Z I STARYCH PUBLIKACJI

Z I STARYCH PUBLIKACJI

Raport konsula Suglhary Chiune

Ewa i

Dokument', który przedstawiam, nie nigdy publlkowan A , . . . dyplomata Sugihara Chlune (Senpo) ( 1

ooo.

₁₉₈₆₎ któ b d y. utorem Jego 1est

. . . , ry konsulem w Kownie (1939-

-1 940) od rnechybneJ kilka polskich h d' ó . ·

· · · b d . uc O ,c w, Zydów

wystaw1aJ~C 1m ez zgo Y MSZ wizy tranzytowe. Poza tym Sugihara jedny~

2 tych melicznych którzy z Polakami •

11 . .

towej . w czasie wo1ny w1a-

Dokument nie ma nieoficjalnie nazywany jest Raportem Sugihary. Zawiera na 10 stronach mas~y_nop1su, _a_ napisany ]est w rosyjskim, który Sugihara biegle. Raport JUZ po W0Jn1e, z w 1967 roku, w Moskwie i stanowi

na pytania. Niestety nie wiadomo, na czyje. Na pewno to

Polak dobrze w kontaktach Sugihary z czasów wojny, bez-

z w tamtych czasach ,

te sprawy. Tekst podzielony jest na siedem prawdopodobnie zgodnie z pytaniami. Pierwsza dotyczy konsulatu w Kownie, przyczyn jego powstania,

a stosunków kontaktów Sugihary z Berlinem i jego

w czasie wojny. Druga Moi przyjaciele Polacy w Kownie i Królewcu

podzielona jest na kolejno Kasprzykowi, Molliere'om,

Kuncewiczowi i Perzowi, oraz Francowi Kossko, czyli Polakom,

z którymi Sugihara lub kontakt w czasie wojny. autor

Raportu pokrótce przedstawia, w jaki sposób, za jego albumy

oraz dwa polskie sztandary jest

sprawie wystawienia polskim wiz, a dwie ostatnie kolejno pracow- nikowi Sugihary w Królewcu, Sato i korpusowi dyplomatycznemu w Kownie.

Sugihara opisuje zagadnienia powierzchownie, nie

w szczególy. Wynika to z luk w które wskutek czasu,

czy obawy przed ujawnianiem prawdy. Prawdopodobnie z tych samych powodów niektóre fakty przedstawione tu inaczej w innych dokumentach, do których

w trakcie nad stosunków co

w przypisach. Niestety, mimo porównania nie zawsze udaj~ ostatecznie po której stronie prawda. Nie umniejsza to jednak Raportu. Nalezy

' Bardzo Andrzejowi T. Romerowi za ofiarowanie mi kopii tego dokumentu.

„Japonica” 1997, No. 7; wszystkie prawa zastrzeżone

130

- - . po sobie tylko jeden dokument, w ktÓ/yrn

bowiem Sug,hara pozom kontakty z Polakami.

w czasie :;~

11

:a

^{taktów z Sugihary.}

Warto teraz przypom mi·nów w MSZ wysiany do

· 1919 roku egza

Po zdaniu w dzie m.in. rosyjskiego. W 1920 roku jako

Instytutu g h w anektowanej w 1910 roku Przez

do 79 piec oty,podporucznika do Instytutu. mia/ z

K · R k pót nieJ w stopniu '

ore1. ⁰. _I szy o ro bk b"/ 1 • zalrudniono go jako praktykanta MSZ w konsulacie • • •

.. H b. · Wkrótce uznano go za od Radz

ralnym Japon11 w ar ,nie. . .

d . 1 egoci·ac1·ach z Ros1anam1. Od 1934 roku zat,

i dlatego u z,a w n . . .

. . k d ktor Polityki ZagrarnczneJ Mandzukuo. w 1935

m.,n. Ja ^O yre 7 k 'ak li k t · h

Tokio przez kilka lal w MSZ i w 193 r? u J o se re arz wyJec_ al do Japonii w Helsinkach. w ówczesny po_sel Sako ShuichJZ mianowany ambasadorem w Warszawie, Sugihara charge d'

ram do listopada 1939 roku, kiedy to jako wicekonsul J;

w Kownie, ze na i obserwacji

ZSRR, jak i Niemiec.

Sugihara zaraz po placówki w Kownie kontakt z przedst, komendy tamtejszego ZWZ', a z grupy wywiadowczej Ludwikiem Hryncewiczem', za którego w konsulacie jako

Za informacje na temat Niemiec i ZSRR Sugihara przekazywa/

polskiego podziemia na Zachód. 1940 roku z,

przedstawicielami polskiego wywiadu, kpt. Alfonsem

za Jerzego Kuncewicza i por. Leszkiem Daszkiewiczem•,

pseudonimu Jan Perz. Obu paszporty Jakubianiec

przydzielony oficjalnie jako do attachatu wojskowego Japonii w Berlinie, a nie komendanta nowej placówki wywiadowczej li Sztabu nego Wodza. Daszkiewicz natomiast, po konsulatu w Kownie, towarzyszyt Sugiharze. Polacy pomagali Sugiharze w tym tak bardzo humanitarnym

'Sak6 Shuichi (1887-1949) - dyplomala, m.in. I sekretarz i radca (1926-1929, 1933- przy ambasadzie w Moskwie, konsul generalny w Kalkucie (1930), w Hel:

(1936-1937), pierwszy ambasador Japonii w Polsce (10.1937-01 .1940).

3

zob. m.in.: Eryk Poczta 'Zeszyty Historyczne' 1 Instytut literacki, s. 203-213; Janusz Kozakiewicz, Ryszard Mackiewicz, Kowno, Inspektorat E, Wiano' Nr 8, s. 8-9.

• Ludwik Hryncewicz (1904- 1993) - szef polskiej grupy wywiadowczej 'Wierzba' li SLtabu na Litwie przed i w czasie li wojny jeden z organizatorów

z krajem poprzez kurierów z konsulem w Kownie. Sz,

zob.: L. Hryncewicz, Grupa pod kf'/Ptonimem 'Wierzba' na Litwie w fi wojny Warszawa 1988 (maszynopis, s. 25).

' Alfons Jakubianiec (1905- 1945) - absolwent w Ostrowie-K, oficer Ekspozytury li w Grodnie (od 1935), w czasie wojny oficer wywiadu w ( 1940), a szef placówki wywiadowczej w Berlinie, aresztowany ( 1941) i stracony w w Sachsenhausen ( 1945).

. 8

Leszek Daszkiewicz - oficer ekspozytury Grodno li Sztabu

przedstawi/ w nie publikowanym raporcie Placówka Wywiadowcza 'G'. Sprawozd;

, dokurnenta, Anglia 1948 (maszynopis, s. 88).

i starych publikacp

131 jakim wystawienie bez zgody MSZ wielu wiz tranzy.

towych przez dla polskich co miejsce 27 lipca

a 1

1940 roku, kiedy to na polecenie radzieckich Suglhara Kowno i przez Berlin na kilka uda/ do Pragi. W marcu 1941 roku jako kon-

sula generalnego w Królewcu. a do wojny

w poselstwie w Bukareszcie.

Po wojnie, w 1948 roku konsul Sugihara, tak jak zwolniony z pracy

w MSZ⁸. m.ln. z rosyjskiego, a od 1960 roku przez

15 lat jako przedstawiciel firm handlowych (Kawakami'boeki, Kokusai- -koeki) w Moskwie. Dopiero w 1968 roku go ura1owani i od tego momentu wielokrotnie odznaczony i uhonorowany zarówno przez Izraela, m.in. w 1985

roku Yad Vashem, czyli Sprawiedliwego Narodów przy.

znawan ym cudzoziemcom , którzy swe w czasie wojny, jak i przez organizacje w USA. po Sugihary, w 1990 roku w USA Fundacja Sugihary, której otworzono w Japonii w 1991 roku. Dopiero w 1991 roku

bowiem oficjalnie MSZ i wtedy on

przez ofiar bomby atomowej w Nagasaki.

prace przy budowle parku i pomnika Sugihary w jego rodzinnej prefekturze Gilu. Jego imieniem nazwano z nowych ulic w Wilnie, a na podstawie pani Sugihary stacja telewizyjna Fuji film fabularny Wizy (Jnochi-no biza).

Sugihara Chiune

1. Konsulat w Kownie

1939 roku na podstawie mi nistra spraw zagranicznych otwo- rzy/em pierwszy konsulat w Kownie - tymczasowej stolicy ówczesnej

republiki litewskiej. Konsulat Ministerstwu Spraw Zagranicznych.

w

^Rydze co prawda poselstwo, ale konsulat nie z nim kontaktów formalnych. w Rydze, a nie w Kownie, jak Pan pisze, Otaka9. W Kownie bylem ja sam.

Jak wiadomo, na kilka lat przed wybuchem li wojny w

oficerów Sztabu Generalnego sil fanatyczny ruch, którego

celem kontaktów z Jednym

7 Sprawa ta omówiona m.in. w: Sugihara Yukiko, Rokusennin-inochi-no biza, Asahi-sonorama, Tokio 1990, Jiyu-e-no toso. Sugihara-biza-to Yudayajin, ChOnichi-shinbunsha, Tokio 1995, Ewa Patasz-Rutkowska, Andrzej T. Romer, Historia stosunków

1904-1945, Bellona, Warszawa 1996, s. 177-223 i in.

8 Oficjalnie zwolniono z pracy w z personelu MSZ po wojnie, w czasie której zmuszono do rezygnacji ok. 1000 osób. Zob.: Tabata Masanori, Foreign Ministry acknowledges its wartime errors, 'Japan Times', 11 .10.1991 r., s. 3.

9 Olaka Shojiro (1892-1966)- dyplomata, na (1938-1 940), pod- mu sprawy Litwy i Estonii.

....

ilJ. I

132 B 1· ·

- - ambasador w er inie,

z liderów tego ruchu Japo

6shima H". d .1 do zawarcia tzw. trójstronnego Paktu ^WojSk, Gen. Oshima. ktÓl)I doprowa_ Nz,_ cami i taszystowskimi Wiochami", by/ z

· azistowsklmr rem n amiarze bliskiej · · · Nremrec na ZSRR . Qen.

uprzedzony przez_Hrt":ra ^O z a pod isanie paktu osi, zapewnien jako osoba oopow,edzial?~ z .;:ku z tym przez czas dowtect;

nie 100% pewnoocr _r : ; ' przeciw ZSRR. innyn,J armra rnem'.ec ;RR z zachodu bardzo zainteresowany j.

w uderzenru Nrem~ec ;:zybciej najlepsze Armii Kwantu _

Generalny, który chc•;~1

: z granicy i Prze,

1 S"""'oinego. Szybkie i ustalenie terminu

"""'PY poludn,owe Oceanu """ , Io .

•• ,- _za dan'em 1 ambasadora. Jasne sta • dla mnie '

MSZ aby konsulat w Kownie. konsulem w Ko,,,,

Sztab nalega/ na , . · ,.,.._., d · i -

. ·stn·aia kolonia szybko ze moim .,- nym za aniem ,_

rne

1 1

, S t b Generalnego oraz ministerstwa, na podstawie tego,

mformowanre z a u . . . .

0 koncentracji wojsk niemieckich w ~ran~y htewsko-niem, przygranicznych, teraz pod Niemrec) or_az o prz: .

na ZSRR. posiadania nowego_ punktu _obserw~w iego na ~ • niemieckiej stronie granicy i zdobywania z teJ stron~ rnformaCJi na tem~t

wo·

niemieckiej armii, st!!d, co zrozumralem dopiero w

Hil/er nie gen. Oshimie planu

na jego nie zezwala/ oficerom, attach(J

z ambasady swobodnie w rejonach przygranicznych Prus nich.

Równo rok to znaczy 31 sierpnia 1940 roku na polecenie ministerstwa

nowej konsulat. 31 sierpnia ¹³ z konsulalu I

z dla mnie Kowna (tam urodzi/ nasz trzeci syn) do

od gen. Oshimy polecenie otwarcia nowego konsulatu generalnego w

we Wschodnich Prusach. Ale jeszcze rozmowy a

na ten temat, na ich i uzyskanie zgody Hitlera na otw, skiego konsulatu w Prusach Wschodnich, na pól roku st.

konsulatu generalnego w Pradze.

konsulat generalny w Królewcu ostatecznie 1 marca 1 Podczas 1 O pracy w tym rejonie bardzo wzywa/ mnie do sam bardzo zainteresowany moimi ustnymi sprawozdaniami z obserwacji

" Oshima Hiroshi (1886-1975) - i dyplomata, attscM wojskowy w (1923-1924) oraz w Berlinie (1934-1938), ambasador Japonii w Niemczech (1 1940-1945), Jako zbrodniarz wojenny grupy A skazany po wojnie na n

(1955). '

0 " Tzw. pakt trzech (NichidOkui-sankoku-dorne,) - zawarto we 1940 r., a

P Nmocy w~a1emne1 ¹ Podzralu od listopada 1936 r. , Japonia z ,emcam, paktem antykomrnternowskim 12 w . . (Nichidoku-bok""-kyo-'e) .,..,,- c, , .

radziecki:'~!:i9ualty94

noa r. litwk a jakoknowa republika radziecka do ZSRR i zam onsutatu

" Sugihara Kowno 1 19~0 r. Zob.: Sugihara Yukiko, op. cit. , s. 42.

z i starych publikacji

133 nanych podczas wypadów samochodowych w rejony przygraniczne. Na te samo- chodowe wycieczki zawsze mojego "sekretarza', obywatela polskiego, o którym

dalej. Na takim Spotkaniu w Berlinie gen. Oshima w

mnie, czy Niemcy jednak przeciw Radzieckiemu. Zawsze

mu: "Tak!', w czasie tych wycieczek samochodowych

ogromne piechoty zmotoryzowanej, na Wschód.

Ale z drugiej strony, jeszcze w kwietniu, to znaczy wkrótce po otwarciu konsulatu w Królewcu, zgodnie z protokotem, o wyznaczenie mi terminu spotkania z Gauleiterem Prus Wschodnich Kochem . nie od- powiedzi, a mnie dopiero po ze bardzo krótko, a co

niezwykle Od razu jest nie tak. I oto w czas

potem z ambasady w Berlinie, Kochowi nie podoba to,

przebywam w Prusach Wschodnich"

w

grudnru tego samego 1941 roku z Tokio otrzyma/em polecenie, którego przeniesienia do Buka!_esztu, na stanowisko starszego sekretarza amba- sady Japonii. to, gen. Oshima naciskom Kocha.

Królewiec 25 grudnia 1941 roku, tam sekretarza Sato, w charakterze mojego i jeszcze Perza ¹•. o którym w skrócie dalej.

2. Moi przyjaciele Polacy w Kownie I Królewcu a. Kasprzyk

Konsulat i moje mieszkanie na Litwie w Kownie przy ul. Vaizganto, w domu do ministra Tonkunasa. Pewnego dnia, w kilka po otwarciu konsulatu do mnie kobieta o nieco azjatyckich rysach, po-

polski paszport. Twierdzi/a, jest Kawagoe i chce

do niego. dnia ponownie, tym razem jednak z ok.

25-27 lat. jako porucznik armii polskiej w czynnej, a z jego wy- jest polskiego Sztabu Generalnego. interesuje Wschodu i pragnie wraz z do jej ojca, do Japonii.

Po pewnym czasie, potrzebnym na sprawdzenie sprawy w Japonii, Kasprzykom, jestem gotów pomóc im w do Japonii przez

Niemcy. Stella w Belgii jako córka Kawagoe,

wówczas jeszcze studenta, i Belgijki. Kawagoe, woli rodziców do kraju , kontakt z Stelli, która potem za za rosyjskiego oficera armii carskiej, Molliere'a i razem z nim w Wilnie. Jak Kawagoe cielem luksusowego hotelu i klubu golfowego w Kawana. Od razu Stella jest jego i chce u siebie. Poprosi/ mnie, bym im w

do Japonii, a sam na

14

Por. J.W.M. Chapman, The Polish Connection: Japan, Poland and the Axis Alliance, "Proce- edings of the British Association for Japanese Studies', t. 11/1/1977, s. 62.

" Sugihara nazwisko Perz jako Perc lub Pelc i z

w rosyjskim. Daszkiewicz znany jest w polskich i innych opraco-

waniach jako Perz, Sugihary.

134

.k tami wystawionymi przeze mnie, Kasprzykowie wy, Wkrótce potem, w dotarli do ojczyzny ojca Stelli.

Japonii przez Niemcy ^I f nasze na dworcu

w

domu w Japom, mam fotogra ale potrwa to do P61t"""

yb hc"aJ Pan I ' . - ...

Gd Y c_ 1 . . _,., gi".., (zabity) w nie znanych mI

w

dQwiedz,a/em ze Kasp,Lyn z ... . k .

. ' . za i jako pant Kam, s a mieszka w AnglO

a jego zona Stella ponownie '

b. Molliere 'owie

Przed wyjazdem z Kowna Kasprzykowie poprosi/i m_nie, by~ zatroszczyt 0 Molliere'ów, Stelli; jej którzy mieszkali w WIinie. '.'101e1_

1940 roku przedostali pieszo przez do N1em1ec I zamie niu.

z

Poznania do mnie do Królewca w odw1~dz1ny. Po raz ostatni u mnie przed do Bukaresztu I wtedy na_ Jego pri

Kasprzyka z Tokio mu na zycIe, o ile dobrze 6000 marek. Syn Molliere'ów, Aleksander, którego nie znalem, cztery lata temu

mieszka w Australii. (. .. )

c. Kuncewicz i Perz

Pewnego wiosennego dnia 1940 roku Kasprzyk przyprowadzi/ do mnie z WU, Polaków, jeden Kuncewicz, drugi, Jan Perz. Kuncewicz, kapitan polskiej, wywiadowca rosyjski i niemiecki, Perz, porucznik wojska rezerwista, mówi po rosyjsku, aJe gorzej Kuncewicz. Na Kasprzyka p, ich zawsze, gdy o to zabiegali.

W sierpnia, gdy dla mnie jasne, trzeba poprosili mnie o pomoc. i im obu, jako sekretarzom

paszporty i 20 sierpnia" do Niemiec moim

chodem. spotkamy w Berlinie. Bardzo z

spotkania, które 3 by/ to dla nas teren niel

i atmosfera wojenna. to niebywale ryzykowne dla mnie,

kariery, daleko poza zakres moich pel,

i

Po królkim zatrzymaniu w Berlinie tymczasowo do Pragi. Zabr, Perza, a Kuncewicz na sam w Berlinie.

Perz czas razem ze i w Pradze, i w Królewcu, a takte, i potem w Królewcu, razem z Sat6. Nie wiem, jak lQ1

i go potem

los".

Kuncewicz z Berlina do ·

" Daszkiewicz twierdzi, wyjazd z Kowna 24 sierpnia. Por. : Sprawozdania

men/a, op. cit. , s. 24. .

17

Ten fragment historii iriaczej przedstawia Daszkiewicz. Por.: ibidem, s. 67-75, Twierdzi on, o aresztowaniu (20 lipca 1941) Sugihara na

jeszcze w Królewcu i nawet do Berlina, by Interwencji.

sytuacja zbyt gen. Oshima poleci/ mu z Polakami.

wówczas pomóc Daszkiewiczowi w bezpieczne miejsce. Ostatecznie W rzystwie_ Salo do Turcji, a sam przez do Jerozolimy.

w grudniu 19~ r. w Bukareszcie.

z i starych publikacji

135 Królewca bardzo rzadko, o ile dobrze tylko dwa razy w czasie mojego tam pobytu. Jeszcze w Bukareszcie dOWiedzialem Kuncewicz czas potem, jak tam SChWytany przez gestapo. w bloku nr 35 w Berlinie,

a rozstrzelany jako polski szpieg". Zdaje na ten

temat otrzyma/em od Pracownika ambasady,, drugiego sekretarza, H. Furuuchiego".

Furuuchi byt jednym z dwóch lub trzech pracowników ambasady, którzy znali charakter mej pracy w Kownie I w Królewcu i to do niego Kuncewicz, gdy

jakiejkolwiek pomocy w u niemieckich. Furuuchi jednym z sekretarzy gen. Oshimy, Po wojnie jako ambasador w Pakistanie i Indonezji. kolegium MSZ. Trzy lata temu na emery-

a na tego roku wybrany na do parlamentu.

Drugim, bliskim wówczas pracownikiem Ushiba'°, drugi sekretarz ambasady, obecnie wiceminister spraw zagranicznych.

d.

Polak, u mnie w Kownie od samego jako

Nie i z czyjej rekomendacji u mnie". nie przedtem

jako u polskiego w Kownie. uczciwym,

uprzejmym, i w kon-

sulacie do mojego ostatniego dnia w Kownie. Kiedy polscy falami budynek konsulatu, nie nam nawet spokojnie w nocy, on sam na

wydawania im kolejnych numerków. ..

Trzy temu niespodziewanie z listu od mojej rodziny z Japon11,

tam, z polskim kwartetem, czy syn i

mojemu synowi w.Tokio. ( ... ). on i w z tym wiele

o sprawie którym wizy. ode mnie znacznie

z i w tamtych niebezpiecznych dniach m, zorien- w sytuacji tych Polaków. ( ... )

e. Franc Kossko

Franc Kossko²², Polak, pracowatu mnie w konsulacie generalnym w Królewcu w charak-

terze portiera i kelnera. Nie sobie i przez kogo

" Jakubianiec stracony w Sachsenhausen w 1945 r.

"Furuuchi Hiroo (1907-1972) - dyplomata, praktykant (1931- 1934), a od 09.1939 asystent w ambasadzie Japonii w Berlinie, po wojnie w Libii, ambasador w Austrii, Pakistanie, lndc,.

nezji, do izby parlamentu ·(1967-1972).

"' Ushiba Nobuhiko (1909-1984)- dyplomata, jako pracownik ambasady w Berlinie w negocjacjach przed podpisaniem paktu trzech. Po wojnie nadal w MSZ, 1967-1969 wiceminister spraw zagranicznych, potem m.in. ambasador w USA.

21 Sugihara nazywa go Hryncewicz twierdzi, Sugiharze przez Skansego, aftach(! wojskowego Szwecji. Por.: L. Hryncewicz, Grupa pod kryptonimem Wierzba' ... , op. cit., s. 16-17.

22 Kossko (1901-1945) - ziemianin z Litwy, Sugiharze i Daszkiewiczowi w pracy wywiadowczej, stracony w 1945 r. przez gestapo.

136

rekomendowany. - _- Przyp

Perz. Kossko u mnie do ostatniego dnia mego pobytu w Królewcu.

Po wojnie w Japonii list od jego Marii, z Anglii. mnie potwierdzenie tego, jej Franc, który jak jeszcze prze~ pl wojny, przeciwnikiem nazizmu i prawdziwym Takie .

potrzebne dla w Bonn, które jej po Natura! nie b

jej ( ... ). Jestem pewien, pani Kossko wiele ^ie o P, pr,

3. Sprawa przesiania albumów

Na ze znajomych Kuncewicza z Kowr,

adres 'Iwanowa·" w Sztokholmie historyczne albumy marsz~

nie on adiutantem lub krewnym jego M

teraz w Kanadzie. Dwukrotnie w mnie o to, te ob

Widocznie nie do 'Iwanowa'.

4. Sprawa przewiezienia dwóch polskich sztandarów pulkowych²⁵

Gdy Kowno, na Kuncewicza i Perza, na dnie

walizki dwa sztandary je w Berlinie pewien nie kim

" na Teresa.

"Mowa O mjr. Michale Rybikowskim (1900- 1991) - oficer wywiadu, pr~ed _m.in.

cewnik w Biurze Studiów Niemieckich li Sztabu a kierownik rei, 'Niemcy', w czasie wojny wspólpracowal z attache wojskowym Japonii w Rydze, Onou Hiroshim, a do czynnej i do w Sztokholmie z gen. wojny jako dowódca Makoto (1941-1944), w Londynie (1 li korpusu we

" tych sztandarów niedawno p. Gustawowi

któremu w tym miejscu bardzo serdecznie za cenne informacje. Jeden sztandarów do 81 Strzelców ₍₈₁ p.p.) im. Króla Stefana Batorego,

którego p. w 1939 r., po kursu 29 Di

Piechoty (29 D.P.). Sztandar ufundowali Grodna, a go w 1921 r.

Lucjan W 1922 r. sztandar orderem Virtuti Militari

w wojnie 1920 r. Gdy na 1939 r. wraz z 29 D.P. z, w okolice Rawy Mazowieckiej m.in. w bitwie pod Piotrkowem) sztandar ode!

przez Grodno do Wilna. nim kpt. Tadeusz Borkowski kierownik referatu w DOK w Grodnie, a _{ok. 18 sztandar} od 11 kierownik ewakuacji DOK. W obawie przed Cz,

do rodziny kpt. która go w zleI

Dalsze losy sztandaru Na czerwca 1940 r. por. Daszkiewicz ze polskiej siatki wywiadowczej z koi Sugiharze W.

poza sztandarem 81 p.p. sztandar wyszyty w konspiracji w Wilnie, a przeznac.

dla lotników_ polskich na Zachodzie oraz groty z Daszkiewicz nie dokladnre, Jakre s~tandary zawiera (por. : Sprawozdania ... , op. cit., 24-25). Sugihar&

nrezbyt z powodu w swoim do Berlina.

Tam kpt. Jakubranrec, a mjr Rybikowski, który z trudem f~Jt~nrec 19;⁰ r.

d?

Sztokholmu. oba sztandary do Anglii. Wiadomo, 16 iii 81 DywrzJonowi 300 sztandar wyhaftowany w Wilnie. Piat sztand , Anglii w listopad w t ziednskrch z krzyzem Vrrtuti Militari i oddzielnie orla z p rzewieziono dGi nych w Banknoc~,e~ P~ an . a_r · WOJrne do muzeum przy Instytucie im. gen. Sikorskiego ⁸¹ p.p. Jeszcze w czasie wojny do Muzeum Polskich Sil Zbr<*.. w Londynie.

z rekopisów i starych pubOkacjl

137 który je "Iwanowowi" w Sztokholmie. Bardzo do

s.

Sprawa wydawania wiz polskim

Pe":'nego dnia sierpnio_we_go z sa~ego rana na ulicy, przy której konsulat,

szum. Rozmowy ludzr coraz co

dzieje, przez okno. przy plocie konsulat

kolejka ludz1. to z polskich z Wilna, ale

dzielnice Polski. Wszyscy byli w stopniu zdenerwowani wojsk niemieckich. ich z dniem. Ze Izami w oczach prosili o wydanie wiz, aby przez móc do innych

z nich do Ameryki USA i Izraela.

Zgodnie z obyczajem mogli oni wizy tranzytowe, ale pod

warunkiem posiadania wizy kraju, do którego chcieli lub innego dokumentu.

Tylko nieliczni mieli w affidavity z USA, a nie dokumentów, które ich do wyjazdu do kraju z Japonii. W rezultacie mi przez 10 dni telegraficznie z ministerstwem w Tokio w sprawie uzyskania jego zgody na wydawanie wiz którzy starali mnie

wizy docelowe na pewno w odpowiednich konsulatach w Japonii i dlatego do Yokohamy lub Kobe. Moje zapytania tylko z od- Tokio.

których byli nie tylko ale i kobiety, i dzieci oraz starcy, byli bardzo Nie wiem, gdzie wtedy nocowali, czy na dworcu, czy po prostu na ulicach tego obcego miasta, informacje o radzieckich wizach tranzytowych na przejazd przez ZSRR. Konsulat radziecki mi, gotowi swoje wizy,

tylko najpierw To wszystko w czasie, gdy mnie samemu

tylko 20 dni do terminu opuszczenia Kowna. A liczba stale W

10 sierpnia rozmów z Tokio, które czasu ,

szczególnie, prac z konsulatu.

I tak 11 sierpnia samowolnie , na siebie

wizy kto do mnie, bez na to, czy

dokument, na wyjazd z Japonii do innego kraju czy nie. W tych pracach biurowych mi jedyny sekretarz konsulatu, vo/ksdeutch Volfgang Guza, którego

na samym istnienia placówki.

20 sierpnia do mnie, zarówno z ministerstwa w Tokio, jak

i od kapitana statku regularnie portami we

i nad Morzem pilne telegramy, w których informowano mnie o coraz

polskich w moje wizy i jak

najszybciej na statek we Pisano o chaosie, który

26 Aby trzeba najpierw w Instytucie bilet

z Kowna do Japonii. Taki bilet kosztowa! wówczas 160 dolarów i nie sobie na to

. . K be i

O z k,

w Yokoha;;"ez· 1 d 0

1• ode mnie bym jak najszybciej d

. a l ' . . '

spraw _u . to uwagi jedynie zgodnie ze swym poczuciei

Nie na ' . . . .

.1 do innego ale ze z zost" ""'

taryzmu zmI0 i . . . p I -,,..

' . . t • wystawianie wiz o akom, wszystkim

z pracy w m1n1sters wie, . . . ,

.1. Rob'lem to do rana 31 sierpnia, to 1est do momentu moiego wyjazdu otopros11. 1

do Berlina. . . .

rankiem 3 lub 4 sierpnia, na której wi grupa którzy nocowali na ulicy _przed konsulatu i naszego biura. Po wykorzystaniu o 1e1 zwrot .

Ogólna liczba polskich którzy otrzymali wizy tr, dobrze 3500". W tym zdaje 500 Zydów, którzy m'

rodzaju od organizacji a wielu z nich do K,

Niektórzy z wbrew zapewnieniom danym mi w Kownie, poz, i Yokohamie znacznie nawet 3-4 lata. czerpali na

ni.'

mnie to, po wojnie o

lat temu w Tokio moi koledzy dali mi do przeczytania stary numer, gazety codziennej 'Asahi'. Zamieszczony tam korespon

z Tel Awiwu, a wielu Korespondent,

w Izraelu nie rzadko zdarza przechodnie, zobaczywszy na ulicy Ji · - turystów. do nich i 'Czy zdrowy jest konsul z K,

6. Dotyczy T. Salo

Pyta Pan w o T. Sat6. moim sekretarzem w konsulacie generalnym ale nie znal mojej pracy. tam jako mój gdy wyj Bukaresztu pod koniec grudnia 1941 roku . Nigdy nie w Kownie. Perz p rzyjatl"lil i dobre kontakty towarzyskie. Kilka lat temu Salo pr,

w pewnym biurze cudzoziemców, przy

lotnisku Haneda. Niestety, nie wiem, gdzie pracuje teraz.

" Przyjmowaniem w Japonii, ich rozlokowaniem, nad nimi zaj utworzony przez ówczesnego ambasadora RP w Tok~ ( 1937-1941 ), Tadeusza Romera (1

Po/Ski Komnat Pomocy Ofiarom Wojny. w tej sprawie rapo

dora, skierowane do ministra spraw zagranicznych przy polskim na emi T. Romer, Oip/omatic Activities 1913-1975: Japan (1937- 1941), Public Archives of Can 1976 (mikrofilm).

28 Dopisek Sugihary na marginesie: nie mam tej fotografii tu z podobnie w Japonii

" Sugihara nie wówczas ile wiz Pod koniec swego

w_ Kownie, ze na czasu, kolejne numery. Poza

wiz, tak J~k Daszkiewicz, wystawiono bez wiedzy konsula po jego , . w Japonn, na Podstawie tzw. Listy Sugihary, sprawozdania Sugihary do MSZ z 28.02.1941 (W wum Dyplo_matycznym MSZ w Tokio) oficjalnie 2139 osób;

podobnre liczba ta trzykrotnie niejednokrotnie na jedno nazwisko wizy rodzinom.

z ⁱ starych publikacji

139 7_ Korpus dyplomatyczny w Kownie

Pyta Pan o innych w Kownie. niestety , Pana, nie

nazwisk. Przede wszystkim dlatego, wówczas bardzo rzadko spoty- z zarówno korpusu dyplomatycznego, jak I konsularnego. Wydaje mi

Pan o nich w Departamencie Protokólarnym MSZ w War- szawie.

(podpis Sugihara)

ale po prostu z przyczyn fizycznych nie moglem po