u teró w kw an tow ych (51), zresztą b ędąca je d n ą z wielu p ra c tego a u to ra d o ty czą cych k o m ó rk i żywej ja k o k o m p u tera . C iekaw y jest rów nież F. B istolfiego m odel h a r f w odorow ych (5; 6 s. 83), tłum aczący k o m u n i kację w ew n ątrzk o m ó rk o w ą i zak ładający istnienie drugiego ko d u genetycznego, ale nie o p arte g o n a sekw encjach nukleodydów .
N iezm iernie w ażną w kontekście p ro b lem aty k i biosystem ogenezy je st W . S edlaka idea istnien ia sprzężenia chem iczn o-elek tron icznego w org an izm ach (tzw. kw antow ego szwu życia) (np. 103 s. 81; 107 s. 49; por. 129)18. Z licznych i niestety niejasnych czasam i określeń tego pojęcia zdaje się w ynikać, że jest to opty m aln y term odynam icznie, kw anto w y system o tw a rty procesów chem icznych i elektronicznych w spółistniejących dzięki inform acji elektrom agnetycznej, w ykazują cy: sam osynchronizację, m etastab iln y stan energetyczny o raz stałe i niezależne od ew olucji w łaściw ości. Sedlak nie określa bliżej na czym ta „ stało ść” i „niezależność” polegałyby. Z aistnienie tego „sprzężen ia” m iało c h a ra k te r zdeterm inow any. W ydaje się, że tzw. kw an tow y szew życia Sedlaka (sprzężenie chem iczn o-elektron iczn e) byłby ja k ą ś specyficzną relacją in fo rm acy jn ą pom iędzy bio bo zon am i i bioferm ionam i. Być m oże n ależało by go raczej nazw ać sprzężeniem ferm io n o w o -b o zo n o w o -in fo n o w y m lub system em ferm io n o -b o zo - n o w o -in f on ow ym .
O o dbio rze (lub n ad a n iu ) inform acji przez biosystem , rozu m iany ja k o nieliniow y oscy lato r elektrom agnetyczny, świadczy stopień synchronizacji częstotliw ości d rg a ń tego oscy lato ra z częstotliw ością innego u k łą d u oscylującego, em itującego (lub ab so rbująceg o) falę elek trom agn ety czną (107 s. 122). Z kolei rozm aite oscylacje rep rezen tu ją cykle czasow e, po dczas k tó ry ch m og ą być w prow ad zan e zm iany. P raw d o p o d o b ie ń stw o w p row adzen ia zm ian d o system u podczas d anego cyklu jest tym większe, im bardziej złożony jest ten system. Z m ian y te m o g ą nie tylko tłum ić lub w zm acniać istniejące oscylacje, ale i w zbudzać now e zbiory oscylacji o raz stw arzać now e rezonanse. W zajem nej zam ianie form energii w d an y m cyklu tow arzyszy rów nież p rzekaz inform acji, której ilość w zrasta w ykładniczo w sys tem ach pod legających ew olucji (113 s. 70).
N a szczególną uw agę zasługuje relacja pom iędzy in fo rm acją a pro m ien iow an iem elektrom agnetyczn ym ja k o jej nośnikiem , zw ła
18 W. Sedlak podaje wiele określeń, m. in. i następującą definicję: „K w antow y szew życia - najmniejszy element funkcjonalny ożywionej materii zespalający autogennym i fotonam i reakcje chemiczne z procesam i elektronicznymi w ośrodku organicznych półprzewodników ” (107 s. 130). Zob. próbę analizy tej idei (129).
szcza w odniesieniu d o organizm ó w żywych. W tym kontekście nadzwyczaj interesująca jest T. S to niera koncepcja in fo n u (113 s. 126-130). Infon jest to hipotetyczny k w a n t inform acji, nie p o sia d a ją cy ani m asy, ani energii. K o ncep cja ta postuluje, że in fo n jest rodzajem fo to n u , którego długość fali je st nieskończenie duża; i n a odw rót, foton ten jest infonem po ru szający m się z p rędk ością św iatła (c)19. Jeśli więc istnieje tak ścisły zw iązek pom iędzy in fo rm acją a prom ieniow aniem elektrom agnetycznym (o raz takim i kw azicząst kam i jak: fonony, ekscytony, dziury etc. (113 s. 132)), ze w zajem ną ich zam ienialnością, to rzeczywiście genezy życia należy poszukiw ać w inform acji przenoszonej n a n o śn ik u elektrom agnetycznym .
UW AGI K O Ń CO W E
Niniejszy artykuł m iał n a celu p ró b ę poszerzenia koncepcji elektrom agnetycznej n a tu ry życia w k ie ru n k u p o zn a n ia biosys tem ogenezy elektrom agnetycznej. W o p arciu o w spółczesne h ip o tezy, teorie i d an e doświadczalne usiłow ano tu przedstaw ić m ożliw ą rekonstrukcję pochodzenia biosystem ów , ujm ow any ch ja k o uk łady ferm ion ow o-bozonow o-infonow e. Z g ro m ad z o n e inform acje u p ra w dop o d o b n iają postaw ioną we w stępie tezę, iż życie n a Ziemi wywodzi się z inform acji, której nośn ikiem było pole elek tro m a g netyczne. Tego rodzaju re k o n stru k cja jest d o p iero zap o czą tk o w an a i m a obiecujące, ja k się w ydaje, m ożliw ości poznaw cze. M ożliw ości te będą się znacznie powiększały w m iarę p rzyb yw ania now ych d anych em pirycznych (dotyczących tych w łaśnie asp ek tó w biosystem ów )
19 Interesujące, że przy prędkości innej niż prędkość światła, kw ant energii zamienia się w kwant informacji (tj. infon). W arto tu zwrócić uwagę na nadzwyczaj interesującą hipotezę T. Stoniera, iż prawdopodobnie fotony nie są fundam entalnym i cząstkami, lecz składają się z dwu komponentów: energii i inform acji (113 s. 123). P on ad to fala elektromagnetyczna składałaby się nie z jednego, ale z dwóch zbiorów oscylacji: (1) oscylującego pola elektrycznego występującego na przem ian z oscylującym polem magnetycznym, oraz (2) regularnej zmienności informacji i energii. Gdyby rzeczywiś cie było tak, że maksymalna inform acja koreluje z m aksym alną energią potencjalną i dlatego odpowiada polu elektrycznemu oraz, że m aksym alna energia kinetyczna koreluje z maksymalnym przepływem prądu, a więc odpow iada polu magnetycznemu, to energon i infon mogą ciągle zamieniać się wzajemnie podczas propagacji fotonu. Światło stanowiłoby kwanty „uw olnionego rezonansu” (light as „escaped resonance” quanta) (113 s. 124). Analogicznie do fotonów byłoby w przypadku tachionów (hipotetycznych cząstek, których prędkość jest większa od c, a m asa m a w artość ujemną), z tą jednak różnicą, że na tachionach inform acja podróżow ałaby z prędkoś ciami większymi niż prędkość światła (113 s. 130). Nie wykluczone, że istnieje możliwość wykorzystywania przez procesy życiowe infonów przenoszonych przez tachiony (131).
stanow iących p o ten cja ln ą p od staw ę re k o n stru k cji20. W szczególności p o trze b n e tu byłyby d an e do ujm ow ania: biosystem ów ja k o k o m p u teró w fotonicznych i elektronicznych, najm niejszej jed n o stk i życia ja k o n an o p ro c e so ra infonów , organizm ów ja k o system ów p ro cesorów inform acji elektrom agnetycznej i kw antow oakustycznej, p aleo śro d o w isk a fizycznego etc.
N a szczególną uw agę zasługują tacy au to rz y ja k np. F. A. P o pp , F. Bistolfi i D. H . Bulkley, k tó ry ch w kład poznaw czy jest w dużej m ierze zbieżny ze znacznie wcześniejszym i, niektó ry m i pracam i W. S edlaka (znanym i ja k o b ioelektronika); a zw łaszcza T. S tonier, którego nadzw yczaj in try g u jąca h ip o teza in fo n u m oże m ieć duże znaczenie d la dalszego rozw oju koncepcji elektrom agnetycznej n atu ry życia. Ja k w iadom o info rm acja jest k ateg o rią filozoficzną (np. 56; 58 s. 13) i zapew ne h ipo teza ta m a jak ieś interesujące im plikacje.
T rzeb a rów nież przypom nieć, że koncepcja elektrom agnetycznej n a tu ry życia m a swoje dalekie zw iązki z niek tó ry m i starym i d o k t rynam i filozoficznym i, a w szczególności ze średniow ieczną m etafizy k ą św iatła (57, 131). Jej w ybitny przedstaw iciel R o b e rt G rosseteste (1168-1253) n a przyk ład uw ażał wiedzę o różnych przejaw ach działań św iatła21 za klucz otw ierający w szystkie tajniki przyrody, poniew aż w szystkie ciała p rom ieniują, a n a tu ra ich jest św ietlna. Św iatło bow iem k o n sty tu u je k aż d y b y t nieożyw iony i ożyw iony oraz jest źródłem życia. Św iatło jest czynnikiem pośredniczącym p o m ię
dzy du szą a ciałem (64 s. 278) i um ożliw ia transm isję d ziałan ia duszy do m aterii ciała, tj. poleceń d o nerw ów i m ięśni. Św iatło jest w ehikułem duszy, a jeg o akty w no ść jest zróżnicow ana jest w zależno ści od tzw. rod zajó w lub w ładz duszy (w egetatyw na, zm ysłow a, ro z u m n a ) (64 s. 290). Z drugiej stron y, w spółcześnie przypisuje się w ażn ą rolę w p ro cesach psychicznych biogennym p o lo m e lek tro m ag netycznym . M ianow icie isto tn ą rolę w tych procesach m a odgryw ać sprzężenie pom iędzy akty w n ością k an ałó w jo n o w y ch w n eu ro n ach m ózgu a au to g en n y m polem elektrom agnetycznym zw iązanym ze stan am i um ysłu lu b św iadom ości (53, 124).
N ie w ykluczone jest po w stan ie w przyszłości bioinfoniki ja k o nowej dziedziny k o m plem entarnej d o b io elek tron iki i biofotoniki; o ra z - infodynam iki ja k o an a lo g o n u elek tro dy nam iki i term o dynam iki.
20 N a przykład biorąc pod uwagę enzymy jak o generatory kw antow e podjęto problem pochodzenia m inim alnego biosystem u elektronicznego (132).
BIBLIOGRAFIA
1. Adams D. H.; Gahan P. B.; Mechanisms involved in living system s organisation,
especially the programming necessary to enable the construct o f individuals in three dimensions. Medical Hypotheses. 1994; 43: 46-54.
2. Allen L.; Eberly J. H.; Rzążewski Κ.; Rezonans optyczny. W arszawa: PW N; 1981. 3. Bailly F.; Gaili F.; M osseri R.; Orgons and biolons in theoretical biology:
Phenomenological analysis and quantum analogies. A cta Biotheoretica. 1993; 41(1-2):
3-11.
4. Bistolfi F.; The bioelectronic connectional system ( B C S ) : A therapeutic target fo r
non ionizing radiation. Panminerva Med. 1990; 32(1): 10-18.
5. Bistolfi F.; A hydrogen-harps model fo r intracellular communication and its
implications fo r the second genetic code. Panm inerva M ed. 1990; 32: 4-9.
6. Bistolfi F.; Biostructures and Radiation: Order Disorder. Torino: Edizioni Minerva Medica; 1991.
7. Bone S.; Z aba B.; Bioelectronics. Chichester New Y ork Brisbane T oronto Singapore: John Wiley & Sons; 1992.
8. Bulkley D. H.; An electromagnetic theory o f life. M edical Hypotheses. 1989; 30: 281-285.
9. Bulkley D. H.; An electromagnetic theory o f life - II: Testing. M edical Hypotheses. 1992; 38: 305-310.
10. Burr H. S.; Field theory in biology. Scientific M onthly. 1947; 64(3): 217-225. 11. Burr H. S.; Northrop F. S.; The electrodynamic theory o f life. Q uart. Rev. Biol. 1935; 10: 322-333.
12. Burr H. S.; Northrop F. S. C.; Evidence fo r the existence o f an electro-dynamic
fle ld in living organisms. Proc. Natl. Acad. Sei. 1939; 25: 285-288.
13. Cairns-Sm ith A. G.; The Life Puzzle: On Crystals and Organisms and on the
Possibility o f a Crystal as an Ancestor. Edinburgh: Oliver and Boyd; 1971.
14. Cairns-Sm ith A. G.; Genetic Takeover and the M ineral Origins o f Life. Cambridge: Cambridge University Press; 1982.
15. Cairns-Sm ith A. G.; H artm an H. (Eds.); Clay Minerals and the Origin o f Life.
Workshop on Clays and the Origin o f Life; 1983 Jul 18; Glasgow U niv., Glasgow,
Scotland. Cambridge: Cambridge Univ. Press Cambridge; 1986.
16. C hela-Flores J.; Evolution as a collective phenomenon. J. Theoret. Biol. 1985; 117:107-118.
17. Chela-Flores J.; Towards a collective biology o f the gene. J. Theoret. Biol. 1987; 126(2): 127-136.
18. Chyba C. F.; McDonald G. D.; The origin o f life in the solar system: Current
issues. Annu. Rev. Earth & Planetary Sei. 1995; 23: 215-249.
19. Cole F. E.; G ra f E. R.; Precambrian E L F and abiogenesis. W: Persinger M . A. (Ed.); E LF and V LF Electromagnetic Field Effects. New Y ork and London: Plenum Press; 1975: 243-274.
20. Conrad M .; Superinformation processing: The feasibility o f proton superßow in
the living state. W: Mishra R. K. (Ed.); Molecular and Biological Physics o f Living Systems. D ordrecht/Boston/London: Kluwer Acad. Publ.; 1990: 159-174.
21. Direnfeld L. Κ.; The genesis o f the EEG and its relation to electromagnetic
radiation. J. Bioelectricity. 1983; 2(2-3): 111-121.
22. Dye R.; Nowa wizja życia według Włodzimierza Sedlaka (Praca m agisterska z filozofii pisana pod kierunkiem Ks. prof. dr. hab. Ludwika Wciórki). Poznań: Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu; 1989. 87 ss.
23. Ebeling W.; Feistei R.; Physik der Selbstorganisation und Evolution. Berlin: Akademie-Verlag; 1982.
24. Ellington A. D.; Experimental testing o f theories o f an early R N A world. W: Zimmer E. A.; W hite T. J.; C ann R. L.; W ilson A. C. (Eds.); Molecular Evolution:
Producing the Biochemical Data. Academic Press Inc.; 1993: 646-664. (M ethods in
Enzymology; v. 224).
25. Ferris J. P.; Catalysis and prebiotic R N A synthesis. Origins Life & Evolut. Biosphere. 1993; 23(5-6): 307-315.
26. Ferris J. P.; Ertem G.; Montmorillonite catalysis o f R N A oligomer form ation in
aqueous solution. A m odelfor the prebiotic form ation o f R N A . J. Am. Chem. Soc. 1993;
115(26): 12270-12275.
27. G ânti T.; A Theory o f Biochemical Supersystems and Its Application to Problems
o f N atural and Artificial Biogenesis. Budapest: A kad. K iadó; 1979.
28. Gesteland R. F.; A tkins J. F. (Eds.); The R N A World. New York: Cold Spring H arb o r L aboratory Press; 1993. (Cold Spring H arbor M onograph Series; v. 24).
29. H am eroff S. R.; Rasmussen S.; Information processing in microtubules: Bio-
molecular automata and nanocomputers. W: H ong F. T. (Ed.); Molecular Electronics. Biosensors and Biocomputers. New Y ork & London: Plenum Press; 1989: 243-257.
30. H am eroff S. R.; W att R. C.; Information processing in microtubules. J. Theoret. Biol. 1982; 98: 549-561.
31. H am eroff S. R.; W att R. C.; Microtubules: biological microprocessors? W: C arter F. L. (Ed.); M olecular Electronic Devices. New York: M. D ekker, Inc.; 1982: 341-356.
32. H artm an H.; Speculations on the origin o f the genetic code. J. Mol. Evol. 1995; 40(5): 541-544.
33. Henglein A.; Electronics o f colloidal nanometer particles. Ber. Bunsen Gesel lschaft Phys. Chem. - Chemical Physics. 1995; 99(7): 903-913.
34. H erron N.; Toward silicon-based life: zeolites as enzyme mimics. C H EM TEC H . 1989; 19(9): 542-548.
35. H erron N .; Zeolite catalysts as enzyme mimics. Toward silicon-based life? ACS Symp. Ser. 1989; 392 (Biocatal. Biomimetics): 141-154.
36. H o М .-W .; P opp F. A.; W arnke U. (Eds.); Bioelectrodynamics and Biocom
munication. Singapore-N ew Jersey-L ondon-H ong K ong-B angalore: W orld Sei.
Publ. Co.; 1994.
37. Iniuszyn W. M .; Iljasow G. U.; Niepomniaszczych I. A.; Bioeniergieticzeskije
struktury - tieorija i praktika. A lm a-A ta: izd. K azachstan; 1992.
38. Jibu M.; H agan S.; H am eroff S. R.; Pribram K. H.; Y asue Κ.; Quantum optical
coherence in cytoskeletal microtubules: Implications fo r brain function. BioSystems.
1994; 32(3): 195-209.
39. Jibu M.; Yasue Κ.; A physical picture o f Umezawa's quantum brain dynamics. W: Trappl R. (Ed.); Cybernetics and System s Research'92, Vol. 1, Proceedings o f the
Eleventh European M eeting on Cybernetics and System s Research; 1992 A pr 21;
A ustrian Society for Cybernetic Studies, University o f Vienna, A ustria. Singapore New Jersey London H ong Kong: W orld Scientific; 1992; 1: 797-804.
40. Jibu M .; Yasue Κ.; The basics o f quantum brain dynamics. W: P ribram Κ. H. (Ed.); Rethinking Neural Networks: Quantum Fields and Biological Data. Hillsdale, New Jersey Hove & London: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers; 1993: 123-145.
41. Jibu M.; Yasue Κ.; Intracellular quantum signal transfer in Umezawa’s quantum
brain dynamics. Cybernetics & Systems: Int. J. 1993; 24: 1-7.
42. K ajta S.; Włodzimierza Sedlaka kwantowa teoria życia. W: Lubański M .; Ślaga S.W . (Red.); Z Zagadnień Filozofii Przyrodoznawstwa i Filozofii Przyrody. Warszawa: A TK ; 1991; 12: 11-283.
43. K anavarioti A.; Template-directed chemistry and the origins o f the R N A world.
Origins Life & Evolut. Biosphere. 1994; 24(6): 479^194.
44. Kaznaczejew W. P.; M ichajlowa Ł. P.; Bioinformacjonnaja funkcja jestwiest-
45. Kloskowski Κ .; Ślaga S. W.; Neopanspermia alternatywą abiogenezy? W: Lubański M.; Ślaga S. W. (Red.); Z Zagadnień Filozofii Przyrodoznawstwa i Filozofii
Przyrody. W arszawa: ATK; 1991; 13: 109-156.
46. Küppers В. О .; Geneza informacji biologicznej. Filozoficzne problemy powstania
życia. Warszawa: PWN; 1991. (tl. z niem.)
47. Lahav N.; The RNA-world and co-evolution hypotheses and the origin o f life - Implications, research strategies and perspectives. Origins Life & Evolut. Biosphere.
1993; 23(5-6): 329-344.
48. Lahoz-Beltra R.; Hameroff S. R.; D ayhoff J. E.; Cytoskeletal logic: A model fo r
molecular computation via Boolean operations in microtubules and microtubule-as-
sociated proteins. BioSystems. 1993; 29(1): 1-23.
49. Lakhovsky G .; Le secret de la vie. Paris: G authiers-V illars; 1929.
50. Latawiec A. M .; Koncepcja informacji biologicznej. W: K łósak Κ.; Lubański M.; Ślaga S. W. (Red.); Z Zagadnień Filozofii Przyrodoznawstwa i Filozofii Przyrody. Warszawa: A TK ; 1983; 5: 151-259.
51. Liberman Je. A.; Molekularnvje kwantowyje kom p jutiery. Biofizika. 1989; 34(5): 913-925.
52. Liboff A. R.; The electromagnetic fie ld as a biological variable. W: Frey A. H. (Eds.); On the Nature o f Electromagnetic Field Interaction with Biological Systems. R. G. Landes C om pany, Medical Intelligence Unit; 1994: 73-82.
53. Lindahl B. I. B.; Ârhem P.; M ind as a force field: Comments on a new
interactionistic hypothesis. J. Theoret. Biol. 1994; 171(1): 111-122.
54. Lipiński B. (Ed.); Electronic Conduction and Mechunoelectrical Transduction in
Biological Materials. New York: M. Dekker; 1982.
55. Lloyd D.; Rossi E. L.; Biological rhythms as organization and information. Biol. Rev. Cambridge Philos. Soc. 1993; 68(4): 563-577.
56. Lubański M.; Filozoficzne zagadnienia teorii informacji. Warszawa: A TK ; 1975. 57. Lubański M .; Metafizyka światła a bioelektronika. W: P urtak T. (wstęp i opracowanie); Rzeźbiarz światła - twórca polskiej bioelektroniki. W arszaw a-R adom : Ośrodek Działalności Kulturalnej i Edukacji N arodow ej, Stowarzyszenie PAX w Warszawie, Ośrodek Promocji K ultury Regionalnej w Radom iu; 1991: 55-68. (Zeszyty Monograficzne; v. N r 4).
58. Lubański M .; Informacja - system. W: Heller M.; Lubański M.; Ślaga S. W.;
Zagadnienia Jilozoficzne współczesnej nauki. Wstęp do filozojii przyrody. Warszawa:
A TK; 1992: 13-153.
59. Lubański M .; Wszechświat informacyjny. W: K nappik J. J. (Red.); Jaki
światopogląd odpowiada rzeczywistości? Agnostycy w drodze do poznania stwórcy. Księga ku czci Franza Kardynała Königa. Katowice: K sięgarnia św. Jacka; 1993:72-84.
60. Lubański M .; Ślaga S. W.; Proces badawczy w aspekcie systemowym. Studia Philosophiae Christianae. 1980; 16(1): 141-154.
61. Lumry R.; The New Paradigm fo r Protein Research. W: G regory R. B. (Ed.);
Protein - Solvent Interactions. New Y ork: M arcel D ekker; 1995: 1-141.
62. M arino A. A. (Ed.); Modern Bioelectricity. New Y ork & Basel: M arcel Dekker, Inc.; 1988.
63. M atsum oto G.; lijima T.; Neurons as microprocessors with a kind o f memory
function. W: Hong F. T. (Ed.); Molecular Electronics. Biosensors and Biocomputers.
New York: Plenum Press; 1989: 213-222.
64. McEvoy J.; The Philosophy o f Robert Grosseteste. Oxford: C larendon Press; 1982.
65. Miller D. A.; Agency as a quantum-theoretic param eter-synthetic and descriptive
utility fo r theoretical biology. Nanobiology. 1992; 1: 361-371.
66. M orowitz H. J.; Proton semiconductors and energy transduction in biological
67. M oskwa W.; H ipotezy alternatywne wobec koncepcji bioplazmy. W: Sedlak W.; Z on J.; W nuk M . (Red.); Bioplazma. M ateriały IIKonferencjint. bioplazmy; 18grudnia
1985; K atolicki U niwersytet Lubelski. Lublin: Redakcja W ydawnictw K U L; 1988:
139-157.
68. M uschik W.; K aufm ann M .; Quantum-thermodynamical description o f discrete
non-equilibrium systems. J. N on - Equilibrium Thermodyn. 1994; 19(1): 76-94.
69. Pakszys E.; Sobczyńska D.; O d ewolucji chemicznej ku biologicznej. Próba
analizy systemowej. Studia Filozoficzne. 1984(5 (222)): 163-194.
70. Partovi M. H.; Quantum thermodynamics. Phys. Lett. A. 1989; 137(9): 440-444. 71. Pietrow E. G.; Fizika pierienosa zariadow w biosistiemach. Kijew: N aukow a D um ka; 1984.
72. Piękoś R.; Krzemowe llo życia. Roczn. Filoz. 1982; 30(z. 3 (Filozofia Przyrody)): 27-46.
73. Piękoś R.; Silicydalna teoria życia profesora Sedlaka. Biul. Kwart. R adom s kiego Tow. N auk. 1986; 23(3-4): 121-132.
74. Pokorny J.; Fiala J.; H eat bath coupling effects in coherent vibration systems. Europhys. Lett. 1992; 19(8): 729-734.
75. Popp F. A.; Photon storage in biological systems. W: Popp F. A.; Becker G.; K nig H. L.; Peschka W. (Eds.); Electromagnetic Bio-Information. Proceedings o f the
Symposium; 1977 Sep 5; M arburg. M ünchen: U rban & Schwarzenberg; 1979:123-149.
76. Popp F. A.; Electromagnetic control o f cell processes. W: W olkowski Z. W. (Ed.); Proceedings o f International Symposium on Wave Therapeutics. Interaction o f
Non-Ionizing Electromagnetic Radiation with Living Systems; 1979 M ay 19; Versailles.
Paris; 1983: 60-94.
77. Popp F. A.; Biologia światła. W arszawa: WP; 1992 (tl. z j. niem.).
78. Popp F. A.; Evolution as expansion o f coherent states. W: R ubik B. (Ed.); The
Interrelationship Between M ind and M atter. Proceedings o f a Conference Hosted by the Center fo r Frontier Sciences; 1989 M ay; Temple University Sugarloaf Conference
Center, Philadelphia, PA. Philadelphia, PA: The Center for F rontier Sciences, Temple University, Philadelphia, Pennsylvania; 1992: 249-281.
79. Popp F. A.; Becker G.; K önig H. L.; Peschka W. (Eds.); Electromagnetic
Bio-Information. Proceedings o f the Symposium; 1977 Sep 5; M arburg. M ünchen:
U rban & Schwarzenberg; 1979.
80. Popp F. A.; Li K. H.; G u Q. (Eds.); Recent Advances in Biophoton Research and
Its Applications. London: W orld Scientific Publishing Co.; 1992.
81. Rhodes W.; Quantum thermodynamics - The microscopic basis o f entropy and
linear thermodynamic relations. J. Phys. Chem. 1991; 95(25): 10246-10252.
82. Schwartz A. W.; The R N A world and its origins. Planetary & Space Sei. 1995; 43(1-2): 161-165.
83. Sedlak W.; Ewolucja biochemiczna i teoria silicydów. Roczn. Filoz. 1959; 7(3 (Prace z zakresu filozofii przyrody)): 69-112.
84. Sedlak, W.; Elektrostaza i ewolucja organiczna. Roczniki Filozoficzne. 1967; 15(3 (Filozofia Przyrody)): 31-58.
85. Sedlak W.; Pole biologiczne a nowa wizja życia. Zesz. N aukow e K U L. 1967; 10(1): 39-54.
86. Sedlak W.; Rola krzemu w ewolucji biochemicznej życia. W arszawa: PW N; 1967. 87. Sedlak W.; Podstawy ewolucji świadomości. Kosm os, Seria A: Biologia. 1968; 17(2): 161-169.
88. Sedlak W.; A B C elektromagnetycznej teorii życia. Kosmos, Seria A: Biologia. 1969; 18(2): 165-174.
89. Sedlak W.; Biofizyczne podstawy świadomości. Roczn. Filoz. 1969; 17(3 (Filozofia Przyrody)): 125-155.
90. Sedlak W .; Plazma fizyczna i laserowe efekty w układach biologicznych. Kosm os, Seria A: Biologia. 1970; 19(2): 143-154.
91. Sedlak W.; Wstęp do elektromagnetycznej teorii życia. Roczn. Filoz. 1970; 18(3 (Filozofia Przyrody)); 101-126.
92. Sedlak W.; Laserowe procesy biologiczne. Kosmos, Seria A: Biologia. 1972; 21(5): 533-545.
93. Sedlak W.; Plazma fizyczna ja ko podstawa bioenergetyki. Roczn. Filoz. 1972; 20(3 (Filozofia Przyrody)): 125-148.
94. Sedlak W.; Wprowadzenie w fotodynam ikę strukturalną układów biologicznych. Kosmos, Seria A: Biologia. 1974; 23(5): 513-527.
95. Sedlak W.; The electromagnetic nature o f life. W: Second International Congress
o f Psychotronic Research; 1974 Jun 30; M onte Carlo. M onaco: The International
Association for Psychotronic Research; 1975: 77-83.
96. Sedlak W. (Red.); Bioplazma. M ateriały I Konferencji poświęconej bioplazmie;
9 maja 1973; K atolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin. Lublin: Redakcja W ydawnictw
KUL; 1976.
97. Sedlak W.; Is life an electromagnetic phenomenon? W: Sedlak W. (red.);
Bioplazma. M ateriały z I Konferencji poświęconej bioplazmie; 9 maja 1973; K atolicki
Uniwersytet Lubelski, Lublin. Lublin: R edakcja W ydawnictw K U L; 1976: 73-81. 98. Sedlak W.; The fundamentals o f quantum information in living systems. W: Third
International Congress on Psychotronic Research; Tokyo: 1977; 2: 439-442.
99. Sedlak W .; Piezoelektryczność związków organicznych i kw antowo-akustyczne
podstawy informacji biologicznej. Roczn. Filoz. 1977; 25(3 (Filozofia Przyrody)):
149-170.
100. Sedlak W.; Elektromagnetyczna przemiana energii w żyw ym ustroju. Sum marium (za 1974). Lublin: W ydawnictwo Towarzystw a N aukow ego K U L; 1978 (3(23)): 16-21.
101. Sedlak W. ; Zycie jest światłem. Bioelektronika i możliwości nowej antropologii. Studia Filozoficzne. 1978 (10): 91-101.
102. Sedlak W.; Bioelektronika 1967-1977. W arszawa: Instytut W ydawniczy PAX; 1979.
103. Sedlak W.; Postępy fiz y k i życia. W arszawa: Inst. Wyd. PAX; 1984. 104. Sedlak W.; Kierunek - początek życia. Narodziny paleobiochemii krzemu. Lublin: Redakcja Wydawnictw K U L; 1985.
105. Sedlak W.; Ćwierćwiecze krzemowej teorii życia. Roczn. Filoz. 1985; 33(3 (Filozofia Przyrody)): 115-133.
106. Sedlak W.; N a początku było jednak światło. W arszawa: PIW ; 1986. 107. Sedlak W.; Wprowadzenie w bioelektronikę. W rocław W arszaw a K raków G dańsk Łódź: Z akład Narodowy im. Ossolińskich - W ydawnictwo; 1988.
108. Sedlak W.; Zon. J.; W nuk M. (Red.); Bioplazma. M ateriały I I Krajowej
Konferencji nt. bioplazmy; 18 grudnia 1985; K atolicki U niw ersytet Lubelski. Lublin:
Redakcja Wydawnictw KUL; 1988.
109. Shuey R. T.; Semiconducting Ore Minerals. A m sterdam -O x fo rd - New Y ork: Elsevier Publ. Comp.; 1975.
110. Sidjakin W. G .; Tiemur’janc N. A.; M akiejew W. B.; W ładim irski В. М.;
Kosmiczeskaja ekologija. Kijew: N aukow a D um ka; 1985.
111. Sierdjuk A. M .; Wzaimodiejstwije organizmu s elektrom agnitnym ipolam i как
s faktorom okrużajuszczej sriedy. Kijew: N aukow a D um ka; 1977.
112. Sławiński J.; Stany wzbudzone i fo to n y ja ko możliwe czynniki informacyj-
no-kontrolne procesów życiowych. Post. Fiz. M ed.. 1982; 17(3—4): 59-68.
113. Stonier T.; Information and the Internal Structure o f the Universe: An
Exploration into Information Physics. London New York: Springer-V erlag; 1990.
114. Szent-Györgyi A.; Bioelectronics. A Study in Cellular Regulations, Defense,
