NN101 108336 ” „K ? P « » S D C , P T

ZNTDUJ–NAUKI HUMANISTYCZNE, NR 2(1/2011)

_________________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

201

D

C

, P

T

S

„K

? P

«

»

W ESTETYCE WSPÓŁCZESNEJ

”

NN101 108336

Prowadzący: dr hab. Leszek Sosnowski (Kierownik Projektu Badawczego Własnego) Afiliacja: Zakład Semiotyki Sztuki, Instytut Filozofii UJ

Skład zespołu: mgr Dominika Czakon, mgr Maciej Kałuża, mgr Marcin Lubecki, mgr Anna Maćkowiak, mgr Iwona Malec, mgr Marcin Mołoń, mgr Paulina Tendera

Od października 2010 roku w Zakładzie Semiotyki Sztuki Instytutu Filozofii Uniwersy- tetu Jagiellońskiego odbywają się regularne spotkania seminaryjne dla doktorantów. W spotka- niach tych uczestniczą członkowie zespołu badawczego, który prowadzi dr hab. Leszek So- snowski. W ramach seminarium podejmowane są różnorodne zagadnienia związane z filozo- fią i estetyką współczesną, w których elementem wyznaczającym kierunek refleksji jest pro- blematyka „końca sztuki”.

Celem badawczym seminarium jest prześledzenie problemu, powracającego w róż- nych nurtach filozofii, filozofii sztuki i estetyki, wyrażanego zwrotem „koniec/zmierzch/śmierć sztuki”. W ramach programu badawczego zostało przyjęte założenie robocze, iż sformuło- wanie nie jest jedynie wyrazem mody intelektualnej zeszłego wieku, ale wrazem głębszych i poważniejszych odczuć oraz przekonań intelektualnych formułowanych w wielu dyscypli- nach humanistycznych. Pytanie o to, czy przekonania te są uzasadnione, a także czy uzasad- niona jest ich postać radykalna, wyrażana poglądami katastroficznymi, stanowi przedmiot spotkań naukowych uczestników seminarium. Nie ulega wątpliwości, że we współczesnej kulturze istnieje problem kryzysu, stwierdzanego na różne sposoby i przy różnych okazjach.

Interesujący w tym przypadku zakres znaczeniowy jest odpowiedzią na zmiany zachodzące w obszarze sztuki, jej tworzenia i odbioru, preferowanych wartości, a w konsekwencji jej sto-

DOMINIKA CZAKON,PAULINA TENDERA –SPRAWOZDANIE...

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

202

sunku do tradycji i szeroko rozumianej kultury. Tak więc problem „końca sztuki” jest wyni- kiem konfliktu, powstającego w ramach opozycji tradycji i nowatorstwa, i przybiera nierzad- ko dramatyczną postać, gdy na przykład w imię wolności wypowiedzi artystycznej nowator- stwo wkracza w sferę etyki.

Podejmowane podczas spotkań seminaryjnych zagadnienia dotyczą różnych nurtów sztuki, ale odnotowują się również w innych obszarach filozofii oraz innych dyscyplinach humanistycznych. Problematyka końca sztuki stała się przedmiotem rozważań w kontekście zasadniczych nurtów filozoficznych dwóch ostatnich wieków, takich jak: historiozoficzny, psychoanalityczny, fenomenologiczny, hermeneutyczny, formalistyczny oraz egzystencjali- styczny. Został również uwzględniony szeroki kontekst działań artystycznych, które łączone są z „upadkiem” sztuki współczesnej. Zamierzone w ramach seminarium analizy wykraczają poza wąsko rozumianą estetykę, przywołując filozofię współczesną, która dostarcza poręcz- niejszych narzędzi do badania zagadnienia.

28 października 2010 roku mgr Paulina Tendera przedstawiła referat dotyczący miejsca sztuki pięknej w platońskiej hierarchii bytów. W związku z problematyką jaskini platońskiej referentka omówiła relację zachodzącą między światem zmysłowym a idealnym. Zapre- zentowała tabele obrazujące hierarchię bytów w filozofii Platona w interpretacji własnej oraz z punktu widzenia metafizyki światła. Przedstawiła argumenty na rzecz nowej interpretacji miejsca sztuki mimetycznej w hierarchii bytów Platona oraz wnioski wynikające z takiego ujęcia. Referentka dowodziła, iż założenia dotyczące relacji między światem zm ysłowym a idealnym niosą głębokie konsekwencje dla rozumienia roli sztuki pięknej w myśli Platona.

Zwróciła uwagę, iż sztuka zainteresowana materialnym aspektem rzeczywistości znacznie bardziej zagrożona jest tzw. „końcem sztuki” niż ta, która za swój przedmiot obiera byty ide- alne. Stwierdzenie to rzuca nowe światło na rozumienie zjawiska „końca sztuki” w kontekście sztuki współczesnej. Seminarium zakończone zostało dyskusją wokół przedstawionego za- gadnienia.

Na kolejnym spotkaniu, 5 listopada 2010 roku, mgr Maciej Kałuża – wychodząc z za- łożeń filozofii egzystencjalistycznej – przedstawił problematykę absurdu w filozofii oraz pew- ne konsekwencje tego zjawiska dla sztuki. Zdefiniował pojęcie absurdu w stosunku do pojęć paradoksu, nonsensu i tragizmu. Scharakteryzował dwa ujęcia absurdu w kontekście filozo- ficznym: stanowisko „heroiczne” A. Camusa oraz „ironiczne” T. Nagela. Przedstawił absurd w literaturze filozoficznej, przywołując między innymi Mit Syzyfa, Kaligulę, Obcego, Mdłości.

Następnie odróżnił doświadczenie absurdu od pojęcia absurdu i opisał propozycje S.M. Hallo- rana, M. Esslina, Camusa. W podsumowaniu referent wskazał na związki omawianych za-

ZNTDUJ–NAUKI HUMANISTYCZNE, NR 2(1/2011)

_________________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

203

gadnień z problematyką rozprawy doktorskiej oraz zwięźle omówił istotne dla pracy pojęcia, takie jak milczenie, komizm, metafora.

19 listopada 2010 roku mgr Dominika Czakon wygłosiła referat zatytułowany Święto w muzeum. XIX wiek – czas absolutyzacji i końca sztuki. Podczas wystąpienia referentka określiła zagadnienie, przedstawiła schemat jego opracowania oraz poszczególne punkty pla- nu, wskazała pojawiające się wątpliwości. Tematykę badawczą scharakteryzowała jako ana- lizę procesu przemian, jakim podlegała sztuka w XIX wieku i w początkach wieku XX.

Rozważania prowadziła z perspektywy muzeum i wystawy – nowych mediów dla sztuki, któ- re w XIX wieku stanowiły właściwe miejsce jej oglądu. Za punkt wyjścia badań przyjęła hermeneutyczną filozofię H.-G. Gadamera i jego definicję sztuki, która odwołuje się do po- jęć gry, symbolu i święta. Następnie referentka podjęła próbę wyjaśnienia, dlaczego uznaje za wartościowe poznawczo zestawienie artystyczno-kulturowych idei XIX wieku z pojęciem świętowania.

Mgr Anna Maćkowiak przedstawiła referat na temat aktu estetycznego w psychoanali- zie J. Lacana i J. Kristevej w dniu 3 grudnia 2010 roku. Postawiła pytanie o sens pojęcia „aktu estetycznego” we współczesnej psychoanalizie. Podkreśliła znaczenie typologii Lacana, któ- rą podtrzymuje Kristeva. Na typologię składają się trzy „porządki” rzeczywistości: Symbo- liczne, Wyobrażeniowe oraz Realne. Na przykładzie ciała kobiecego referentka pokazała, jak owe porządki kształtują płeć i podmiotowość oraz sytuują cielesność. To, co Symboliczne, jest tu rozumiane jako rzeczywistość kulturowa; Realne jest czystą obecnością, stanem cią- głości natury, dziedziną pozajęzykowego; zaś Wyobrażeniowe zostało porównane do Kan- towskiej władzy sądzenia i jest łącznikiem między Realnym a Symbolicznym jako element fantazmatyczny, symptomatyczny. Z punktu widzenia powyższych założeń, na przykładzie sztuki nowoczesnej, referentka przedstawiła rozwój i znaczenie kobiecości we współczesnej francuskiej psychoanalizie.

10 grudnia 2010 roku mgr Iwona Malec mówiła o pojęciu ideału w sztuce w świetle krytyki filozofii metafizycznej Platona dokonanej przez Eugène‟a Vérona. Referentka zwięź- le określiła fundamenty myśli francuskiego estetyka, określając wiek XIX jako czas istotnych przemian zachodzących w nauce, technice oraz sztuce. Następnie omówiła poszczególne punkty jego krytycznej analizy związanej z negacją idealizmu i odrzuceniem metafizyki.

Zrekonstruowała definicję pojęcia ideału, zgodnie z jego dziewiętnastowiecznym rozumie- niem, i wymieniła błędy interpretacyjne, które, zdaniem Vérona, popełniali teoretycy akade- mizmu, odwołując się do myśli Platona. Wnioski końcowe stanowiły próbę podsumowania teorii estetyki francuskiego myśliciela ze wskazaniem na cechy ją wyróżniające, takie jak

DOMINIKA CZAKON,PAULINA TENDERA –SPRAWOZDANIE...

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

204

pogląd o niezależności artystycznej twórcy i braku występowania powiązań pomiędzy sztuką a dobrem i pięknem.

Mgr Marcin Mołoń 17 grudnia 2010 roku omawiał filozofię sztuki Clementa Green- berga. Wystąpienie zatytułował Niekończąca się opowieść. Modernizm artystyczny a forma- lizm. Filozofia sztuki Clementa Greenberga. Zagadnienie nie zostało wyczerpane podczas spotkania seminaryjnego. Referent podjął próbę przebadania filozoficznych założeń teorii sztuki Greenberga, które zostały przedstawione w książce Homemade Aesthetics: Observa- tions on Art and Taste. Podążając za wskazaniami filozofa, referent dowodził, że modernizm artystyczny stanowi zwieńczenie ogólnego celu sztuki, jakim jest prawda o czystym uczuciu estetycznym. W tym celu omówił formalizm Greenberga jako narrację modernizmu arty- stycznego. Następnie zastanawiał się nad rozróżnieniem zachodzącym pomiędzy estetyką a filozofią sztuki oraz sztuką a pseudo-sztuką. Poruszył także zagadnienie obrony moderni- zmu w dobie późnej nowoczesności.

Podsumowaniem pracy zespołu, która przypadła na 2010 rok, były wystąpienia w ra- mach V Konferencji Doktorantów „Kierunki Badawcze w Filozofii”. Członkowie zespołu przygotowali referaty oraz artykuły do tomu pokonferencyjnego, który ukaże się w ramach

„Zeszytów Naukowych Towarzystwa Doktorantów UJ”. Poruszono następujące zagadnienia:

Paulina Tendera „Wątki neoplatońskie w twórczości R.W. Emersona”, Anna Maćkowiak

„Akt estetyczny w psychoanalizie”, Marcin Mołoń „Wpływ Krytyki władzy sądzenia I. Kanta na estetykę formalizmu C. Greenberga”, Iwona Malec „Linia piękna u E. Vérona”, Dominika Czakon „Charles Baudelaire – krytyk sztuki, krytyk nowoczesności”, Maciej Kałuża „Poczu- cie a pojęcie absurdu w twórczości A. Camusa” oraz Marcin Lubecki „Problematyka otwartości w Przyczynkach do filozofii Martina Heideggera”. Konferencja odbyła się w dniach 24 i 25 lu- tego 2011 roku, a jej organizatorami byli Towarzystwo Doktorantów UJ oraz Instytut Filozo- fii UJ.