Fauna otoczaków wapieni a zagadnienie wieku zlepieńców Witoszowa (Dolny Śląsk)

R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E

T o m ( V o l u m e ) X X X I I Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 4 K r a k ó w 1962

TADEUSZ G UNIA

F A U N A O T O C Z A K Ó W W A P I E N I A Z A G A D N I E N I E W I E K U Z L E P IE Ń C Ó W W IT O S Z O W A ( D O L N Y S L Ą S K )

(Tabl. XLVI, X LV II i 5 fig.)

The fauna of limestone pebbles and the problem of age of the Witoszów conglomerates (Lower Silesia)

(PI, X LV I, XLV1I and 5 fig.)

T r e ś ć . Praca zaw iera opis fauny znalezionej w otoczakach w ap ien i na w zgó­

rzu Lipina w depresji Św iebodzic. N a jej p od staw ie ustalono, że otoczaki w ap ien i pochodzą z utw orów dolno- i środkow ofrańskich n ie znanych in situ n a obszarze Sudetów Środkowych. Osady tych dw u podpięter leża ły p ierw otn ie na południow y zachód od W itoszow a na gnejsach sow iogórskich. Ich erozja n astąp iła po środko­

w y m franie, a przed dolnym fam enem i była zw iązana z w yd źw ign ięciem strefy ram ow ej. A utor n ie znajduje dow odów potw ierdzających istn ien ie w południow ej części d epresji Św iebodzic fazy „prem arsyjskiej”, z którą autorzy n iem ieccy w iązali pow stanie zlep ień ców zaw ierających otoczaki dolno- i środkow ofrańskie.

W STĘP

J u ż od d a w n a z n a n e b y ły n a o b s za rze d e p re s ji Ś w ie b o d z ic d w a w y s tą ­ p ie n ia s z a ro g ła z o w y c h z le p ie ń c ó w z o to c z a k a m i w a p ie n i, w k tó r y c h z n a j­

d o w a n o fa u n ę . O d k r y w k i ty c h o sa d ó w w y m ie n ia n e b y ły w lit e r a t u r z e g e o lo g ic z n e j z o k o lic y P e łc z n ic y i W ito s z o w a .

D u ż e z a in te re s o w a n ie g e o lo g ó w w s p o m n ia n y m i z le p ie ń c a m i w y n ik a ło stąd, ż e s ta n o w iły o n e c ie k a w ą i r z a d k o s p o ty k a n ą n a t y m te r e n ie s e rię s k a ln ą , k tó r e j g e n e za i w ie k n ie b y ły d o s ta te c z n ie ja s n e . T ru d n o ś ć w ro z ­ w ią z y w a n iu t y c h d w u z a g a d n ie ń p o le g a ła p rz e d e w s z y s tk im n a b r a k u s k a m ie n ia ło ś c i w s p o iw ie z le p ie ń c a i n a n ie u s ta lo n e j p o z y c ji s tr a ty g r a ­ fic z n e j w a r s tw p o d ś c ie la ją c y c h lu b le ż ą c y c h p o n a d n im .

T e n ie w y ja ś n io n e d o ty c h c za s z a g a d n ie n ia z a c h ę c iły a u to r a d o szcze­

g ó ło w e g o z b a d a n ia f a u n y o to c z a k ó w w a p ie n i i p o d ję c ia p r ó b y u s ta le n ia w p ie r w s z y m r z ę d z ie w ie k u o to c za k ó w , a p o ś re d n io ta k ż e w ie k u z le p ie ń ­ c ó w .

P ra c e te r e n o w e w y k o n a n o c zę ś c io w o w т о к и 1951, a u z u p e łn io n o je w r o k u 1958. O p ra c o w a n ie k a m e r a ln e w y k o n a n e z o s ta ło w r o k u 1959 w K a te d r z e G e o lo g ii S tr a ty g r a fic z n e j U n iw e r s y t e t u W ro c ła w s k ie g o . O p ró c z m a t e r ia łu w ła s n e g o a u to r u w z g lę d n ił w t e j p r a c y ta k ż e m a t e r ia ł z e b ra n y p rz e z p r o f . d r M . R ó ż k o w s k ą z P o z n a n ia (5 s z lifó w m ik r o ­ s k o p o w y c h

Tetracoralla

) i d r A . S t a s i ń s k ą z W a r s z a w y (3 s z lif y m i ­ k ro s k o p o w e

Tabulata).

Z a r ó w n o w c za s ie b a d a ń te re n o w y c h , ja k i k a m e r a ln y c h w ie le cen ­ n y c h u w a g i w s k a z ó w e k u d z ie lił m i p r o f. d r H . T e i s s e y r e , z a co s k ła d a m M u s e rd e c zn e p o d z ię k o w a n ie .

M iło m i r ó w n ie ż z ło ż y ć p o d z ię k o w a n ie p r o f. d r M . R ó ż k o w s k i e j z a p o m o c w o z n a c z e n iu

Tetracoralla,

za u d o s tę p n ie n ie s w o ic h z b io r ó w o ra z c e n n e u w a g i i w s k a z ó w k i.

D z ię k u ję ta k ż e d r A . S t a s i ń s k i e j za p o m o c w o z n a c z a n iu

Tabu­

lata

i u d o s tę p n ie n ie s w o ic h z b io ró w , m g r W ł. G o g o l c z y k za p o m o c w o z n a c z a n iu

Stromatoporoidea.

BUDOWA GEOLOGICZNA OKOLIC WITOSZOWA

O k o lic e W łto s z o w a , g d z ie w y s tę p u ją in te re s u ją c e z le p ie ń c e z o to c za ­ k a m i w a p ie n i, p o d w z g lę d e m g e o lo g ic z n y m n a le ż ą d o p o łu d n io w e j części d e p re s ji Ś w ie b o d z ic . S t r u k t u r a ln ie o b szar te n s ta n o w i p o łu d n io w e s k r z y ­

d ło s y n k łm a łn e j je d n o s tk i n a z w a n e j p rz e z H . T e i s s e y r e ’a (1 9 5 6 a)

„ b lo k ie m P o g o rz a ły ” . E le m e n t te n , ja k t o ilu s tr u je fig . 1, o b c ię ty je s t od p o łu d n ia u s k o k ie m S z c z a w ie n k a , o d p ó łn o c n e g o w s c h o d u b r z e ż n y m u sk o ­ k ie m S u d e tó w , a od za c h o d u d y s lo k a c ja m i „ s tr e fy L u b ie c h o w a ” . O ś t e j je d n o s tk i z a n u rz a się k u w s c h o d o w i, a p o d n o si się k u z a c h o d o w i. W a r ­ s t w y z a p a d a ją t u p r z e c ię tn ie p o d k ą te m 4 0 ° w k ie r u n k u osi s y n k lin y (fig . 2).

O s a d y b u d u ją c e b lo k P o g o rz a ły w y k s z ta łc o n e są w f a c ji k u lm o w e j.

S ą to le ż ą c e n a p rz e m ia n w a r s tw y p o lim ik ty c z n y c h , d ro b n o - lu b g ru b o ­ z ia r n is ty c h z le p ie ń c ó w s z a ro g ła z o w y c h , s z a ro g ła z ó w i łu p k ó w m u łk o w y c h , z a w ie ra ją c y c h n ie k ie d y s o c z e w k i w a p ie n i z fa u n ą .

W y m ie n io n e z le p ie ń c e szairo g łazo w e b u d u ją c e b a d a n ą o k o lic ę s k ła ­ d a ją się, ja k to w y k a z a ły o b s e rw a c je s e d y m e n to lo g ic z n e w y k o n a n e p rz e z H . T e i s s e y r e ’a (1 9 5 6 b ), p rz e w a ż n ie z o to c z a k ó w s k a ł m e ta m o r fic z ­ n y c h a lg o n k u i k a m b r o -s y lu r u (55% ). D r u g ie m ie js c e w ś ró d o to c z a k ó w z a jm u ją g n e js y i s k a ły ż y ło w e p o ch o d zące z s ą s ied n ie g o o b s z a ru g n e js ó w s o w io g ó rs k ie h (25% ), n a to m ia s t trz e c ie m ie js c e z a jm u ją s k a ły g ó m o d e - w o ń s k ie t a k ie ja k : d ro b n o z ia rn is te z le p ie ń c e s z a ro g ła z o w e , s z a ro g ła z y , łu p k i m u łk o w e o ra z w a p ie n ie z fa u n ą .

Ł u p k i m u łk o w e p r z e w a r s tw ia ją c e z le p ie ń c e są p r z e w a ż n ie b a r w y c ie m n o s z a re j lu b o liw k o w e j. F a u n a w y s tę p u je w n ic h n a o g ó ł n ie lic z n ie . N ie k t ó r e o d m ia n y lito lo g ic z n e te j s k a ły z w ła s z c z a w y s tę p u ją c e n a p ó łn o c od W ito s z o w a (fig . J o d k r y w k a 3) d z ie lą się n a p ły t k i o p o k r o ju d a c h ó w ­ k o w y m i d la te g o n a z w a n o je w lit e r a t u r z e n ie m ie c k ie j „ łu p k a m i d a c h ó w ­ k o w y m i” .

N a p o łu d n io w y m i p ó łn o c n y m s k r z y d le s y n k lin y o b o k łu p k ó w b a r w y c ie m n o s z a re j w y s tę p u ją ta k ż e łu p k i b a r w y o liw k o w e j lu b ja s n o s z a re j z s o c z e w k a m i w a p ie n i b o g a ty m i w fa u n ę b ra c h io p o d o w ą -k o ra lo w ą (fig . 1, o d k r y w k i 6, 7, 10, 15 — je z io ro Dadsy).

S z a ro g ła z y , k tó r e p o d o b n ie ja k łu p k i p r z e w a r s tw ia ją z le p ie ń c e , są s k a łą o b a r w ie ja s n o s z a re j. M a k ro s k o p o w o m o ż n a w n ie j w y r ó ż n ić o b to ­ c z o n e lu b o s tro k ra w ę d z is te z ia r n a k w a rc u , o s ią g a ją c e c zas em w ie lk o ś ć d o 2 m m , łu s e c z k i m ik i, k tó r e są s zc ze g ó ln ie d o b rz e w id o c z n e n a p o w ie r z ­ c h n ia c h u w a r s tw ie n ia , częś cio w o z w ie t r z a łe s k a le n ie o ra z o k r u c h y s k a ł m e ta m o r fic z n y c h i łu p k ó w m u łk o w y c h . F a u n y w s z a ro g ła z ie d o ty c h c za s n a b a d a n y m o b s zarze n ie s tw ie rd z o n o , n a to m ia s t dość lic z n ie w y s tę p u je

— 4 95 —

gnejsyGórSowich; 6 — stanowiskafauny; 7 — liniaprzekroju Fig. 1.Schematicgeological mapofWitoszówregion. 1 — Quaternary; 2 — conglomerates;3 — siltstoneshales;4 — biochemical limestone; 5 — gneisses of the Sowie Góry (Owl Mts);6 — occurenceoffauna; 7 — line ofthe cross-section

w n im d e tr itu s r o ś lin n y . W ie k o s a d ó w b u d u ją c y c h o k o lic e W ito s z o w a o k re ś lo n y z o s ta ł w lit e r a t u r z e g e o lo g ic z n e j ja k o g ó r n y d e w o n .

D o k ła d n e ro z p a z io m o w a n ie s tr a ty g r a fic z n e t y c h s e r ii je s t b a rd z o t r u ­ d n e , p o n ie w a ż b r a k w n ic h ty p o w y c h s k a m ie n ia ło ś c i p rz e w o d n ic h .

Fig. 2. Przekrój geologiczny przez region W itoszowa. 1 — gnejsy sow iogórskie; 2 — łupki m ułkow e; 3 — szarogłazy; 4 — zlep ień ce drobno i średnioziarniste; 5 — zle­

pieńce gruboziarniste; 6 — zlep ień ce z otoczakam i w apien i dolnego i środkow ego franu; 7 — w arstw y z fauną

Fig. 2. C ross-section throught the W itoszów region. 1 — S ow ie Góry (Owi Mts) gneisses; 2 — siltstones; 3 — greyw ackes; 4 — fin e- and m edium -grained conglo­

m erates; 5 — coarse-grained conglom erates; 6 — conglom erates w ith pebbles of Low er and M iddle Frasnian lim estones; 7 — fossiliferou s beds

P o d ło ż e o s a d ó w g ó m o d e w o ń s k id h w o k o lic y W ito s z o w a je s t n ie z n a n e . N ie k t ó r z y a u to r z y ja k E . B e d e r k e (1 9 2 4 ) i H . T e i s s e y r e e t a ll.

(1 9 5 7 ) p rz y p u s z c z a ją , ż e w p o łu d n io w e j części d e p re s ji Ś w ie b o d z ic g ó rn y d e w o n le ż y n a g n e js a c h s o w io g ó rs k ic h (fig . 2).

HISTORIA BA D A N ZLEPIEŃCÓW Z OTOCZAKAMI W APIENI

P ie rw s z e d a n e g e o lo g ic z n e o w y s tę p u ją c y m w W ito s z o w ie s ta n o w is k u z le p ie ń c ó w z o to c z a k a m i w a p ie n i z n a jd u je m y w p ra c y W . D a m e s a (1 8 6 9 ). A u to r te n o p is u je o g ó ln ie w s z y s tk ie osady b u d u ją c e d b s zar d e p re ­ s ji Ś w ie b o d z ic , w s p o m in a ją c r ó w n ie ż o z le p ie ń c a c h z o to c z a k a m i w a p ie n i, k tó r e z a lic z y ł do d o ln e g o k a rb o n u . P o d a je on p o n a d to n a s tę p u ją c ą lis tę fa u n y z o to c z a k ó w w a p ie n i:

A trypa reticularis

L i n n e

Pentamerus galeatus

^{v a r .}

biblicatus

D a 1 m .

Calamopora cervicomis

B 1 a i n v .

Spirigera concentrica

d ’O r b.

D r u g im b a d a c ze m , k t ó r y się z a jm o w a ł z a g a d n ie n ie m w ie k u o sa d ó w b u d u ją c y c h w s p o m n ia n y o b s za r, ,był E . B e d e r k e (1 9 2 4 ). A u to r te n p o c z ą tk o w o , p o d o b n ie ja k W . D a m e s , u w a ż a ł z le p ie ń c e z o to c z a k a m i w a p ie n i z a d o ln y k a rb o n .

P r a w ie ró w n o c z e ś n ie z b a d a n ia m i p r o w a d z o n y m i p rz e z E . B e d e r - k e g o w y k o n y w a li n a t y m te r e n ie z d ję c ia g e o lo g ic zn e (a rk u s z Ś w id n ic a ) R . C r a m e r , L. F i n c k h i E. Z i m m e r m a n n (1 9 2 4 ), k t ó r z y n a p i­

s a li ta k ż e o b ja ś n ie n ia do te g o a rk u s z a m a p y g e o lo g ic zn e j.

— 497 —

N a w y m ie n io n e j m aip ie w y d z ie lili o n i d w ie ró ż n e o d m ia n y lito lo g ic z n e z le p ie ń c ó w z 'O toczakam i w a p ie n i, z 'k tó ry c h je d n ą o k r e ś lili n a z w ą „ z le ­ p ie ń c ó w g n e js o w y c h ” (sym ib ol tog. n a m a p ie g e o lo g ic zn e j a r k . Ś w id n ic a ) i z a lic z y li ją d o n iż s z y c h o g n iw s tr a ty g r a fic z n y c h g ó rn e g o d e w o n u , n a to ­ m ia s t d r u g ą n a z w a li „ z le p ie ń c e m s z a ro g ła z o w y m ” i u w a ż a li ją z a n ie c o w y ż s z e o g n iw o g ó rn e g o d e w o n u (sym boil. tog. n a m a p ie g e o l. a r k . Ś w i­

d n ic a ).

N a jm ło d s z y m i s tr a ty g r a fic z n ie o s a d a m i g ó rn o d e w o ń s k im i w y s tę p u ją ­ c y m i w o k o lic y W ito s z o w a są ic h z d a n ie m łu p k i ila s te (s y m b o l tos n a m a p ie g e o l.). C y to w a n i a u to r z y n ie p o d a ją n ie s te ty b liż s z e g o o k re ś le n ia , j a k im p ię tro m lu b ja k im p o z io m o m w o g ó ln ie p r z y ję t y m s c h e m a c ie s tr a ­ t y g r a fic z n y m o d p o w ia d a ją w y d z ie lo n e p rz e z n ic h t r z y p o w y ż s z e o d m ia n y lito lo g ic z n e o s a d ó w d e w o ń s k ic h .

W k ilk a l a t p ó ź n ie j p o u k a z a n iu s ię z d ję c ia g e o lo g ic zn e g o i je g o o b ja ­ ś n ie n ia , d e w o n e m d e p re s ji Ś w ie b o d z ic p o n o w n ie z a ją ł s ię E . B e d e r k e (1 9 2 9 ). P r z e p r o w a d z ił on r e w iz ję p o g lą d ó w n a d o ty c h c z a s o w y w ie k z le ­ p ie ń c ó w z o to c z a k a m i w a p ie n i. O p ie ra ją c s ię n a f a u n ie z n a le z io n e j w o to ­ c z a k a c h w a p ie n i z a lic z y ł w s p o m n ia n e z le p ie ń c e , w p r a w d z ie z w ie lk ą o s tro żn o ś c ią (s ta w ia ją c aż d w a z n a k i p y t a n ia w t a b e li p o d z ia łu ), d o d o l­

n e g o fa m e n u (p o z io m

Clneiloceras

w p o d z ia le R . W e d e k i n d a , p ię t r o N e h d e n w p o d z ia le P ru s k . In s t. G e o l.). P o w s ta n ie t e j c ie k a w e j i lo k a ln ie t y lk o w y s tę p u ją c e j s e r ii s k a ln e j w ią ż e E . B e d e r k e z n ie z n a n ą p o ­ p r z e d n io n a t y m te r e n ie fa z ą g ó ro tw ó rc z ą , k t ó r ą n a z y w a „ p r e m a r s y js k ą ” . P o n a d to a u to r t e n o g ó ln ie o p is u je ta k ż e p r o f il lito lo g ic z n y u tw o r ó w od­

s ła n ia ją c y c h s ię n a p ó łn o c n y m z b o c z u L ip in y , z w ra c a ją c p r z y t y m szcze­

g ó ln ą u w a g ę n a z le p ie ń c e z o to c z a k a m i w a p ie n i, z k t ó r y m w y m ie n ia n a ­ s tę p u ją c e g a tu n k i fa u n y :

Spirifer vem euili

M u r c h .

Spirifer multifidus

S c u p .

Spirifer zic-zcuc

R o e m .

Spirifer pachyrhynchus

M . V . K .

Spirifer (Martinia) inflatus

S c h n .

A thyris concentrica

B u c h .

Camarophoria rhombidea

P h i 11.

Merista lacryma

S o w .

Endophyllum priscum

M ii n s t.

Striatopora vermicularis

M ’C o y

Cyathophyllum sedgwicki

E d w . e t H a i m e

N a p o d s ta w ie te j f a u n y E . B e d e r k e o k r e ś lił w ie k o to c z a k ó w ja k o f r a n .

O s ta tn im z g e o lo g ó w n ie m ie c k ic h b a d a ją c y m te n t e r e n b y ła D . P a ­ w l i k (1 9 3 9 ). A u to r k a t a p r z e p r o w a d z iła o b s e rw a c je g e o lo g ic zn e , z e b r a ła

i o z n a c z y ła fa u n ę z 19 o d k r y w e k i n a je j p o d s ta w ie u s ta liła s z c z e g ó ło w y p o d z ia ł s tr a ty g r a fic z n y u tw o r ó w g ó rn o d e w o ń s k ic h , b u d u ją c y c h p o łu d n io ­ w ą część d e p re s ji Ś w ie b o d z ic (ta b e la 2). O s o b n y r o z d z ia ł s w e j p r a c y p o ­ ś w ię c iła z a g a d n ie n iu w ie k u o s a d ó w w y s tę p u ją c y c h n a w z g ó r z u L ip in a w W ito s z o w ie , z w ra c a ją c p r z y t y m szcze g ó ln ą u w a g ę n a p rz y n a le ż n o ś ć s tr a ty g r a fic z n ą z le p ie ń c ó w z o to c z a k a m i w a p ie n ia i ic h g en ezę. O p ie ra ją c s ię n a z n a le z io n y m w o to c z a k u w a p ie n ia 1 o k a z ie

Cheiloceras

sp., p r z e ­ w o d n im d la d o ln e g o fa m e n u (p ię tr o N e h d e n , p o z io m

Cheiloceras

^{w po­}

d z ia le R . W e d e k i n d a ) , u z n a ła o n a z le p ie ń c e za o sad y m ło d s z e od p o - 52 B o czn ik P T G

Zestawienieopisanychgatunkówfauny Stratigraphicrange ofthe described fauna H X*

GS

H

CO

<1) Sicc H

« i l l s

o N C r fl) h (fl B 93 h

1-1 -a 3 ^ EO fl o

OS ^ «-I 'T 1-t to ta co «si

cq

r <u

£ CD

o r CO

CU «3

S h e "

° • <u b 3

■P 'S & 9 "

3 "3 o "2 S

_CO

M u S i fl S £ .2 to ,w c fa fa

f-i E K

£ ft W) |b Q)

~ &

£ £o o

■O J g -S

£ «

>> >

N g

•-< co0) C S <U

h a w

•Ha

&

3

« 1

£ g o >

W J g

u c/3

•S «>

oa>

&

rt * ao v

cnJ

•I—>

GJ W5

N 3 V. cO si tó O

Bp«XIX0J£)

X

X X X X

X X X X X

X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X

X X X

X

X X X

X X X

X X

X X X X X X

x x x x x x

X X ^{X X}

X X

X

X

X

03

« W

“rt ■* 3

■2 S *

M

«ao s s

Q) a *

•ło CO

•+«»CO o

g

A aCO

•«o0 3D) T301

co

,e3i ao

<u

<1) J3

-I-» -I-»

a o S So O S B

co a

S O*~

<D 3 5

■“ o

< a

e a 2 (U £

0 5 5

a«- op.

a,

^ 2

° § S £ '£? °

•w jC

co E-<

u0) -H>

:3 0) i—i -+j

■2 ft

° B

” O

CO o

,2 cu

•<S>8 j

rO CO

C 3o tj

sA '2£ o S

CO CO

CD CD

•r*»»■* r—>

o o Cu O)

l>ta» M£ s

Bozoq;uv

>>

C/J >>•M >>

o

>*

to in

<i)S X5O 3

a !*

O

Oi

c*

V-* ^

o o o o

•-s>o o o o

^ i-

■to ^

cj e

*r^>

CO C3 O

?3 O 'Cj V—. s! Oi o o o 0)

>o

r~-ie o

ft) co

CO O

Hr*o

CQ ,-N

o O

* u

CS W

s

^$

1-i TT

§ «6 a a .H CJ o S BS w

'O' O 3>

-eo a U U 0 , « n W

Sh

a3 siv CQ

Sh CD C/3

>>

co M ,o o

o -g Q, 35

^ cu

C3 -o I—»3 a 'O Z

p , 2 O O

H c x;

a

W Ha—»

f=

c S o0)

•S «0 s *~

*■ 35

» ' £

^ !-

^ o Ni

•«oO N

•<s»o I- O

3 CQ

bo CD O5i oo

BozojpXn

BpodoiqoBjg

T a b e J a ( T a b l e ) 2 D o ty c h c z a s o w e p o g lą d y n a w i e k z le p ie ń c ó w z o to c z a k a m i w a p i e n i

H it h e r t o p u b li s h e d o p in io n s on t h e a g e of c o n g lo m e r a te s w ith lim e s to n e p e b b le s

Piętro S tage

d o ln y k a r b o n /L o w e r C a r b o ­

n ife ro u s)

pCD

c0

a

ca

CiJ

05

s

<D

fta

Id

>>i

c_fn 'OtiJO

fe_I aCO

£

> o

g XO ^rQ

(D

*0

>»1

rHG

■ao

F o z io m y go­

n i a ty to w e w g W e d e ­

k in d a G o n ia tite h o ­

riz o n s a f t e r W e d e k in d

W o ck lu m e- r i a to VI L a e v ig ite s

to V

P rio n o c e - r a s to IV

P r o lo b ite s t o II I

C h e ilo c e ra s to II

P i ę t r a P r u s k . In s t.

G e o lo g ic z ­ nego S ta g e of t h e P r u s s i a n G e­

ol. S u rv e y

W. D a m e s (1868)

D a s b e rg to 4

Z le p ie ń c e z o to c z a k a m i i Ju p k i okolic W ito szo w a (C o n g lo m e ra ­ t e s w ith lim e ­ sto n e p e b b le s a n d s h a le s of t h e W itoszów area)

H e m b erg to 3

N e b n d e n to 2

M an tico - c e r a s to I

M antico- c e ra s to I

P o tic e ra s to I

TJo

<

E. B e d e r k e (1924— 1929)

Z le p ie ń c e z o to c z a k a m i w a p ie n i, s z a ro g ła z y i ł u p ­ k i G ó rn e g o W ito sz o w a (C o n g lo m e ra te s w ith l i ­ m e s to n e p e b b le s, g re y -

w a c k e s a n d s h a le s o f th e G ó rn y W ito sz ó w a r e a

D. P a w l i k (1939)

Ł u p k i ila s te i z ie p ie ń c e okolic W ito s z o w a (C la y ­ ey sh a le s a n d c o n g lo m e ­ r a t e s o f t h e W ito sz ó w area)

— f a z a p r e m a r s y j s k a (p ire-M arsian p h a s e ) Ł u p k i ila s te z P o g o rz a - ły i G ó rn e g o W ito szo w a, w a p ie n ie z L ip in y (C la y ­ ey sh a le s f r o m P o g o rz a - l a a n d G ó r n y W itoszów , L im e s to n e s f r o m L ip in a

T. G u n i a — th i s p a p e r

Z le p ie ń c e z o to c z a k a m i w a p ie n i d o ln e g o i ś r o d ­ k o w e g o f r a n u (C o n g lo ­ m e r a te s w i t h p e b b le s of L o w e r a n d M id d le F r a s - n ia n lim e s to n e s

Ł u p k i m u lk o w e , sz a r o - g la z y i z le p ie ń c e p o łu ­ d n io w e g o zbocza L ip in y (S ilts to n e s , g r e y w a c k e s a n d c o n g lo m e ra te s o f t h e so u th slopes o f L ip i n a

O (j A)

!*-» r~,

‘- ' S o K g u a n a

o t>

a 3

Ofi ,g

M£ N

JS 5

~ * 8 k O d

a? 2 o

" 3

M <u

a £ g S i

5 a a

-)-» cd

O ^ £ *h V O O A f-t

zio m ai

Cheiloceras

i z a lic z y ła je d o w y ż s z y c h o g n iw fam en iu , m ia n o w ic ie d o p ię tr a H e m b e rg (p o d z ia ł P ra s k . In s t. G e o l.), o d p o w ia d a ją c e g o w p o ­

d z ia le R . W e d e k i n d a p o z io m o w i

Prolobites

(to I I I ) +

Prionoceras

(to I V ) . G ó rn ą g ra n ic ę ta k ie g o w ie k u z le p ie ń c ó w u z a s a d n iła w y s tę p o w a ­ n ie m w łu p k a c h le ż ą c y c h p o n a d z le p ie ń c a m i m a łż a — g a tu n k u

Loxopte- ria laevis

F r e c h . , z n a le z io n e g o p rz e z n ią w o d k ry w c e n r 3 (fig 1).

O p ró c z w s p o m n ia n e j f o r m y

Cheiloceras

sp. D . P a w l i k w y m ie n ia ta k ż e in n e g a tu n k i fa u n y z n a le z io n e j w o to c z a k a c h w a p ie n i, a m ia n o ­ w ic ie :

Dielasma elongata

S c h 1 o t h.

Dielasma w hidbom ei

D a w .

A thyris

sp.

Rhynchonella

^sp.

C y tu je o na r ó w n ie ż fa u n ę w y s tę p u ją c ą in s itu w w a r s te w k a c h łu p ­ k ó w , le ż ą c y c h b e z p o ś re d n io p o n iż e j w s p o m n ia n y c h z le p ie ń c ó w . L is ta po­

d a n e j p rz e z n ią fa u n y łu p k ó w z a w ie r a n a s tę p u ją c e g a tu n k i:

Palaeoneilo constricta

H a l l .

Palaeoneilo linguata

^{C 1.}

Palaeoneilo brevis

H a l l

Buchiola palmata

G o 1 d f .

O d n o ś n ie do g e n e z y z le p ie ń c ó w z o to c z a k a m i w a p ie n i a u to r k a ta p r z y jm u je i p o tw ie r d z a d o ty c h c z a s o w y p o g lą d E . B e d e r k e g o . U w a ż a o n a p o d o b n ie j a k E. B e d e r k e , że o s a d y te p o w s ta ły w w y n ik u ru c h ó w g ó ro tw ó rc z y c h z w ią z a n y c h z fa z ą p re m a rs y js k ą , k tó r a z a z n a c z y ła s ię t y lk o w p o łu d n io w e j części b a d a n e g o o b s za ru . F a z a ta , je j z d a n ie m , m ia ła m ie j­

sce w fa m e n ie n a p r z e ło m ie p o z io m ó w

Cheiloceras

(to I I ) p ię tr o N e h d e n i

Prionoceras

(to I I I ) p ię tr o H e m b e rg (ta b e la 2).

W lit e r a t u r z e p o ls k ie j b r a k b y ło d o ty c h c za s s zc ze g ó ło w e g o o p ra c o w a ­ n ia fa u n y o to c z a k ó w w a p ie n i. K i l k a o k a z ó w k o r a li z e b r a ły s tą d i o z n a ­ c z y ły M . R ó ż k o w s k a i A . S t a s i ń s k a .

M . R ó ż k o w s k a (1 9 4 8 ) w y m ie n ia z o to c z a k ó w w a p ie n i d w a g a tu n k i

Tetracoralla,

a m ia n o w ic ie :

Prismatophyllum sedgwicki

(E d w . e t H a i - m e ) i

Disphyllum goldfussi

( G e i n i t z ) .

P o n a d to w z b io ra c h te j a u to r k i z n a jd u je s ię ta k ż e o k a z g a tu n k u

Mac- geea

c f .

czarnocki

R ó ż k . p o c h o d zą c y z o to c z a k ó w w a p ie n i. M . R ó ż ­ k o w s k a (1 9 4 8 ) z w ró c iła r ó w n ie ż u w a g ę n a fa k t, że w y m ie n io n e w y ż e j d w a p ie rw s z e g a tu n k i k o r a li są n ie z n a n e in s itu n a o b s za rze S u d e tó w Ś ro d k o w y c h i p o c h o d zą o n e p rz y p u s z c z a ln ie z ,,osad ó w d o ln o - i ś ro d k o - w o fra ń s k ic h , k tó r e z o s ta ły r o z m y te ” .

A . S t a s i ń s k a z n a la z ła w o to c za k a c h w a p ie n i t r z y b a rd z o ź le z a c h o w a n e o k a z y

Tabulata,

k tó r e o z n a c z y ła ja k o

Alveolites fornicatus

?,

Thamnopora

sp., i

Alveolites minutus

?

N o w e ś w ia tło n a b u d o w ę g e o lo g ic zn ą d e p re s ji Ś w ie b o d z ic rz u c a ją b a ­ d a n ia H . T e i s s e y r e ’a (1 9 5 6 , a, b i 195 7). A u to r te n w y k o n a ł s zc ze g ó ło w e z d ję c ie g e o lo g ic z n e te g o o b s z a ru (w y c in e k z d ję c ia g eo l. z a łą c z o n y je s t do n in ie js z e j p ra c y ja k o fig . 1) o ra z o p is a ł te k to n ik ę i w a r u n k i s e d y m e n ta c ji g ó rn e g o d e w o n u g łó w n ie o k o lic P o g o rz a ły i W ito s z o w a . G ó r n y d e w o n ty c h o k o lic z d a n ie m H . T e i s s e y r e ’a o s a d ził s ię w „ze s p o le ś ro d o w is k d e lto ­ w y c h ” . P o n a d to b a d a c z te n n a p o d s ta w ie o b s e rw a c ji s e d y m e n to lo g ic z n y c h d o c h o d z i d o w n io s k u , że is tn ie n ie n a t y m o b s za rze f a z y p r e m a r s y js k ie j je s t ra c z e j w ą tp liw e .

32*

— 500 —

OPIS STANOW ISK FAUNY

S ta n o w is k a , z k tó r y c h p o c h o d zi fa u n a p rz e d s ta w io n a w n in ie js z e j p ra c y , n ie p o s ia d a ły d o ty c h c za s s zc ze g ó ło w e g o o p isu g e o lo g ic zn e g o . O g ó ln y p r o f il w s c h o d n ie j ś c ia n y w y m ie n io n e g o n iż e j k a m ie n io ło m u p o d a je E . B e d e r k e (1 9 2 9 ). S z k ic g ó rn e j części te j ś c ia n y o r a z o g ó ln y je j opis z n a jd u je m y ta k ż e w p r a c y H . T e i s s e y r e ’a (1956 b ). W n in ie js z y m o p ra c o w a n iu d la b a r d z ie j d o k ła d n e g o p rz e d s ta w ie n ia lit o lo g ii o d s ła n ia ­ ją c y c h się t u osad ó w o p is a n o o d rę b n ie w s c h o d n ią i z a c h o d n ią ś c ia n ę k a ­ m ie n io ło m u , n a z y w a ją c p ie rw s z ą z n ic h o d k r y w k ą n r 1, n a to m ia s t d ru g ą o d k r y w k ą n r 2 (fig . 1).

S ta n o w is k a z fa u n ą p o ło ż o n e są w o d le g ło ś c i o k . 10 k m n a S W od Ś w id n ic y (a rk u s z m a p y g e o l. Ś w id n ic a ) w m ie js c o w o ś c i W ito s z ó w G ó r n y p r z y d ro d z e w ie js k ie j, n a p ó łn o c n y m zlboczu w z g ó rz a L iip in a (4 6 6 m n p m ).

K a m ie n io ło m te n , c zę ś c io w o z a ro ś n ię ty , p o s ia d a d łu g o ść o k o ło 18 m , a szerokość ok. 9 m (fig . 1 o d k r y w k i 1 i 2).

O d k r y w k a n r 1

O d k r y w k ę n r 1 s ta n o w i w s c h o d n ia ś c ia n a k a m ie n io ło m u , k tó r e j w y ­ sokość w y n o s i 3,8 m , n a to m ia s t je j d łu g o ś ć s ię g a o k . 5 m . N a ś c ia n ie t e j, j a k to ilu s tr u je fig . 3, o d s ła n ia ją s ię u d o łu i u g ó r y z le p ie ń c e , n a to m ia s t w ś ro d k u s e ria łu p k o w o -s z a ro g ła z o w a . Z le p ie ń c e d o ln e j części o d k r y w k i są p o lim ik ty c z n e , ś re d n io z ia rn is te o s p o iw ie s z a ro g ła z o w y m . S k ła d a ją s ię o n e z d o b rz e n a ogół o b to c z o n y c h k w a r c y tó w , g n e js ó w , k w a r c u i z ie le ń ­ c ó w . S p o ra d y c z n ie s p o ty k a się w n ic h o to c z a k i łu p k ó w m u łk o w y c h , w a -

Fig. 3. Szkic odkrywki nr 1

1 — zlep ień ce z otoczakam i w apieni dolnego i środkow ego franu; 2 — zlep ień ce drobnoziarniste; 3 — szarogłazy; 4 — łupki m ułkow e; 5 — w arstew łd z fauną

•Fig. 3. Outcrop no 1

1 — conglom erates w ith pebbles of Low er and M iddle Frasnian lim estones; 2 — fin e-grain ed conglom erates; 3 — greyw ackes; 4 — siltsto n e shales; 5 — fossiliferou s (beds

p ie n i i s z a ro g ła z ó w . Ś re d n ic a o to c z a k ó w w a h a się w g ra n ic a c h od 1 d o 5 cm .

P o n a d t y m z le p ie ń c e m le ż y s e ria łu p k o w o - s z a ro g ła z o w a , z ło ż o n a z n a - p r z e m ia n le g ły c h w a r s te w e k łu p k ó w m u łk o w y c h i s z a ro g ła z o w y c h . M ią ż ­ szość p o s zc ze g ó ln y c h w a r s te w e k w a h a s ię o d 5 d o 25 c m , p r z y c z y m w a r ­ s te w k i łu p k ó w m a ją n a o g ó ł w ię k s z ą m ią ższo ść n iż w a r s te w k i s z a ro g ła - z ó w (fig . 3).

Ł u p k i m u łk o w e są s k a łą b a r w y c ie m n o s z a re j o s tr u k t u r z e d ro b n o ­ z ia r n is te j, w k tó r e j m a k ro s k o p o w o m o ż n a z a u w a ż y ć d ro b n e , p o ły s k u ją c e łu s e c z k i m ik i. S p o ra d y c z n e s p o ty k a s ię w n ie j p o je d y n c z e o to c z a k i k w a r ­ cu, k tó r y c h ś re d n ic a sie^a 1 c m . N ie k t ó r e w a r s te w k i łu p k ó w p o s ia d a ją w y r a ź n ą la m in a c ję ja ś n ie js z y m m a te r ia łe m p ia s z c z y s ty m . C za s e m w y s tę ­ p u ją w ś ró d n ic h n ie w ie lk ie s o c z e w k i d r o b n o z ia rn is ty c h z le p ie ń c ó w . F a u n a w y s tę p u je t u n a ogół b a rd z o n ie lic z n ie , n a to m ia s t dość czę s to s p o ty k a się n ie o z n a c z a ln e s z c z ą tk i f lo r y .

W o m a w ia n e j o d k ry w c e fa u n ę z n a le z io n o w d w ó c h w a r s te w k a c h , k t ó r e o z n a c z o n e z o s ta ły n a f ig . 3. W y s tę p u ją t u :

Palaeoneilo linguata

C i a r k ę ,

Palaeoneilo muricata

C i a r k ę ,

Buchióla palmata

G o l d f u s s ,

Paralle- lodon

sp.,

Ortocems

sp.

D r u g im ty p e m s k a ł w c h o d z ą c y m w s k ła d w y m ie n io n e j w y ż e j s e r ii są s z a ro g ła z y . M a k ro s k o p o w o je s t to s k a ła b a r w y ja s n o s z a re j o s tr u k tu r z e p s a m ito w e j, z ło ż o n a z o s tro k ra w ę d z is ty ć h lu b o b to c z o n y c h z ia r n k w a r c u , z o k ru c h ó w s k a ł m e ta m o r fic z n y c h o ra z m ik i i c zę ś c io w o z w ie tr z a ły c h s k a le n i. S p o ra d y c z n ie s p o ty k a s ię w n ie j o k r u c h y łu p k ó w m u łk o w y c h . W n ie k tó r y c h w a r s te w k a c h o b fic ie w y s tę p u je d e tr itu s r o ś lin n y o ra z k r y ­ s z ta łk i częś cio w o z w ie tr z a łe g o p ir y tu . W ię k s zo ś ć w a r s te w e k s z a ro g ła z ó w ,

j a k t o ilu s tr u je fig . 3, p o s ia d a n a s tro p o w y c h p o w ie rz c h n ia c h p r ą d o w e r ip le m a r k i, k tó r y c h g r z b ie ty są n a c h y lo n e k u p ó łn o c y . W d o ln e j części s e r ii łu p k o w o -s z a r © g ła zo w e j w y s tę p u je w k ła d k a z le p ie ń c ó w d ro b n o z ia r­

n is ty c h o s p o iw ie ila s ty m (fig . 3).

W g ó rn e j części o d k r y w k i, ja k ju ż w s p o m n ia n o , w y s tę p u ją z le p ie ń c e g ru b o z ia rn is te , p o d im ik ty e z n e o s p o iw ie g ru b o k ru c h o w y m .

G ra n ic a z le p ie ń c ó w z n iż e jle g łą s e rią łu p k o w o -s z a ro g ła z o w ą je s t b a r ­ d z o w y r a ź n a . S k ła d ic h je s t u ro z m a ic o n y . M a k ro s k o p o w a a n a liz a 100 o to ­ c z a k ó w w y k a z a ła , że w s k ła d z le p ie ń c ó w w c h o d z ą o to c z a k i n a s tę p u ją c y c h

s k a ł:

Ś re d n ic a o to c z a k ó w w a h a s ię w g ra n ic a c h od 5 do 80 c m , p r z y c z y m g n e js y s o w io g ó rs k ie

k w a r c y t

d ia b a z y i ż ie le ń c e

w a p ie n ie b a r w y ja s n o s za re j t y p u „ Ib e r g z fa u n ą

k w a r c

z le p ie ń c e d ro b n o z ia rn is te s za ro g ła z

w a p ie n ie b a r w y c z a rn e j z fa u n ą łu p k i m u łk o w e

w a p ie n ie k r y s ta lic z n e g r a n ity

k e r a t o f ir y i p o r f ir y f y l l i t y

21

% 20 %

13%

10 %

9%

8'%

5%

3%

3%

3%

2 2% %

1

%

100 %

— 502 —

n a jlic z n ie j w y s tę p u ją o to c z a k i od 5 d o 20 c m , o to c z a k i o w ię k s z e j ś re d ­ n ic y są n ie lic z n e .

In te re s u ją c e nas o to c z a k i w a p ie n i r e p r e z e n tu ją k i lk a o d m ia n p e tro ­ g ra fic z n y c h t e j s k a ły . J e d n ą z n ic h n a jlic z n ie j w y s tę p u ją c ą są w a p ie n ie b a r w y ja s n o s z a re j t y p u „ Ib e r g ” , 'k tó re d o s ta rc z y ły n a jw ię c e j fa u n y d o n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia . M a k ro s k o p o w o są o n e c zę ś c io w o p o d o b n e d o w a p ie n i g ó rn o fra ń s k ic h , o d s ła n ia ją c y c h s ię w M o k rz e s z o w ie , n a to m ia s t ró ż n ią s ię o d n ic h fa u n ą . D r u g ą o d m ia n ę s ta n o w ią c z a rn e w a p ie n ie czasem z w p r y ś n ię c ia m i p ir y t u . O to c z a k i t e j s k a ły są b a rd z o n ie lic z n e . W y s t ę p u ­ ją c a w n ic h fa u n a n ie r ó ż n i s ię je d n a k od f a u n y o to c z a k ó w p o p rz e d n ie j o d m ia n y w a p ie n i. O s ta tn ią w re s z c ie o d m ia n ę r e p r e z e n tu ją w a p ie n ie k r y ­

s ta lic z n e b e z fa u n y .

O d k r y w k a n r 2

O d k r y w k ą n r 2 n a z w a n o z a c h o d n ią ś c ia n ę k a m ie n io ło m u , k tó r e j d łu ­ gość w y n o s i o k . 4 m , a w ys o k o ś ć o k o ło 2,5 m . W d o ln e j części o p is y w a n e j o d k r y w k i, j a k to ilu s t r u je fig . 4, o d s ła n ia s ię w a r s te w k a łu p k ó w m u łk o - w y c h , w k tó r e j z n a le ź ć m o ż n a n a s tę p u ją c ą f a u n ę 1:

Palaeoneilo constricta

C o n r a d ,

Palaeoneilo muricata

C i a r k ę ,

Ctenodonta

a f f .

planiformis

B e u s h a u s e n . Ł u p k i t e są ib a rw y c ie m n e j i d z ie lą s ię n a c ie n k ie , n ie r e g u la r n e p ły t k i. M a k ro s k o p o w o m o ż n a w n ic h z a u w a ż y ć p o ły s k u ją c e d ro b n e łu s e c z k i m ik i. C za s e m s p o ty k a s ię ta k ż e p o je d y n c z e o to c z a k i k w a r ­ cu, n a to m ia s t dość często w id o c z n a je s t la m in a c ja ja ś n ie js z y m m a te r ia ­ łe m p ia s z c z y s ty m .

Fig. 4. Szkic odkryw ki n r 2 O bjaśnienie jak fig. 3

Fig. 4. Outcrop no 2. For explan ation s see Fig. 3.

K u g ó rz e łu p k i p rz e c h o d z ą w w a r s te w k ę s z a ro g ła z u b a r w y c ie m n o ­ s z a re j. S z a ro g ła z te n o p o d o b n y m s k ła d z ie ja k w o d k ry w c e n r 1 p rz e ­ c h o d z i z k o le i w z le p ie ń c e ś re d n io z ia rn is te o s p o iw ie ila s to -p ia s z c z y s ty m . 1 U w aga: Szczegółow y opis fauny z łupków odkryw ek nr 1 i 2 zostanie podany w odrębnym opracow aniu łączn ie z fauną innych stanow isk zaznaczonych na m apie (fig. 1).

Z le p ie n ie c te n n ie r ó ż n i s ię s w y m s k ła d e m od z le p ie ń c ó w p o p rz e d n ie j o d k r y w k i. P rz e c h o d z i o n k u g ó rz e w s z a ro g ła z . W g ó rn e j części o d k r y w k i w y s tę p u ją g ru b o z ia rn is te z le p ie ń c e , k tó r y c h s k ła d je s t w p r z y b liż e n iu t a k i sam ja k z le p ie ń c ó w o d k r y w k i n r 1. R ó ż n ic a p o le g a je d y n ie n a ty m , ż e p r z e w a ż a ją t u o to c z a k i o d u ż e j ś re d n ic y , a s p o iw o z le p ie ń c a je s t d ro ­ b n o z ia rn is te i b a rd z ie j o b fite . Z le p ie ń c e t e p rz e c h o d z ą k u g ó rz e w sza­

ro g ła z (fig . 4).

STA N ZACHOW ANIA FAUNY

F a u n a z n a le z io n a w o to c za k a c h w a p ie n i je s t ró ż n ie z a c h o w a n a . N a j ­ g o r z e j s to s u n k o w o z a c h o w a ły się

Stromatoporoidea.

W y s tę p u ją o n e w p o ­ s ta c i b a rd z o m a ły c h u ła m k ó w g a łą z e k , o ró ż n y c h p r z e k r o ja c h i s iln ie p r z e k r y s ta liz o w a n e j s tr u k tu r z e . Z b y t m a łe fr a g m e n ty g a łą z e k n ie p o z w o ­

l i ł y n a w y k o n a n ie o d p o w ie d n io z o r ie n to w a n y c h p r z e k r o jó w i n a o z n a ­ c z e n ie 'bez z a s trz e ż e n ia p rz y n a le ż n o ś c i g a tu n k o w e j p o s z c z e g ó ln y c h o k a zó w . N a jle p ie j spo śród z e b ra n e g o ze s p o łu fa u n y z a c h o w a ły się

Tetracoralla

^.

W y s tę p u ją o ne w p o s ta c i fr a g m e n tó w p o je d y n c z y c h k o r a litó w lu b k o lo ­ n ii, z k tó r y c h n ie z a w s z e m o ż n a b y ło w y k o n a ć o d p o w ie d n io z o r ie n to w a n y

p r z e k r ó j, m im o to u d a ło się je o zn a czyć, g d y ż w ię k s zo ś ć z n ic h p o s ia d a ła s t r u k t u r ę dość d o b rz e w id o c z n ą w s z lifa c h m ik ro s k o p o w y c h .

Z n a c z n ie g o rz e j n iż

Tetracoralla

z a c h o w a ły się

Tabulata.

S ą o n e p o ­ d o b n ie ja k

Stromatoporoidea

g ru p ą w y s tę p u ją c ą w p o s ta c i n ie w ie lk ic h fr a g m e n tó w k o lo n ii o s tr u k tu r z e n a ogół ź le z a c h o w a n e j.

N a jlic z n ie js z ą w o s o b n ik i g ru p ę s ta n o w ią w t y m zesp ole fa u n y r a m ie - n io n o g i. S ta n ic h z a c h o w a n ia je s t ró ż n y . W ię k s zo ś ć z n ic h p o s ia d a m u s z le

n ie k o m p le tn e ze s to s u n k o w o d o b rz e z a c h o w a n y m o r n a m e n te m . P o z o s ta łe g r u p y fa u n y , a m ia n o w ic ie lilio w c e i ś lim a k i w y s tę p u ją s p o ra d y c z n ie i są z a c h o w a n e je d y n ie ja k o fr a g m e n ty s t y lik ó w i s k rę tó w s k o ru p k i.

OPIS FAUNY

A N T H O Z O A T E T R A C O R A L L A 1

R odzina D isphyllidae H i 11, 1939

Rodzaj D isph yllu m d e F r o m e n t e l , 1861

Disphyllum kostetskae

( S o s h k i n a 1949) tabl. X LVI fig. 1 — 6

1903 C yathoph yllu m caespitosum G o l d f . ; P e n e c k e K. A.: str. 146, tabl. 4- fig. 2a, 2b, 3a, 3ib, tabl. 5, fig. 1.

1948 D isph yllu m goldfussi ( G e i n i t z ) ; R ó ż k o w s k a M.: str. 214.

1949 Schliiteria kostetskae S o s h k . ; S o s h k i n a E. D.: str. 148 talbl. LVI.

1952 Schliiteria kostetskae S o s h k . ; S o s h k i n a E. D.: str. 100 tabl. 50.

1954 Schliiteria kostetskae S o s h k . ; S o s h k i n a E. D .: str. 45.

M a t e r i a ł : O g ó łe m 20 o k a z ó w , w t y m je d e n o k a z ze z b io ró w M . R ó ż k o w s k i e j (p r z e k r ó j p o d łu ż n y ). D la o z n a c z e n ia w y k o n a n o 16 s z lifó w m ik ro s k o p o w y c h , w t y m 11 p r z e k r o jó w p o p rz e c z n y c h i 5 p o d łu ż ­ n y c h .

1 Podział system atyczny w g H i l l (in M o o r e —. 1956).

— 5 04 —

O p i s . Z n a le z io n e k o r a lit y są o w a ln e w p r z e k r o ju lu b n ie r e g u la r n e , g d y p o s ia d a ją w y r o s t k i c ze p n e . Ś re d n ic a ic h n ie p rz e k ra c z a 11 m m . P o ­ s ia d a ją one g ru b e ś c ia n y . S e p ta I r z ę d u są d łu g ie n ie c o g ru b s z e w części p e r y fe r y c z n e j, n a to m ia s t k u osi sitają s ię o n e c o ra z cień sze , a ic h k o ń c e o sio w e są le k k o o d g ię te . N ie s ię g a ją o n e do osi, p o z o s ta w ia ją c t a m w o ln ą p rz e s trz e ń o ś re d n ic y 2— 4 m m . S e p ta I I r z ę d u są z n a c z n ie k ró ts z e i n ie w y c h o d z ą .p ra w ie p o za d is s e p im e n ta riu m . S to s u n e k d łu g o ś c i s e p tó w I r z ę ­ d u d o s e p tó w I I r z ę d u w y n o s i 3 : 1 , c zas em m n ie j, a c za s e m w ię c e j (4 :1 ).

L ic z b a s e p tó w je s t s k o re lo w a n a z e ś re d n ic ą k o r a litó w , j a k to ilu s t r u je p o n iżs ze z e s ta w ie n ie :

ś re d n ic a k o r a litó w w m m lic z b a s e p tó w

6 18 X 2

9 22 X 2

11 23 X 2

N a p r z e k r o ju p o d łu ż n y m w id o c z n e je s t s z e ro k ie t a b u la r iu m i w ą s k ie d is s e p im e n ta riu m z ło ż o n e z 1— 4 r z ę d ó w d is s e p im e n tó w . S to s u n e k szero ­ k o ś ci ta b u la r iu m d o d is s e p im e n ta riu m w y n o s i 5,5 :2 ,5 . C zęść p rz y o s io w a ta b u l z ło ż o n a je s t z w y p u k ły c h , p o z io m o u s ta w io n y c h p ę c h e rz y , a ozęść o s io w a z p ła s k ic h lu b n ie c o w y p u k ły c h p ły t e k m a ją c y c h je s z c z e d o d a tk o ­ w e p ły te c z k i. G r u b y n a d k ła d s te re o p la z m y n a p r z y o s io w e j ś c ia n c e w e ­ w n ę trz n e g o s ze re g u d is s e p im e n tó w p o w o d u je obecność w e w n ę tr z n e j p s e u d o te k i.

P o ró w n u ją c m o je

okazy

z o p is a m i i ilu s tr a c ja m i o k a z ó w D .

kostetskae

p o d a n y m i w p ra c a c h E . D . S o s h k i n a (1 9 4 9 , 1952, 195 4) m o ż n a s tw ie r ­ d zić , że są o n e b a rd z o z b liż o n e d o s ie b ie p o d o b n ą lic z b ą s e p tó w p r z y o d ­ p o w ie d n ie j ś re d n ic y k o r a litó w , p o n a d t o p o d o b n y je s t p o k ró j s e p tó w w p r z e k r o ju p o p rz e c z n y m i s to s u n e k ic h d łu g o ś c i. J e d y n a ró ż n ic a to n ie c o w ię k s z a od s e p tó w p r z e s tr z e ń o s io w a , tz n . że s e p ta I r z ę d u są n ie c o k r ó t ­

sze u o k a z ó w z W ito s z o w a .

E . D . S o s h k i n a (1954, s tr. 148) w s p o m in a o w ie lk ie j z m ie n n o ś c i w b u d o w ie t a b u la r iu m i d łu g o ś c i s e p tó w . S z lif y w y k o n a n e z je d n e j k o lo ­ n ii k rz a c z a s te j (z n a jd u ją c e j s ię w z b io ra c h M . R ó ż k o w s k i e j w P o ­ z n a n iu ) p o c h o d ząc ej z e ś ro d k o w e g o f r a n u W ie t r z n i k . K ie lc (G ó r y Ś w ię ­ to k r z y s k ie ) w y k a z u ją p o d o b n ą zm ie n n o ś ć . O b o k k o r a litó w o d łu g ic h s e p - ta c h I rz ę d u w y s tę p u ją ta k ż e k o r a lit y o k r ó t k ic h s e p ta c h I rz ę d u .

W y s t ę p o w a n i e :

Disphyllum kostetskae

( S o s h k i n a ) w y s tę ­ p u je w g E . D . S o s h k i n a (1 9 4 9 , 1952, 1954) w d o ln y m i ś ro d k o w y m f r a n ie U r a lu , A r m e n ii, T im a n u i p la t fo r m y r o s y js k ie j. K . A . P e n e c k e (1 9 0 4 ) o p is u je te n g a tu n e k z H a d s c h in w g ó ra c h A n ty ta u r u s , n a to m ia s t c y to w a n a p rz e z n ie g o fo r m a z e ś ro d k o w e g o f r a n u G r a z n ie n a le ż y d o p o ­ w y żs ze g o g a tu n k u .

W P o ls c e o p is a n y g a tu n e k z n a n y je s t z f r a n u W ie t r z n i o ra z o to c z a k ó w w a p ie n i z W ito s z o w a , s k ą d zo s ta ł o p is a n y p rz e z M . R ó ż k o w s k ą (1 9 4 8 ).

O k a z y o p is a n e p rz e z a u to ra w y s tę p u ją z a r ó w n o w w a p ie n ia c h ty p u

„ Ib e r g ” ja k i w w a p ie n ia c h c z a rn y c h . Rodzina Phillipsastreidae R o e m e r , 1883.

Rodzaj Macgeea W e b s t e r , 1889.

Macgeea

c f .

czarnockii

R ó ż k o w s k ą 11953 tabl. XLVI, fig. 7a, 7b

1953 Macgeea czarnockii R ó ż k . ; R ó ż k o w s k ą M.: str. 24 — 26, tabl, III, fig. 8— 10, w tek ście 12, 13.

M a t e r i a ł : J e d e n s z lif m ik ro s k o p o w y (ze zib io ró w M . R ó ż k o w - s k i e j ) , w k t ó r y m w id a ć 3 p r z e k r o je p o p rz e c z n e (ta b l. I , fig . 7fo) i il p rz e ­ k r ó j p o d łu ż n y (ta b l, I fig . 7a).

O p i s . K o r a lit y są o w a ln e w p r z e k r o ju p o p rz e c z n y m i o to c zo n e c ie n k ą e p ite k ą , d o k t ó r e j p r z y le g a ją z w ę ż o n e k o ń c e p e r y fe r y c z n e s e p tó w . S e p ta w k ie r u n k u osi s ta ją s ię s z e ro k ie , p r a w ie p ro s to k ą tn e i p r z y le g a ją b o k a m i d o s ie b ie , tw o r z ą c s z e ró k ą p r a w ie z w a r t ą s te re o zo n ę , w k t ó r e j w id o c z n e są ja k o d ro b n e s z c z e lin k i p o d k o w ia s te d is s e p im e n ta . K o ń c o w e osie sep­

tó w są c ie n k ie i k r ó tk ie , z a p e w n e u le g ły z n is z c z e n iu . P r z y ś re d n ic y k o r a - l i t a 4 ,5 m m w o ln a od s e p tó w o s io w a p rz e s trz e ń w y n o s i 2 m m , n a to m ia s t p r z y ś re d n ic y 6 m m w y n o s i 2,6 m m . L ic z b a s e p tó w p r z y ś re d n ic y 6 m m w y n o s i 21— 22 (s e p ta I rz ę d u ). S e p ta I I r z ę d u są k ró ts z e i n ie c o cieńsze.

N a p r z e k r o ju p o d łu ż n y m w id o c z n a je s t s ze ro k a s te re o zo n a , k t ó r ą t w o r z ą g ę s te s z e ro k ie w a c h la r z e tr a b e k u l, z a s ła n ia ją c e p r a w ie c a łk o w ic ie d isse­

p im e n ta p ła s k ie i p o d k o w ia s te . T a b u la r iu m je s t b a rd z o s z e ro k ie ( p r z y ś re d n ic y k o r a lit a 5,5 m m szero ko ść t a b u la r iu m w y n o s i 3,5 m m ). T a b u le są często k o m p le tn e , p ła s k ie i k u p e r y f e r ii n ie c o z g ię te k u d o ło w i.

O k a z y z W ito s z o w a są b a rd z o z b liż o n e d o g a tu n k u M .

czamockii

R ó ż k . p o d o b n ie s ze ro k ą s te re o z o n ą i p o d o b n ie z b u d o w a n y m t a b u la r iu m : r ó ż n ią się je d y n ie z n a c z n ie m n ie js z ą ś re d n ic ą k o r a litó w .

W y s t ę p o w a n i e G a tu n e k M .

czamockii

R ó ż k . w y s tę p u je w d o l­

n y m i ś ro d k o w y m f r a n ie G ó r Ś w ię to k r z y s k ic h (Z a g ó rz e , K a d z ie ln ia , W ie tr z n ia ) o ra z w o to c za k a c h w a p ie n i t y p u „ Ib e rg " ’ w W ito s z o w ie . Rodzaj P rism a to p h yllu m S i m p s o n , 1900

Prismatophyllum sedgwicki

( E d w a r d s e t H a i m e 1948) tabl. XLVI, fig. 8 — 10

1885 C ya tho p h yllu m sed g w ic k i E. et H.; Frech F.: str. 42, tabl. IV, fig. 6.

1913 C ya tho p h yllu m (Hexagoniophyllum) sed g w ic k i E. et H.; P a e c k e l m a n n W.:

str. 340.

1948 P rism a to p h yllu m sed g w ic k i E. et H.; R ó ż k o w s k a M.: str. 208, fig. 18a, 18b w tekście.

1954 Phillipsastrea sed g w ick i E. et H.; S o s h k i n a E. D.: str. 46, tabl. X, fig 1, 2.

19154 Hexagonaria sed g w ick i E. e t H.; M o e n k i e M.: str. 465, tabl. I, fig. 3 — 6 oraz fig. 3, 4, 5 i 7 w tekście.

M a t e r i a ł : D w ie k o lo n ie p o c h o d ząc e z e ż b io r ó w M . R ó ż k o w - s k i e j, z k tó r y c h w y k o n a n o 3 s z lify m ik ro s k o p o w e (d w a p r z e k r o je p o ­ p rz e c z n e i je d e n p o d łu ż n y — ta b l. I fig . 8— 9), o ra z 1 k o lo n ia z n a le z io n a p rz e z a u to ra , z k t ó r e j w y k o n a n o 2 s z lif y m ik ro s k o p o w e (p r z e k r ó j p o ­ p rz e c z n y i p o d łu ż n y , ta b l. I fig . 10).

O p i s . S ą to k o lo n ie o e rio id a ln ę , m a s y w n e . P o s zc ze g ó ln e k o r a lit y n a p r z e k r o ju p o p rz e c z n y m są n ie r e g u la r n ie w ie ló b o c z n e i o d d z ie lo n e fa lis tą lu b p ro s tą e p ite k ą . L ic z b a s e p tó w je s t s k o re lo w a n a z e ś re d n ic ą k o r a litó w , co ilu s tr u je p o n iż s z e z e s ta w ie n ie :

ś re d n ic a k o r a litó w w m m lic z b a s e p tó w I i I I rz .

6 X 8 36

10 X 16 42

15 X 18 42

18 X 19 44

1 H i 11 in T reatise 1956 używ a n azw y Prism a to p h yllu m jako synonim rodź. He- xagonaria G i i r i c h 1896. Oba rodzaje różnią się jednak m ikrostrukturą.

— 50 6 —

S e p ta I r z ę d u d o c h o d zą do osi, z o s ta w ia ją c t y lk o 1 m m w o ln e j p rz e ­ s trz e n i. S e p ta I I r z ę d u są n ieo o c ie ń s ze i w c h o d z ą d o ta b u la r iu m . S e p ta d o c h o d zą do e p ite k i, g d z ie są le k k o w y g ię te i o p a trz o n e g ę s ty m i lis te w ­ k a m i. N a o b w o d z ie są o n e c ie n k ie , a w p o b liż u ta b u la r iu m w rz e c io n o ­ w a to z g ru b ia łe , n a to m ia s t p o p rz e k ro c z e n iu ta b u la r iu m s ta ją się n itk o ­ w a to c ie n k ie .

N a p r z e k r o ju p o d łu ż n y m w id a ć s z e ro k ie d is s e p im e n ta riu m z b u d o w a n e z d is s e p im e n tó w u ło ż o n y c h p o z io m o lu b łu k o w a to . T a b u la r iu m z a jm u je 1/3 ś re d n ic y k o r a lita . T a b u le są n ie k o m p le tn e , z ło ż o n e z le k k o w k lę s ły c h części p rz y o s io w y c h i w y p u k ły c h części o s io w y c h . B e le c z k i s e p ta ln e u s ta ­ w io n e są w k s z ta łc ie n ie s y m e try c z n y c h w a c h la rz y .

W y s t ę p o w a n i e . O p is a n y g a tu n e k m a s z e ro k i za s ię g g e o g ra fic z n y . F . F r e c h (1 8 8 5 ) w y m ie n ia go z f r a n u H a rc u , R e ń s k ic h G ó r Ł u p k o w y c h i A n g lii, K . P e n e c k e (1 9 0 4 ) z fr a n u G ó r A n ty ta u r u s , a W . P a e c k e l - m a n n (1 9 1 3 ) z ż y w e tu o ra z d o ln e g o -i ś ro d k o w e g o f r a n u o b s za ru Z S R R .

W P o ls c e s zc ze g ó ło w e b a d a n ia n a d t y m g a tu n k ie m p r z e p r o w a d z iła M . M o e n k e (1 9 5 4 ). o p ie ra ją c się n a m a te r ia le z e b r a n y m z G ó r Ś w ię ­ to k rz y s k ic h . B a d a n ia t e j a u to r k i w y k a z a ły , że P .

sedgwicki

w y s tę p u je w G ó ra c h Ś w ię to k r z y s k ic h w d o ln y m i ś ro d k o w y m fr a n ie . M . R ó ż k o w - s k a (1 9 4 8 ) o p is u je te n g a tu n e k z o to c z a k ó w w a p ie n i t y p u „ Ib e r g ” z W i ­ to s zo w a , n a to m ia s t o k a z y z e b ra n e p rz e z a u to ra p o c h o d zą z o to c z a k ó w w a p ie n i c z a rn y c h .

TABULATA

Rodzina Fanositidae D a n a , 1846 Rodzaj Striatopora H a l l , 1851

Striatopora ci. tenuis

L e c o m p t e 1939 taibl. XLVII, fig. 1

1939 Striatopora tenuis L e c o m p t e . ; L e c o m p t e M.: str. 133, taibl. 16, fig. 7— 14.

M a t e r i a ł : J e d n a k o lo n ia , z k tó r e j w y k o n a n o s z lif m a k ro s k o p o w y (p r z e k r ó j p o p rz e c z n y ).

O p i s . K o lo n ia w p r z e k r o ju p o p rz e c z n y m je s t o w a ln a , a ś re d n ic a je j w y n o s i 4,5 m m . J e j część o sio w a z ło ż o n a je s t z n ie w ie lk ie j lic z b y k o r a li­

tó w o p rz e k r o ja c h w ie lo k ą tn y c h . N ie k t ó r e k o r a lit y p o s ia d a ją z a o k rą g lo n y z a ry s w e w n ę tr z n y . N a jw ię k s z a ś re d n ic a sięg a 0 ,2— 0,3 m m . W p r z e k r o ju ś c ia n y w id o c z n a je s t w y r a ź n ie s ze ro k a lin ia o ta c z a ją c a w ie lo k ą t z w i ­ d o c zn ą m ie js c a m i b u d o w ą g ru z e łk o w a tą . K o r a lit y w s w o im p rz e b ie g u z a g in a ją się n a g le tw o r z ą c s z e ro k ą część b rz e ż n ą . K u b rz e g o m ś c ia n y g r u ­ b ie ją o s ią g a ją c 0,5 m m . P o r y ś c ie n n e m a ją z a ry s o k r ą g ły o ś re d n ic y do 0,10 m m . Id e n t y f ik a c ja g a tu n k u w o m a w ia n y m p r z y p a d k u je s t b a rd z o tr u d n a ze w z g lę d u n a b r a k w ię k s z e j lic z b y o k a z ó w , co n ie p o z w a la n a w y k o n a n ie p r z e k r o ju p o d łu ż n e g o i d o k ła d n ie p o p rze c zn e g o . K o lo n ia z W i ­

to s zo w a je s t n a jb a r d z ie j z b liż o n a d o g a t.

Striatopora tenuis

o p is a n e g o p rz e z M . L e c o m p t e ’a (1939).

W y s t ę p o w a n i e . G a tu n e k

Striatopora tenuis

L e c o m p t e z n a n y je s t z k u w in u A r d e n ó w , sk ą d o p is u je go M . L e c o m p t e (1 9 3 9 ). O k a z y z W ito s z o w a w y s tę p u ją w w a p ie n ia c h t y p u „ Ib e r g ” .

Rodzaj Thamnopora S t e i n i n g e r , 1831

Thamnopora polyforata

( S c h l o t h e i m 1820) tabl. X LVII fig. 2 — 5

1826 Calamopora p o lym o rp h a var. gracilis G o l d f . ; G o l d f u s s A.: str. 75 (edit.

1862) tabl. I fig. 5.