ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLIX NR 3/4 W ARSZAW A 1998: 105-118
STANISŁAW A ELŻBIETA LICZNAR*, HENRYK MARUSZCZAK**
CHARAKTERYSTYKA GLEB KOPALNYCH
I WSPÓŁCZESNYCH Z REJONU KURHANÓW
NEOLITYCZNYCH NA GRZĘDZIE SOKALSKIEJ
(POLSKA SE) PRZY ZASTOSOWANIU METOD
SUBMIKROMORFOLOGICZNYCH
* Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska Rolniczego Akademii Rolniczej we Wrocławiu; **Zakład Geografii Fizycznej i Paleogeografii Uniwersytetu Marii
Curie-Skłodowskiej w Lublinie
WSTĘP
G rzęda Sokalska jest jednym z zachodnich subregionów lessowej W yżyny W ołyńskiej, gdzie na działach m iędzydolinow ych w ystępują liczne kurhany. Są to głów nie kurhany neolitycznej kultury ceramiki sznurowej (KCSz), która ro z w ijała się na terenie Polski SE w interwale 4 ,5 -3 ,7 ka BP, w warunkach zbiorow isk lasów m ieszanych, częściow o przetrzebionych przez ludność kultury pucharów lejkow atych (KPL), zajm ującą się żarow o-w ypaleniskow ą upraw ą ziemi w inter w ale 5 ,0 -4 ,5 ka BP [M achnik 1990].
G leby om aw ianego rejonu zaczęły się rozwijać po zakończeniu akum ulacji lessu, tzn. około 12 ka BP [M aruszczak 1991]. W ystępow anie nasypów kurhano w ych pozw ala w yodrębnić poziom y i cechy gleb, które rozw ijały się w trzech etapach: w w arunkach naturalnych w interwale 12-5 ka BP, przekształcenie ich nastąpiło w okresie gospodarki neolitycznej 5,0-3,5 ka BP oraz późniejszego rozw oju pedogenezy. Te etapy rozw oju określano na podstaw ie terenow ych badań geologiczno-m orfologicznych w ykonanych przez M aruszczaka w latach 1 991-
1992.
D la dokładniejszego określenia cech tych gleb oraz stopnia ich antropogeni- zacji przeprow adzono badania subm ikrom orfologiczne przy zastosow aniu m ikro skopu elektronow ego z rentgenow ską przystaw ką m ikroanalityczną (SEM - -ED X RA ).
CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŃ
B adania gleb były skoordynow ane z w ykopaliskam i archeologicznym i, p ro w adzonym i pod kierunkiem Jana M achnika z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. W latach 1991-1992 obejm owały one okolice wsi Łubcze i N edeżów , 10-15 km na E od Tom aszow a (rys. 1A). Przew ażająca część kurhanów w tych okolicach zbudow ana je st z utworów ciem no zabarw ionych („czarnoziem nych”), tylko w nielicznych są to utw ory jasno zabarwione. Kurhany w ystępują głów nie w śród pól upraw nych i są w stadium mniej lub bardziej zaaw ansow anej denudacji. Po wielu pozostały tylko ciem ne „plam y”, otoczone jaśniej zabarw ionym i gleba mi.
W ykopy archeologiczne oraz w iercenia w ykonane św idrem glebow ym w yka zały, że w okolicy N edeżow a najlepiej zachow ane kurhany w ystępują w lasach i m ają w ysokość 1,5-2,0 m. W okół nich znajdują się niezbyt zaaw ansow ane w rozw oju gleby brunatne w łaściwe lub brunatne wyługow ane o m iąższości 0,6- 1,0 m. Pod nasypam i kurhanow ym i w ystępują gleby zbliżone typologicznie, bardziej zaaw ansow ane w rozw oju, o m iąższości około 1,2 m. Kurhany tego typu sypano w okresie poprzedzającym ingerencję człow ieka w przekształcenie środo w iska przyrodniczego.
Pod nasypam i kurhanów „czarnoziem nych” występują: ciem no zabarw iony, m iąższy poziom hum usow y-darniow y, poniżej poziom iluw iacji tlenków Fe, natom iast niżej m iejscam i widoczne są oznaki iluw iacji węglanów (rys. 1C II.3). M iąższość tych zagrzebanych gleb jest niewielka, poniżej 1 , 0 m. M ożna więc sądzić, że pagórki wododziałow e, na których sypano kurhany, podlegały erozji. B yła to pierw sza faza erozji gleb zw iązana z działalnością człow ieka neolitycz nego, a teren był w znacznym stopniu wylesiony. N a pastw iskach K CSz rozw i nęły się m iąższe poziom y hum usow e-darniow e, m orfologicznie podobne do czarnoziem ów .
Do badań m ikrom orfologicznych pobrano próbki z kurhanu i jeg o otoczenia na terenie stanow iska archeologicznego „Łubcze 1” (rys. 1C III). W okolicy tego kurhanu na dziale m iędzydolinow ym przew ażają obecnie gleby płow e z w ykształ conym poziom em orno-próchnicznym . W obrębie powierzchni wypukłych i subhoryzontalnych m iąższość ich wynosi około 1,5 m. Fakt ten oraz w ystępow a nie poziom u diagnostycznego Bt świadczy, że są to gleby dobrze w ykształcone. M ają więc one cechy odpow iednie do czasu przekształcenia pedogenetycznego lessów po zakończeniu ich akum ulacji, tzn. w okresie około 12 tys. lat. W obrębie lokalnych obniżeń pow ierzchni m iąższość gleb w zrasta do 2 m i w ięcej, a w górnych ich poziom ach w ystępują oznaki odgórnego oglejenia (rys. 1B,C).
W najbliższym sąsiedztw ie kurhanu stw ierdzono utwory z fazy jeg o degrada cji. N asyp kurhanow y pierw otnie m iał średnicę około 5 m i w ysokość 3 m; były to w ym iary standardow e dla kurhanów KCSz w Polsce SE [M achnik 1990]. Tak wysoki nasyp był zapew ne dość szybko degradow any. Była to druga faza erozji gleb zw iązana z działalnością człow ieka neolitycznego, tym razem nieco inten syw niejsza. Po okresie rozw oju pasterstw a KCSz teren ponow nie opanow ała roślinność leśna. Pod jej osłoną na produktach denudacji kurhanu rozw inęły się gleby brunatne o małej m iąższości. Pod tymi m łodszym i glebam i, które należy datow ać na ostatnie 3 ,5 -3 ,0 tys. lat, są zagrzebane gleby z okresu poprzedzającego sypanie kurhanów (rys. 1C III.2 i III.4).
Gleby kopalna i współczesne z kurhanów neolitycznych_______ 707 b c to p o g r a p h ic a l s u r f a c e : a l p r im a r y , b ) d u r in g t h e C W C a c t i v i t i e s , с ) p r e s e n t _________________ p r e s e n t d é c a l c i f i c a t i o n e x t e n t t u r f - h u m i c h o r i z o n d u r in g t h e CWC a c t i v i t i e s p r e s e n t K u r g a n m o u n d 10 km ГГ— г c a r b o n a t e l o e s s ( s o i l p a r e n t r o c k ) 1 1 - 4 I s i t u a t i o n o f s t u d i e d s o i l p r o f i l e s 1 2 1.4 тттптт Ш 1 - 4 p r o file s i t u a t i o n a f t e r Flg.1B 3 a u n d e r K u r g a n m o u n d 3 b o n t h e K u r g a n rim 3 c a u t o f K u r g a n SO IL H O R IZ O N S |пмУи| A I I Eet Bt ШЛ Btc |C f W I C c a D.Ab I вы- ЕШЕ AP O T H E R S I G N A T U R E S Г- 1 K u r g a n m o u n d I о о 1 p s e u d o g l e y . s y m p t o m s 1 » О I k r o t o v i n e n I со со 1 С аС О з c o n c r e t i o n s h - s 1 s t u d i e d s a m p l e s s i t u â t .
R Y S U N E K 1. Zróżnicow anie gleb w rejonie w ystępow ania kurhanów w e w si Łubcze na G rzędzie Sokalskiej (opracow ał H. M aruszczak 1993): A - p ołożen ie om aw ianego terenu; В - zm iany ukształtow ania terenu zw iązan e z rozw ojem działalności gospodarczej; С - schem at profilów gleb ow ych w okresie: I - poprzedzają cym rozw ój gospodarki neolitycznej; II - rozwoju kultury ceramiki sznurowej; III - w spółczesn ym
FIG U R E 1. D ifferentiation o f soils in the area o f kurgans occurrence in the village o f Łubcze in Sokal Plateau-ridge (w orked by H. M aruszczak 1993): A - localization o f the area under study; В - changes in the relie f connected with a developm ent o f agricultural activities; С - schem es o f soil horizons in the periods: I - before the developm ent o f N eolith ic agriculture, II - developm ent o f Corded W are Culture, III - contemporary
METODYKA BADAŃ
Przedm iotem badań był m ateriał glebow y pobrany ze stanow iska archeologi cznego Łubcze 1, w którym oznaczono pH w IM KC1, C-ogółem i skład granu- lom etryczny oraz właściwości m ikrom orfologiczne na podstaw ie cieńkich płytek glebow ych za pom ocą m ikroskopu polaryzacyjnego. Do badań subm ikrom or- fologicznych w ytypow ano próbki, których położenie (rys. 1C) przedstaw iono w następującej kolejności:
próbka nr 1 - z dolnych warstw nasypu kurhanow ego (III.За),
próbka nr 2 - z górnych warstw poziom u hum usow ego z oznakam i paleniska (III.За),
próbka nr 3 - z poziom u Bt gleby współczesnej bezpośrednio obok kurhanu (111.3с),
próbka nr 4 - z poziom u Bt gleby w ytworzonej przed okresem sypania kurhanu (1И-2),
próbka nr 5 - z poziom u Bbr gleby współczesnej na utw orach z degradacji kurhanu (III.4).
W łaściw ości subm ikrom orfologiczne oznaczono na zgładach jednostronnych za pom ocą elektronow ego m ikroskopu skaningow ego i przy zastosow aniu rent genowskiej przystawki m ikroanalitycznej [Kamińska, Szkudlarski 1979].
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Badane gleby w ytw orzone z utworów lessowych charakteryzują się m ało zróżnicow anym uziarnieniem (tab. 1). Są to utwory pyłow e zw ykłe i ilaste, w których zw raca uwagę profilow e przem ieszczenie iłu koloidalnego w glebie płowej w spółczesnej. Odczyn tych gleb jest przew ażnie silnie kwaśny i kwaśny, z w yjątkiem poziom ów zaw ierających węglan wapnia. Procentow a zaw artość C -ogółem w poziom ach próchnicznych waha się od 1,04-0,55 przy najw yższej zaw artości w poziom ie Ap, a najniższej w poziom ie Ab. W układzie profilow ym zaznacza się spadek jego zawartości.
B adania m ikrom orfologiczne potw ierdziły, że analizow ane gleby w ytw orzyły się z utw orów lessowych o stosunkow o wyrównanym uziarnieniu, w którym dom inują przede w szystkim ziarna kwarcu (fot. 1). W zajem ny udział ziaren grubszych do drobnych tworzy tekstury enaulic i porfiric w bardziej zw ięzłych poziom ach Ab, Bt, Bbr gleb kopalnych. Poziom y iluw ialne gleb w spółczesnych i kopalnych charakteryzują się obecnością struktur plazm y vosepic oraz licznych w ypełnień i otoczek w porach glebowych. Cechą znam ienną poziom ów brunat nienia jest w ystępow anie struktur plazmy skellattisepic i drobnych w ytrąceń w form ie m ikrokonkrecji (guzków).
A naliza subm ikrom orfologiczna m ateriału glebow ego z nasypu kurhanu w y kazała obecność ziaren m ineralnych w m ocno rozdrobnionej fazie glebow ej. W ystępujące tu nieregularne i ostrokraw ędziste ziarna kw arcu są typow e dla utworów lessowych (fot. 2 a,b). M ocno rozdrobniona faza glebow a charakteryzuje się zróżnicow anym składem chem icznym (fot. 2 c,d). W ykazuje to w idm o i procentow y skład atom owy, w którym dom inują następujące pierw iastki: Si - 34,43 %, Al - 12,04%, К - 3 ,6 2 % , C a -2 ,6 7 % , Fe - 1,39% oraz w m niejszej ilości
Gleby kopalne i w spółczesny z kurhanów neolitycznych_______ 709
(poniżej 1%) w ystępują Na, S, Cl, Ti, Zn. W analizow anym m ateriale glebow ym z nasypu kurhanu zw raca uw agę obecność węgla i siarki.
Znacznie bardziej urozm aicony skład m asy glebowej w ystępuje w poziom ie hum usow ym Ab znajdującym się pod nasypem kurhanow ym . W ykonane w idm o z części centralnej powierzchni (fot. 3a,b) w ykazuje obecność tlenków żelaza, chrom u i tytanu przy jednoczesnym braku krzem u. N atom iast m ikroanaliza w i docznego skupienia trzech drobnych ziaren m inerałów w części górnej obrazu (fot. 3a,c) w ykazała w ystępow anie ceru, toru i pozostałych pierw iastków z rodziny lantanow ców . W idoczne w tym poziom ie większe ziarna to przypuszczalnie skalenie (fot. 3a,d) o składzie atom owym : Si -2 7 ,4 3 % , Al -1 1 ,3 5 % , N a - 7 ,8 4 % oraz poniżej 1% К i Ca.
W poziom ie Bt gleby współczesnej zw raca uw agę stosunkow o mało zróżnico wany skład chem iczny masy glebow ej. Jest to utwór, w którym różniące się w ielkością ziarna kwarcu tkw ią w m ocno rozdrobnionej fazie masy glebowej (fot. 4a,b). W składzie chem icznym masy glebowej zdecydow anie dom inuje krzem nad glinem , sodem, potasem , wapniem , żelazem i siarką.
Poziom Bt pochodzący z okresu przed sypaniem kurhanu m a cechy typow ego poziom u iluw ialnego. Potw ierdza to duża ilość otoczek ilastych skupionych przy ściankach porów glebow ych lub ich wypełnień. O sadzający się na ściankach porów glebow ych m ateriał (fot. 6a,b) w swoim składzie zaw iera przede w szystkim glin, krzem , potas, żelazo, a w m niejszej ilości wapń i siarkę. Podobnym składem charakteryzują się w arstw ow e otoczki wypełniające pory glebow e (fot. 5a,b), które w swoim składzie atom ow ym mają: Si -2 4 ,4 1 % , Al - 13,88%, F e - 3 ,6 2 % , M g - 1,89%, К - 1,69%, a poniżej 1% Ca i Ti. M ikrograf pow ierzchniow ego rozm ieszczenia (fot. 5 c,d) w ykazuje, że w budowie tych otoczek dom inują krzem i żelazo.
Skład chem iczny m asy glebowej w poziom ie B br gleby w spółczesnej zbliżony je st do m ateriału glebow ego pochodzącego z nasypu kurhanu. W analizow anym poziom ie spotykam y niekiedy bardzo drobne m ikrokonkrecje (guzki) m ineralno- żelaziste (fot. 6c,d), zbudow ane z krzem u, glinu, żelaza, m agnezu, potasu, w apnia ze śladam i siarki i tytanu.
DYSKUSJA
Przeprow adzone badania gleb w ystępujących na stanow isku archeologicznym „Łubcze 1” wykazały, że gleby te zostały w ytw orzone z lessów o składzie granulom etrycznym utworów pyłow ych zwykłych i ilastych częściow o odw a pnionych. W poziom ach hum usow ych gleb tak w spółczesnych, jak i kopalnych w ystępuje znaczna zawartość węgla ogółem.
Różnice w budowie badanych poziom ów genetycznych zw iązane z przebie giem procesów glebow ych potw ierdziły badania m ikrom orfologiczne. W ykazały one w poziom ach iluw ialnych obecność typow ych cech, takich jak: struktury plazm y glebow ej vosepic oraz liczne otoczki i w ypełnienia w porach, natom iast w poziom ie brunatnienia w ystępow anie plazm y o strukturze skellattisepic i w y trąceń m ineralno-żelazistych w form ie m ikrokonkrecji [Kowaliński, Licznar
1981; Leger 1987; P e ’csi, M orozow a 1987].
Różnice w składzie chem icznym masy glebowej pełniej zobrazow ały badania subm ikrom orfologiczne. M ikroanaliza pod m ikroskopem elektronow ym
skanin-TABELA 1. Niektóre właściwości poziomów diagnostycznych badanych gleb TABLE 1. Some properties of diagnostic horizons of investigated soils Profil Profile Poziom Horizon pH 1 M KC1 Ctot.[%] C aC 03 [%]
Procent frakcji o średnicy [mm] Per cent of fraction of diameter [mm]
>1 1-0,1 0,1-0,02 <0,02 <0,002 ШЗа Ab 6,8 0,82 1,7 0 8 49 43 13 ШЗс Eet 4,6 0,35 0 0 8 54 38 9 Bt 3,9 0,17 0 0 7 49 44 15 Bt 4,0 0,05 0 0 6 59 35 13 Cca 6,9 0,11 8,4 0 5 60 35 11 Ш2 Bbr 4,5 0,34 0 0 6 58 36 7 Ab 4,3 0,70 0 0 7 49 44 16 Bt 4,3 0,17 0 0 9 57 34 12 П14 Ap 5,7 1,04 0 0 6 60 34 7 Bbr 5,4 0,47 0 0 8 63 29 5 Bbr 4,8 0,36 0 0 9 61 30 7 Ab 4,4 0,55 0 0 18 57 25 8
gow ym w ykazała w ystępow anie w składzie m asy glebowej w iększości badanych gleb znaczny udział takich pierw iastków , ja k Si, Al, K, Ca i Fe oraz obecność ziarn kw arcu i skaleni. W składzie w idm a z poziom ów Ab m ikroanaliza dodatkow o w ykazała obecność w ęgla i siarki. M oże to świadczyć o w ystępow aniu w tych poziom ach połączeń organiczno-m ineralnych.
Od badanych gleb odbiega w arstw a poziom u hum usow ego z oznakam i p ale niska znajdująca się pod nasypem kurhanow ym .W m ikroanalizie w idm a tego poziom u w ystępują tlenki żelaza, chrom u i tytanu przy jednoczesnym braku krzem u. M ogą to być ślady w ystępującej tam rdzy zw iązane z procesem antro- pogenizacji. O zaaw ansow anej antropogenizacji tej warstw y świadczy rów nież obecność pierw iastków z grupy lantanow ców . W literaturze istnieje pogląd, że udział lantanow ców w zrasta często pod w pływem działalności człow ieka, a w ystępują one w popiołach i pyłach kom inow ych [K abata-Pendias, Pendias 1993]. Należy sądzić, że analizow ana próbka pochodzi z części „polepy” występującej pod kurhanem .
M ikroanaliza pod elektronow ym m ikroskopem skaningow ym potw ierdziła, że poziom Bt gleby kopalnej wytworzonej w okresie przed rozw ojem gospodarki neolitycznej m a cechy typow ego poziom u iluw ialnego. Duża ilość ilastych oto czek w ypełniających pory glebow e z udziałem Al, Si, K, Fe w skazuje, że nagro m adzony m ateriał iluw ialny pow stał w w yniku przem ieszczania glinokrzem ianów w sprzyjających warunkach iluw iacji [Drozd i in. 1986, Jongm ans i in. 1992, K ow aliński, L icznar 1981].
N a podstaw ie m ikroanalizy wykonanej w poziom ie Bbr gleby brunatnej w spół czesnej z otoczenia kurhanu m ożna stwierdzić, że skład chem iczny rozdrobnionej fazy glebow ej i m ikrokonkrecji je st bardzo zbliżony do masy glebowej z warstw nasypu kurhanow ego. W skazuje to na słuszność hipotezy powstałej na podstaw ie prow adzonych badań terenow ych, która sugeruje, że gleby brunatne w spółczesne w ytw orzyły się na produktach denudacji kurhanów .
Gleby kopalne^ i w spółczesne z kurhanów neolitycznych_______1JJ_
WNIOSKI
N a podstaw ie przeprow adzonych badań m ożna w yciągnąć następujące w nio ski:
1. Znaczna ilość otoczek glinokrzem ianow ych w poziom ie iluw ialnym gleby zagrzebanej pod badanym kurhanem świadczy, że w ykazyw ała ona oznaki lessiw ażu. M ożna więc sądzić, że około 4,5 ka BP w badanej okolicy na lessach w ystępow ały gleby płowe.
2. Ślady pierw iastków ziem rzadkich i tlenków żelaza (rdzy), obecne w hum uso w ym poziom ie zagrzebanym pod kurhanem , m ogą być oznakam i antropopresji neolitycznej. W iązały się one z w ypaleniskow ą techniką użytkow ania ziem i albo z obrzędem grzebalnym .
LITERATURA
DROZD J., KOWALIŃSKI S., LICZNAR S., WEBER J.,1986: Micromorphometric and submic- roscopic study of the diagnostic horizon of different brown-earth soils. Physical properties of agricultural materials and products. Hemisphere Publ. Corp. Washington, New York, London: 885-891.
JONGMANS A. C., VAN OORT F., BUURMAN P., JAUNET A. M. 1992: Formation and recrystallization of amorphous Al/Si Coatings. Micromorphology and submicroscopy of co atings in a quaternary aliter terrace sequence, France. Abstracts 9th Int. Working Meeting of Soil Micromorph. Townsville, Queensland, Australia, 75.
KABATA-PENDIAS A., PENDIAS H. 1993: Pierwiastki śladowe w środowisku biologicznym. PWN, Warszawa, 364.
KAMIŃSKA A.,SZKUDLARSKI K., 1979: Mikroanaliza rentgenowska. Prac. Nauk. Inst. Chemii Nieorganicznej i Metalurgii Pierwiastków Rzadkich. Politechniki Wrocławskiej, 42,17:49-79. KOWALIŃSKI S., LICZNAR S. E. 1981: Micromorphological characteristics of some cultivated
brown soils. Rocz. Glebozn. 32, 3: 171-182.
LEGER M 1987: Micromorphologie de loess at paleosols intraloessiques en Souabe at Bawiere. Soil Micromorphology. Proc. of the 7th Int. Working Meeting on Soil Micromorphology. Paris: 611-618.
MACHNIK J. 1990: The Kurgan Culture and its substratum in the Carpatian zone. J. Indo-European
Studies, 18, 1-2: 1-14.
MARUSZCZAK H. 1991: Zróżnicowanie stratygraficzne lessów polskich. (Stratigraphical diffe rentiation of Polish loesses). Main section of loesses in Poland, Univ. MCS, Lublin, A: 13-35. PE’CSI M., MOROZOVA O. 1987: Micromorphological investigation of paleosol enclosures in
the loess profile at Paks Hungary. Soil Micromorphology. Proc. of the 7th Int. Working Meeting on Soil Micromorphology. Paris: 619-624.
S.E. LICZNAR*, H. MARUSZCZAK**
STUDIES OF SOME SOILS FROM THE LOCALITY
OF NEOLITHIC TUMULI IN SOKAL PL ATE AU-RID GE
(SE POLAND) USING SUBMICROMORPHOLOGICAL
METHODS
*Institute of Soil Science and Agricultural Environment Protection, Agricultural University of Wrocław
**Department of Physical Geography and Paleogeography, UMCS in Lublin S U M M A R Y
A N eolithic tumulus was exam ined, built from chernozem -like deposit.There are brown soils in surroundings, which developed before the tim e o f N eolithic settlem ent and after their term ination. The research showed that it can be supposed that about 4,5 ka BP, lessive-type soils developed from loesses occurred in the investigation area. The presence of traces of elem ents rare earths and iron oxides (rust) found in the humus horizon buried under the kurgan can be signs o f Neolithic anthropopression.
Praca wpłynęła do redakcji w maju 1997 r. Prof. dr hab. Stanisława Elżbieta Licznar
Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska Rolniczego Akademia Rolnicza we Wrocławiu
FOTOGRAFIA 1. Mikromorfologia: a - profil nr III За, poziom Ab; b - profil nr III 3c, poziom Bt; с - profil nr III 2, poziom Bt; d - profil III 4, poziom Bbr (c, d - z analizatorem) PHOTO 1. Micromorphology: a - profile No III За, horizon Ab; b - profile No III 3c, horizon Bt; с - profile No III 2, horizon
Bt; d - profile No III 4, horizon Bbr (c,d - with analyzer)
G le b y kopal ne i w sp ó łc ze sn e z ku rh a n ó w n e o li ty c zn y c h
KEV
KSV
FOTOGRAFIA 2. SEM-EDXRA :a - ziarna kwarcu, b - mikroanaliza całej powierzchni, с - mocno rozdrobniona faza glebowa, d - mikroanaliza całej po wierzchni (próbka nr 1); PHOTO 2. SEM-EDXRA: a - grain of quartz, b - microanalysis of the whole surface, с - strongly dispersed soil phase, d - micro
analysis of the whole surface (sample No 1)
4 S. E . L ic zn a r, H . M a ru s z c z a k
KEV
FOTOGRAFIA 3. SEM-EDXRA: a - heterogeniczna masa glebowa, b - mikroanaliza z części centralnej powierzchni, с - mikroanaliza jasnego skupienia trzech f robnych minerałów, d - mikroanaliza ziarna skalenia (próbka nr 2); PHOTO 3. SEM-EDXRA: a - heterogenical soil material, b - microanalysis of a
central part of the surface, с - microanalysis of a light-coloures cluster of three fine minerals, d - microanalysis of a feldspar grain (sample No 2) / G le b y kop al ne i w sp ó łc ze sn e z ku rh a n ó w n e o li ty c zn y c h 1 1 5
analiza tła czwartej ćwiartki (próbka nr 3); PHOTO 4. SEM-EDXRA: a - grains of quartz, b - microanalysis of a quartz crystal on the cross-cut of the cross, с - microanalysis of the background of the second quarter, d - microanalysis of the background of the fourth quarter (sample No 3)
FOTOGRAFIA 5. SEM-EDXRA: a - wypełnienie pory glebowej, b - mikroanaliza na przecięciu krzyża, с - rozmieszczenie Fe, d - rozmieszczenie Si (próbka nr 4); PHOTO 5. SEM-EDXRA :a - coating, b - microanalysis on the cross-cut of the cross, с - distribution of Fe, d - distribution of Si (sample
No 4) G le b y kopal ne i w sp ó łc ze sn e z ku rh a n ó w n e o li ty c zn y c h 7 7 7
• e
FOTOGRAFIA 6. SEM-EDXRA: a -^wytrącenie przy ściance pory glebowej, b - mikroanaliza na przecięciu krzyża (próbka nr 4); с - mikrokonkrecja, d -
m ikroanaliza na przecięciu .k rzyża (pröbka nr 5); PHOTO 6. SEM-EDXRA: a - precipitation at the side of a pore, b - microanalysis on the cross-cut of the
cross, с - distribution of Fe, d - distribution of Si (sample No 4); с - nodule, d - microanalysis on the cross-cut of the cross (sample No 5)
E . L ic zn a r, H . M a ru s z c z a k
