POZYSKANIE ENERGII GEOTERMALNEJ W ŚWIETLE NOWYCH UREGULOWAŃ PRAWNYCH

BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 448: 281–284, 2012 R.

POZYSKANIE ENERGII GEOTERMALNEJ W ŒWIETLE NOWYCH UREGULOWAÑ PRAWNYCH

GEOTHERMAL ENERGY PRODUCTION

ON THE BACKGROUND OF THE NEW LEGAL REGULATIONS BARBARATOMASZEWSKA¹, GRA¯YNAHO£OJUCH¹

Abstrakt. W artykule przedstawiono g³ówne aspekty prawne w odniesieniu do sektora geotermii w Polsce: prawo geologiczne i górni- cze, regulacje z dziedziny ochrony œrodowiska oraz projekt ustawy o odnawialnych Ÿród³ach energii. Polska ma perspektywiczne zasoby energii geotermalnej do bezpoœredniego wykorzystania, zw³aszcza w szeroko pojêtym ciep³ownictwie, niemniej jednak odpowiednie uwa- runkowania prawne i zasady finansowego wsparcia s¹ niezbêdne do rozwoju tego sektora.

S³owa kluczowe: energia geotermalna, woda termalna, odnawialne Ÿród³a energii, uregulowania prawne.

Abstract. The paper presents the main legal regulations on geothermal issue in Poland: geological and mining law, environmental pro- tection regulations and project of the renewable energy law. Poland possesses geothermal energy resources suitable for direct implementa- tion, especially in the wide heating sector. However, adequate legal provisions and financial instruments are necessary as a basis for its development.

Key words: geothermal energy, thermal water, renewable energy, legal regulations.

WSTÊP

W ostatnich latach obserwuje siê wzrost zainteresowania inwestorów pozyskaniem i zagospodarowaniem energii geo- termalnej do celów ciep³owniczych, rekreacyjnych i balneo- logicznych (Kêpiñska, 2003; Bujakowski, Barbacki, 2004;

Górecki, red., 2006; Chowaniec, 2007; Bujakowski i in., 2008; Barbacki, 2010; Bujakowski, 2010; Tomaszewska i in., 2010; Tomaszewska, 2011). Perspektywiczne zaso- by energii geotermalnej do bezpoœredniego wykorzystania,

zw³aszcza w szeroko pojêtym ciep³ownictwie, s¹ zwi¹zane z wystêpowaniem g³êbokich struktur geologicznych Ni¿u Polskiego, niecki podhalañskiej, Sudetów oraz Karpat (Gó- recki, red., 2006, 2011; Chowaniec, 2007, 2009). W zale¿no- œci od prognozowanej temperatury p³ynów z³o¿owych wy- konuje siê analizy i badania konwersji energii geotermalnej w energiê elektryczn¹ (w tzw. systemach poœrednich, sto- suj¹cych klasyczne turbiny lub uk³ady binarne). Wykorzy-

1Polska Akademii Nauk, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹, Zak³ad Energii Odnawialnej, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków;

e-mail: b.tomaszewska@meeri.pl; g.holojuch@meei.pl

stanie energii geotermalnej ma istotne znaczenie w kontekœ- cie celów i zapisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2009/28/WE (Dz.U. PE L 140/16 z dnia 5.60.2009), Krajowej Strategii Energetycznej Polski do 2030 r.

i Krajowego Planu Dzia³ania dotycz¹cego wspierania roz- woju wykorzystania odnawialnych Ÿróde³ energii (OZE).

Szanse osi¹gniêcia wzrostu gospodarczego dziêki innowa- cjom i zrównowa¿onej konkurencyjnej polityce energetycz- nej zosta³y uznane przez Parlament Europejski i Radê UE.

W dyrektywie 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogenera- cji na podstawie zapotrzebowania na ciep³o u¿ytkowe na ryn- ku wewnêtrznym energii (Dz.U. PE L 52 z dnia 21.02.2004) stworzono gwarancje pochodzenia, potwierdzaj¹ce pochodze- nie energii elektrycznej wytworzonej w wysoko efektywnych zak³adach kogeneracyjnych. Nie bez znaczenia s¹ wiêc zachêty i dzia³ania podejmowane obecnie przez NFOŒ w kierunku mo¿liwoœci zagospodarowania energii geotermalnej dla 20%

poprawy wydajnoœci energetycznej do roku 2020 i ograni- czenia emisji substancji zanieczyszczaj¹cych do atmosfery (w tym CO2).

Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e podstaw¹ rozwoju geotermii, podobnie jak i innych odnawialnych Ÿróde³ energii (OZE), s¹ w³aœciwe regulacje prawne oraz instrumenty ekonomiczne, tworz¹ce stabilny system, odpowiedni dla d³ugofalowego roz- woju sektora (Bujakowski i in., 2010; Kêpiñska, Tomaszew- ska, 2010; Kierzyk, 2010). Do najnowszych krajowych dzia-

³añ legislacyjnych, maj¹cych istotny wp³yw na powstawanie i funkcjonowanie przedsiêwziêæ geotermalnych, nale¿y zali- czyæ wprowadzon¹ z dniem 1 stycznia 2012 r. ustawê Prawo geologiczne i górnicze (dalej – p.g.g.) (Dz.U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981), prace nad ustaw¹ „Ustawa o odnawialnych Ÿród³ach energii” (projekt ustawy z dnia 20 grudnia 2011 r., wersja 1a.4) oraz zmianami w ustawie Prawo ochrony œrodo- wiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z póŸn. zm.) i Prawo energetyczne (Dz.U. z 2006 Nr 89, poz. 625 z póŸn. zm.).

USTAWA PRAWO GEOLOGICZNE I GÓRNICZE

Ustawa Prawo geologiczne i górnicze definiuje w art. 5 ust. 2 pkt. 2 pojêcie „wody termalnej” – jako wody podziem- nej, która na wyp³ywie z ujêcia ma temperaturê nie mniejsz¹ ni¿ 20°C i zalicza jednoczeœnie wody termalne do kopalin objêtych w³asnoœci¹ górnicz¹, podobnie jak z³o¿a wêglo- wodorów, wêgla kamiennego, wêgla brunatnego, rud metali i in., wymienionych w art. 10 ust. 1 ustawy (wczeœniej obo- wi¹zuj¹ca ustawa kwalifikowa³a wody termalne do kopa- lin podstawowych). Chocia¿ w odró¿nieniu od tych kopalin, w przypadku wód termalnych wskazuje na marsza³ka woj- ewództwa jako w³aœciwy organ administracji geologicznej.

Przeniesienie kompetencji organu administracji geologicz- nej z ministra œrodowiska na ni¿szy szczebel mia³o na celu usprawnienie procedur prawnych, a przede wszystkim skrócenie czasu oczekiwania na uzyskanie koncesji.

Zaliczenie wód termalnych do kopalin objêtych w³asnoœ- ci¹ górnicz¹ decyduje, ¿e prawo w³asnoœci przys³uguje Skar- bowi Pañstwa. Oznacza to, ¿e w granicach okreœlonych przez ustawy Skarb Pañstwa, z wy³¹czeniem innych osób, mo¿e ko- rzystaæ z przedmiotu w³asnoœci górniczej albo rozporz¹dzaæ swoim prawem wy³¹cznie przez ustanowienie u¿ytkowania górniczego pod warunkiem udzielenia koncesji. Ta kwestia nie uleg³a zmianie w stosunku do wczeœniej obowi¹zuj¹cych przepisów.

W nowej ustawie zrezygnowano z koncesji na prowadze- nie dzia³alnoœci polegaj¹cej na poszukiwaniu i rozpoznawa- niu z³ó¿ wód termalnych, umo¿liwiaj¹c realizacjê prac po- szukiwawczych na podstawie zatwierdzonego przez mar- sza³ka województwa projektu robót geologicznych. Szcze- gó³owe wymagania, jakim powinny odpowiadaæ te projekty reguluje nowe Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska (Dz.U.

z 2011 r. Nr 288 poz. 1696).

Koncesje utrzymano dla wydobywania zasobów wód ter- malnych, utrzymuj¹c jednoczeœnie zerow¹ sk³adkê op³aty eksploatacyjnej. Warunkiem koniecznym do uzyskania kon- cesji jest posiadanie prawa do informacji geologicznej. Ko- rzystanie z informacji geologicznej, do której prawa przys³u- guj¹ Skarbowi Pañstwa, w celu wykonywania dzia³alnoœci w zakresie wydobywania kopalin ze z³ó¿, nastêpuje w dro- dze umowy, za wynagrodzeniem. Prawo geologiczne i górni- cze (p.g.g.) przyznaje pierwszeñstwo w ustanowieniu u¿ytko- wania górniczego podmiotom, które rozpozna³y i udokumen- towa³y z³o¿e kopaliny w stopniu umo¿liwiaj¹cym sporz¹dze- nie projektu zagospodarowania z³o¿a oraz uzyska³y decyzjê zatwierdzaj¹c¹ dokumentacjê geologiczn¹ tego z³o¿a. Pierw- szeñstwo to wygasa z up³ywem 5 lat od dnia dorêczenia decy- zji zatwierdzaj¹cej dokumentacjê geologiczn¹. Je¿eli przed up³ywem okreœlonego wy¿ej terminu podmiot uzyska³ decy- zjê koncesyjn¹, zachowuje wy³¹czne prawo do korzystania z informacji geologicznej przez czas okreœlony w takiej decy- zji oraz dodatkowo przez 2 lata od dnia utraty jej mocy.

Szczegó³owo warunki koncesjonowania kopalin reguluje dzia³ III, rozdzia³ 1 ustawy p.g.g.

Koncesja jest podstawowym dokumentem reguluj¹cym dzia³alnoœæ zwi¹zan¹ z pozyskaniem energii geotermalnej.

Nie uleg³a zmianie zasada, ¿e po uzyskaniu koncesji przed- siêbiorca musi uiœciæ wynagrodzenie za ustanowienie u¿yt- kowania górniczego ustalone w umowie. W granicach okreœ- lonych przez koncesjê oraz zgodnie z warunkami umowy o ustanowieniu u¿ytkowania górniczego przedsiêbiorca mo-

¿e, z wy³¹czeniem innych osób, wydobywaæ oznaczon¹ ko- palinê. W tych samych granicach u¿ytkownik górniczy mo¿e rozporz¹dzaæ swym prawem.

282 Barbara Tomaszewska, Gra¿yna Ho³ojuch

USTAWA O UDOSTÊPNIANIU INFORMACJI O ŒRODOWISKU I JEGO OCHRONIE, UDZIALE SPO£ECZEÑSTWA W OCHRONIE ŒRODOWISKA

ORAZ OCENACH ODDZIA£YWANIA NA ŒRODOWISKO

Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Rady Ministrów (Dz.U.

z 2010 Nr 213, poz. 1397) do przedsiêwziêæ mog¹cych zna- cz¹co oddzia³ywaæ na œrodowisko zalicza siê wiercenia wy- konywane w celu poszukiwania i rozpoznawania z³ó¿ kopa- lin, po³¹czone z robotami geologicznymi wykonywanymi przy u¿yciu materia³ów wybuchowych oraz wykonywane metod¹ otworów wiertniczych o g³êbokoœci wiêkszej ni¿

1000 m. W przypadkach tych mo¿e byæ wymagane uzyska- nie decyzji o œrodowiskowych uwarunkowaniach dla projek- towanego przedsiêwziêcia. Organem w³aœciwym do wyda- nia decyzji o œrodowiskowych uwarunkowaniach jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. W przypadku przedsiêwziêæ mog¹cych potencjalnie znacz¹co oddzia³ywaæ na œrodowi- sko do wniosku o wydanie tej decyzji nale¿y do³¹czyæ kartê informacyjn¹ przedsiêwziêcia, sporz¹dzon¹ zgodne z wy- mogami ustawy o udostêpnianiu informacji o œrodowisku i jego ochronie (Dz.U. z 2008, Nr 199, poz. 1227 z póŸn.

zm.). Na podstawie analizy uwarunkowañ przedstawionych w karcie informacyjnej o koniecznoœci przeprowadzenia dal- szej oceny oddzia³ywania na œrodowisko stwierdza organ po zasiêgniêciu opinii innych instytucji, w tym regionalnego dyrektora ochrony œrodowiska.

Postêpowanie w sprawie oceny oddzia³ywania na œrodo- wisko jest wa¿nym elementem postêpowania administracyj- nego na szczeblu samorz¹dowym. Procedura zwi¹zana z wy- daniem decyzji o œrodowiskowych uwarunkowaniach dla pozyskania energii geotermalnej jest zwykle realizowana dwukrotnie. W ka¿dym przypadku, jednym z podstawowych zagadnieñ jest przedstawienie sposobu utylizacji pozyska- nych wód termalnych, przy uwzglêdnieniu ochrony œrodo- wiska. Na etapie wierceñ okreœlenie utylizacji odnosi siê do wód wydobytych podczas pompowania oczyszczaj¹cego i pomiarowego. Wymaga jednoczeœnie wskazania spodzie- wanej mineralizacji i temperatury tych wód w kontekœcie przysz³ego sposobu ich utylizacji w ramach dzia³alnoœci gór- niczej. Ocena oddzia³ywania na œrodowisko sporz¹dzana na etapie wniosku o koncesjê na wydobywanie wód termalnych doprecyzowuje to zagadnienie. Podstaw¹ okreœlenia uwa- runkowañ œrodowiskowych w przypadku planowanego zrzutu och³odzonych wód do cieku powierzchniowego, b¹dŸ warunki ich wt³aczania do górotworu, s¹ okreœlane na pod- stawie przyjêtej dokumentacji hydrogeologicznej.

PROJEKT USTAWY O ODNAWIALNYCH RÓD£ACH ENERGII

W dniu 20 grudnia 2011 r. na stronie internetowej Mini- sterstwa Gospodarki zosta³ zamieszczony projekt ustawy

„Ustawa o odnawialnych Ÿród³ach energii” (wersja 1a.4).

Niestety, w przedstawionym dokumencie nie poœwiêcono zbyt wiele miejsca problematyce zwi¹zanej z wytwarza- niem, zagospodarowaniem i wspieraniem energii geotermal- nej w ciep³ownictwie. Skoncentrowano siê natomiast na ge- neracji pr¹du elektrycznego, produkcji biopaliw i biogazu rolniczego. Niepokoj¹ce s¹ przedstawione propozycje zmian w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony œrodo- wiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z póŸn. zm.), które przewiduj¹ wsparcie finansowe na rozwój wybranych sekto- rów OZE, g³ównie biomasy i biogazu rolniczego, mikro- instalacji i wysokosprawnej kogeneracji.

Ujêta w projekcie ustawy kogeneracja w tym wzglêdzie nie jest jednak wystarczaj¹c¹ opcj¹ w skali kraju. Uwzglêd- niaj¹c korzyœci wynikaj¹ce z wytwarzania energii cieplnej z wykorzystaniem OZE, w tym z geotermii p³ytkiej i g³êbo- kiej, objêcie systemem œwiadectw pochodzenia („zielonych certyfikatów”) w ramach proponowanych zmian w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z 2006, Nr 89, poz. 625 z póŸn. zm.) z ca³¹ pewnoœci¹ by³oby roz- wi¹zaniem korzystnym w kontekœcie rozwoju analizowane- go sektora OZE (Bujakowski i in., 2010; Kêpiñska, To- maszewska, 2010). Ciep³ownictwo OZE jest bowiem obok generacji pr¹du elektrycznego podstawow¹ dziedzin¹ pro- dukcji i zu¿ycia energii, o du¿ym potencjale rozwoju.

PODSUMOWANIE

Polska ma zasoby energii geotermalnej perspektywiczne do bezpoœredniego wykorzystania, zw³aszcza w ciep³ownic- twie. Nowa ustawa Prawo geologiczne i górnicze wprowa- dzi³a szereg zasadniczych zmian warunkuj¹cych procedury zwi¹zane z poszukiwaniem, rozpoznawaniem i wydobywa- niem wód termalnych, które s¹ noœnikiem energii geotermal-

nej. Kompetencje organu administracji geologicznej w³aœci- wej dla wód termalnych zosta³y przeniesione z ministra œro- dowiska na marsza³ków województw. Zrezygnowano z kon- cesji na prowadzenie dzia³alnoœci, polegaj¹cej na poszuki- waniu i rozpoznawaniu z³ó¿ wód termalnych. Wprowadzo- no jednostopniowy proces koncesjonowania, wymagany do

Pozyskanie energii geotermalnej w œwietle nowych uregulowañ prawnych 283

wydobywania tej kopaliny. Czy wprowadzone udogodnienia wp³yn¹ na wzrost udzia³u odnawialnych Ÿróde³ energii w bi- lansie energetycznym kraju i ograniczenie emisji substancji zanieczyszczaj¹cych do atmosfery (w tym CO2), zgodnie

z zobowi¹zaniami miêdzynarodowymi, jak i strategi¹ ener- getyczn¹ kraju, bêdzie zale¿a³o w du¿ej mierze od ostatecz- nej treœci Ustawy o odnawialnych Ÿród³ach energii.

LITERATURA

BARBACKI A.P., 2010 — Geological and technical aspects of geo- thermal energy utilization in South-East Poland. Env. Prot.

Eng., 36, 1: 25–34.

BUJAKOWSKI W., 2010 —Wykorzystanie wód termalnych w Pol- sce (stan aktualny na rok 2009). Prz. Geol., 58, 7: 580–588.

BUJAKOWSKI W., BARBACKI A.P., 2004 — Potential for geo- thermal development in Southern Poland. Geothermics, 33:

383–395.

BUJAKOWSKI W., PAJ¥K L., TOMASZEWSKA B., 2008 — Re- newable energy resources in the Silesian Voivogship (Southern Poland) and potential utilization. Gospodarka Sur. Min., 24, 2:

409–426.

BUJAKOWSKI W., KÊPIÑSKA B., TOMASZEWSKA B., 2010

— Propozycje zmian polskich uregulowañ prawnych do- tycz¹cych energii geotermalnej – podsumowanie projektu UE

„GTR-H Geothermal Regulation – Heat” Project. Biul. Pañstw.

Inst. Geol., 439, 1: 205–208.

CHOWANIEC J., 2007 — Niecka podhalañska – najbardziej per- spektywiczny zbiornik wód termalnych w polskich Karpatach.

W: Wspó³czesne problemy hydrogeologii, 13, 3: 931–938.

Kraków–Krynica.

CHOWANIEC J., 2009 — Studium hydrogeologii zachodniej czêœ- ci Karpat polskich. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 434: 1–98.

DYREKTYWA Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze Ÿróde³ odnawialnych zmieniaj¹ca i w nastêpstwie uchylaj¹ca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Dz.U.

PE L 140/16 z dnia 5.06.2009 r.

DYREKTYWA 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciep³o u¿ytkowe na rynku we- wnêtrznym energii. Dz.U. PE L 52 z dnia 21.02.2004.

GÓRECKI W. (red.), 2006 — Atlas zasobów geotermalnych forma- cji mezozoicznej na Ni¿u Polskim. Wyd. Goldruk, Nowy S¹cz.

GÓRECKI W. (red.), 2011 — Atlas zasobów i energii geotermalnej Karpat Zachodnich. Wyd. Goldruk, Nowy S¹cz.

KÊPINSKA B., 2003 — Current geothermal activities and pro- spects in Poland – an overview. Geothermics, 32: 297–407.

KÊPIÑSKA B., TOMASZEWSKA B., 2010 — G³ówne bariery roz- woju wykorzystania energii geotermalnej w Polsce. Propozycje zmian. Prz. Geol., 58, 7: 594–598.

KIERZYK G., 2010 — Realizacja projektów geotermalnych – aspekty ekonomiczne. Prz. Geol., 58, 7: 599–602.

PROJEKT ustawy o odnawialnych Ÿród³ach energii (wersja 1a.4, z dnia 20 grudnia 2011r.).

ROZPORZ¥DZENIE Ministra Œrodowiska z dnia 20.12.2011 r.

w sprawie szczegó³owych wymagañ dotycz¹cych projektów robót geologicznych, w tym robót, których wykonywanie wy- maga uzyskania koncesji. Dz.U. z 2011 r. Nr 288, poz. 1696.

ROZPORZ¥DZENIE Rady Ministrów z dnia 9.11 2010 r. w spra- wie przedsiêwziêæ mog¹cych znacz¹co oddzia³ywaæ na œrodo- wisko. Dz.U. z 2010 Nr 213, poz. 1397.

TOMASZEWSKA B., 2011 — The use of ultrafiltration and reverse osmosis in the desalination of low mineralized geothermal wa- ters. Arch. Env. Prot., 37, 3: 63–77.

TOMASZEWSKA B., BUJAKOWSKI W., BARBACKI A.P., OLEWIÑSKI R., 2010 — Zbiornik geotermalny jury dolnej w rejonie Kleszczowa. Prz. Geol., 58, 7: 603–608.

USTAWA z dnia 10.04.1997 r. Prawo energetyczne. Dz.U. z 2006 Nr 89, poz. 625 z póŸn. zm.

USTAWA z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony œrodowiska. Dz.U.

z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z póŸn. zm.).

USTAWA z dnia 3.10.2008 r. o udostêpnianiu informacji o œrodowi- sku i jego ochronie, udziale spo³eczeñstwa w ochronie œrodowi- ska oraz ocenach oddzia³ywania na œrodowisko. Dz.U. z 2008, Nr 199, poz. 1227 z póŸn. zm.

USTAWA z dnia 9.06.2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U.

z 2011 r. Nr 163, poz. 981.

SUMMARY

Poland possesses geothermal energy resources suitable for direct implementation, especially in the wide heating sector. However, adequate legal provisions and financial in- struments are necessary as a basis for their development.

The new Geological and Mining Law introduced a num- ber of important changes in conditioning procedures related to prospecting, exploration and extraction of the thermal wa- ters. The geological administration authorities’ competence for the thermal waters has been transferred from the Ministry of the Environment to the Marshals of the Voivodeships.

The concession for prospecting and exploration of the ther- mal waters was discarded. A single licensing process requ- ired for the extraction of the thermal waters, has been intro- duced. Whether these new regulations will or will not affect the growth of the renewable energy sources in the country’s energy balance, and reduce pollutants emission to the atmo- sphere (including CO2), according to the international obli- gations, as well as the country’s energy strategy, depend lar- gely on the statute of “The renewable energy sources law”.

284 Barbara Tomaszewska, Gra¿yna Ho³ojuch