Zenon Guldon
"Problem klerykalizacji szkolnictwa
powszechnego na Kielecczyźnie
1919-1939 w opinii publicznej", Józef
Grzywna, Kielce 1974 : [recenzja]
Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 11, 381-382
Recenzje i omówienia 381
JÓZEF GRZYWNA: PROBLEM KLERY- KALIZACJI SZKOLNICTWA POWSZE CHNEGO NA KIELECCZYŹNIE 1919— 1939 W OPINII PUBLICZNEJ, Kielce 1974, Wyższa Szkoła Pedagogiczna i Ku ratorium Okręgu Szkolnego w Kielcach, ss. 201.
Praca dotyczy ważnego z punktu w i dzenia naukowego i wychow aw czego pro blemu stosunku różnych grup społeczeń stw a K ielecczyzny do klerykalizacji szkolnictw a powszechnego w okresie m ię dzywojennym . W rozdziale pierwszym Autor analizuje problem wzrostu aktyw ności społeczeństw a Kielecczyzny w okre sie ustalania podstaw ideowych szkoły powszechnej (1919—1922). W rozdziale drugim w skazuje na w pływ konkordatu, zawartego przez ówczesny rząd polski z W atykanem, na aktywizację sił praw i cowych i klerykalnych w w alce o szko łę wyznaniową. K olejne trzy rozdziały poświęca Autor om ówieniu ustępstw sa nacji w szkolnictw ie na rzecz kleru w la tach 1926—1939. Mimo swego regionalne go charakteru znaczenie pracy wykracza poza granice K ielecczyzny — jest to bo w iem pierwsze tego typu opracowanie w skali ogólnopolskiej.
Poza skąpą literaturą przedmiotu A u tor wykorzystał obszerną bazę źródłową. W pierwszej kolejności wskazać tu trze ba na rękopiśm ienne m ateriały aktowe, w ytw orzone przez w ładze’ administracji państwowej oraz partii i stronnictw po litycznych, przechowywane w Central nym Archiwum КС PZPR, W ojewódz kim Archiwum Państw ow ym w Kielcach i jego Oddziale Terenowym w Radomiu. Poza Archiwum Zarządu G łównego ZNP nie zachowały się natom iast m ateriały związkowe. Brak w ięc akt Zarządu Okrę gu ZNP w Kielcach, oddziałów pow iato w ych (poza księgą protokółów Oddziału Pow iatow ego w Opatowie) i ognisk ZNP. N ie zachow ały się również akta adm ini stracji szkolnej, a w ięc M inisterstwa W y znań Religijnych i Oświecenia Publicz nego, Kuratorium Okręgu Szkolnego War
szawskiego (któremu podlegało w oje w ództwo kieleckie w latach 1919—1927) i poza jedną teczką zestawień statystycz nych akt Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego, któremu podlegało w oje wództwo kieleckie w latach 1927—1939. W szerokim zakresie wykorzystane zosta ły źródła drukowane, w tym 80 tytułów czasopism regionalnych i centralnych 0 różnorodnym programie politycznym 1 ideowym. Wykorzystanie tych m ateria łów utrudnione było ze względu na brak badań nad społeczną rolą prasy na oma w ianym terenie (stan czytelnictw a pra sy, zasięg i skutki oddziaływania). N ie dostępne okazały się natomiast m ateria ły proweniencji kościelnej, przechowy wane w archiwach diecezjalnych i ka pitulnych w Częstochowie, Kielcach i Sandomierzu. Mimo tych obiektywnych trudności Autorowi udało się zebrać ol brzymi m ateriał źródłowy, stanowiący wystarczającą podstawę do solidnie udo kum entowanych wniosków.
Zgromadzony materiał pozw olił na analizę osiągnięć i trudności lew icy spo łecznej w w alce o szkołę świecką. Walka lew icy utrudniona była poprzez represje ze strony w ładz oświatowych i admini- stracyjno-politycznych oraz z powodu słabo rozbudowanych środków masowego przekazu (przede wszystkim prasy). War to dodać, że poza rządami Daszyńskiego i Moraczewskiego w szystkie pozostałe rządy Drugiej Rzeczypospolitej ułatw iały klerykalizację szkolnictwa. Pod w zglę dem prawnym i faktycznym przywileje Kościoła katolickiego w polskim szkol nictw ie były znacznie w iększe aniżeli w innych krajach europejskich. Zasługu je na uwagę fakt, że mniej w ięcej do 1932 r. siły antyklerykalne działały w rozproszeniu. Dopiero po powstaniu Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory” dochodzi do współpracy m iędzy komunistycznymi, socjalistyczny mi i ludow ym i działaczami ośw iatow y mi. W zasadzie żadne z postępowych po litycznych i zawodowych ugrupowań nie posiadało w om awianym okresie sprecy
382 Recenzje i omówienia
zowanej koncepcji wychowawczej. Wszystko to w pew nym stopniu pozwala zrozumieć trudności lew icy w walce 0 szkołę świecką. Z w yw odów Autora wynika, że duże zasługi w upowszechnia niu komunistycznego i socjalistycznego wychow ania położyły działające na te renie szkoły organizacje dziecięce i mło dzieżowe KPP i PPS (Pionier, KZMP, Czerwone Harcerstwo). Z drugiej jednak strony obóz kościelny trafiał do społe czeństwa z hasłam i szkoły wyznaniowej poprzez liczne tytuły prasowe, w iele św ie ckich organizacji katolickich (Akcja Ka tolicka, organizacje dewocyjne, katolic kie stowarzyszenia m łodzieży męskiej 1 żeńskiej) i w ykorzystywaną dla tych ce lów ambonę. Ogólnie rzecz biorąc idea szkoły świeckiej nie przyjęła się w spo łeczeństw ie (poza oczywiście działaczami KPP, PPS, W yzwolenia, TUR, KZMP i częścią nauczycielstw a związkowego). Tym niemniej ogół społeczeństwa prze ciw ny był szkole w yznaniowej, lansowa nej przez Kościół katolicki i prawicę społeczną.
Stw ierdzić można, że wskazane wyżej w alory poznawcze i w ychow aw cze pracy upoważniają do wysokiej oceny om awia nej tu m onografii J. Grzywny.
Zenon Guidon
IKONOGRAFIA ZABYTKÓW KIELEC CZYZNY W MALARSTWIE DO 1944 R. KATALOG WYSTAWY, oprać. Marian Rumin, Kielce 1975, Muzeum Świętokrzy skie i Biuro Dokumentacji Zabytków w Kielcach, ss. 184.
Publikacja niniejsza, stanowiąca ka talog w ystaw y zorganizowanej przez Mu zeum Świętokrzyskie w Kielcach w ra mach obchodów Międzynarodowego Ro ku Ochrony Zabytków, obejmuje 373 opi sy malarskich przedstawień ikonografi cznych zabytków K ielecczyzny oraz 175 ilustracji. Przedstawiony materiał ikono graficzny obejmuje przede w szystkim ma larstwo sztalugowe i szkice malarskie oraz „częściowo rysunek, o ile uzupełnia prezentowane m alarstwo” (s. 10) *. Po nadto jednak przykładowo uwzględniono także rysunki topograficzne i architek toniczne. Nie w ydaje się, aby praktyka taka była słuszna. W yrywkowa inform a cja nie ma większej wartości dokum enta cyjnej. W ostatnich latach ukazało się sporo pełnych katalogów rysunków ar chitektonicznych, przechowywanych w zbiorach najważniejszych polskich m u zeów, bibliotek i archiwów — poza w y korzystanymi przez Autora katalogami zbiorów Czartoryskich w Krakowie oraz Muzeum Narodowego i Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersysteckiej w Warsza w ie, w 1974 r. ukazał się katalog rysun ków z zasobów Archiwum Głównego Akt Dawnych w W arszaw ie2. W niedłu gim w ięc już czasie przystąpić będzie można do opracowania pełnego katalogu rysunków architektonicznych zabytków z terenu Kielecczyzny.
1 Prawie równocześnie z omawianą tu
publikacją ukazał się K a ta lo g r y s u n k ó w a r c h ite k to n ic zn y c h ze zb io r ó w M u zeu m N a ro d o w e g o w K r a k o w ie , 1. R y su n k i N a p o leo n a O rd y , oprać. Z. K udelska i Z. Tobiaszowa, Warszawa 1975. * K a ta lo g r y su n k ó w a rc h ite k to n ic z n y c h z a k t K o m is ji R z ą d o w e j S p r a w W e w n ę tr z n y c h w A rc h iw u m G łó w n y m A k t D a w n y c h w W a rsza w ie . R y s u n k i a rc h ite k to n ic zn e , p la n y •urbanistyczne, v a r ia z la t 1800—186Í, oprae. M. Lodyńska-Kosińska, Warszawa 1974.
