Zagadnienia historycznoliterackie na IV Międzynarodowym Kongresie Slawistów w Moskwie

Marian Jakóbiec

Zagadnienia historycznoliterackie na

IV Międzynarodowym Kongresie

Slawistów w Moskwie

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 50/1, 301-315

K R O N IK A

₃₀₁

ZAGADNIENIA HISTORYCZNOLITERACKIE

NA IV MIĘDZYNARODOWYM KONGRESIE SLAWISTÓW W MOSKWIE W dniach 1— 10 w rześnia 1958 obradował w M oskwie IV Międzynarodowy K ongres S law istów (filologów słowiańskich). Koncepcja zw oływ ania takich kongresów zrodziła się z górą 50 lat tem u w Rosji. Zgodnie z intencją jej tw órców miano na nich rozstrzygać zagadnienia słowianoznawcze o naj­ szerszym wachlarzu, nie tylko językoznaw cze i historycznoliterackie, ale i archeologiczne, historyczne, etnograficzne itd. W arunki, w jakich znajdo­ w a ły się narody słow iańskie przed pierwszą w ojną św iatow ą, utrudniały bądź u niem ożliw iały zorganizowanie takiej im prezy naukowej. Dopiero po zakończeniu w ojny, gdy na karcie Europy p ojaw iły się nowe państwa słow iańskie, a zagadnienia slaw istyczne zaczęły coraz głębiej nurtować naukę europejską i św iatow ą, można było przystąpić do zw ołania takiego kongresu.

I Kongres odbył się w r. 1929 w Pradze. Zorganizowano go z okazji setnej rocznicy śm ierci J. Dobrovskiego. W zięło w nim udział — w charakte­ rze uczestników i gości, 544 osoby (w tym 183 z zagranicy). N ajliczniejszą d elegację zagraniczną (40 osób) tworzyli slaw iści polscy. Pow zięto uchwałę, że podobne zjazdy będą zw oływ ane co 5 lat. Kongres II odbył się w r. 1934 w W arszawie i Krakowie. Uczciliśm y nim setną rocznicę w ydania Pana

Tadeusza. Kongres III m iał się odbyć w e wrześniu 1939 w Belgradzie. Za­

proszono już gości, w ydano pięć okazałych tom ów m ateriałów, w tym ciekaw y zbiór odpowiedzi na rozesłane uprzednio pytania dotyczące języ­ koznaw stw a słow iańskiego, historii literatur słow iańskich, nauczania przed­ m iotów słowianoznawczych w szkołach, bałkanologii i fonologii. K ongre­ sem III chciano uczcić pam ięć w ielkich slaw istów jugosłowiańskich: F. Mi- klośicia, V. Karadżicia i V. Jagicia. Do obrad, ze znanych przyczyn, nie doszło.

Bezpośrednio po zakończeniu drugiej w ojny św iatow ej w szczęto nowe próby zwołania kongresu. Gdy zam ysł w r. 1948 b ył już bliski realizacji, w yn ik ły trudności polityczne, powodujące dalsze odroczenie spraw y na w iele lat. Pierw szą próbą przełam ania impasu stała się odbyta w r. 1954 w B erli­ nie, z in icjatyw y Instytutu N iem ieckiej AN i U niw ersytetu im. Humboldta, konferencja slaw istyczna z udziałem uczonych zagranicznych, która jednak, ze w zględu na swój szczupły zakres, nie m ogła stać się poważniejszą try ­ buną dla przedyskutowania zagadnień w spółczesnego słow ianoznaw stw a. Ini­ cjatyw ę zorganizowania nowego zjazdu w zięła na siebie Serbska AN w B el­ gradzie. W przygotowanej przez nią w e w rześniu 1955 im prezie w zięło udział przeszło 70 specjalistów w zakresie h istorii literatur słow iańskich i językoznaw stw a słow iańskiego, z 17 krajów, nie licząc poważnego zespołu slaw istów jugosłowiańskich. Najpow ażniejszą zdobyczą zjazdu b yły referaty om awiające bilans słow ianoznaw stw a w poszczególnych krajach Europy i w USA za lata 1945— 1955. K sięga tych r e fe r a tó w 1 jest pierwszorzędnym przew odnikiem bibliograficznym po w spółczesnym językoznaw stw ie i historii literatur słowiańskich. W Belgradzie podjęto rów nież uchw ałę uznającą zjazd za III Międzynarodowy Kongres Slaw istów i zdecydowano, że kongres

1 Beogradski Medjunarodni Slavis tićki Sastanak. 15—2 1 IX 1955. Beograd 1957.

kolejny odbędzie się w r. 1958 w M oskwie. Jego przygotow aniem zajął się w ybrany M iędzynarodow y K om itet S law istów , na którego czele stanął prof. W W i n o g r a d ó w z M oskwy. Slaw istów polskich reprezentowali: prof. T. L e h r - S p ł a w i ń s k i i prof. W. D o r o s z e w s k i .

Kongres przygotow ano n iezw yk le starannie. We w szystkich krajach sło­ w iańskich, a także w w ielu innych krajach Europy i w U SA pow stały lokalne kom itety slaw istyczn e, które w zięły na siebie spraw ę naukowego zorgani­ zow ania w łasn ych ekip na zjazd. Trzykrotnie zbierał się M iędzynarodowy K om itet Slaw istów . Już na jego pierw szym posiedzeniu (Moskwa, maj 1956) opracowano projekt tem atyk i Kongresu. Zgodnie z tym projektem obrady sekcji h istorycznoliterackiej m iały skupić się w okół zagadnień ogólnych (przede w szystk im w okół stanu w spółczesnego literaturoznaw stw a słow iań ­ skiego, periodyzacji historii literatur słow iańskich, porów naw czo-historycz- nego ich badania i zagadnień przekładu artystycznego), w okół historii lite ­ ratur słow iańskich i ich zw iązków , słow iańskiej twórczości ludowej i w ersy ­ fikacji. W m iarę postępu prac organizacyjnych plan ten ulegał zmianom oraz dopełnieniom . N a w niosek filologów polskich z sekcji historycznolite­ rackiej w ydzielono w osobną sekcję zagadnienia języka artystycznego, poe­ tyki, sty listy k i i w ersyfik acji.

Pod w zględem ilości uczestników i w ygłoszonych referatów Kongres w M oskwie należał do najw iększych tego rodzaju im prez naukowych w św ie­ cie. W zięło w nim udział ponad 2000 pracowników naukowych, w tym przeszło 500 z zagranicy (w K ongresie II uczestniczyło niespełna 350 osób). Praw ie połow a slaw istów zagranicznych przybyła z krajów niesłowiańskich: z NRD (51 delegatów ), S zw ecji (33), A nglii (23), Francji (21), USA (20}, Ho­ landii (17), Danii (15), W ęgier (12), NRF (12), Rum unii (10), A ustrii (7), F in ­ landii (4), K anady (4); ponadto z Chin, M ongolii, A ustralii i Izraela. Łącznie z 28 krajów. Wśród d elegatów znaleźli się slaw iści europejscy znani z żyw ego udziału w poprzednich kongresach, jak sędziw y A. B e 1 i ć (Jugosławia), A. M a z o n (Francja), M. V a s m e r (Niem cy), A. S t e n d e r - P e t e r s e n (Dania) i inni. Seniorem Kongresu był twórca w spółczesnej filologii bułgar­ skiej, 99 lat liczący A. T e o d o r o w - B a ł a n .

Imponująco przedstaw ia się przedkongresowy dorobek wydaw niczy. Składa się nań przeszło 250 pozycji bibliograficznych. N ależą tu w ydane w osobnych broszurach tek sty referatów (zwłaszcza rosyjskie, ukraińskie, białoruskie, am erykańskie i holenderskie), 3 tom y specjalnego w ydaw nictw a AN Z S R R 2, 2 tom y odpowiedzi na rozesłane uprzednio przez radziecki Ko­ m itet Slaw istów p y ta n ia 3, 5 różnych zbiorów prac slaw istów k ijow sk ich 4, 2 Славянская филология. Сборник статей. 1 — 3. Москва 1958. Академия Наук СССР. Советский Комитет Славистов. IV М еждународный съевд славистов. 3 Сборник ответов на вопросы по литературоведению. Москва 1958. Академия Н аук СССР. Советский Комитет Славистов. IV Международный съезд славистов. 4 Szczególnie interesujące: Ф1лолог1чний зб1рник. Кшв 1958. Академ1я Наук У PCP. Украш ський КомНет Слав1сНв. — М {жслов'янсът л1тературн1 взаемини. Зб1рник статей. Кшв 1958. AKaaeMin Наук УРСР. Гнститут лИ ератури î m. Т.Г. Шевченка.

K R O N IK A

₃₀₃

2 tom y rozpraw slaw istów lw ow skich, tom y prac filologów z Woroneża, Hom la, Czerniowiec, Tartu, Samarkandy i innych ośrodków. W iele przed­ kongresow ych w yd aw n ictw przyw iozły do M oskw y delegacje zagraniczne. Polacy przygotow ali dwutom ow y zbiór rozpraw pt. Z polskich stu diów sla­

w istyc zn yc h 5. Podobne księgi referatów p rzedstaw ili rów nież Czesi i S ło­

w acy 6 oraz B u łg a r zy 7. Z okazji Kongresu ukazały się w reszcie specjalne tom y czasopism naukowych: J u z n o s l o v e n s k i F i l o l o g , P a m i ę t ­ n i k L i t e r a c k i , R e v u e d e s É t u d e s S l a v e s , R o m a n o s l a v i c a, S c a n d o - S l a v i c a , S l a v i a , S l a v i a O r i e n t a l i s , S l a v i s t i c n a R e v i j a , Z e i t s c h r i f t f ü r S 1 a v i s t i k i inne.

Kongres obradował w nowym gmachu U n iw ersytetu M oskiew skiego na Wzgórzach Leninowskich. Otworzył go przew odniczący M iędzynarodowego K om itetu Slaw istycznego, W. Winogradów. Po przem ówieniach p ow italnych oraz w ybraniu prezydium i sekretariatu K ongresu М. P. A l e k s i e j e w (ZSRR) w ygłosił referat pt. L ite r a tu r y słowiańskie i ich rola w historii k u l­

tu r y ś w i a t o w e j 8. R eferent podjął żyw o przed w ojną d yskutow any problem

cech szczególnych literatur słow iańskich, w yróżniających je na tle kultur literackich innych narodów. Słusznie podkreślił, że problem ten daleki jest od ostatecznego opracowania i że dyskusja na ten tem at może dać rezu ltaty dopiero po uwzględnieniu w szystk ich czynników historycznych i społecznych warunkujących narodziny i rozwój poszczególnych literatur słowiańskich. Charakterystyczną ich cechą — tw ierdzi A lek siejew — jest określony k ie ­ runek etyczny i społeczny. Każda z nich w sw oim czasie i z jej tylk o w łaściw ościam i była w historii kultury ogólnoludzkiej nosicielką hum ani­

taryzm u i prawdy społecznej.

Na plenarnym posiedzeniu w pierw szym dniu Kongresu przedstaw iono jeszcze 2 referaty o charakterze literackim : W. P. S z c z e r b i n y (ZSRR)

Zagadnienie realizmu socjalistycznego w litera tu rze r a d z i e c k i e j 9 i slaw isty

duńskiego C. S t i e f a o stosunkach w zajem nych m iędzy staroruskim kro­ nikarstwem a eposem lu d o w y m 10.

Referat Szczerbiny b ył jednym z elem en tów prowadzonej w Związku Radzieckim polem iki przeciw zachodniej k rytyce podważającej istotę i sens panującego w ZSRR kierunku literackiego. Ostrze jego kierow ało się także w stronę jugosłowiańskich i polskich krytyków literackich, do których autor zaliczył m. in.: J. Siekierską, J. Kotta, A. Sterna, W. W oroszylskiego,

5 Z polskich stu diów slaw istycznych. T. 1— 2. W arszawa 1958. Polska A ka­ dem ia Nauk. K om itet Słow ianoznaw stw a.

® Ceskoslovenské prednósky pro IV Mezinârodnî sje zd slavistù v Moskvë. Praha 1958. Ceskoslovenska A kadem ie Vëd a Um ëni.

7 Славистичен сборник. София 1958. Българска Академия на Науките. Отделение за езикознание, литературознание и етнография. 8 М. П. А л е к с е е в , Славянские литературы и их роль в истории миро­ вой культуры. Тезисы доклада. Москва 1958. Академия Наук СССР. Со­ ветский Комитет Славистов. 9 В. Р. Щ е р б и н а , Вопросы развития социалистического реализма в со­ ветской литературе (русской и украинской). Москва 1958. 10 Взаимоотношения между русским летописанием и русским народным эпосом. S c a n d o — S l a v i c a, (Copenhagen) 1958, t. 4, s. 59—69.

A. Brauna. Skolekcjonował on, co było w idoczne, poważną ilość prac ru sy- cystycznych w ydanych w ostatnich latach w USA, Szwajcarii, NRF i Francji, bardzo różnej w artości i pisanych w różnych, nie zawsze naukowych czy literackich celach. Szczerbina potraktow ał je, n iestety, z równą powagą i zwalczając zawarte w nich poglądy sform ułował jeszcze raz problem powiązania literatury z budow nictw em socjalizm u i komunizmu, poddał k ry ­ tycznej ocenie literaturę radziecką lat dwudziestych, om ówił zagadnienie ostatecznego umocnienia się w niej realizm u socjalistycznego, problem ugrupowań i prądów w historii literatury radzieckiej, praw dziw ości jako „zasady zasad“ realizmu socjalistycznego oraz sprawę partyjności literatury. Metoda realizmu socjalistycznego — podkreślił Szczerbina — otw orzyła nowe m ożliwości artystycznego poznania św iata i odstępstwo od niej rów na­ łoby się zmarnowaniu zdobytych w w alce i poszukiwaniach pozycji w roz­ woju sztuki św iatow ej. Tekst tego referatu, w ygłoszony na posiedzeniu p le­ narnym, pozbawiony był aspektów polem icznych, które dominują w druko­ wanej broszurze. Mimo to w y w ołał on żyw ą dyskusję, przede w szystkim w kuluarach.

Referat C. S t i e f a przeniósł słuchaczy w krańcowo odmienny krąg za­ gadnień staroruskich latopisów i eposu ludowego. Autor przychylił się do opinii badaczy radzieckich, że b ylin y i latopisy pochodzą chyba z tego samego okresu. Daremnie w szakże poszukuje ich w zajem nych w pływ ów . Podważa tym samym prawdziwość często powtarzanej przez radzieckich badaczy tezy, jakoby ze stronic latopisów przem aw iał lud i jego poezja. Skrzyżowanie tych dwóch rodzajów twórczości nastąpiło, zdaniem Stiefa, dopiero w w. XV i przejawiło się po raz pierw szy w w łodzim ierskim polichronie Pocieja, wprowadzającym do latopisu bylinną postać A loszy Popowicza.

Od 2 w rześnia obrady Kongresu toczyły się w trzech sekcjach: h isto­ rycznoliterackiej, literack o-lin gw istyczn ej i językoznawczej. Program po­ siedzeń sekcji historycznoliterackiej objął 105 referatów i 36 komunikatów, łącznie 141 w ystąpień (księga referatów I Kongresu w ykazuje 40 referatów historycznoliterackichn , a na Kongres II w W arszawie zgłoszono ich 6 0 12). Ze względu na absencję pew nej liczby prelegentów wygłoszono w M oskwie łącznie 81 referatów historycznoliterackich (nie licząc komunikatów). Trudno silić się na pobieżne chociażby ich om ówienie. W ybieramy najbardziej cha­ rakterystyczne dla naukowej atm osfery Kongresu.

N ajciekaw sze było pierw sze plenarne posiedzenie sekcji. Zainaugurował je W. M. Ż i r m u n s k i (ZSRR) św ietnym referatem na tem at porównaw­ czego badania ludowego eposu słow iańskiego 1S. W oparciu o różnorodny m a­ teriał — zaczerpnięty z eposu zachodnioeuropejskiego, skandynawskiego i azjatyckiego, w yzyskując dawniejszą i najnowszą literaturę naukową p o­ chodzącą z w arsztatów badawczych uczonych zarówno słowiańskich, jak też 11 Sbornik pracî I S jezdu slovanskÿch filologu v Praze 1929. Svazek II:

Pfednaśky. Uspofadali Jiri H o r â k , M atyaś M u г к o, Miloś W e i n g а г t

a Stanislav P e t i г a. V Praze 1934.

12 II M iędzyn arodow y Z jazd S la w is tó w (Filologów Słowiańskich). Księga referatów. Sekcja II. Historia Literatury. W arszawa 1934.

13 B .M . Ж и р м у н с к и й , Эпическое творчество славянских народов и проб­

K R O N Iï

₃₀₅

zachodnioeuropejskich i am erykańskich — Żirmunski postaw ił problem kom paratystyki folklorystycznej w ogóle. Oświadczył się za historyczno-to- pologicznym objaśnianiem podobieństw w ątk ów folkloru. Metoda ta pozwala m u na w ykryw anie prawidłowości społecznych rozwoju twórczości ludowej. Epos bohaterski — twierdzi Żirmunski — niełatw o poddaje się w pływ om literackim . P ew ne podobieństwa zachodzące m iędzy ludowym i utworam i epickim i różnych narodów m ają praw ie zawsze charakter topologiczny. Do­ piero w późniejszym okresie rozwoju eposu ludowego, kiedy zaczyna on przybierać form ę powieści rycerskiej, zaczynają doń przenikać m iędzynaro­ dowe w ątk i o charakterze now elistycznym .

Na plenarnym posiedzeniu sekcji historycznoliterackiej w ystąp ił rów ­ nież uczony bułgarski P. D i n e k o w z referatem o rozwoju romantyzmu w literaturze bułgarskiej w związku z rom antyzmem w innych literaturach sło w ia ń sk ich 14. R eferent dał ciekawą i w w ielu m iejscach nowatorską próbę charakterystyki w czesnej fazy rom antyzmu bułgarskiego na tle innych lite ­ ratur słowiańskich. Szczególnie sugestyw nie i trafnie nakreślił tło polskie. W nurcie rom antycznym — zauważył D inekow — nastąpiło zbliżenie lite ­ ratury bułgarskiej do innych literatur słow iańskich, dzięki czemu stała się ona częścią powszechnej kultury literackiej. U czestnicy sesji plenarnej z cie­ kawością w ysłu ch ali także referatu czeskiego historyka literatury J. D o- l a n s k i e g o — o genezie i etapach rozw ojow ych realizm u w literaturach słowiańskich. N iestety, drukowany tek st tego re fe r a tu 15 nie odpowiadał treści prelekcji, opartej już w znacznej m ierze na wynikach dyskusji o realizm ie, przeprowadzonej w ostatnich czasach w Związku Radzieckim. Jednym z najcenniejszych w ystąpień na tej sesji był referat D. S. L i c h a - c z e w a (ZSRR) o niektórych zadaniach badań nad tzw. drugim w pływ em południowosłowiańskim na życie kulturalne starej R u si16. Autor nie ograni­ czył się jednak do w ytypow ania tem atów , które w inny być opracowane w związku z tą sprawą, lecz dał interesujący i pod w ielu w zględam i nowy przegląd samego zagadnienia, określając zasięg w pływ ów kultury Słow ian południowych na Rusi w w. XIV i X V w dziedzinie grafiki, ornam entacji rękopisów, ortografii, stylu, ikonografii itd. Szczególna rola przypadła w tych w pływ ach Bułgarii, starej pośredniczce w w ym ianie kulturalnej między Bizancjum, z jednej strony, i Serbią oraz Rusią, z drugiej. Szcze­ gólnie cenne w referacie Lichaczewa było w ysun ięcie zagadnienia tzw. ru­ chu przedrenesansowego w literaturach południowosłow iańskich i na Rusi. Rozległe horyzonty badawcze i trafność spostrzeżeń wzbudziły dla tej pre­ lekcji powszechne uznanie.

Po referacie R. J a g o d i t s c h a z W iednia, o pojęciu rodzaju lite ­ rackiego w piśm iennictwie staroruskim, zabrał głos na sesji plenarnej D. D. В ł a g o j (ZSRR) na tem at praw idłow ości form owania się nowej

14 П. Д и н е к о в , Проблемът за романтизма в българската литература

до освобождението. W: Славистичен сборник. Т. 2. София 1958, s. 51 — 87.

15 J. D о 1 a n s к у, К otâzce vznïku a v ÿ v o j e realismu v slovanskych lit e ­

raturach. W: Ceskoslovenské pfëdn âsky pro IV Mezinârodni sje zd slavistù w Moskvë. Praha 1958, s. 357—371.

16 Д. С. Л и х а ч е в , Некоторые задачи изучения второго южнословян-

ского влияния в России. Москва 1958.

literatury ro sy jsk ie j17. Proces ten odbyw ał się w specyficznych rosyjskich w arunkach społeczno-politycznych, znamionujących szybkie narastanie k a p i­ talizm u oraz przechodzenie kraju od stosunków feudalnych do burżuazyjnych, jak też form owanie się nowoczesnej narodowości rosyjskiej. Błagoj om ów ił w tym w łaśn ie aspekcie rozwój literatury rosyjskiej od lat trzydziestych w . XVIII do Puszkina, który zakończył proces tworzenia nowoczesnej lit e ­ ratury rosyjskiej. Poważną rolę w tym procesie — podkreślił prelegent — odegrały m iędzynarodowe związki literackie, w ym iana doświadczeń tw ór­ czych i konkretne w p ływ y literatur bardziej rozw iniętych, jakkolw iek rola tych czynników nie m iała znaczenia zasadniczego.

Cykl referatów na plenarnym posiedzeniu sekcji historycznoliterackiej zakończyło w ystąpienie slaw isty am erykańskiego W. B. E d g e r t o n a na tem at Leskowa i rosyjskich „Braci Słow iańskich“ 18. R eferat był cennym przyczynkiem do historii rosyjsko-ukraińsko-polskich stosunków literackich w drugiej poł. w iek u X IX . Zwrócił uw agę na polskie źródła ideologii dem o­ kratycznego federalizm u słow iańskiego, reprezentow anej przez Leskowa. T kw iły one w K ijow ie, gdzie pisarz rosyjski spędził 8 lat i gdzie poznał ję ­ zyk polski, jak też wśród Polaków, z którym i się zetknął w Petersburgu, W ilnie, L w ow ie i Paryżu. Edgerton pokazał ciekawą drogę słow ian ofilstw a Leskowa, zakończoną jego przejściem na pozycje tołstojow skie.

Dalsze obrady sekcji historycznoliterackiej K ongresu odbyw ały się w czterech podsekcjach: 1) historii starszych piśm iennictw słowiańskich i ich w zajem nych związków (do końca w. XVII), 2) historii literatur słowiańskich w. XVIII i X IX i ich związków, 3) historii literatur słow iańskich w . X X , 4) słow iańskiej twórczości ludowej.

Podsekcja pierwsza odbyła 7 posiedzeń. Spora część w ygłoszonych na nich referatów dotyczyła piśm iennictw a staroruskiego. N. K. G u d z i j (ZSRR) om ówił na jednym z tych posiedzeń zagadnienie stosunku literatury staro- ruskiej do innych literatur słow iań sk ich 19, wracając do dawno dyskutow a­ nej sprawy: gdzie tk w iły źródła inspiracji kulturalnej dla Rusi K ijowskiej. Gudzij w ypow iedział się jednoznacznie na rzecz w p ływ ów bułgarskich, które w yprzedzały przyjęcie chrześcijaństw a na Rusi. W pływom tym sprzyjało podobieństwo języków obu krajów. W łaśnie Bułgarii zawdzięcza stara Ruś K ijow ska księgi liturgiczne oraz hierarchię cerkiewną. Za czasów W łodzi­ m ierza nastąpiły też kontakty tego kraju z Czechami, jakkolw iek docho­ dziło do nich raczej za pośrednictwem południowosłowiańskim . Nie ma natom iast m owy o jakichś żywszych jego kontaktach kulturalnych i lite ­ rackich z Serbo-Chorwacją i Polską. Piśm iennictwo wśród Serbów i Chor­ w atów zaczęło się bowiem później niż wśród Bułgarów i na Rusi, a w Polsce nie było literatury cerkiewnosłow iańskiej. Gudzij położył także nacisk na oryginalne elem en ty piśm iennictwa staroruskiego, w ystęp ujące zwłaszcza

17 Д . Д. Б л а г о й , Закономерности развития новой русской литературы Москва 1958.

18 W. В. E d g e r t o n , Leskov and Russian’s Sla vic Brethren. American Contributions to the Fourth International Congress of Slavicists. Moscow, Septem ber 1958. ’s-G ravenhage 1958.

lł H. К . Г у д з и й , Литерат ура Киевской Руси и древнейшие инославян­

K R O N IK A

₃₀₇

w zabytkach hagiograficznych, w kronikarstwie, kaznodziejstwie oraz w epice bohaterskiej, której ślad zachował się w Slotuie o w y p r a w i e Igora. F akty te świadczą, zdaniem referenta, że piśm iennictw o to przewyższało pod w ielu w zględam i literatury innych narodów słowiańskich tych czasów.

Jednym z najbardziej interesujących w ystąpień na tej podsekcji b ył referat M. P. A l e k s i e j e w a (ZSRR) o hum anizm ie w literaturze i p u ­ blicystyce na R usi w w iekach XVI—X V I I 20. Problem ten posiada, jak w ia ­ domo, zasadnicze znaczenie dla historii literatury staroruskiej. Jeszcze Puszkin, B ieliński i Czaadajew tw ierdzili, że europejska kultura Odrodzenia nie m iała na Rosję żadnego w pływ u , że przed panow aniem Piotra I kraj ten pozostawał głuchy na tętno życia um ysłow ego Zachodu. Podobne stanowisko reprezentow ali słowian of ile. Dopiero pod koniec w . X IX , w miarę u jaw nia­ nia coraz to nowych m ateriałów do historii kultury i ośw iaty w starej Rusi, zaczęto podważać tezę o jej rzekom ej izolacji od reszty świata. A lek siejew przytoczył szereg faktów świadczących, że głów ne nurty kultury Odrodzenia nie były obce tem u krajowi. W iele jej śladów w ykazuje zarówno nauka i kultura ruska tych czasów, jak też w yraźnie zaznaczająca się koncepcja człowieka, z jego w adam i i nam iętnościam i, powiązanego z otaczającym go światem .

Problem renesansu i jego reflek sy w literaturach słow iańskich om ówił również w sw oim referacie I. N. G o l e n i s z c z e w - K u t u z o w (ZSRR)21. Wgląd w najw ażniejsze jego przejaw y w tych literaturach doprowadził go do w niosku, że Odrodzenie w Dubrowniku, na w ybrzeżu dalm atyńskim , w Chor­ w acji, Polsce i Czechach tw orzyło ważną część składową tego prądu w Euro­ pie, że hum aniści słow iańscy nie b yli bynajmniej ślepym i naśladowcam i swoich m istrzów w łoskich i w n ieśli sporo nowych i oryginalnych elem entów do kultury ów czesnego św iata. W pośrednim związku z referatem G ole- niszczew a-K utuzowa pozostaw ało również w ystąpienie F. S v e l e c a z Ju­ gosław ii o dram aturgu dubrownickim z w . XVI M arinie D r ż i c i u 22 oraz dw ie prelekcje pośw ięcone chorwackiem u pisarzowi z w . XVII, Jurajowi Kriżaniciowi: jedna uczonego jugosłow iańskiego J. B a d a l i c i a 23, druga slaw isty am erykańskiego M. S. G i n s b u r g a 24.

Do ciekawszych referatów na podsekcji historii starszych literatur sło­ w iańskich należały również w ystąpienia: E. G e o r g i j e w a (Bułgaria) o naj­ w a ż n ie jsz y c h zagadnieniach kształtow ania się literatury starobułgarskiej,

H. R a a b a (NRD) o niektórych dolnoniem ieckich źródłach piśm iennictw a 20 M. II. А л е к с е е в , Явление гуманизма в литературе и публицистике

древней Руси. (X V I — X V II вв.). Москва 1958.

21 И. Н. Г о л е н и щ е в - К у т у з о в , Итальянское возрождение и славян­

ские литературы. Москва 1958.

22 F. S V e 1 е с, P roblem odnosa Drziceva te a tra prem a talija nskoj k n ji-

zevnosti. Zadar 1958.

23 J. B a d a l i ć, Ju raj Krièanic — pjesnïk llïrïje. W: SveuêiliSte и Za-

grebu. Filozofski Fakultet. Radovi slavenskog in stitu te posveceni IV. M edju-

narodnom Sastanku Slavista u Moskvi. Zagreb 1958, s. 5—23.

24 М. С. Г и н с б у р г , Славянство и Россия в мировоззрении Юрия К р и ­

жанина. Тезисы доклада. American Contributions to the Fourth International

staroruskiego 25, H. H. В i e 1 f e 1 d t a o związkach literatury czeskiej i n ie­ m ieckiej w. X III oraz źródłach staroczeskiej A l e k s a n d r ii 26, J. M a g n u - s z e w s k i e g o (Polska) o Frantow ych praw ach w literaturze czeskiej i p o lsk ie j27 oraz S. W o l l m a n a o rozwoju dramatu w starszych litera­ turach słowiańskich. Szczególną uw agę uczestników podsekcji przykuwały rów nież referaty poświęcone problem owi baroku w literaturach słow iań ­ skich (w ystąpienie D. P a v l o v i c i a z Jugosław ii oraz J. de F r i s - G i n s- b u r g a z Holandii).

Żywo i ciekawie przebiegały również obrady w podsekcji drugiej. Od­ była ona 8 posiedzeń, na których w ygłoszono 32 referaty. Część ich d oty­ czyła zagadnień ogólnosłowiańskich, część zaś literatury polskiej, rosyjskiej, ukraińskiej, czeskiej, słowackiej i bułgarskiej oraz ich w zajem nych pow ią­ zań. Żałować należy, że spraw a cech szczególnych literatur słow iańskich, różniących je od kultur literackich innych narodów, którą dyskutowano w Polsce i Czechosłowacji przed drugą w ojną św iatow ą, nie znalazła ży w ­ szego zainteresow ania na Kongresie. Poza om awianym referatem A lek sie- jew a, w ygłoszonym na posiedzeniu plenarnym , zajął się nim tylko S. К o 1- b u s z e w s k i (P olska)28. Omówił on jednak raczej interesującą historię sam ego zagadnienia. Tylko w końcowych uwagach referatu ustosunkow ał się negatyw nie do m ożliwości stworzenia jakiejś jednolitej syntezy dziejów literatur słowiańskich, w idząc główną ku tem u przeszkodę w braku ciągłości historycznej niektórych z nich, w odm iennych układach i przebiegu epok kulturow ych oraz w braku jednakow ej i w spólnej orientacji wobec proble­ m ów artystycznych i treści intelektualnych Zachodu. R eferat Kolbuszewskiego w yw ołał żyw ą dyskusję. Można sądzić, że w y w o ła on jeszcze ze strony historyków literatury replikę — przede w szystkim Czechów. Do zagadnienia dziejów określonych koncepcji słowiańskich i słow ianoznawczych naw iązali również: H. B a t o w s k i (P olsk a)29 w referacie o historii politycznej jako tle początków filologii słow iańskiej, oraz bardziej publicystyczne niż nau­ kow e, w yw ołujące w iele zastrzeżeń w ystąpienie francuskiego slaw isty G. L u c i a n i na tem at etapów słowiańskiego Odrodzenia.

Brak wyraźnego postaw ienia spraw y porów naw czego badania literatur słow iańskich w ynagradzały na podsekcji p ew ne próby praktycznego roz­ w iązania niektórych zagadnień. N ależały do nich: referat E. W i n t e r a 25 H. R a a b, Zu einigen niederdeutschen Quellen des altrussischen

Schrifttums. Z e i t s c h r i f t f ü r S l a v i s t i k , (Berlin) 1958, z. 2/4, s. 323—335.

28 H. H. В i e 1 f e d t, Die Verbindung der tschechischen und deutschen

Literatu r im 13. Jahrhundert und die Quellen des altrussischen Aleksandreis.

W: Славянская филология, t. 3. s. 252 — 279.

27 J. M a g n u s z e w s k i , „Frantowe p r a w a “ w literaturze czeskiej i pol­

skiej. W książce zbiorowej: Z polskich stu diów slaw isty czn yc h [ = PSS], Prace

historycznoliterackie na IV M iędzynarodowy Kongres Slaw istów w Moskwie. Warszawa 1958, s. 37—62.

28 S. K o l b u s z e w s k i , Zagadnienie pojęcia i term in u „literatury sło­

wiań skie“ w nauce X I X i X X wieku. W: PSS, s. 5—35.

29 H. B a t o w s k i , Historia polityczna ja ko tło początków filologii sło­

K R O N IK A

Problem sentym entalizm u i romantyzmu stał się przedm iotem rów nież innych referatów w ygłoszonych na podsekcji drugiej. Z. L i b e r a (Polska) dał treściw y, w w ielu m iejscach now atorski przegląd sentym entalizm u w literaturze p o lsk ie j31, kończąc sw oje w yw ody słuszną uwagą, iż ro lę zwłaszcza powieści sentym entalnej w Polsce, mimo że nie można jej p o­ rów nywać z podobną pow ieścią na Zachodzie, uznać należy za w ażny, p ostę­ powy czynnik w rozwoju polskiej kultury literackiej. Tak samo cenne b yły uwagi praskiego uczonego F. V o d i ć к i o genezie bohatera romantycznego- w literaturze czeskiej, M. P i ś u t a z B ratysław y o słowackim rom antyzm ie literackim , jego powstaniu, rozw oju i cechach specyficznych, oraz A. S 1 o d - n j а к a z Ljubljany o poezji rom antycznej słow eńskiej i jej m iejscu wśród literatur słowiańskich i niesłowiańskich. Jeszcze żyw iej om awiano na K on­ gresie problem y realizmu. W ybitne m iejsce wśród referatów na ten' tem a t zajęła prelekcja H. M a r k i e w i c z a o realizm ie w św ietle ostatnich

30 С. В. Н и к о л ь с к и й , A. H. С о к о л о в , Б. Ф. С т а х е е в, Некото­

рые особенности романтизма в славянских литературах. Москва 1958.

51 Z. L i b e r a , Z p ro b le m a ty k i se n ty m e n talizm u w literaturze p olskiej. W: PSS, s. 163—180.

dyskusji historycznoliterackich w P o lsc e 32. Nowoczesność ujęcia problem u, przejrzystość koncepcji oraz otwarta opozycja w stosunku do niektórych dotychczasowych sform ułowań tego zagadnienia zap ew n iły tem u w y stą p ie­ niu rozgłos i pełne poparcie.

Jednym z w ażnych, szeroko dyskutowanych tem atów Kongresu b yły sto­ sunki literackie polsko-rosyjskie. Cykl referatów o tym zagadnieniu za­ początkował P. N. B i e r k o w 33, zajmując się rosyjsko-polskim i związkam i literackim i w w iek u XVIII. W ystąpienie to jest próbą pierwszego, po k sią­ żeczce Briicknera O literaturze rosy jskie j i n aszym do n iej stosunku dziś

i lat te m u tr z y s ta (1906), syntetycznego ujęcia zagadnienia. R eferent m ówił,

jak się one krystalizow ały w w. XVI i XVII, jaki był zasięg znajom ości języka polskiego w Rosji w pierwszej poł. XVIII w ., jakie b yły przekłady w spółczesnej literatury polskiej na język rosyjski w drugiej połow ie tego w iek u , co w reszcie tłum aczono w tym czasie z języka rosyjskiego na polski. W ystąpienie Bierkowa m iało charakter ogólny. W dyskusji dorzucono do niego nieco uzupełnień. Jego kontynuacją chronologiczną był referat zbior­ czy M. J a k ó b c a Z historii polsko-rosy jskich sto sunków literackich, obejm u­ jący om ówienie przygotowanej na Kongres rozprawy J. L e w a ń s k i e g o o związkach polsko-ruskich w dziedzinie dram atu w. X VII i XVIII S. F i s z m a n a o polsko-rosyjskich stosunkach literackich w okresie 1800— 1830 ss, M. J a k ó b c a o stosunkach literackich polsko-rosyjskich w la ­ tach 1831—184838 oraz Z. B a r a ń s k i e g o o recepcji literatury polskiej w Rosji w latach sześćdziesiątych w iek u X I X 37. O sprawach związanych z historią polsko-rosyjskich stosunków literackich w ypow iadali się też h i­ storycy literatury z krajów niesłowiańskich, jak w spom inany już E d g e r t o n z U SA oraz slaw ista austriacki G. W y t r z e n s , autor ciekawego kom uni­ katu o Piotrze W iaziemskim i literaturze polskiej.

Problem związków literatury rosyjskiej z literaturam i innych narodów słow iańskich znalazł się w centrum obrad podsekcji drugiej. W pływ tej literatury na kształtow anie się i rozwój literatury bułgarskiej om ówił w udokum entow anym referacie profesor uniw ersytetu sofijskiego W. W e ł - c z e w 38. Cenne b yły zwłaszcza jego uwagi na tem at w pływ u literatury ro­

32 H. M a r k i e w i c z , Problem realizmu w św ietle ostatnich d y sku sji

historycznoliterackich w Polsce. W: PSS, s. 216—233.

83 П. H. Б е р к о в , Русско-польские литературные связи в X V I I I веке. Москва 1958.

84 J. L e w a ń s k i , Związki polsko-ruskie w dziedzinie dram atu w iek u

X V I I i XVIII. W: PSS, s. 63—88.

35 S. F i s z m a n , Z polsko-rosyjskich stosunków literackich w okresie

1800—1830. W: PSS, s. 101—120.

38 M. J a k ó b i e c, Kluczow e proble m y stosunków literackich polsko-ro­

sy jskich w latach trzyd zie sty ch -c zte rd zie styc h w ie k u X I X . W: PSS, s. 121—143.

37 Z. B a r a ń s k i , Z historii recepcji litera tu ry polskiej w Rosji w latach

sześćdziesiątych w ie k u X IX . W: PSS, s. 144— 161.

38 В. В е л ч е в , Въздействието на руската класическа литература за

формиране и развитие на българската литература през X I X век. София 1958.

K R O N IK A

₃₁₁

syjskiej na twórczość Gerowa, Czintułowa, Drumewa, Żinzifowa, Penczo Sław ejkow a, Ljubena K araw ełow a i Christo Botewa. Do zagadnienia w pływ u literatury rosyjskiej na realizm krytyczny w literaturze bułgarskiej n aw ią­ zyw ał też często G. C a n e w w referacie poświęconym początkom i rozwo­ jo w i tego kierunku literackiego w B u łg a r ii39. Sprawę w p ływ u rosyjskiego na rozwój realizm u w literaturze serbskiej om ówił w w yczerpującym re fe­ racie profesor u niw ersytetu belgradzkiego R. L a 1 i 6. N iektóre elem en ty zw iązków literatury słow eńskiej z literaturą rosyjską podał B. K r e f t z Ljubljany. Pow szechne zainteresow anie w yw ołały w reszcie referaty sla­ w istó w zachodnich na tem at literatury rosyjskiej: pani M. P a t r i d g e z A nglii o H ercenie w prasie brytyjskiej, slaw isty kanadyjskiego C. B r y - n e r a o recepcji utworów Turgieniew a przez narody m ówiące po an giel­ sku 40 oraz k ilk a referatów w schodnioniem ieckich historyków literatury (W. D ü w e 1 a, K. D o r n a c h e r a , G. Z i e g e n g e i s t a i innych). Szcze­ gólną śm iałością koncepcji odznaczał się referat rusycysty holenderskiego H. G. S с h o g t a na tem at „samotności podziem ia“ w utworach T urgienie­ w a, D ostojewskiego, Czechowa, Duhamela, Sartre’a i C am usa41. R eferent podjął się zestaw ien ia niektórych „ludzi zbędnych“ w utworach tych autorów, ustalając pokrew ieństw a ich charakterów w pełnym nieufności stosunku do św iata, w słabości i niezdolności do odegrania w życiu jakiejś roli.

Ważny w kład do przebiegu i w yników pracy sekcji historycznoliterackiej K ongresu w niosła delegacja slaw istów ukraińskich. B yła ona liczna i w zo­ rowo przygotow ana zarówno do referatów , jak też do dyskusji. Pierw sze m iejsce w śród w ystąpień tej delegacji zajął referat O. B i ł e c k i e g o o lite ­ raturze ukraińskiej na tle innych literatur słow iań sk ich 42, określający rolę tej literatury wśród literatur słowiańskich i w św iecie, podkreślający w niej dom inantę treści społecznych oraz sw oisty aspekt narodowy. Brak w łasnej państw ow ości i bezustanny ucisk narodowy przyczyniał się do narastania w tej literaturze tendencji nacjonalistycznych. Przyczyny natury zew nętrz­

nej przeszkadzały też jej dotarciu do czytelnika obcego. B iłecki zwrócił uw agę na integralność literatury ukraińskiej, jej niezależność i oryginalność oblicza także na tle najbliższej jej literatury rosyjskiej.

Członek delegacji ukraińskiej, w ybitn y znawca problem atyki polsko- ukraińskiej, H. W e r w e s z K ijow a w ystąpił z referatem na tem at k lu ­ czowych zagadnień stosunków literackich ukraińsko-polskich w w . X IX dając pierwszą w nauce próbę ich historycznej syntezy. Słusznie położył

39 Г. Ц а н е в , Начало и развой на критическя реализъм в българската литература. W: Славистичен сборник. Т. 2. София 1958, s. 89 — 169.

40 С. В r у n е г, Turgenev and the English-speaking World. W: The P a­

pers in Slavonic Studies. Vancouver 1958, s. 4— 19.

41 H. G. S с h о g t, La solitude de souterrain. Dutch Contributions to the Fourth International Congress of Slavicists. ’s-G ravenhage 1958.

42 О. I. Б Ь л е ц ь к и й , Украгнсъка лгтература серед гнших слов'янських

лхтератур. Кш'в 1958. Академия Наук УРСР. Украш ський Комитет СлавР

cTiß.

43 Г. Д . В ер ве с , Головт проблема украшсъко-полъсъких литературных

nacisk na rolę M ickiewicza w rozwoju młodej literatury ukraińskiej. Dał też ciekaw y przegląd polskich zainteresow ań Ukrainą w pierwszej poł. X IX w ., oryginalne ujęcie tzw . szkoły ukraińskiej w literaturze p olskiej, w pływ ów polskich na ukraińską kulturę i literaturę w okresie m ięd zy- pow staniow ym , stosunków literackich polsko-ukraińskich w drugiej poi. w. X IX , poświęcając n ajw ięcej m iejsca czołowej postaci w historii tych stosunków, Iw anow i France. Pokrew ny charakter m iał referat innego k ijow ­ skiego historyka literatury, J. К y r y 1 u к a, pt. S zew czenko i n arody sło­

wiańskie 44. Gruntowny znawca problem atyki szew czenkow skiej dał tu przegląd tem atyk i słow iańskiej w twórczości tego poety oraz jego osobis­ tych związków ze św iatem słow iańskim , kładąc szczególny nacisk na dzieje sław y Szew czenki wśród Polaków. Ważny odcinek historii stosunków lite ­ rackich rosyjsko-ukraińskich poruszyła N. J. K r u t i k o w a (Kijów) w refe­ racie o L w ie Tołstoju i literaturze u k ra iń sk iej45. Prześledziła uważnie pro­ blem atykę ukraińską w twórczości tego pisarza, jak też dzieje jego re­ cepcji na Ukrainie. R ozw ijając poglądy wyrażone w referacie B iłeckiego, zajęli się uczeni ukraińscy rów nież specyfiką rozwojową prądów literackich na Ukrainie w w ieku X IX . Szczególną w artość posiadał w tej dziedzinie komunikat P. K. W o ł y ń s k i e g o 46 i referat D. W. С z a ł e g o.

Znacznie słabiej reprezentow ane b yły na posiedzeniach podsekcji dru­ giej referaty poświęcone specjalnym zagadnieniom literatur zachodnio- i po- łudniowosłowiańskich. W yróżniały się wśród nich dużymi w aloram i nauko­ w ym i w ystąpienia: A. M r a z a z B ratysław y na tem at roli m iędzysłow iań- skich związków literackich w rozwoju literatury słowackiej w w . X IX , H. P o l e n a k o v i c i a ze Skopja o Dositeju Obradoviciu wśród M acedoń­ czyków, M. B o r ś n i k z Ljubljany o prądzie literackim jako odzw iercie­ dleniu społecznego rozwoju narodu słoweńskiego. Do rzędu tych w ystąpień zaliczyć należy również gruntow nie udokum entowany komunikat D. Ż i- v a n o v i c i a z Belgradu o A uguście Senoa i jego związkach z literaturą p olsk ą47, w szczególności o jego propolskim stanowisku w w alce narodu polskiego przeciw carskiej Rosji, o gorącym poparciu dla sprawy powstania 1863 r. oraz o jego przekładach z M ickiewicza i Słowackiego.

Prace podsekcji trzeciej skupiały się przede w szystkim w okół zagadnie­ nia realizm u socjalistycznego, w p ływ u literatury radzieckiej na inne lite ­ ratury oraz kluczowych problem ów rozwoju poszczególnych współczesnych literatur słowiańskich. Problem atykę realizm u socjalistycznego om awiano przede w szystkim w zw iązku z literaturą bułgarską (referaty P. Z a r e w a z Bułgarii i D. F. M a r k o w a z ZSRR). N aw iązyw ały one bezpośrednio do wygłoszonego na zebraniu plenarnym referatu Szczerbiny. K w estię bez­ pośredniego w p ływ u literatury radzieckiej na bułgarską om ówił S. R u - s a k i j e w z Sofii. Sporo uw agi poświęcono na posiedzeniach tej podsekcji twórczości Gorkiego (m. in. referaty: N ilsa-A ke N i l l s o n a ze Szw ecji, G. V e r r e t a i J. P e r u s a z Francji, H. V o g t a z NRD). Zajmowano się

44 6. П. К и р и л ю к , Шевченко i слов'янсък1 народи. Kiiïb 1958.

48 H. G. К р у т i n ов a, Лев Толстой i украгнсъка л1тература. Кшв 1958. 46 П. К. В о л и н с ь к и й , Ceoepidnicmb розвитку Aimepamypnux напрям{в

в украгнсътй л1тератург X I X ст. Кшв 1958.

K R O N IK A

też twórczością Błoka (S. L a f f i t t e z Francji), A leksego Tołstoja (H. J ü n ­ g e r z NRD) i M ichaiła Szołochowa (N. L u d w i g z NRD). N ajciekaw szym w ystąpieniem na tej podsekcji był n iew ątpliw ie referat dwu białoruskich historyków literatury, W. W. I w a s z i n a i N. S. P i e r k i n a , o specyfice rozwojowej w spółczesnej literatury b ia ło ru sk iej48. Autorzy dali bodaj pierwszą udaną próbę określenia cech narodowych literatury białoruskiej w yróżnia­ jących ją na tle innych literatur słow iańskich oraz jej funkcji ideow ej w e w łasnym społeczeństw ie. U w agę podsekcji zw róciły nadto referaty uczo­ nych jugosłow iańskich, poświęcone w spółczesnej literaturze chorwackiej (E. S t a m p a r a z Ljubljany o odgłosach rew olucji rosyjskiej w r. 1905 w twórczości K ranjcevicia oraz I. F r a n g e ś a o prozie M iroslava K rleży).

Bardziej kam eralny charakter m iała praca podsekcji czwartej, słow iań­ skiej twórczości ludowej. Odbyła ona 5 posiedzeń, na których w ygłoszono kilkanaście referatów , przeważnie na tem at słow iańskiego eposu ludowego (P. G. B o g a t y r i e w a z ZSRR o niektórych zadaniach porównawczego badania eposu słow iańskiego, W. J. P r o p p a z ZSRR o etapach rozwoju rosyjskich bylin, A. S t e n d e r - P e t e r s e n a o problem atyce zbioru Kirszy D aniłow a, M. R y l s k i e g o z ZSRR o ukraińskich dumach i pieśniach historycznych i inne). W obradach tej podsekcji brali również żyw y udział uczeni bułgarscy, jugosłowiańscy i czechosłowaccy.

*

Przy w ielkim bogactwie i różnorodności referatów historycznoliterackich, w ygłoszonych na posiedzeniach plenarnych, sekcyjnych i podsekcyjnych Kongresu, dała się odczuć słabość dyskusji. Na posiedzeniach sekcji histo­ rycznoliterackiej m iała ona charakter sporadyczny i najczęściej przypad­ kowy. D yskutanci rzadko zabierali głos na tem aty zasadnicze. Daremnie oczekiwano spodziew anych przed Kongresem starć stanow isk i poglądów, zwłaszcza w sprawach tak spornych, jak koncepcja romantyzmu w lite ra ­ turach słow iańskich, sprawa faz rozwojow ych literatury realistycznej, jej załamania się pod koniec w. X IX i pojaw ienia się nowych kierunków este­ tycznych, jak w reszcie zagadnienie realizm u socjalistycznego. Zabierający głos w dyskusji przew ażnie uzupełniali referaty nowym i faktam i, nieraz drugorzędnej w artości.

Najstaranniej przygotow ali się do dyskusji slaw iści radzieccy. Przyno­ sili oni jednak ze sobą raczej koreferaty, niż w d aw ali się w spory naukowe. K oreferaty te m iały nieraz zasadnicze znaczenie. Gdy zostaną w ydane dru­ kiem, będą tworzyć ciekaw y dodatek do referatów oraz zespół cennych uzu­ pełnień i sprostowań do poszczególnych w ystąpień.

Brak bodźców polemicznych powodował pew ną m onotonię obrad, jakk ol­ w iek b yły one prowadzone zawsze na w ysokim poziom ie i m iały ściśle naukowy charakter. W ystąpienia zdawkowe czy publicystyczne należały do rzadkości. Szczególny takt i umiar w yk azyw ali na Kongresie gospodarze. Starali się w ynajdyw ać w poszczególnych referatach przede w szystkim elem enty konstruktyw ne, pozytyw ne — i te podkreślali zarówno w swoich koreferatach, jak i w podsumowaniach obrad poszczególnych podsekcji h i­

48 В. У. Г в а шы н , H. С. П е р к i н, Асноуныя асабл1васцг развгция су-

storycznoliterackich. Rzucało się także w oczy w ykazyw ane przez uczonych radzieckich na każdym kroku zrozum ienie stanow isk i m etod badawczych uczonych zachodnioeuropejskich i am erykańskich, metod odbiegających nieraz bardzo daleko od tych, jakie zw yk li sam i stosować gospodarze K on­ gresu.

Rezultat naukowy Kongresu na odcinku historycznoliterackim był bardzo duży. Kongres um ożliw ił konfrontację różnych stanow isk i różnych metod w badaniach literackich. W ydatnie posunięto na nim naprzód badania nad historią w zajem nych stosunków literatur słow iańskich, przede w szystkim zaś nad powiązaniem literatury rosyjskiej z innym i literaturam i — i to nie tylko słow iańskim i, ale też niem iecką, angielską i innym i. Przedstawione na ten tem at prace i referaty przew yższają swoim znaczeniem bodaj w szystko, co dotychczas pisano o recepcji literatury rosyjskiej wśród innych narodów słow iańskich oraz o jej funkcji w kształtow aniu się wśród nich określonych kierunków. Postawiono ponadto w now ym św ietle problem baroku, k lasy­ cyzmu, sentym entalizm u, rom antyzm u i realizm u w literaturach słowiańskich. U czeni radzieccy w ystąp ili z referatam i ośw ietlającym i w nowy sposób pro­ blem stosunku literatury rosyjskiej do innych literatur, nie cofając się już przed wskazaniem na konkretne w p ływ y, jakie w yw arła literatura bułgarska na piśm iennictwo Rusi K ijow skiej, na problem tzw. drugiego w p ływ u po- łudniow osłow iańskiego na literaturę staroruską, na ślady kultury hum ani­ stycznej na Rusi. Zasługą delegacji ukraińskiej i białoruskiej było w ykazanie cech specyficznych literatur ich narodów, różniących je nie tylko na tle literatur zachodnio- i południowosłow iańskich, ale i na tle literatury rosyj­ skiej. Cenne uw agi w ypow iedziano na tem at literatur czeskiej, słowackiej, serbskiej, chorwackiej, słow eńskiej, m acedońskiej i bułgarskiej.

Wkład polskich historyków literatury był n iew ątpliw ie w ażny pod w zględem jakościow ym , ale w porów naniu z w kładem innych delegacji bar­ dzo szczupły ilościowo, co zwracało u w agę zarówno gospodarzy, jak i sla w i- stów zagranicznych. W posiedzeniach sekcji historycznoliterackiej uczestni­ czyli: z W arszawy S. Fiszman, Z. Libera i J. M agnuszewski, z Krakowa H. Batow ski, W. Jakubowski, W. K ubacki i H. Markiewicz, z W rocławia M. Jakóbiec i S. K olbuszewski, z Torunia K. Górski, z Lublina J. Garba- czowska. W zięli oni również udział w spotkaniu z pracownikami naukowym i i studentam i polonistyki U niw ersytetu M oskiewskiego.

Na szczególne uznanie zasługuje strona organizacyjna Kongresu. P osie­ dzenia prowadzone b yły sprawnie, gospodarze radzieccy nie szczędzili w y -

•iłków, aby gościom zapew nić nie tylko korzyści naukowe, ale też przyjem ­ ności i w ygody. Staraniem M iędzynarodowego K om itetu Slaw istów zorga­ nizowano w budynku U niw ersytetu M oskiew skiego w ielką międzynarodową w ystaw ę w ydaw n ictw slaw istycznych za lata powojenne. N iestety, dział polski tej w ystaw y w ygląd ał szczególnie ubogo i zaw ierał tylko jakąś bardzo drobną część naszego dorobku w ydaw niczego, w postaci tekstów literackich polskich i słow iańskich oraz literatury naukowej i krytycznoliterackiej za ostatnich lat kilkanaście. Tym czasem działy czechosłowacki, jugosłowiański i bułgarski m iały na swoich stoiskach prawie w szystk ie godne uw agi w y ­ d aw nictw a z tych dziedzin.

K R O N IK A

₃₁₅

kach do Jasnej Polany, do Ławry T roicko-Siergiejew skiej w Zagorsku oraz do innych związanych z dziejam i rosyjskiej kultury m iejsc w Moskwie i jej okolicach.

M iędzynarodowy K om itet Slaw istów podjął w Moskwie uchwałę, że n a­ stępny kongres odbędzie się w Sofii w roku 1963.

Marian Jakóbiec

WYKŁADY PROF. ROMANA JAKOBSONA W KRYNICY

W dniach od 17 do 20 października 1958 odbyło się w K rynicy, zorga­ nizowane przez Instytut Badań Literackich PAN, spotkanie naukowe z R. J a k o b s o n e m , profesorem U niw ersytetu Harvard w Stanach Zjed­ noczonych. Było ono rezultatem kontaktów , jakie naw iązali z uczonym p ol­ scy delegaci na IV M iędzynarodowy Kongres S law istów w M oskwie w e w rześniu 1958.

W izyta prof. Jakobsona w Polsce stanowi doniosłe w ydarzenie w n a­ szym życiu naukowym, gdyż pozw oliła naukowcom polskim zetknąć się bez­ pośrednio i w ym ien ić poglądy w swobodnej dyskusji z tak w ybitną osobi­ stością w dziedzinie św iatow ej lingw istyki.

W spółtwórca słynnej praskiej szkoły fonologicznej, autor, którego biblio­ grafia obejm uje 216 książek i rozpraw \ w ygłosił w K rynicy dwa w ykłady o następującej tem atyce: L in g w is ty k a a p o e ty k a oraz W ersyfikacja a lin gw i­

styka.

Sam w ybór problem atyki w skazuje, że zebranie krynickie nie miało charakteru konferencji czysto lingw istycznej, lecz zajm owało się tym pogra­ niczem językoznaw stwa i nauki o literaturze, które staje się coraz bardziej istotne dla badań historyczno-, a nade w szystko teoretycznoliterackich. Pro­ fesor Jakobson, uw ażający się programowo za lingw istę, przyw iązuje szcze­ gólną w agę do badań z pogranicza dwu dziedzin w iedzy — w m yśl pięknie sform ułowanej zasady, stanow iącej parafrazę Terencjusza, którą rozpoczął swój w ykład: „Jestem lin gw istą i nic, co w iąże się z językiem , nie jest mi obce“. Ten typ zainteresow ań określa drogę naukową prof. Jakobsona, który rozpoczął sw ą działalność w grupie rosyjskich form alistów , burzących pro­ gramowo chińskie mury m iędzy zainteresow aniam i i metodam i językoznaw ­ stw a i nauki o literaturze. Te tendencje unifikujące potęgują się w struktu- ralizm ie, którego teorii prof. Jakobson jest współtwórcą.

Warto zaznaczyć, że referent w dyskusji, pytany o to przez uczestników konferencji, sam starał się określić swój rodowód naukowy. Stw ierdził, że na kształtow anie się początków jego badań w ielk i w p ływ m ieli zwłaszcza dwaj filozofow ie: H egel i H usserl. Jednakże dużo w iększe znaczenie przyw iązuje prof. Jakobson do swych związków z futuryzm em , przede w szystkim z poezją M ajakowskiego i Chlebnikowa (pierwsza książka prof. Jakobsona: Новейшая

русская поэзия, poświęcona była w łaśn ie językow i liryki Chlebnikowa). Warto też zaznaczyć, że znakom ity nasz gość silnie podkreślał sw e związki z nauką polską — nade w szystko z twórczością naukową Baudouina de

1 A Bibliography of th e publications of Roman Jakobson. Reprint from