Wpływ liczby czynników na częstość występowania efektu synergii w organizacji produkcji grupy wyrobów

Seria: A U T O M A T Y K A z. 130 N r kol. 1475

Jolanta SŁ O N IE C Politechnika L ubelska

W PŁ Y W L IC Z B Y C Z Y N N IK Ó W NA C Z Ę S T O Ś Ć W Y S T Ę P O W A N IA E F E K T U S Y N E R G II W O R G A N IZ A C J I P R O D U K C JI G R U P Y W Y R O B Ó W

S tre sz c z e n ie . E fekt synergii napotykam y w w ielu dziedzinach. W y stęp u je on rów nież w dziedzinie organizacji produkcji grupy w yrobów i polega na w zm acnianiu efektu - w przeprow adzonych badaniach skróceniu cyklu produkcji grupy w yro b ó w - przy działaniu kilku czynników jednocześnie w porów naniu z sum ą efektów , gdy każdy z czynników działa oddzielnie. W opracow aniu niniejszym przedstaw iono w yniki badania częstości w ystępow ania efektów synergii w zależności od liczby działających czynników . Z jaw isko synergii pojaw ia się częściej przy oddziaływ aniu m niejszej liczby czynników , niż gdy liczba czynników je st większa.

T H E IN F L U E N C E O F A N U M B E R O F F A C T O R S O N S Y N E R G E T IC E F F E C T F R E Q U E N C Y IN O R G A N IZ IN G P R O D U C T IO N O F A G R O U P O F P R O D U C T S

S u m m a ry . Synergetic effect occurs in many areas. It also occurs in th e area o f organizing production o f a group o f products, and consists in intensifying the effect - in the conducted research it is shortening production cycle o f a gro u p o f p roducts - when several facto rs act sim ultaneously, in com parison w ith the sum o f effects w hen the facto r acts separately. T he present paper show s the results o f exam ining synergetic effect frequency depending on a num ber o f factors. The phenom enon o f synergism occurs m ore frequently w hen a num ber o f factors is low er and not w hen it is higher.

1. S y n e rg e ty k a - n a u k a o w sp ó łd z ia ła n iu

T erm in „synergia” pochodzi z języ k a greckiego i dosłow nie oznacza: „p racując razem” , „w spółpracując” („syn” znaczy „z”, „razem z ”, zaś „erg o n ” to „p raca” lub

„pracować” ) 1.

Synergia je st to zjaw isko polegające na takim w spółdziałaniu elem entów , któ re daje skutek w iększy niż sum a efektów w yw ołanych przez każdy z elem en tó w oddzielnie. Jest to efekt badany dotychczas przede w szystkim w odniesieniu do działań ludzkich.

W g J. H uberta [3] synergię na w ielu płaszczyznach aktyw ności tw órczej człow ieka należy określić następująco: „Synergia na płaszczyźnie vita activa daje dobre sam ochody, wygodne i szybkie sam oloty, zadziw iającą elektronikę. Synergia na płaszczyźnie homo lu dem

1 W języku polskim i innych językach spotykany je st również termin „synergetyka” . który m a znaczenie identyczne etym ologicznie z terminem „synergia” . Terminy te występują jako synonimy.

132 J. Słoniec

daje rad o ść zabaw y, lekkość chw ilow o uw olnionego od napięć ciała i psychiki. Synergia na płaszczyźnie duchow ej daje poczucie sensu i głębi, daje przeżycie jed n o ści duchow ej z drugim człow iekiem , a m oże nawet, w pewnych przypadkach ze W szechśw iatem , z A bsolutem . S zczęście pełnego rozw oju człow ieka to w łaśnie połączony efekt synergetyczny na w szystkich trzech płaszczyznach” .

Z godnie z poglądam i W. H. A udena [1] świat w spółczesny to przede w szystkim świat vita activa, poniew aż to w łaśnie w organizację tego św iata człow iek w spółczesny wkłada najw ięcej energii.

O rganizacja złożonych procesów produkcyjnych, do których zaliczyć należy organizację produkcji grupy w yrobów , to rów nież płaszczyzna vita activa. W dotychczasowej praktyce organizacji procesów uw ażano, że efekt synergii je s t w ynikiem dobrze zo rganizow anego w spółdziałania w ielu w spółpracujących podm iotów . Jednakże również oddziaływ anie na jed en podm iot, jakim je st kom órka produkcyjna, rów nocześnie wielu czynników organizacyjnych m oże spow odow ać w ystąpienie efektu synergii. E fekt ten nazw ano synergetycznym oddziaływ aniem organizacji, który w odróżnieniu od ujęcia dotychczasow ego dotyczy oddziaływ ania w ielu im pulsów na je d n ą kom órkę organizacyjną.

2. Z jaw isko synergii w organizacji produkcji grupy w yrobów

W celu w ykazania istnienia efektu synergii w procesie produkcji zbioru w yrobów przeprow adzono badania sym ulacyjne z pom ocą program u SHP (harm onogram ow anie produkcji seryjnej). B adanie ograniczono do oceny w pływ u trzech czynników , sprzyjających sym ultanicznem u (rów noległem u) przebiegow i procesów w ytw órczych. B adano długość okresów cykli produkcyjnych grupy w yrobów w rezultacie działania następujących czynników :

• podziału serii produkcyjnych na partie transportow e,

• w prow adzenia zm ianow ości w produkcji, szczególnie na stanow iskach lim itujących.

• optym alizacji kolejności w ykonania w yrobów w danej grupie.

W ystępow anie efektu synergii w organizacji produkcji grupy w yro b ó w m ożna zilustrow ać ja k na rys. 1.

P oniższy schem at ilustruje sposób poszukiw ania zjaw iska synergii w przeprow adzonych badaniach. P ojaw ienie się tego efektu dotyczy przypadków , gdy skrócenie cyklu produkcji grupy w yrobów na skutek rów noczesnego działania kilku czynników (na schem acie dwóch

czynników 1 i 2) je st w iększe niż sum a efektów w yw ołanych przez każdy z czynników oddzielnie (A C,,2 > AC, + AC2).

1111111 m 111111

D E

;, a c,

I I 1 I I I I I I I I

C2 AC2

: i.i AC'.

| | | | | | | | | | | | | | | | r r r T ,T , T , T , . . . , r , . , ^

AC, AC;

Rys. 1. Schem at ilustrujący w ystępow anie zjaw iska synergii dla dw óch czynników organizacyjnych

Fig. 1. T he schem e o f synergetic effect for 2 factors Na rysunku przyjęto oznaczenia:

cykl produkcji grupy w yrobów:

A - m aksym alny szeregow y, bez działania czynników organizacyjnych [C], B - pod w pływ em działania czynnika 1 [Ci],

C - pod w pływ em działania czynnika 2 [C²],

D - pod w pływ em łącznego działania czynników 1 i 2 [Ci.2],

111.111 i 11J skrócenie cyklu; cykl produkcji grupy w yrobów pod w pływ em działania czynnika 1 [A C |],

h V i ‘r i skrócenie cyklu; cykl produkcji grupy w yrobów pod w pływ em działania czynnika 2 [AC2],

skrócenie cyklu; cykl produkcji grupy w yrobów pod w pływ em łącznego działania czynników 1 i 2 [AC ¹,²],

E sum a skrócenia cyklu; cykl produkcji grupy w yrobów pod w pływ em oddzielnego działania czynników 1 i 2.

W celu oceny efektu organizacyjnego w procesie produkcji zbioru w y ro b ó w należało podać zależności m iędzy w artościam i funkcji celu - okresu cyklu p ro d u k cy jn eg o - dla produkcji grupy w yrobów bez przedsięw zięć organizacyjnych, a n astępnie w ów czas, gdy działają 1, 2 i 3 czynniki organizacyjne łącznie i porów nać z sum ą działania oddzielnych pojedynczych czynników .

Jeżeli oznaczym y przez:

C - okres cyklu produkcyjnego realizacji zadań b ez specjalnych przedsięw zięć organizacyjnych,

C, - okres cyklu w w yniku zadziałania czynnika /, AC, - skrócenie cyklu ja k o wynik działania czynnika 1, k - liczbę czynników oddziałujących na układ,

134 J. Słoniec

to w tedy w pływ dow olnego czynnika ocenim y w skaźnikiem skrócenia cyklu:

C, C - AC, w, = — = ——---

' C C ⁽1)

W celu w yznaczenia w skaźnika skrócenia cyklu w w yniku działan ia 2 lub 3 czynników łącz n ie należy ów skrócony w w yniku działań organizatorskich cykl podzielić przez cykl bazow y, tj. bez działań organizatorskich.

Cfa C - A C .

— Ał — ______ 1L 1

c c

gdzie: C h - okres cyklu w w yniku łącznego zadziałania im pulsów ki, ACh - skrócenie cyklu jak o w ynik łącznego działania im pulsów ki,

inne oznaczenia jw .

(²)

W celu ustalenia efektu synergii należy obliczyć sum ę o ddzielnego działania k czynników . Sum a ta w yniesie:

± A C i = k C - ± C l, (3)

a łączny w skaźnik sum y efektów :

C - ^ A C , C -

kC-ZC,

C

(l — k )C C, + C 2 + ... + Ck

c

O czyw iście, aby analizow ać problem w granicach realnych, konieczne je s t ograniczenie:

5 > . > * - l - (5)

i

p oniew aż łączny w skaźnik sum y efektów działania pojedynczych czy n n ik ó w nie m oże być m niejszy od zera. W yjaśnieniem tego stw ierdzenia m oże być taki prosty przykład: gdyby skrócenie okresu cyklu w wyniku działania pew nych dw óch czynników w ynosiło przy każdym czynniku 0,5, to skrócenie okresu cyklu będące sum ą tych w sk aźn ik ó w było równe

1,0, co oznaczałoby, że okres cyklu w ynosiłby zero, co je st to oczyw istym absurdem .

Z jaw isko synergii w procesie produkcji grupy w yrobów ob serw o w an e będzie w ów czas, gdy skrócenie cyklu na skutek jednoczesnego działania kilku czynników da w iększy efekt, tzn. będzie w iększe od sumy działań pojedynczych czynników .

Jeżeli stw ierdzim y, że rzeczyw isty w skaźnik skrócenia cyklu w w yniku łącznego działania k czynników , będzie m niejszy od w skaźnika sum y efektów działania każdego z czynników oddzielnie:

k

wk < w k 2 > . - [k - l ) , to zachodzi efekt syncrgii; (6)

jeżeli rzeczyw isty w skaźnik skrócenia cyklu w [, w w yniku łącznego działania k czynników będzie w iększy od w skaźnika sum y efektów działania każdego z czynników oddzielnie:

dla > łvt , zachodzi efekt dyssynergii; (7) jeżeli rzeczyw isty w skaźnik skrócenia cyklu w[, w w yniku łącznego działania k czynników będzie rów ny od sum ie efektów działania każdego z czynników oddzielnie:

a gdy w[ = wt , zachodzi efekt asynergii. (8)

3. Przedstaw ienie w yników badań i ich interpretacja

A by w ykazać istnienie zależności m iędzy liczbą działających czy n n ik ó w a częstością w ystępow ania zjaw iska synergii, najpierw zostały przeprow adzone badania sym ulacyjne przy użyciu program u SHP (harm onogram ow anie produkcji seryjnej) na zb io rze 60 zestaw ów danych. B adano w pływ na długość cyklu produkcyjnego następujących czynników organizacyjnych:

• optym alizacji w ykonania w yrobów danej grupy,

• podziału program u produkcyjnego na partie transportow e,

• w prow adzenia zm ianow ości na stanow iskach lim itujących.

W rezultacie badań otrzym ano długości cykli produkcyjnych poszczególnych g rup w yrobów , a następnie w yznaczono w skaźniki skrócenia cykli, zgodnie z m etodyką opisaną w poprzednim rozdziale. Posłużyły one do określenia w ystępow ania efektu synergii dla poszczególnych grup w yrobów . Z biorcze w yniki częstości w ystępow ania efektu synergii w przeprow adzonych badaniach zam ieszczone są w tablicy 1.

O gółem efekt synergii w ystąpił w 25% badanych przypadków . E fekt działań organizacyjnych na pow stanie zjaw iska synergii był bardzo zróżnicow any i w ynosił od 12%

przy w spółdziałaniu niektórych 3 czynników (poz. 11 i 12) do 75% ja k o efekt optym alizacji kolejności i podziału na 4 partie transportow e (poz. 2).

136 J. Słoniec

T ablica 1 Z estaw ienie w yników badania częstości w ystępow ania efektu synergii

_____________ w procesie produkcji zbioru w yrobów , szt._____________

nr O kreślenie czynników ,

przy działaniu których badany jest efekt

Z achodzący efekt

Razem synergia | brak synergii L iczba czynników 2

1. K olejność, 2 partie transportow e 27 33 60

2. K olejność, 4 partie transportow e 45 15 60

3. K olejność, 10 partii transportow ych 26 34 60

4. K olejność, partia transportow a rów na 2 24 36 60

5. K olejność, partia transportow a rów na 1 25 35 60

R azem dla optym alnej kolejności i podziału na partie

transportow e 147 153 300

6. K olejność, zm ianow ość 2 10 50 60

7. K olejność, zm ianow ość 3 10 50 60

R azem dla optym alnej kolejności i zm ianow ości 20 100 120

Ł ącznie dla 2 czynników 167 253 420

Liczba czynników 3

8. K olejność, zm ianow ość 2, 2 partie transportow e 8 52 60 9. K olejność, zm ianow ość 2, 4 partie transportow e 9 51 60 10. K olejność, zm ianow ość 2, 10 partii transportow ych 8 52 60 11. Kolejność, zmianowość 2, partia transportowa równa 2 7 53 60 12. Kolejność, zmianowość 2, partia transportowa równa 1 7 53 60 Razem dla optym alnej kolejności, dw uzm ianow ości na

stanow iskach lim itujących, podziału na partie transportow e

39 261 300

13. K olejność, zm ianow ość 3, 2 partie transportow e 9 51 60 14. K olejność, zm ianow ość 3, 4 partie transportow e 10 50 60 15. K olejność, zm ianow ość 3, 10 partii transportow ych 10 50 60 16. Kolejność, zmianowość 3, partia transportowa równa 2 8 52 60 17. Kolejność, zmianowość 3, partia transportowa równa 1 8 52 60 R azem dla optym alnej kolejności, trzyzm ianow ości na

stanow iskach lim itujących, podziału na partie transportow e

45 255 300

Ł ącznie dla 3 czynników 84 516 600

O G Ó ŁE M 251 769 1020

W celu analizy zw iązku cech niem ierzalnych, jakim i w przypadku przeprow adzonych badań są w ystępow anie, bądź niew ystępow anie efektu synergii w zależności od liczby działających czynników , dokonano obliczeń następujących w spółczynników :

1) w spółczynnika zbieżności Y u le 'a O ’, 2) w spółczynnika zbieżności Pearsona V., 3) w spółczynnika zbieżności B ykow skiego W.

2 S. Szulc M etody statystyczne. Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1963, s. 533-538.

Jeżeli sporządzim y czteropolow ą tablicę, podającą kom binację liczebności z punktu widzenia dw óch cech A i B, z których każda może albo w ystępow ać (+ ),albo nie w ystępow ać (-) u jednostki, oznaczam y liczebność jed n o stek w poszczególnych polach kolejno liczbam i a, b, c. d, ja k niżej

Cecha A

+ -

Cecha B

+ a b

- C d

to sposób obliczania w spółczynników je st następujący:

<? = a d - bc a d + bc'

a d - b c

-y/(a + b ) * (a + c)*(b + d ) * (c + d ) '

IV O + d ) - ( b + c) a + b + c + d

W spółczynniki Q, V i W przyjm ują w arości od -1 do +1, i im bliższa jed n o ści je st w artość bezw zględna w spółczynnika, tym zw iązek między badanym i cecham i je s t ściślejszy. B liska zeru w artość w spółczynników oznacza brak zw iązku badanych cech.

A nalizując w pływ liczby działających czynników na efekt synergii zestaw io n o uzyskane wyniki w tabl. 2.

T ablica 2 Z estaw ienie danych do w yznaczenia w spółczynników zbieżności m iędzy sy n erg ią

a liczbą działających czynników L iczba działających

czynników

Liczba zaobserw ow anych przypadków

synergii braku synergii

2 167 253

3 84 516

W spółczynniki oceny zbieżności:

Q = 0,604 V = 0,294 W = 0,339.

138 J. Słonier.

W artości otrzym anych w spółczynników zbieżności, szczególnie w spółczynnika Y u le 'a Q = 0,604, w skazuje na dużą zależność częstości w ystąpienia efektu synergii od liczby działających czynników organizacyjnych. C zęstość w ystąpienia efektu synergii dla dwóch czynników organizacyjnych ogółem w ynosi 66% , a dla trzech czynników organizacyjnych -

16%.

W yznaczone w artości w spółczynników oceny zbieżności m iędzy częstością w y stępow ania efektu synergii a liczbą działających czynników , ja k rów nież procentow o w yrażona częstość tego zjaw iska dla dw óch i trzech działających czy n n ik ó w w skazują na zależność częstości w ystępow ania tego zjaw iska od liczby działających czynników :

im m niejsza jest liczba działających czynników (w przedstaw ionych wynikach badań 2 czynniki), tym częściej pojaw iać się będzie efekt synergii.

4. Z ak oń czen ie

Problem przedstaw iony w niniejszym opracow aniu, zgodnie z obecnym stanem w iedzy, nie został jesz c z e dotychczas zbadany. Z am ieszczone w yniki zaw ie ra ją badanie w pływ u na okres cyklu produkcji grupy w yrobów trzech czynników organizacyjnych:

optym alizacji w ykonania w yrobów danej grupy, podziału program u p ro dukcyjnego na partie transportow e, w prow adzenia zm ianow ości na stanow iskach lim itujących. Z czy n n ik ó w tych zestaw iono dw ie pary czynników :

• optym alizacja kolejności w ykonania w yrobów danej grupy i podział programu produkcyjnego na partie transportow e,

• optym alizacja kolejności w ykonania w yrobów danej grupy i w prow adzenie zm ianow ości na stanow iskach lim itujących,

oraz je d n ą trójkę czynników :

• optym alizacja kolejności w ykonania w yrobów danej grupy, podział program u produkcyjnego na partie transportow e i w prow adzenie zm ianow ości na stanow iskach lim itujących.

N ie badano w pływ u trzeciej pary czynników : podziału program u p rodukcyjnego na partie transportow e i w prow adzenia zm ianow ości na stanow iskach lim itujących. U zupełnienie w y n ik ó w o takie badania zaw ierałyby całość badań dla trzech czynników organizacyjnych Jednakże ju ż poszerzenie liczby czynników o jeden następny, np. o badanie w pływ u podziału

programu produkcyjnego na serie produkcyjne, znacznie pow iększa zakres badań. B adania wpływu czterech czynników zaw ierałyby:

❖ 6 przypadków oddziaływ ania dw óch czynników jednocześnie,

❖ 4 przypadki oddziaływ ania trzech czynników jednocześnie,

❖ 1 przypadek oddziaływ ania czterech czynników jednocześnie.

P oszerzenie zakresu badań je st więc jednym z m ożliw ych kierunków dalszych badań.

Innym m ogłaby być próba jakościow ego ujęcia synergetycznego oddziaływ ania przedsięw zięć organizacyjnych w procesie harm onogram ow ania i ustalenia w arunków w ystępow ania zjaw iska synergii.

L ITER A TU R A

1. A uden W. H.: N ie zapom nij śm iać się i modlić, Znak 236, 1974.

2. G relak K.: O ptym alizacja harm onogram ów realizacji procesów produkcyjnych. Prace N au k o w e Politechniki Lubelskiej, N r 221, W ydaw nictw a U czelniane, L ublin 1990.

3. H ubert J. Z.: Synergetyka i społeczeństw o, N auka dla w szystkich, N r 486, Polska A kadem ia N auk, O ddział w K rakow ie, K raków 1997.

4. P iekarz H.: Efekt organizacyjny ja k o kryterium oceny system u w ytw órczego, Z eszyty N au k o w e Akadem ii E konom icznej w K rakow ie, Seria specjalna: M onografie, N r 102, K raków 1991.

5. Suszyński C.: Synergia w działalności rynkow ej przedsiębiorstw , M on o g rafie i O pracow ania, N r 355, Szkoła G łów na H andlow a, W arszaw a 1992.

6. Szulc S.: M etody statystyczne, Państw ow e W ydaw nictw o E konom iczne, W arszaw a 1963.

Recenzent: Prof. dr hab.inż. T .Saw ik

Abstract

Synergetic effect occurs in m any areas. It also occurs in the area o f organizing production of a group o f products, and consists in intensifying the effect - in the co nducted research it is shortening production cycle o f a group o f products - when several factors act sim ultaneously, in com parison w ith the sum o f effects when the factor acts separately.

In optim izing schedules synergetic effect is seen w hich consists in intensifying th e effect when several factors act sim ultaneously, com pared w ith the sum o f effects w hen each factor acts separately. N o t long ago it w as thought that synergetic effect o ccurs as th e resu lt o f interaction o f m any factors. H ow ever, interaction betw een one subject, nam ely a production section, and m any factors sim ultaneously, can m ake synergetic effect occur. T his effect is called synergetic production interaction. In order to dem onstrate synergetic effect in m anufacturing process o f a group o f products, sim ulation research w as conducted by m eans of SHP program (scheduling series production). The research w as narrow ed to assessing the

140 J. Sloniee

influence o f 3 factors prom oting parallel run o f m anufacturing processes. Production cycle periods w ere exam ined resulting from interaction o f the follow ing factors:

• th e division o f production program m es into transport parts,

• introducing shift w o rk fo r lim iting posts, and

• optim izing the order o f m anufacturing ready products in a given group.

On the basis o f research conducted for 60 group o f products, cycle shortening coefficients w ere determ ined first, and then convergence rates betw een synergetic effect frequency and the num ber o f interacting factors. The results obtained show th at there exists a relationship betw een synergetic effect frequency: the low er a num ber o f interacting factors, the more frequently synergetic effect occurs.