Prawo do skutecznej pomocy
obrońcy
Palestra 36/3-4(411-412), 64-67
Prawo do skutecznej pomocy obrońcy
W p o p r z e d n im n u m e r z e in fo rm o w a liśm y o k o n fe r e n c ji, ja k a o d b y ła s ię w d n ia c h 2 4 listo p a d a - 1 g r u d n i a 1 9 9 1 r. w S y r a k u z a c h (W ło ch y ). J e j tem a tem b y ła „ O c h r o n a p r a w cz ło w iek a w w y m ia rz e s p ra w ie d liw o ś c i w s p r a w a c h k a r n y c h w E u r o p i e Ś r o d k o w e j i W s c h o d n ie j o r a z w Z w iązku R a d z ie c k im ”. S p o t k a n ie e k s p e r t ó w z o rg a n iz o w a ł M ię d z y n a ro d o w y Instytut S tu d ió w P r a w a K a r n e g o , k ie r o w a n y p r z e z p r o f e s o r a M . C h e r i f a B a s s io u n i, p r e z y d e n t a M ię d z y n a ro d o w e g o S to w a rz y sz en ia P r a w a K a r n e g o (A 1 D P ). W śród u c z e s tn ik ó w z P o l sk i o b e c n i b y li m .in . w i c e p re z e s N R A adw . M a c i e j D u b o i s i p r z e w o d n ic z ą c y K o m is ji P r a w C z ło w iek a N R A adw . M a r e k A . N o w ick i.
W w yniku k ilk u d n io w e j d y sk u sji o p r a c o w a n o d o k u m e n t o k re ś la ją c y m in i m a l n e s ta n d a rd y d o ty c z ą c e p o z y c ji i ro li s ą d o w n ic tw a i sędziów , m i e js c a p r o k u ra tu r y o r a z a d w o k a tó w -o b ro ń c ó w iv p r o c e s a c h k a rn y c h . P o n iż e j p r z e d s t a w ia m y tę c z ę ś ć d o k u m en tu , k tó ra p o ś w i ę c o n a j e s t w ła śn ie ro li o b ro ń c y . W p r z y s z ło ś c i p o s t a r a m y s i ę z n a le ź ć m i e j s c e w „ P a l e s t r z e ” także n a in n e m a te ria ły z te j c ie k a w e j i p o ż y t e c z n e j k o n fe r e n c ji.
Podstawowa zasada
&
J . Każda osoba podejrzana o popeł nienie przestępstwa ma prawo do korzy stania z pomoey jednego lub więcej ob rońców w każdym czasie, zarówno pod czas, jak i po zakończeniu procesu.
Pomoc prawna
2. Jeśli oskarżony nie ma środków na opłacenie adwokata, to jest on upraw niony do pomocy obrońcy z urzędu w sytuacji, gdy wymaga tego interes wy miaru sprawiedliwości.
2.1.1. Interes wymiaru sprawiedli wości wymaga udziału adwokata w szczególności w następujących przy padkach gdy:
- stan zdrowia fizycznego lub psy chicznego oskarżonego nie pozwala mu bronić się samodzielnie;
- oskarżony jest nieobecny podczas rozprawy;
- sprawa ma wyjątkowo skompliko wany charakter;
- sprawa jest tak poważna, że oskar żonemu grozi wymierzenie kary nie mniejszej niż 6 miesięcy pozbawienia wolności.
2.1.2. Jeśli oskarżony jest nieletni, to ma on prawo do pomocy prawnej w każ dym przypadku, w którym grozi mu ska zanie, którego rezultatem będzie pozba wienie wolności.
2.1.3. Osoby skazane powinny mieć zapewnioną pomoc prawną w postępo waniu wykonawczym oraz w sprawie skarg dotyczących sposobu traktowania ich w więzieniu, jeżeli mają one szanse powodzenia. O udzieleniu pomocy pra wnej decyduje sąd, do którego osoba skazana ma swobodny i łatwy dostęp.
Prawo do skutecznej pomocy obrońcy
2.1.4. Pomoc prawną należy także zapewnić w postępowaniu odwoław czym. Pomoc ta może być jednak ogra niczona do udzielenia porady w sytuacji, gdy odwołanie jest pozbawione pod staw.
2.2. Właściwe władze powinny za pewnić pomoc prawną wykwalifikowane go adwokata na wniosek oskarżonego lub z urzędu. Należy przyjąć jako zasadę, że obrońca wskazany przez oskarżonego po winien być dopuszczony do udziału w sprawie. Jeżeli oskarżony chce bronić się sam i wydaje się być w pełni do tego zdolny, należy mu to umożliwić.
2.3. Prawo do pomocy prawnej adwo kata powstaje przy pierwszym kontakcie oskarżonego z policją lub z sędzią. Wła dze te powinny w każdym przypadku po informować oskarżonego o jego prawie do korzystania z pomocy obrońcy.
2.4. Adwokaci występujący jako ob rońcy z urzędu powinni być uprawnieni do wynagrodzenia ze środków publicz nych.
Porozumiewanie się obrońcy z oskarżonym aresztowanym
3. Oskarżony ma prawo porozumie wać sie ze swoim adwokatem już od chwili zatrzymania, ustnie lub na piśmie, bez kontroli ze strony władz. W spra wach o charakterze wyjątkowym, takich jak terroryzm lub zorganizowana prze
stępczość, jeśli władze mają uzasadnio ne podejrzenia, że adwokat może nadu żyć swoich uprawnień do swobodnego porozumiewania się z oskarżonym, mają uprawnienie zwrócić się do przedstawi cieli adwokatury o skontrolowanie tych
kontaktów. To samo dotyczy skazanych pozbawionych wolności.
Udział obrońcy w postępowaniu przygotowawczym
4. Obrońca powinien mieć możli wość udzielenia pomocy oskarżonemu we wszystkich ważnych fazach postępo wania.
4.1. Oznacza to, między innymi, pra wo do bycia obecnym przy:
- przesłuchaniu oskarżonego; - przesłuchaniu świadków i bieg łych;
- okazaniu i innych czynnościach podjętych w celu rozpoznania;
- wizji lokalnej i odtworzeniu prze biegu przestępstwa.
4.2. Protokół przesłuchania osoby, lub inny dokument o podobnym charak terze może być przedstawiony na roz prawie jako dowód przeciwko oskarżo nemu tylko wtedy, gdy obrońca miał możliwość bycia obecnym przy przepro wadzaniu tego dowodu.
4.3. Obrońca jest w szczególności uprawniony do:
a) rzeczywistego dostępu do akt; w razie istnienia poważnego niebezpie czeństwa zmowy w celu wprowadzenia sądu w błąd, dostęp do akt może być ograniczony warunkiem, że na krótki czas określone fragmenty akt nie będą udostępniane. Obrońcy należy jednak w każdym przypadku zagwarantować dostęp do każdego oświadczenia oskar żonego, niezależnie od tego, czy wie dział on o tym, że jego wypowiedź jest rejestrowana;
b) gromadzenie dowodów potrzeb nych do obrony lub wnioskowania prze
słuchania świadków lub przeprowadze nia innych dowodów;
c) przesłuchiwania lub zgłaszania pytań do osób przesłuchiwanych, takich jak oskarżony, świadkowie i biegli;
d) składania odwołań, skarg lub in nych środków prawnych, w szczególno ści wniosków o „h a b ea s co rp u s”.
Udział obrońcy w rozprawie
5. Obrońcy należy zapewnić odpo wiedni czas i możliwości przygotowania obrony na rozprawie.
5.1. Obejmuje to w szczególności: a) dostęp do akt i możliwość dysku towania ich treści z klientem;
b) prawo do przedstawiania dowo dów lub wnioskowania o ich przeprowa dzenie oraz prawo do badania każdej osoby przesłuchiwanej przez sąd na tych samych warunkach, co oskarżyciel. Wniosek dowodowy może być odrzuco ny tylko na podstawie formalnego i uza sadnionego postanowienia;
c) środki prowadzące do wyłączenia sędziów oraz wszystkie inne środki ma jące na celu zapewnienie rzetelności roz
prawy.
Stosunki między oskarżonym
a obrońcą
6. Obrońca może podjąć każdą czyn ność, jaką uzna za korzystną dla swego klienta. Nie może on jednak działać wbrew dyspozycjom oskarżonego, pod warunkiem jednak, że jest on zdolny do podejmowania racjonalnych decyzji.
Kodeks postępowania obrońcy
7. Prawa i obowiązki obrońcy po winny być szczegółowo określone w ko deksie postępowania. W szczególności powinny być przestrzegane następujące zasady.
7.1. Obrońca powinien zachowywać pełną lojalność wobec swojego klienta i powstrzymywać się przed jakimikol wiek działaniami, które mogą być sprze czne z jego interesem.
7.2. Obrońca nie może jednak prze kroczyć granic ustanowionych przez prawo i kodeks postępowania; nie może posługiwać się wobec władz kłam stwem.
7.3 W przypadku konfliktu pomię dzy obrońcą a jego klientem, obrońca powinien domagać się uwzględniania obowiązujących go ograniczeń pra wnych i etycznych. Jeśli obrońca podej muje decyzje o rezygnacji, powinien to uczynić w taki sposób, aby w najwyż szym, możliwym stopniu uniknąć szko dy, jaka może z tego wyniknąć dla oskarżonego.
7.4. Obrońca powinien być zobowią zany do zachowania tajemnicy zawodo wej i nie może bez zgody oskarżonego ujawnić informacji, którą od niego otrzymał.
Organizacja adwokatury
8. Jest sprawą najwyższej wagi, aby adwokatura była niezależna od wszelkiej władzy państwowej.
9. Wszyscy adwokaci-obrońcy po winni być członkami niezależnej adwo katury, zorganizowanej na szczeblu lo kalnym, regionalnym i krajowym. Do stęp do adwokatury powinien być za-66
Prawo do skutecznej pomocy obrońcy
pewniony bez jakiejkolwiek dyskrymi nacji oraz ograniczeń liczbowych.
Adwokatura powinna pełnić m.in. następujące funkcje:
a) obrona interesów zawodowych, b) wspieranie reform w sferze usta wodawstwa,
c) pogłębianie wiedzy zawodowej jej członków,
d) wykonywanie wobec nich władzy dyscyplinarnej.
Z języka angielskiego przełożył adw. Marek A. Nowicki
