Nowe elementy w ogólnych warunkach umów sprzedaży i dostawy między jednostkami gospodarki uspołecznionej

Tadeusz Jackowski, Janina

Kruszewska

Nowe elementy w ogólnych

warunkach umów sprzedaży i

dostawy między jednostkami

gospodarki uspołecznionej

Palestra 11/5(113), 47-66

TADEUSZ JACKOWSKI

JANINA KRUSZEWSKA

Nowe elementy w ogólnych warunkach umów

sprzedaży i dostawy między jednostkami

gospodarki uspołecznionej

I. U W A G I O G Ó L N E

Z ad a n iem niniejszego o p raco w an ia je s t p rze d staw ie n ie isto tn y ch ró żn ic w stanie- p ra w n y m w za k resie um ow nych sto su n k ó w sprzedaży i do staw y w ra m a c h g o sp o ­ d a rk i uspołecznionej w obrocie k rajo w y m m iędzy ty m u norm ow aniem , k tó re o b o ­ w iąz y w ało do d n ia 31 g ru d n ia 1966 r., a tym , k tó re w eszło w życie z dniem 1 sty czn ia 1967 r. zgodnie z § 9 za rząd zen ia P rzew odniczącego K o m isji P la n o w a n ia p rzy R adzie M in istró w z d n ia 7 p a ź d z ie rn ik a 1966 r. (nazyw anego d alej „z a rz ą ­ dzeniem 1966 r .”). U staliło ono „O gólne w a ru n k i um ów sp rz e d a ż y ” (oznaczane d alej ja k o „ow us”), stan o w iące załącznik do tego zarząd zen ia (M.P. N r 57, poz. 2761- W m y śl § 6 tegoż za rząd z en ia, ow us m a ją być odpow iednio stosow ane rów n ież do um ów dostaw y — w ro z u m ie n iu a rt. 605 k.c. — do czasu w y d a n ia oddzielnych ogólnych w a ru n k ó w ty c h um ów .

Jed n o cześn ie ogłoszona została „ In s tru k c ja P rzew odniczącego K o m isji P la n o ­ w a n ia p rzy R adzie M inistrów z d n ia 7 p a ź d ziern ik a 1966 r. w s p ra w ę postępow ań;'« przy za w ie ra n iu i w y k o n y w an iu um ów sprzedaży i iumów d o sta w y ” (M.P. N r 5", poz. 277), n az y w a n a d alej „ in s tru k c ją ”. W in stru k c ji tej z n a jd u je m y szereg p r z e ­ p isów z a w arty ch p o przednio w „O gólnych w a ru n k a c h do staw w obrocie k ra jo w y m ” (oznaczanych d alej ja k o „ow d”), k tó re sta n o w ią załącznik N r 2 do z a rząd z en ia P rzew odniczącego K om isji P la n o w a n ia p rzy R adzie M inistrów z d n ia 2 k w ie tn ia 1963 r. (M.P. N r 34, poz. 172), nazy w an eg o d alej „z arząd zen iem 1963 r .”.

T ak w ięc pie rw sz a isto tn a różnica m iędzy p o przednim a obecnym unorm ow a - niem in te re su ją c e g o n a s z a k resu sto su n k ó w p ra w n y c h w y stę p u je ju ż w sam yra u jęciu legislacy jn y m , m ianow icie w p odziale obecnego u n o rm o w an ia n a dw a a k ty n o rm aty w n e . D odać trzeb a, że sam o za rządzenie 1966 r. też z a w iera p ew n e n orm y dotyczące o b jęty ch n im stosunków um ow nych, zgodnie zaś z jego § 7 pozostały n a d a l w mocy „O gólne p rze p isy o przy d ziałach , rozd zieln ik ach i uzgodnieniach d o sta w ”, sta n o w iąc e załącznik n r 1 do zarząd zen ia 1963 r.

U ch w ała n r 97 R ady M in istró w z dn. 27 k w ie tn ia 1965 r. w sp raw ie u p o w aż n ie­ n ia naczelnych organów a d m in istra c ji p ań stw o w e j do u sta la n ia ogólnych w a r u n ­ ków d la określonych k a te g o rii um ów (M.P. N r 23, poz. 109) dopuszcza w § 4 p o ­ zo staw ienie w mocy przez w łaściw e n aczelne organy a d m in istra c ji p a ń stw owej r o d n iu 1 stycznia 1967 r. w y d an y c h przed tą d a tą b ran żo w y ch w a ru n k ó w dostaw (oznaczanych d alej ja k o „b w d ”), k tó ry ch p o d sta w ę p ra w n ą sta n o w ił w ów czas d e k re t z dn. 16 m a ja 1956 r. o um ow ach dostaw y m iędzy je d n o stk a m i gospodarlii uspołecznionej (Dz. U. N r 16, poz. 87), n az y w an y d alej „ d e k re te m ”. W m yśl § 1 ust. 1 p k t 3 te jż e u ch w a ły z dn. 27 k w ie tn ia 1965 r. poszczególni m in istro w ie up o ­ w aż n ien i są n a d a l do w y d a w a n ia ogólnych w aru n k ó w um ów d o sta w y i sp rze d aż y

48 T a d e u s z J a c k o w s k i — J a n i n a K r u s z e w s k a _{Nr 5 (113)} od p o w ied n ich to w aró w , k tó re to ogólne w a r u n k i będ ą rów n o zn aczn e z p o p rze d n io w y d a w a n y m i b ran ż o w y m i w a ru n k a m i dostaw . Z godnie z a rt. V II p k t 3 przep. w p ro w . k.c. zachow ały m oc a rt. 1, 2, 6, 7 (bez o sta tn ie g o zdania), 8, 10, 11 i 12 d e­ k re tu , a w m y śl a rt. V III § 2 p k t 9 przep. w p ro w . k.c. p o zo stała w m ocy u sta w a z d n ia 28.XII.1957 r. o d o staw ach , ro b o ta c h i usłu g ach n a rzecz je d n o ste k p a ń s tw o ­ w y ch (Dz. U. z 1958 r. N r 3, poz. 7).

J a k z pow yższego w y n ik a, nie ty lk o że n ie dószło do u ję cia w je d n y m akcie n o rm a ty w n y m c a ło k sz tałtu pozakodeksow ych o d ręb n y c h przepisów ogólnych dla um ów sp rze d aż y i dostaw y w obrocie uspołecznionym , ale n a w e t liczb a tych ak tó w n o rm a ty w n y c h u leg ła zw iększeniu. Je ż e li się w ięc uw zg lęd n i n ie w ą tp liw ie kon ieczn e p rze p isy szczególne d la szeregu gałęzi p ro d u k c ji i h a n d lu , to stw ierd zić trz e b a , że liczba i stopień rozp ro szen ia przepisów , k tó re re g u lu ją sto su n k i um ow ne o b ro tu to w aro w eg o w ra m a c h g o sp o d ark i uspołecznionej, u tru d n ia ć b ę d ą p r a w ­ n ik o m gospodarczym stosow anie ty c h p rzepisów oraz rozw iązyw anie k o n k re tn y c h sy tu a c ji k o lizyjnych, a w rę cz w y łą c z a ją w łaściw e operow anie ty m i p rz e p isa m i w p ra k ty c e p rzez inn y ch praco w n ik ó w p rze d sięb io rstw .

N iew ą tp liw y je s t obecnie w zasad zie p ry m a t p rzep isó w ko d ek su cyw ilnego w obrocie u społecznionym — i to je s t d ru g a, is to tn a różnica ■ n a tu ry ogólnej. P ry m a t te n w y n ik a p rz e d e w szy stk im z a rt. 1 § 1 i 2 k.c. oraz z p o w ołanej w zarząd z en iu 1966 r. p o d sta w y p ra w n e j jego w y d a n ia i u sta le n ia owus, k tó rą sta n o w i a rt. 384 k.c. w zw iązku z § 1 ust. 1 p k t 1 o p a rte j n a ty m p rze p isie p o w ołanej ju ż wyżflj u ch w a ły n r 97 R ady M inistrów , z n a jd u je zaś on p o tw ie rd z en ie w § 1 ust. 1 i n s t r u k ­ cji, w m y śl k tó re g o do um ów sprzedaży i do staw y „sto su je się zasady z a w a rte w kod ek sie cyw ilnym , a w szczególności p rze p isy (...)” (n a stę p u je tu w yliczenie s z e ­ re g u p rzep isó w księgi p ierw szej i trze cie j tego kodeksu bąd ź m a jąc y ch c h a ra k te r ogólny, bądź te ż dotyczących bezp o śred n io um ów sprzedaży i dostaw y). W ust. 2 tegoż § 1 in s tru k c ja stw ierd za, że „ p o n a d to ” (a w ięc dodatkow o w sto su n k u do p rze p isó w kodeksu) stosow ać należy zasady z a w a rte w p rzep isach szczególnych, p rze d e w szy stk im zaś w owus.

N ależy tu p rzypom nieć, że u s ta la ją c e ow d za rząd z en ie 1963 r. w y d a n e zostało na p o d sta w ie a rt. 3 ust. 1 d ek re tu , k tó ry to p rze p is u tra c ił m oc z chw ilą w ejścia w życie k o d ek su cyw ilnego w m y śl przytoczonego w yżej art. V II p k t 3 przep. w p ro w . k.c. W m yśl § 1 u st. 2 tegoż zarządzenia, k tó re obow iązyw ało ta k ż e po w ejściu w życie ko d ek su cyw ilnego zgodnie z a rt. V III § 1 p k t 2 przep. w p ro w . — p rze p isy ko d ek su zobow iązań, a w ięc od d n ia 1 sty c zn ia 1965 r. p rze p isy ko d ek su cyw ilnego, m ia ły być stosow ane „w sp raw ac h nie u n orm ow anych ogólnym i w a ­ ru n k a m i d o sta w ” . R óżnica ,(i to d ia m e tra ln a ) m iędzy ty m i sfo rm u ło w an ia m i je st oczyw ista: w po p rzed n im sta n ie p ra w n y m , k tó ry obow iązyw ał do ko ń ca 1966 r , przepisy p ra w a cyw ilnego m ia ły być stosow ane ty lk o uzupełn iająco , a w ięc gdy zachodziła p o trz e b a u zu p ełn ien ia lu k w p rze p isac h szczególnych re g u lu ją c y c h obrót to w arow y w gospodarce uspołecznionej.

W y d a je się, że w p ra k ty c e p raw n o -g o sp o d a rc z e j ta k w łaśn ie będzie się i n a d a l u k ła d ać sto su n ek n o rm kodeksow ych do przepisów szczególnych m im o p rzy to c zo ­ nego w yżej sfo rm u ło w an ia in stru k c ji. W ynika to z sam ej n a tu ry i celu przepisów szczególnych, z m niejszej ich objętości o raz z bliższego w tre śc i pow iązan ia z dan ą dziedziną obrotu. S p rz y jać też będzie sięg an iu przed e w szystkim do przepisów szczególnych (a w ięc k o n k re tn ie do ow us i in stru k c ji) rów n ież ta okoliczność, że z a w ie ra ją one p o w tó rzen ie szeregu po d staw o w y ch n o rm kodeksow ych (§ 1, § ?. ust. 2, § 3 ust. 2, § 4 ust. 1 owus, § 5 ust. 1 i 2 in stru k c ji).

D la w y cz e rp a n ia k w estii p o d sta w y p ra w n e j ow us i u sta la jąc eg o je zarząd zen ia 1966 r. dodać jeszcze trze b a, że a n i to zarządzenie, ani w sp o m n ia n a ju ż w yżej

N r 5 (113) O g ó ln e u x i r u n k i u m ó w s p r z e d a ż y i d o s i a w y ₄₉ u c h w a ła n r 97 R ad y M in istró w , k tó r a u p o w ażn iła P rzew odniczącego K o m isji P la ­ n o w a n ia do u sta le n ia owus, n ie z a w iera p ow ołania się n a a rt. 2 k.c., k tó ry dopuszcza o d stę p stw o od w szy stk ich p rze p isó w k o d ek su ze w zględu n a szczególne p o trze b y o b ro tu m iędzy je d n o stk a m i g o sp o d a rk i uspołecznionej. Z tego “w zg lę d u p rzepisy z a rz ą d z e n ia 1966 r. i ow us m ogą za w ie ra ć o d stę p stw a ty lk o od dyspozy ty w n y ch n o rm k o d ek su cyw ilnego, a n ie od o b o w iązujących bezw zględnie jego przepisów , k tó r e w y łą c z a ją o d m ien n ą um ow ę stro n .1

W in s tru k c ji n ie z o sta ła w sk a z a n a ż a d n a p o d sta w a p ra w n a je j w y d a n ia . W y­ p o w ia d a n y je s t pogląd, że in s tru k c ja je s t niczym in n y m ja k w y ja śn ie n ie m p rz e ­ pisów ow us, w obec czego do w y d a n ia je j u p raw n io n y b y ł n ie ja k o au to m aty cz n ie te n sa m naczeln y o rg a n a d m in istra c ji p ań stw o w e j, k tó ry u zy sk ał upow ażnienie de>

u sta le n ia ow us.

C h a ra k te r p ra w n y in s tru k c ji om ów ił o b szernie i p rze a n a liz o w a ł J. M ayzel,2' n a ­ w ią z u ją c do w y k ształconego w p ra w ie a d m in istra c y jn y m p o ję cia in s tru k c ji ja k o „n o rm w e w n ę trz n y c h a d m in is tra c ji”. P oszczególne p rze p isy in stru k c ji, zd an iem te g o a u to ra , sta n o w ią b ąd ź to w y ty cz n e w y ja ś n ia ją c e sposób w y k o n y w a n ia obo« w ią z k ó w p ra w n y c h (np. § 4, 11, 14— 15), b ąd ź te ż n a k a z y za p ew n ia ją ce skuteczność o d d z ia ły w a n ia n o rm c y w iln o p ra w n y ch (np. § 17—18, 20, 27 zd. dru g ie), b ąd ź w re sz c ie in fo rm a c je (np. § 1 i 12).

S to so w an ie pojęć p r a w a a d m in istra cy jn e g o w om aw ianej dzied zin ie cyw iln o ­ p ra w n e j n ie w y d a je się je d n a k m ożliw e z dw óch pow odów . W dziedzinie p ra w a a d m in istra c y jn e g o istn ie je n ie ró w n o rzę d n o ść o rg a n u w ład z y i stro n y , co czyni m o ż liw y m u s ta la n ie n o rm w ew n ę trz n y c h , k tó re re g u lu ją sposób d z ia ła n ia organów w ład z y (np. w za k re sie p o zostaw ionym sw obodnem u u zn a n iu w ładzy), ale n ie d ają żad n y ch p r a w stro n o m . W sto su n k a c h zaś sprzedaży i do staw y w y stę p u ją ró w n o ­ r z ę d n e stro n y , w je d n ak o w y m sto p n iu sk rę p o w a n e p rzez p rz e p isy p r a w a lu b n a ­ k az y je d n o ste k n ad rz ęd n y ch . P o d sta w ą p ra w n ą w y d a w a n ia in s tru k c ji ja k o w y ty ­ cz n y ch p o stę p o w an ia je s t za sa d a h iera rc h ic zn eg o p o d p o rzą d k o w a n ia o rganów w ład z y , n a k tó re j o p iera się u stró j k aż d ej a d m in istra c ji. Je d n a k ż e za sa d a ta nie w y stę p u je w czystej i p ełn ej p o sta ci 'w sy stem ie je d n o ste k g o sp o d a rk i u sp o łe cz­ n io n e j, ja k ró w n ież je d n o stk i te n ie p o zo stają w sto su n k u zależności h ie ra rc h ic z n e j od P rzew odniczącego K om isji P la n o w a n ia . Ten naczeln y o rg an a d m in istra c ji p a ń ­ stw o w ej został je d y n ie u p o w ażn io n y do u sta la n ia ogólnych w a ru n k ó w um ów sp rze d aż y , dostaw y i in n y c h d la je d n o ste k g o spodarki uspołecznionej, k tó re je d n a k zachow ały sw e h ie ra rc h ic z n e p o d p o rzą d k o w a n ie i d la teg o p o d le g a ją n a d a l — ró w n ie ż w z a k re sie p rz e strz e g a n ia ta k u sta lo n y c h w a ru n k ó w — n ad z o ro w i sw ych org an ó w n ad rz ęd n y ch , a w p ew n y c h k w e stia c h — sp e cja ln y ch org an ó w w ład zy (np. u rz ę d y k o n tro li ja k o śc i i m ia r, org an ó w k o n tro li s a n ita rn e j i w e te ry n a ry j­ n e j itd.).

J. M ayzel n ie m ów i n a to m ia st n ic w e w sp o m n ia n y ch ju ż w yżej w y w o d ach 0 p ew n y m p ow ażnym znaczeniu i c h a ra k te rz e , ja k i m oże m ieć o m a w ian a in s tru k ­ cja, a m ian o w icie o. sw ego ro d z a ju au ten ty c z n e j w y k ła d n i ty c h p rzep isó w o w u i 1 za rząd z en ia 1966 r., k tó re n asu w a ć b ę d ą w ątp liw o ści p rzy ich stosow aniu. Z a ­ sad n o ść ta k ieg o w y k o rz y sty w a n ia in s tru k c ji w y n ik a z f a k tu w y d a n ia je j p rzez te n sam o rg an w ładzy, k tó ry u s ta lił ow us i w y d a ł w p ro w a d za jąc e te w a r u n k i za rz ą ­ dzenie, i to — co je s t rzeczą b ard z o c h a ra k te ry sty c z n ą — jednocześnie. W ydaj* się też n ie w ą tp liw e , że p ew n e p rze p isy in s tru k c ji stanow ić m ogą p o d sta w ę p r a w ­

1 J . M a y z e l : I n s t r u k c j a w s p r a w i e z a w i e r a n i a i w y k o n y w a n i a u m ó w s p r z e d a ż y

i d o s t a w y o r a z o g ó l n e w a r u n k i t y c h u m ó w . „ P r z e g l ą d U s t a w o d a w s t w a G o s p o d a r c z e g o ”

n r 12/1966, s t r . 390.

2 J a k w y ż e j , s t r . 383—385. 4 — P a l e s t r a

so T a d e u s z J a c k o w s k i — J a n i n a K r u s z e w s k a N r 5 (1 1 3 )

n ą d la roszczeń n ie k tó ry c h je d n o ste k gospodarczych w zględem in n y c h je d n o ste k w z a k re sie z a o p a try w a n ia w n ie zb ę d n e to w ary . T a k np. § 11 ust. 1 o raz § 14 i 15 u s ta la ją obow iązek za o p a try w a n ia p rz e z je d n o stk i zb y tu inn y ch je d n o ste k gos­ p o d a rk i uspołeczn io n ej o raz n a jd łu ższe w y p rz ed z en ie w s k ła d a n iu zam ów ień,, jak ieg o m o żn a żądać, za k az u ją w ogóle ż ą d a n ia w y p rz ed z en ia p rzy s k ła d a n iu z a ­ m ów ień n a p ew n e cele, w reszcie n o rm u ją k o lejn o ść u w zg lęd n ian ia zam ów ień n ie o p a rty c h n a ro zd z ieln ik ac h oraz szczególne u p rzy w ile jo w an ie w ty m z a k resie n i e ­ k tó ry c h z ty c h zam ów ień.

I I . Z A W IE R A N I E I W Y K O N Y W A N IE U M O W

O bow iązek z a w ie ra n ia um ów p rze z je d n o stk i g o sp o d ark i uspołecznionej n a b ra ł po r a z p ie rw sz y c h a r a k te ru p ra w n e g o n a m ocy u sta w y z d n ia 18 k w ie tn ia 1950 r. o um o w ach p la n o w y c h w gospodarce so cjalisty czn ej (Dz. U. N r 21, poz. 180), n a p o d sta w ie k tó r e j zostały te ż p o ra z p ierw szy u sta lo n e ogólne w a r u n k i dostaw . U sta w ę t ę z a stą p ił w sp o m n ia n y ju ż w yżej d e k re t, k tó ry w a rt. 1 i w airt. 2 u st. 1 pow tó rzy ł zasadę obow iązku z a w ie ra n ia — p rz e z o b ję te jego- d ziałan iem je d n o stk i — u m ó w d ostaw y, koniecznych do w y k o n a n ia z a d ań planow ych, p o d k re śla ją c , ż e um ow y t e p o w in n y być z a w ieran e u p rzed n io , a w ięc p rze d p rzy stą p ie n ie m do- w y k o n y w a n ia d o sta w y (co w p ra k ty c e — ja k w iadom o — nie zaw sze było i b y w a dotychczas p rze strzeg a n e). J a k ju ż w y że j w spom niano, te p rze p isy d e k re tu p o ­ z o sta ją w m ocy ta k ż e obecnie, a § 4 za rząd z en ia 1966 r. p o tw ie rd z a czy też p o w ­ ta rz a te n obow iązek, łącząc z n im obow iązek je d n o ste k n a d rz ę d n y c h do o r g a n i­ zow ania z a w ie ra n ia um ów sprzedaży i d o sta w y ; przep is te n ro zw ija p o n a d to o k reśle n ie techniczno-ekonom icznych celów, k tó re m a ją być osiągane przez z a ­ w ie ra n ie um ów . '

Bez zm ian y p o zo stała za sa d a fo rm y p ise m n e j um ów sp rze d aż y i d o sta w y (§ 3 ow d i i§ 5 ow us), choćby za chow anej dop iero e x post. Co do um ów d o staw y , to je s t ona zbieżn a z tre ś c ią a rt. 606 k.c., n a to m ia s t co do um ów sprzedaży, odbiega ona od ogólnego p rz e p isu a rt. 75 'k.c. (w ym ienionego w § 1 ust. 1 in stru k c ji), k tó r y w b r a k u p rzep isó w szczególnych d la dan eg o ro d z a ju um ów (ja k to m a m iejsce w w y p a d k u sprzedaży) w y m ag a stw ie rd z e n ia p ism em (ale bez ry g o ru n ie w a żn o ści) dopiero ta k ic h czynności, k tó re dotyczą p ra w a o w a rto śc i przeszło 10 000 zł.

Z a sa d a w y ra ż o n a w § 5 ow us n ie je s t też sk o o rd y n o w an a z tre śc ią a rt. 8 ust. 1 w sp o m n ia n ej w yżej u staw y , k tó ry z w a ln ia od zach o w an ia fo rm y p isem n ej um ow y o d ostaw y, ro b o ty i u słu g i n a rzecz je d n o ste k p ań stw o w y c h (niezależnie od tego, czy d o sta w cą lu b w y k o n aw cą je s t je d n o s tk a p ań stw o w a , spółdzielcza czy p ry ­ w atna) o w a rto śc i p rze d m io tu n ie p rz e k ra c z a ją c e j 5 000 zł. W sto su n k u do k o ­ dek su cyw ilnego p rze p is § 5 ow us sta n o w i d o p u szczaln e w ra m a c h a rt. 384 k.c. od stęp stw o i p o w in ie n być ściśle p rz e strz e g a n y .3 N ato m iast przep is a rt. 8 ust. 1 u sta w y u zn ać n ależ y za le x specialis w sto su n k u do k o d ek su cyw ilnego, p rz y czym skoro zo stał on u trz y m a n y w m ocy p rz y w e jśc iu w życie k odeksu, to o bow iązuje w za k re sie sw ego d ziała n ia w b re w k o deksow i i w y d an y m n a jego p o d sta w ie ow us. T a k w ięc p rz y um o w ach o do staw y (przez k tó re należy rozum ieć ró w n ież k o ­

d eksow e um ow y sprzedaży), ro b o ty i u słu g i — o b o ję tn e przez kogo w y k o n y w an e, a le je d y n ie n a rze c z p ań stw o w y c h je d n o ste k o rganizacyjnych, jeżeli w arto ść zam ó ­ w ie n ia n ie p rzek ro czy 5 000 zł — n ie obow iązu je zachow anie form y p isem n ej.

R ów nież b ez zm iany p o został oczyw iście o bow iązek w y k o n y w a n ia zaw artych.

N r 5 (113) O g ó ln e w a r u n k i u m ó w s p r z e d a ż y i d o s t a w y ₅₁ um ów ł egzekw ow ania zobow iązań um o w n y ch p rze z je d n o stk i u p raw n io n e . W § 2 u st. 1 za rząd zen ia 1963 r. p o d k reślo n y był 'w praw dzie ty lk o obow iązek egzekw o­ w a n ia zobow iązań u m ow nych z jednoczesnym n ak a ze m p o trą c a n ia z płaco n ej c e n y o dszkodow ania za n ie w y k o n a n ie lu b n ie n a le ż y te w y k o n a n ie zobow iązań, a le obow iązek w y k o n y w a n ia um ów w y n ik a ł z c a ło k sz ta łtu i przepisów tego za rząd z en ia i ow d o raz z d e k re tu , n a p o d sta w ie k tó re g o zarządzenie zostało w y d an e . O w us w y m ie n ia o b u stro n n e w za jem n e obow iązki k o n tra h e n tó w w te n sposób, że w § 1 u st. 1 pow tórzono dosłow nie te k s t a r t. 386 k.c., a w u s t. 2 i 3 — tre ść a rt. 354 k.c., z t ą ty lk o ró ż n ic ą w tekście, ż e . za m ia st ok reśleń „d łu ż n ik ” i „w ie rzy ciel” w liczbie p o je d y n cz ej użyto o k reśle ń „ je d n o stk i g o sp o d a rk i u społeczn io n ej” i „ je d n o stk i u p ra w n io n e ” w liczbie m nogiej o ra z pom in ięto o k re ­ śle n ie celu zobow iązania ja k o „społeczno-gospodarczego” ; n ie w y d a je się, aby ty m różnicom m o żn a n a d a w a ć ja k ie k o lw ie k m e ry to ry c z n e znaczenie. W § 2 ust. 2 p o w tó rzo n a zo stała dok ład n ie, a le w nieco o d m iennym u ję c iu sty listy c zn y m tre ść a rt. 355 § 2 k.c. W reszcie § 2 u st. 1 o w u s sta n o w i ścisły o dpow iednik § 2 z a rz ą ­ d ze n ia z 1963 r., z ty m ty lk o zastrzeżeniem , że n ie za w ie ra w z m ia n k i o p o trą c a n iu odszkodow ania, gdyż obow iązek dochodzenia k a r um ow nych d la u zy sk an ia n a p r a ­ w ie n ia szkody z a w a rty je s t w § 49 ust. 1 ow us; je d n y m ze sposobów dochodzenia k a r je s t n ie w ą tp liw ie p o trą c e n ie ich z ceny zgodnie z a r t. 498— 502 k.c., w y m ie ­ n io n y m i w § 1 u st. 1 in stru k c ji. W § 17 in s tru k c ji p o d k reślo n y te ż został obow iązek n a le ż y te j s ta ra n n o śc i p rz y w y k o n y w a n iu zobow iązań 1— n ie w ą tp liw ie w n a w ią z a ­

n iu do a rt. 472 k.c. (rów nież w y m ienionego w § 1 ust. 1 in stru k c ji).

P ew n e różnice w y stę p u ją w isto tn e j o ra z in te re su ją c e j k w e stii sw obody um ów : w za k re sie um ów dostaw y w ro zu m ien iu ow d o ra z um ów sprzedaży i d o s ta n y w ro zu m ien iu ow us. P o ję c ie sw obody um ów o b ejm u je sw obodę z a w ie ra n ia bąd ź n ie z a w ie ra n ia um ow y z ty m lu b in n y m k o n tra h e n te m o raz sw obodę u s ta la n ia tr e ś c i um ow y.

P oza ra m a m i o b ro tu m iędzy je d n o stk a m i g o sp o d ark i uspołecznionej — ró w n ież w sy stem a ch p ra w n y c h p a ń s tw o u s tro ju naszego ty p u — obow iązu je oczyw iście sw o b o d a z a w ieran ia lu b n ie z a w ie ra n ia um ów . N ato m iast w obrocie m iędzy je d ­ n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej za w ieran ie p rzez n ie k tó re je d n o stk i p ew n y ch um ów z określo n y m i je d n o stk a m i by w a obow iązkow e n a p o d sta w ie przepisów szczególnych. T en ro d za j um ów , k tó re określić m o żn a ja k o um ow y obow iązkow e, om ów iony będ zie d o k ła d n ie niżej. Z reg u ły są to um ow y m a ją c e p o d sta w o w e zn a cz en ie dla re a liz a c ji n a ro d o w y ch p la n ó w gospodarczych (dotyczą one np. su ­ ro w c ó w i to w a ró w rozdzielanych).

Co do w szelkich innych um ów , istn ie je sw oboda z a w ieran ia lu b n ie za w ie ra n ia o ra z w y b o ru k o n tr a h e n ta (ograniczona je d n a k w p ra k ty c e w obec k o n c e n tra c ji o k reślo n y c h ro d zajó w p ro d u k c ji i u słu g w p o jed y n czy ch lu b nieliczn y ch p rz e d ­ się b io rstw ac h o raz w obec sto so w a n ia zasady re jo n iz a c ji w ty c h gałęziach p ro d u k c ji i u sług, k tó re w y k o n y w an e są p rze z liczne p rze d się b io rstw a n a te re n ie całego

k ra ju ). j

^Sw oboda stro n w u s ta la n iu tre śc i um ow y doznaje w n aszy m p raw o d aw stw ie cy w iln y m dość isto tn y ch i n ie rz a d k ic h o g raniczeń ró w n ież poza ra m a m i o b ro tu uspołecznionego, a w ra m a c h tego o b ro tu — w szczególności gd y chodzi o um ow y sp rze d aż y i d o sta w y — ty m liczn iejszy ch i d alej sięg ający ch . O g ra n ic zen ia sw o­ body w u sta la n iu tre ś c i um ow y dotyczą p rz y ty m zarów no ty c h um ów , k tó ry c h za w a rc ie je s t obow iązkow e d la określo n y ch je d n o ste k g o sp o d a rk i u społecznionej, ja k i ty ch , co do k tó ry c h is tn ie je sw oboda za w ie ra n ia . T e ogran iczen ia, k tó re są w sp ó ln e obu ty m k ateg o rio m um ów , z a w ie ra § 2 za rz ą d z e n ia 1966 r. (a n ie owus). D ale j id ą ce o g ran ic ze n ia sw obody w u s ta la n iu tre ś c i um ów obow iązkow ych w y ­

52 T a d e u s z J a c k o w s k i — J a n i n a K r u s z e w s k a 5 ( U g )

n ik a ją z p rzep isó w , k tó re obow iązek z a w a rc ia ty c h um ów u s ta n a w ia ją lu b z p r z y ­ działów , ro zd z ieln ik ó w i uzgodnień d o staw , o p a rty c h n a ty c h p rze p isac h .

S fo rm u ło w an ie § 4 ow d było n e g a ty w n e i e n u m e ra ty w n e . U sta lało ono n iew ażność p o sta n o w ie ń um o w n y ch sp rzecznych z p rz e p isa m i ow d dotyczącym i cen, odszko­ dow ań za n ie w y k o n a n ie lu b n ie n ale ży te w y k o n an ie um ów o raz odpow iedzialności z ty tu łu r ę k o jm i za w a d y lu b z ty tu łu g w a ra n c ji. N a to m ia s t i§ 2 ust. I z a rząd z e­ n ia z 1966 r. sta n o w i ja k o za sa d ę m ożliw ość u s ta la n ia w um o w ach sp rze d aż y i w um o w ach d o sta w y w za jem n y ch p ra w i obow iązków o d m iennie od tre śc i owus, a le z w y łąc ze n ie m ty c h p ra w i obow iązków , co do k tó ry c h z p rze p isó w u sta w y lu b z tre ś c i ow us w y n ik a, że m a ją c h a r a k te r w iąż ąc y d la stro n (dotyczy to w szczególności cen i te rm in ó w ich z a p ła ty o raz p o sta n o w ie ń o g ran ic za jąc y ch b ąd ź w y łąc za ją cy ch odpow iedzialność). Z p o ró w n a n ia ty c h dw óch p rze p isó w w id a ć p rz e d e w szy stk im , że c h a ra k te ru w iążącego d la s tro n n a b ra ły od d n ia 1.1.1967 r. p o sta n o w ie n ia o w u s dotyczące te rm in u z a p ła ty ceny (§ 18—20). P o za ty m sam o zastosow anie w sfo rm u ło w a n iu § 2 ow us ogólnego o k re śle n ia p o sta n o w ień w ią ż ą ­ cych — z a m ia st w y liczen ia p o sta n o w ień m a ją c y c h ta k i c h a ra k te r — oznacza d a le j id ą c e o g ran ic ze n ie sw obody s tr o n w u s ta la n iu zasad n iczej tre ś c i um ow y. N ato m iast p e w n e rozszerzen ie za k re su sw obody stro n m ożna stw ierd zić co do o d p ow iedzialności za szkody, podczas b ow iem gdy § 4 ow d w y łąc za ł całk o w icie z d y sp o zy cji s tro n p rz y z a w ie ra n iu um ow y za g ad n ie n ie odszk o d o w an ia za je j n ie w y k o n a n ie lu b n ie n a le ż y te w y k o n an ie , to § 2 u st. 2 p k t 2 i 3 za rząd z en ia z 1966 r. zezw ala n a zrzeczenie się w um o w ie p rz e z stro n y lu b je d n ą z nich ro sz ­ cz en ia o o dszkodow anie przen o szące w ysokość k a r y u m ow nej oraz n a zrzeczenie się p rze z k u p u ją ce g o (odbiorcę) k a r y za d o sta rc ze n ie to w a ru z w ad a m i, je ś li chodzi o d ro b n e u s te rk i, k tó r e sp rze d aw ca (dostaw ca) u s u n ą ł a lb o te ż to w a r w y m ie n ił niezw łocznie lu b w te rm in ie uzgodnionym z k u p u ją c y m (odbiorcą). P o n a d to § 50 u st. 1 zd a n ie d ru g ie i trz e c ie o raz ust. 2 ow us p rz e w id u ją w p e w n y c h w y p a d k a c h m ożliw ość um ow nego u sta le n ia k a r um o w n y ch w w ysokości niższej od p rze w id zia n ej w § 51 i 52. D opuszczalność um ow nego ogran iczen ia odp o w ie­ dzialn o ści sp rze d aw cy (dostaw cy) z ty tu łu rę k o jm i za w a d y lu b g w a ra n c ji co do p ro to ty p ó w p o zo stała bez zm ian (§ 4 ust. 2 ow d i § 2 ust. 2 p k t 1 za rz ą d z e n ia 1966 r.).

K w e stia sw obody um ów w y stę p u je ró w n ież w za k re sie zm iany lu b ro zw iązy w an ia um ów . W ow d zagad n ien io m ty m pośw ięcony b y ł osobny rozdział 9 (§ 76—22), w ow us zaś — ty lk o § 3, k tó ry głosi zasad ę dopuszczalności zm iany lu b ro z ­ w ią z y w a n ia um ow y p rze z stro n y „w gospodarczo u zasad n io n y ch w y p a d k a c h ”, ja k to było p rze w id zia n e ró w n ież w § 79 zd a n ie p ie rw sz e ow d. N ie m a n a to m ia st obecnie o d p o w ied n ik a zd a n ia drugiego tegoż p rze p isu , p rze w id u jąc eg o o rze k an ie p rz e z k o m isje a rb itra ż o w ą o zm ian ie lu b ro zw ią z a n iu um ow y n a w n io se k je d n e j ze stro n , k tó re n ie doszły w ty m w zględzie do p o ro zu m ien ia; nie w y łącza to oczyw iście tak ieg o o rze k a n ia n a m ocy a r t. 2 u st. 2 d e k re tu o p ań stw o w y m a r ­ b itra ż u g o spodarczym (por. niżej).

n i . U M O W Y O B O W IĄ Z K O W E

O bow iązek z a w ie ra n ia um ów m iędzy je d n o stk a m i g o sp o d ark i uspołecznionej p rze w id zia n y b y ł u sta w o w o p rze d w ejście m w życie k.c. ty lk o co do um ów do staw y w a rt. 1 i 2 d e k re tu . W a rt. 2 u st. 2 przew id zian o też u sta le n ie tre śc i um ow y do staw y p rze z ko m isję a rb itra ż o w ą , je że li obow iązek d o starczen ia lu b o d b io ru o k reślo n y c h a rty k u łó w w y n ik a z uzg o d n ien ia do staw albo z za d ań p la ­ n o w y ch u sta lo n y c h w o bow iązującym try b ie , w u st. zaś 3 tegoż a rty k u łu —

Nr 5 (113) O g ó ln e w a r u n k i u m ó w s p r z e d a ł y i d o s t a w y 53

w y stą p ie n ie p rze z k o m isję a rb itra ż o w ą o zm ianę zad ań plan o w y ch , je śli p o trz e b a te j zm ian y w y n ik a w to k u u s ta la n ia tre ś c i um ow y.

M ów iąc o um ow ach d o sta w y , d e k re t n ie p o d a ł d e fin ic ji d ostaw y, p o ję cia zaś ta k ie g o n ie znało o b ow iązujące p rze d dn. 1.1.1965 r. p ra w o cyw ilne, w szczegól­ ności k.z. L eg islac y jn e o k reśle n ie p o ję cia d o sta w y n a s tą p iło dopiero w 1963 ir. w ow d, w y d a n y c h n a p o d sta w ie a rt. 3 ust. 1 d e k re tu . P a r a g r a f 2 owd stan o w ił, że „p rz ez zaw arcie um ow y do staw y dostaw ca zobow iązuje się d ostarczyć odb io rcy o k reślo n e w um ow ie p rze d m io ty , a o d b io rca zobow iązuje się p rz y ją ć te p rz e d ­ m io ty i zapłacić n ależn o ść” .

W p ra k ty c e ta k w ła ś n ie ro z u m ia n e było ipojęcie d o sta w y zarów no w chw ili w ejścia w życie d e k re tu , ja k i pod rz ą d e m tego d e k re tu aż do chw ili ogłoszenia ow d w 1963 r. B yło to p o ję cie b ard z o zbliżone do podanego n a s tę p n ie w a r t. 535 § 2 k.c. o k re śle n ia sprzedaży m iędzy p ań stw o w y m i je d n o stk a m i o rg an iz ac y jn y m i.

O w d n o rm o w ały ró w n ież sposób re a liz a c ji obow iązku z a w ie ra n ia um ów dos­ ta w y i egzekw ow ania tego obow iązku w try b ie p rze w id zia n y m w a r t. 2 § 2 d e ­ k re tu . W n a w ią z a n iu do § 3 ow d, k tó ry p rze w id y w a ł zaw arcie um ow y rów n ież w d ro d ze pisem nego p o tw ie rd z e n ia p rzy ję cia zam ów ienia, § 18 u st. 1 stanow ił, że w ra z ie niezgłoszenia p rze z do staw cę zastrzeżeń w ciągu 14 d n i po o trzy m an iu zam ów ienia, op arteg o n a ro zd zieln ik u , asygnacie lu b u zgodnieniu dostaw , um ow ę uw aża s ię za z a w a rtą w o s ta tn im d n iu tego te rm in u n a w a ru n k a c h pod an y ch w zam ów ieniu. N ato m ia st w raz ie zgłoszenia zastrzeżeń p rz e z d o sta w cę za m a w ia ­ ją c y m ó g ł w y stą p ić do k o m isji a rb itra ż o w e j z w n io sk ie m o u s ta le n ie tre śc i um ow y (§ 20 u st. 4), a le ty lk o w ów czas, gdy w ciągu 7 dni po o trzy m an iu z a s­ trz e ż e ń dostaw cy, u ję ty c h w tzw . p ro to k o le rozbieżności, za w iad o m ił d ostaw cę liste m poleconym , w ja k im z a k resie n ie godzi się z jego zastrzeżen iam i. W fa z ie b ow iem n ie w y słan ia ta k ieg o za w iad o m ien ia w te rm in ie u m ow ę trz e b a było uw ażać za z a w a rtą z u w zg lęd n ien iem zastrzeżeń d ostaw cy (§ 20 u s t. 2). U p ra w n ien ie w y stą p ie n ia do k o m isji a rb itra ż o w e j o u sta le n ie tre ś c i um ow y p rz y z n a n e te ż zo stało k aż d ej ze stro n w w y p a d k a c h , gd y doszło ju ż do zgodnego u s ta le n ia p rz e d m io tu i te rm in u dostaw y, p ozostały je d n a k sp o rn e in n e p o sta n o w ien ia um ow y do staw y (§ 20 u s t. 4). W § 79 p rz e w id z ia n a zo stała konieczność zm iany lu b ro z w ią z a n ia um ow y o raz w y d a n ie w te j k w estii orzeczenia p rzez ko m isję a r b itra ż o w ą n a w niosek je d n e j ze stro n , a le ty lk o w ów czas, gdy je d n o s tk a n a d ­ rz ę d n a stro n y pozw anej n ie ośw iadczyła w ciągu 14 d n i (po o trzy m an iu zaw iad o ­ m ie n ia o w niosku), że sa m a w y d a decyzję u s ta la ją c ą obow iązki pozw anego.

Co do obow iązku z a w ie ra n ia in n y c h um ów m iędzy je d n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej, b r a k było n o rm ustaw o w y ch . Sposób u sta la n ia tego obow iązku i tre ś c i um ow y oraz try b p o stę p o w an ia w ra z z m ożliw ością zw ró cen ia się do k o m isji a rb itra ż o w e j u n o rm o w an y został w n ie k tó ry c h p o sta n o w ien iach szczegól­ ny ch , ja k n p . w ogólnych za sa d ach um ów o roboty budo w lan o -m o n tażo w e, s t a ­ n o w iący ch za łą cz n ik i do u ch w a ły N r 14 R ad y M in istró w z dn. 5.1.1957 r. w s p r a ­ w ie um ów o roboty b u d o w lan o -m o n tażo w e (M.P. N r 4, poz. 28) o raz do zarząd zen ia M in istra B ud o w n ictw a i P rz e m y słu M a teria łó w B udo w lan y ch z dn. 14.IV.1958 r. w sp ra w ie um ów o ro b o ty b u d o w lan o -m o n tażo w e w y k o n y w a n e p rze z p rz e d się ­ b io rstw a p ań stw o w e (M.P. N r 32, poz. 186).

S p o ry o u sta le n ie tre śc i um ów zaw ieran y c h w w y k o n a n iu n aro d o w y ch p lan ó w gospodarczych (a w ięc um ów w szelkiego ro d z a ju , n ie ty lk o zatem dostaw y) p rz e w i­ d zian e zostały ja k o spory p rze d u m o w n e w a rt. 2 ust. 2 d e k re tu o p aństw ow ym a r b itra ż u gospodarczym (Dz. U. N r 37, poz. 195), a szczególne z a sa d y ro z p a try ­ w a n ia ty c h sporów przez k o m isje a rb itra ż o w e u sta lo n e zo stały w § 80—84 ro zp o ­

54 T a d e u s z J a c k o w s k i — J a n i n a K r u s z e w s k a

5

rz ą d z e n ia R a d y M in istró w w sp ra w ie o rg a n iz a c ji p ań stw o w y c h k o m isji a r b it r a ­ żow ych i tr y b u p o stę p o w an ia arb itra ż o w e g o (Dz. U. z 1960 r. N r 26, poz. 146).

K odeks cyw ilny w ty tu le IV księgi trze cie j, noszącym nazw ę „O bow iązek za­ w ie ra n ia um ów m ięd zy je d n o stk a m i g o sp o d a rk i usp o łeczn io n ej” <art. 397—404), n ie n o rm u je (jak m ożna by sądzić z nazw y) o b o w iązk u z a w ie ra n ia um ó w m iędzy je d n o stk a m i g o sp o d a rk i uspołecznionej, lecz ty lk o s k u tk i c y w iln o p ra w n e ta k ie g o obow iązku, w y n ik a ją c e g o z „w łaściw ych p rze p isó w ” , oraz sposoby d z ia ła n ia zm ie­ rzającego do za p ew n ie n ia rea liz a c ji tego o bow iązku n iezależnie od w o li stro n y zobow iązanej. U n o rm o w a n ie to o b e jm u je w sze lk ie um ow y, co do k tó ry c h obow iązek ta k i m oże b y ć u sta lo n y w e „w łaściw ych p rz e p isa c h ”, gdyż a rt. 397 k.c. w y m ie n ia „um ow y sprzedaży, um ow y d o sta w y lu b um ow y o in n e św ia d cz en ie” , św iadczenie zaś je s t tre śc ią k ażd eg o zo bow iązania i m oże polegać n a d zia ła n iu lu b zan ie ch a n iu (a rt. 353 § 1 i 2 k.c.).

W m y śl a rt. 397 i 401 k.c., gdy z „w łaściw ych p rze p isó w ” (k tó re m ogą n ależeć bąd ź do p r a w a cyw ilnego, bąd ź do p r a w a ad m in istracy jn eg o ) w y n ik a obow iązek z a w arcia um ow y, k a ż d e j ze stro n p rz y słu g u je roszczenie cy w iln o p ra w n e o zaw arcie d a n e j u m ow y. R oszczenie to je d n o stk a u p ra w n io n a re a liz u je p rz e z złożenie odpo­ w ie d n ie j o fe rty (zam ów ienia) je d n o stc e zobow iązanej w te rm in ie u sta lo n y m w ty c h że „w łaściw ych p rz e p isa c h ” ; w ra z ie n ie d o trz y m a n ia tego te rm in u roszczenie o za w arcie um ow y w y g asa (art. 398 k.c.). G dy b r a k odpow iedzi n a o fertę, z a ­ o fero w a n ą um ow ę p o cz y tu je się za z a w a rtą (w sposób m ilczący) po u p ły w ie 14 dni o d o trz y m a n ia o fe rty (art. 400 k.c.). Je ż e li zaś w odpow iedzi n a o fertę je d n o stk a zo bow iązana p rz y jm u je ofertę, czyniąc ty lk o za strze że n ia co do poszczególnych je j p o sta n o w ień — z a strze że n ia te u w a ż a się za p rz y ję te p rze z o fe re n ta , je że li o fe re n t n ie w y stą p i do k o m isji arb itra ż o w e j o u sta la n ie tre ś c i um ow y w try b ie sp o ru przed u m o w n eg o w ciągu 14 d n i od o trz y m a n ia tre śc i zastrzeżeń d ru g ie j stro n y , u ję ty c h w p ro to k o le rozbieżności (art. 399 k.c.). R ów nież w ra z ie o trz y ­ m a n ia odm ow y p rz y ję c ia o fe rty o fe re n t p o w in ie n w y stą p ić do k o m isji a r b itra ż o ­ w ej ze sporem p rzed u m o w n y m o zaw arcie um ow y w ciągu 14 d n i od o trzy m a n ia odm ow y pod ry g o re m w y g aśn ięcia roszczenia o za w a rc ie um ow y (art. 398 § 2 k.c.). T e sa m e zasady m a ją zastosow anie do zm iany lu b ro zw ią zan ia ju ż z a w a rte j um ow y m iędzy je d n o stk a m i g o sp o d ark i uspołecznionej, jeżeli ta k i obow iązek n a d a n e je d n o stk i lu b je d n ą z n ic h zostaje w łożony. A rt. 404 k.c., k tó ry w y p o w ia d a tę zasadę, n ie w sp o m in a o „w łaściw ych p rz e p isa c h ” (por. a r t. 397) ja k o ź ró d le o b o ­ w ią z k u zm iany lu b ro zw ią zan ia um ow y, z czego m ożna w nioskow ać, że obow iązek ta k i — w p rz e c iw ie ń stw ie do obow iązku z a w a rc ia um ow y — m oże być w łożony n a je d n o stk ę g o sp o d a rk i uspołecznionej ró w n ież w drodze decyzji o c h a ra k te rz e a d ­ m in istra c y jn y m .

E w e n tu a ln y spór p o w sta ły n a tle zm ian y lu b ro zw iązan ia u m o w y będzie ro z strz y g a n y n a d a l p rz e z k o m isje a rb itra ż o w e n a w n io se k je d n ej ze stro n — zgodnie z a r t. 398 i 399 k.c., k tó re w m y śl a rt. 404 k.c. m a ją odpow iednie za sto ­ so w an ie do zm ian y i ro zw iązy w an ia um ów , o r a z w m yśl cyt. w yżej a rt. 2 ust. 2 d e k re tu o p a ń s tw , a r b itr. gospod. W obec b ra k u zarów no w k.c., ja k i w ow us o d p o w ied n ik a z d a n ia d ru g ieg o § 79 ow d — je d n o stk a n a d rz ę d n a pozw anego w ta k im sp o rze n ie m oże ju ż po d n iu 1.1.1967 r. w y ją ć tak ieg o sp o ru spod ro zstrz y g n ięc ia p rz e z ko m isję a rb itra ż o w ą p rze z zapow iedź w y d a n ia decyzji.

W ow us n ie m a żadnego o d p o w ied n ik a ro zd z iału 3 ow d (§ 20—21) o sp o rac h p rze d u m o w n y ch , b r a k te ż o d p o w ied n ik a § 18 ow d o u zn a n iu za p rz y ję te m il­ cząco z a m ó w ie n ia złożonego w r a m a c h ro zd z ieln ik a, n a p o d sta w ie asy g n a ty lu b

№ 5 (113) O g ó ln e w a r u n k i u m ó w s p r z e d a ż y i d o s t a w y ₅₅ uzg o d n ien ia d o staw albo ak tó w ró w n o rzęd n y ch . W obec tego o ra z w zw iązku z § 1 u st. 1 in s tru k c ji dojść n ależ y do w n io sk u , że w ty c h p rz e d m io ta c h od dn. 1.1.1967 r. o b ow iązują w o b ro cie m iędzy je d n o stk a m i g o sp o d ark i uspołecznionej ■wyłącznie i b ezpośrednio om ów ione w yżej p rze p isy ty tu łu IV księgi trzeciej k.c.

P o d o k o n an iu p rz e g lą d u p rzep isó w dotyczących obow iązku z a w ie ra n ia um ów p rz e z je d n o stk i g o sp o d ark i uspołecznionej i ro z strz y g ą n ia w y n ik a ją c y c h n a tym t l e sp o ró w — p rzep isó w zarów no w y d a n y c h p rze d w ejściem w życie k.c., ja k 1 za w a rty c h w k.c. — n ależy z ko lei dać odpow iedź n a p y ta n ie : ja k ie m ające isto tn e znaczenie d la p r a k ty k i różnice w u n o rm o w an iu p ra w n y m tych z a g a d ­ n ie ń w y s tę p u ją od d n ia 1.1.1967 r.

P ie rw s z a ró żn ica — to je d n o lito ść u n o rm o w an ia m a te ria ln o p ra w n e g o sk u tk ó w cy w iln o p ra w n y ch obow iązku z a w ieran ia um ów , w k ład a n eg o n a je d n o stk i gos­ p o d a rk i uspołecznionej p rz e z „w łaściw e p rze p isy ” szczególne. W te n sposób osiąg­ n ię ta zo stała je d n o lito ść całego u n o rm o w an ia p raw n eg o w sp o m n ian y ch s k u t­ ków , gdyż w z a k resie fo rm a ln o p ra w n y m istn ieje ju ż ona od d a w n a z m ocy a rt. 2 ust. 2 cyt. d e k re tu o p a ń s tw , a r b itr. gospod. i w y danego n a jego p o d sta w ie ro zp o rzą d zen ia R ady M inistrów , p o w o łan y ch ju ż w yżej.

D ru g a ró ż n ic a — to b ra k po stro n ie o fe re n ta obow iązku zaw iad o m ien ia a d r e ­ s a ta o ferty , k tó ry p rz y ją ł ją z zastrzeżeniem , o n ie w y ra żen iu zgody n a te za s­ trz e ż e n ia w ciągu 7 d n i po o trz y m a n iu p ro to k o łu rozbieżności, ja k o koniecznej p rz e sła n k i w y stą p ie n ia z w n io sk iem do ko m isji a rb itra żo w ej o u sta le n ie treści um ow y. B ra k obow iązku n ie w y łącza oczyw iście ta k ieg o zaw iad p m ien ia ja k o pró b y uzg o d n ien ia sta n o w isk i u n ik n ię c ia sp o ru przedum ow nego.

T rz ec ia różnica — to u sta le n ie te rm in u 14-dniow ego do w y stą p ie n ia ze sporem p rze d u m o w n y m , liczonego od o trzy m an ia przez o fe re n ta bąd ź odm ow y p rzy ję cia o ferty , b ąd ź z a strze że ń co do jej tre śc i, u ję ty c h w p ro to k o le rozbieżności. P o d ­ k re ś lić tu w a rto , że dopiero w a rt. 398 i 399 k.c. n a stą p iło le g isla c y jn e ro zró ż­ n ie n ie dw óch k a te g o rii sp o ró w p rze d u m o w n y ch : o z a w a rc ie um ow y i o u sta le n ie tre śc i um ow y (gdy n ie m a sp o ru co do obow iązku je j zaw arcia). W p r a k ty c e a r b i­ tra ż o w e j zn an e i u z n a w a n e b y ły p rzez cały czas obie te k a te g o rie sporów p rz e d ­ um ow nych, chociaż w szy stk ie w yżej om ów ione p rze p isy p rze d k o d ek so w e — za ró w ­ n o m a te ria ln o p ra w n e , ja k i p ro c e d u ra ln e — p rze w id y w a ły w y ra ź n ie ty lk o spory o u sta le n ie tre śc i um ow y.

C z w a rta i o sta tn ia różnica — to p o zbaw ienie je d n o stk i n a d rz ę d n e j pozw anego w sp o rze o zm ianę lu b ro zw iązan ie um ow y m ożliw ości w y łą c z e n ia tego sp o ru sp o d orzecznictw a ko m isji a rb itra ż o w e j przez zapow iedź w y d a n ia decyzji co do obow iązków pozw anego. T ak iej m ożliw ości je d n o stk i n a d rz ę d n e stro n n ie tmiały ta k ż e dotychczas w sporach o u sta le n ie tre śc i um ow y, co oczyw iście nie w y łą c z a ­ ło u d ziału tych je d n o ste k w ta k im sporze, ch ę tn ie n a ogół w idzian eg o p rze z k o ­ m isje arb itra żo w e. O d m ien n e u reg u lo w a n ie tej k w e stii dla sp o ró w io zm ianę lu b ro z w ią z a n ie um ow y, i to n a korzyść je d n e j ty lk o ze stro n , n ie w y d a w a ło się

u zasadnione.

W zw iązku z pow yższym ze staw ien iem różnic przypom nieć tu trze b a, że z w y ­ raź n ej w oli ustaw iodawcy pozostają w m ocy w sp o m n ia n e ju ż w yżej ' a rt. 1 i 2 o raz a rt. 6, a rt. 7 (bez ostatniego zdania), a rt. 8 i a rt. 10— 12 d ek re tu .

A rt. 1 i a rt. 2 ust. 1 m ożna by u w ażać za „w łaściw e p rz e p isy ” w ro zu m ien iu a r t. 397 k.c., w k ła d a ją c e n a w szy stk ie je d n o stk i g o sp o d a rk i uspołecznionej obo- zw iązek u p rzedniego z a w ieran ia um ów dostaw y, im ających n a celu w y k o n an ie z a d a ń p lanow ych. Z tre ś c i a rt. X I § 2 p rzep . w prow . k.c. w y n ik a , że p rze z um ow y d o sta w y n ależało b y rozum ieć zarów no um ow y d ostaw y, ja k i um ow y sprzedaży w znaczeniu kodeksow ym . W y stąp ien ie do k o m isji a rb itra ż o w e j o u sta le n ie treści

56 T a d e u s z J a c k o w s k i — J a n i n a K r u s z e w s k a Nr 5 (113)

um ow y, p rz e w id z ia n e w a rt. 2 ust. 2 d e k re tu , je s t u n o rm o w an e w a rt. 398—399 k.c., a w y stę p o w a n ie p rz e z k o m isje a rb itra ż o w e w zw iązk u ze sp o rem te g o ro d z a ju o z m ian ę z a d a ń p lan o w y ch w yznaczonych stro n o m m a ją c y m zaw rzeć um ow ę d o sta ­ w y (art. 2 ust. 3 d ek re tu ), k tó re p ra w ie n ie zd a rzało się w p ra k ty c e , u zn ać n ależ y za n ie a k tu a ln e , skoro żad en p rze p is n ie p rz e w id u je ta k ie g o u p ra w n ie n ia ko m isji arb itra ż o w y c h w ra z ie u s ta la n ia tre ś c i in n y c h um ów .

T reść a r t. 6 ust. 1 d e k re tu o obow iązku za p ła ty odszkodow ania p rz e z je d n o stk i n a d rz ę d n e z n a jd u je m y w ro zszerzonej p o sta c i w § 56 ust. 2 i 3 w zw iązk u z § 58 ow us, a tre ść a r t. 6 ust. '2 — w § 59, k tó re to p rze p isy w m y śl § 6 za rząd zen ia 1966 r. s to s u ją się rów n ież do um ów do staw y w ro zu m ien iu a rt. 605 k.c. A rt. 7 d e k re tu u p ra w n ia R a d ę M in istró w do tego, aby w w y p a d k a c h w y jątk o w y c h , u z a ­ sad n io n y ch koniecznością gospodarczą, u p o w a ż n ia ła n ac ze ln e o rg an y a d m in is tra c ji p ań stw o w e j (m in istró w i ró w n o rzęd n y ch ) do w y d a w a n ia decyzji n ak a z u ją c y c h p o d le g ły m je d n o stk o m g o sp o d a rk i u sp ołecznionej d o k o n y w an ie d o sta w n a rze c z in n y c h je d n o ste k g o sp o d a rk i u spółecznionej. N a to m ia s t a rt. 8 u p o w aż n ia k aż d y o rg an n a d rz ę d n y (np. zjednoczenie) do w y d a w a n ia podległym je d n o stk o m poleceń d o k o n y w an ia w określo n y m te rm in ie „d o staw y a rty k u łó w n iezbędnych d la o d b io r­ cy (...)» je ż e li z pow o d u nad zw y czajn eg o z d a rzen ia odroczenie d o sta rc ze n ia p rz e d ­ m io tu do staw y do czasu z a w arcia um ow y m ogłoby w yrządzić szkodę gospodarce n a ro d o w e j”. O b a t e p rze p isy m ożna zaliczyć do „w łaściw ych p rzep isó w ” w r o ­ z u m ien iu a rt. 403 § 1 k.c., k tó ry re g u lu je s k u tk i cy w iln o p ra w n e w ło że n ia n a •zn ac zo n ą je d n o stk ę g o sp o d ark i uspołecznionej obow iązku określonego św ia d cz e­ n ia n a rzecz in n ej je d n o stk i g o sp o d ark i u społecznionej. Z a ta k ą w y k ła d n ią p rz e ­ m a w ia w szczególności sk re śle n ie w a rt. 7 d e k re tu zd a n ia o statn ieg o o z ró w ­ n a n iu decyzji, w y d a w a n y c h n a p o d sta w ie te g o p rze p isu , z um ow ą pod w zględem s k u tk ó w cy w iln o p ra w n y ch ; p o zo staje to n ie w ą tp liw ie w zw iązku z tre śc ią § 2 a r t. 403 k.c. W reszcie a rt. 10 z a w ie ra n o rm ę k o liz y jn ą dotyczącą sto s u n k u d e k re tu do u sta w y z dn. 27.XII.1957 r. o d o sta w ac h , ro b o ta c h i u słu g a ch n a rze c z je d n o ste k p ań stw o w y c h (Dz. U. z 1958 r . N r 3, poz. 7), a r t. zaś 11 i 12 — p r z e ­ p isy in te rte m p o ra ln e .

W zw iązk u z zag ad n ien iem o b o w iązk u z a w ie ra n ia u m ó w p rzez je d n o stk i gos­ p o d a rk i uspołecznionej i w y n ik a ją c y c h n a ty m tle sp o ró w p rzed u m o w n y ch w y ­ ła n ia się jeszcze p y ta n ie , czy i w ja k im z a k re sie w sto su n k a c h m iędzy je d n o s tk a m i go sp o d a rk i u sp ołecznionej m ogą m ieć zasto so w an ie p rze p isy a rt. 389— 390 k.c. o um ow ie p rz e d w stę p n e j i przy rzeczo n ej. O dpow iedź tw ie rd z ą c ą n a to p y ta n ie n a s u w a w z m ia n k a w a rt. 390 § 3 k.c. o k o m isjac h a rb itra ż o w y c h ja k o o rg a n ie ro zp o zn ający m ż ą d an ie zaw arcia um ow y p rzy rze czo n e j; posiłkow ego p o tw ie rd z e n ia ta k ie j odpow iedzi d o sta rc za § 1 in stru k c ji, k tó ry n a k a z u je stosow ać m .in. p rz e ­ pisy k.c. o zobow iązaniach w ogólności (art. 353—404).

P o z o sta je w ięc do u sta le n ia ty lk o za k res stosow ania, a w szczególności, czy a r t. 389— 390 n ie k o lid u ją z a rt. 397—404 k.c. b ąd ź te ż czy z a k resy sto so w a n ia ty c h dw óch in s ty tu c ji p ra w a zobow iązaniow ego nie zachodzą częściowo n a siebie. N a to d ru g ie a lte rn a ty w n e p y ta n ie n ależ y odpow iedzieć przecząco, gdyż p rz e s ła n ­ k ą sto so w a n ia a rt. 397 i n a st. k.c. je s t istn ie n ie „w łaściw ych p rze p isó w ” w k ła d a ­ ją c y c h obow iązek z a w a rc ia um ow y. O czyw iście ta k ie p rzepisy i w y p ły w a ją c e z n ich obow iązki n ie o b e jm u ją a n i w szy stk ich a n i n a w e t w iększości sto su n k ó w u m o w n y ch m iędzy je d n o stk a m i g o sp o d a rk i uspołecznionej. W sto su n k a c h n ie o b ­ ję ty c h w sp o m n ia n y m i p rz e p isa m i i o b o w iązk am i m ożliw e je s t z a w ie ra n ie p rz e z je d n o s tk i g o sp o d a rk i uspołecznionej um ów p rze d w stęp n y c h , a n a s tę p n ie um ó w p rzy rze czo n y c h b ąd ź dochodzenie odpow iednich roszczeń. N ie m a d la te j k w e stii z n a cz en ia b r a k w ow us o d p o w ied n ik a § 8 ow d, k tó ry w y ra ź n ie p rz e w id y w a ł p rz e d ­

Nr 5 (113) O g ó ln e w a r u n k i u m ó w s p r z e d a ż y i d o s t a w y ₅₇ w stę p n e um ow y do staw y i re g u lo w a ł s k u tk i u ch y le n ia się od n a stę p n e g o za w a rc ia um ow y, a le o d m ie n n ie d la k aż d ej ze stro n . U sta le n ia tre ś c i um ow y p rz e z k o m is ję a r b itra ż o w ą m ógł się domag&ć — w m y śl tego p rz e p isu — ty lk o odbiorca, g d y d o sta w c a u c h y la ł się od p rz y ję c ia zam ó w ien ia, n a to m ia st obie stro n y m ogły do­ m a g a ć się odszkodow ania, p rz y czym odbiorcy p rzy słu g iw a ło p ra w o w y b o ru je d ­ nego z ty c h ż ą d a ń w ed łu g sw ego u zn a n ia . Od dn. 1.1.1967 r. je d n o stk i g o sp o d a rk i u sp ołecznionej ja k o stro n y um ow y p rz e d w stę p n e j zo stały zró w n a n e w p ra w a c h (a rt. 390 § 1 i 2 k.c.).

I V . O D P O W IE D Z IA L N O Ś Ć O D S Z K O D O W A W C Z A

Z p o ró w n a n ia p o sta n o w ień z a w a rty c h w p rze p isac h § 49—59 ow us i § 83— 94 ow d w y n ik a, że k w e stia odpow iedzialności odszkodow aw czej za n ie w y k o n a n ie lu b n ie n a le ż y te w y k o n a n ie um ów sp rze d aż y i d o sta w y zo stała u n o rm o w a n a w sposób o d m ien n y i od ow d, i od odpow iednich u n o rm o w ań k o d ek su cyw ilnego. C h a ra k ­ te ry z u ją c w p ro w a d zo n e zm ian y ogólne, n ależ y p rz e d e w szy stk im stw ie rd z ić , ż e k a r y zostały znacznie podw yższone, ja k n p . k a r a za o d stą p ie n ie od um ow y z w in y d ru g ie j stro n y zo stała podw yższona o 10% w a rto śc i to w a ru (§ 91 ust. 1 owd) do 15°/» (§ 51 p k t 1 ow us). R ów nież zw ło k a pow yżej 20 dni p o w o d u je podw yżkę k a r. T ak np. k a r a za zw łokę w dostaw ie, je ś li p rz e k ra c z a 20 dni, zo stała podw yższona o 0,2% od w a rto śc i to w a ru dostarczonego z opóźnieniem do w ysokości 0,5% za k ażdy n a s tę p n y dzień zw łoki (§ 51 p k t 6 ow us i § 91 u st. 1 lit. e owd), p rz y czym w n ie ­ k tó ry c h w y p a d k a c h p rze w id zia n y je s t cy fro w y lim it d olny k a r („nie m n ie j niż” , ja k n p . w § 51 p k t 1 i 3 ow us). O gólna k w o ta k a r um o w n y ch za zw łokę, ta k ja k i poprzednio, nie m oże p rz e k ra c z a ć 30% w a rto śc i to w a ru , je d n a k ż e obecnie stro n a , k tó r a p o n io sła w yższą szkodę, m a w y ra ź n ie p rz e z n a n e p ra w o dochodzenia w yższego o d szk o d o w an ia n a z a sa d ach ogólnych (§ 53 ust. 2 ow us), choćby od­ sz k o d o w an ie to przew yższało 30% w a rto śc i to w a ru p rz e p is § 94 u st. 3 ow d o ta k im u p ra w n ie n iu n ie w spom inał).

Z a s a d a k u m u la c ji k a r n ie w y k a z u je zm ian (§ 49 u st. 3 ow us je s t o d pow iedni­ k ie m § 92 ow d), z ty m je d n a k u zu p e łn ie n ie m , że w § 49 u st. 4 ow us w y ra ź n ie o k reślo n o , iż k a r a za zw łokę w ra z ie o d stą p ie n ia od um ow y z pow odu n ie d o s ta r­ czenia to w a ru w te rm in ie b ieg n ie do d n ia ro zw iązan ia um ow y, a p o n ad to stro n ie u p ra w n io n e j p rz y słu g u je p ra w o ż ą d a n ia k a ry za n ie w y k o n a n ie um ow y. Z asa d a t a zgodna je s t z dotychczasow ym orzecznictw em a rb itra żo w y m .

W § 49 u st. 5 i 6 ow us w p ro w a d zo n y został now y sposób o b liczania k a r za zw łokę w raz ie d o sta rc ze n ia to w a ru w adliw ego. Je że li m ianow icie k u p u ją c y z a ­ w iad o m ił sp rzed aw cę o w a d a c h po u p ły w ie te rm in u z a p ła ty ceny, to k a r a za zw łokę rozp o czy n a bieg dopiero od d n ia n astęp n e g o po dniu, w k tó ry m sp rze d aw ca o trz y ­ m a ł ż ą d an ie u su n ię cia w ad y lu b d o starczen ia p rze d m io tu w olnego od w ad (§ 49 u st. 6). Je ż e li zaś zaw iadom ienie o w a d a c h n a stą p iło p rze d up ły w em te rm in u z a ­ p ła ty ceny, to k a ry b ieg n ą od d a ty d o sta w y (§ 49 ust. 5). D la n ab y w cy je s t w ięc k o rz y stn e ja k n ajszy b sz e za w iadom ienie sprzed aw cy o w a d a c h to w a ru .

O gólne w a ru n k i um ów sp rze d aż y o raz do staw y c h a ra k te ry z u je n ie ty lk o p o d ­ w yższenie k a r, ale ta k ż e w p ro w a d ze n ie szeregu k a r nie p rze w id zia n y ch w owd (§ 51 p k t 5, 7, 8 i 9). S p rz ed a w c a został obciążony k a rą za k ażdy dzień zw łoki w zady sp o n o w an iu to w are m , co m a n a celu u sp ra w n ie n ie o b ro tu tow arow ego. S p rz e d a w c a został rów n ież obciążony k a r ą za k aż d y dzień zw łoki w w ysyłce f a k ­ tu r y . R ygor te n n ie w ą tp liw ie p rzy c zy n i się do n ależytego p rz e strz e g a n ia dyscy­

58 T a d e u s z J a c k o w s k i — J a n i i a K r u s z e w s k a j ^ r 5 (1 i 3)

p lin y ro zliczeń p rze w id zia n ej w u sta w ie z 1.VII.1958 r. (Dz. U. N r 44, poz. 215) i w ro zp o rzą d zen iu z 13.VIII.1958 r. (Dz. U. N r 54, poz 264 z późn. zm.). Z a celow e ró w n ie ż u znać n a le ż y w p ro w a d ze n ie k a r y obciążającej sp rzed aw cę z a k aż d y dzień zw łoki w zaw iad o m ien iu k u p u jąceg o , czy sp rze d aw ca uzn aje, czy te ż n ie u z n a je r e k la m a c ji (§ 42 u st. 1). W ra z ie n ie w y sła n ia zaw iad o m ien ia o w ysyłce to w a ru s p rze d aw ca został obecnie obciążony k a r ą ry cz ałto w ą (§ 6). W prow adzone zostało ro zró żn ie n ie m iędzy to w a re m w ad liw y m a n ien ależy cie oznaczonym , d o starczo n y m b e z p rze w id zia n y ch w um ow ie atestó w , k a r t g w aran c y jn y ch , c e rty fik a tó w lu b in n y c h d o k u m e n tó w (§ 51 p k t 3), co w y p e łn ia is tn ie ją c ą dotychczas lukę.

W § 53 ust. 1 ow us zostało sprecyzow ane, że k a ry od w a rto śc i to w a ru oblicza się w e d łu g ceny to w a ru , k tó rą k u p u ją c y o bow iązany b y łb y zapłacić w ra z ie n a ­ leżytego w y k o n a n ia um ow y. Ja k k o lw ie k w ow d b r a k było odpow iedniego p rze p isu , to je d n a k orzecznictw o a rb itra ż o w e zajm ow ało ta k ie stanow isko.

O dbiór to w a ru m e to d ą p ró b k i r e p re z e n ta ty w n e j m oże n a s tą p ić nie ty lk o w ted y , gdy d la danego a r ty k u łu n o rm a o k re ś la p ró b k ę (§ 91 ust. 3 owd), a le ta k ż e w ted y , g d y p ró b k a r e p re z e n ta ty w n a o k re ślo n a je s t u m o w n ie (§ 2 ust. 1 za rz ą d z e n ia i § 54 u st. 1 ow us), p rz y czym obecnie z o stała p o d a n a d e fin ic ja p a r tii (§ 54 u st. 5), k tó re j ow d w ogóle n ie zaw ierały, ja k k o lw ie k operow ały bliżej n ieo k reślo n y m p o ję cie m p a rtii.

N ależy p o d k reślić, że w pow iększonym k a ta lo g u k a r p o m inięto w ow us k a rę w w ysokości 5% w a rto śc i to w a ru nie zam ów ionego, lecz p rzy ję teg o p rze z n ab y w c ę (§ 91 u st. 1 lit. b owd). Z ap ew n e m o ty w em u z a sa d n ia ją c y m to p o m inięcie było stw ie rd z en ie, że n ab y w ca, k tó ry p rz y jm u je to w a r n ie zam ów iony, m a in te re s w jego p rz y ję c iu , a w ięc n ie ponosi ża d n ej szkody. N ato m iast u trz y m a n o w ow us k a rę w w ysokości 5% w a rto śc i p rz y ję ty c h p rz e z k u p u ją ce g o to w a ró w d o sta rc zo ­ n y c h w in n y c h a s o rty m e n ta c h niż zam ów ione (§ 51 p k t 2). N ależy przypuszczać, że u zn a n o te n ry g o r za w łaściw y, ja k o zabezp ieczający p o sta n o w ien ia um ow ne, m im o że ró w n ież i w ty m w y p a d k u o dbiorca ty lk o w te d y p rz y jm u je to w a r w in n y m aso rty m e n c ie niż zam ów iony, gdy będ zie m ia ł w ty m in teres.

W y ra żo n a w § 50 u st. 1 ow us zasada, że w ysokość k a r o k re ślo n a w ow us je s t m in im a ln a i ja k o ta k a w iążąca stro n y , je s t an alo g iczn a do w y ra żo n e j w § 91 u st. 1 ow d, n a to m ia st różnica dotyczy ty lk o ob n iżen ia k a r, dopuszczalnego zarów no przez ow d, ja k i p rz e z owus. O bniżenie k a r m oże n a stą p ić nie ty lk o w w y p ad k a ch in d y w id u a ln y c h (§ 93 owd), lecz ró w n ież d la um ó w p ew nego ro d z a ju , a ta k ż e d la to w a ró w n ie k tó ry c h b ra n ż (§ 50 ust. 1 i 2 ow us). Z godnie z ow d za strzeżenie o d ­ szk o d o w a n ia w um ow ie w w ysokości niższej było dopuszczalne ty lk o za zgodą m in istró w , k tó ry m p o d le g ają stro n y , zgodnie zaś z ow us u p ra w n ie n ie to p r z y ­ s łu g u je je d n o stc e n a d rz ę d n e j stro n y , n a rzecz k tó re j k a r a z o stała zastrzeżona, j e ­ że li m a być obniżona n ie w ięcej n iż o połow ę (§ 50 ust. 1). O bniżenie w ięcej n iż o połow ę w y m ag a zgody m in istra , k tó re m u p o d leg a stro n a , n a rzecz k tó re j k a ra m a być zastrzeżona.

P ro c e n to w a o bniżka k a r m oże odnosić się ta k ż e do to w aró w n ie k tó ty c h b ra n ż zam ieszczonych w w yk azach , jeżeli sta w k i p rz e w id z ia n e p rze z ow us b y ły b y d la sp rz e d a w c ó w ty c h to w a ró w „ n a d m ie rn ie d o tk liw e ” (§ 50 ust. 2). P rz e p is te n je s t n ow y i sta n o w i w y ra z p o żą d an e j elastyczności w ry g o ra c h k a r, w zależności od sp e cy fik i b ra n ż y (np. tru d n o śc i zw iązane z za o p atrz en ie m w surow ce).

U legło zm ian ie u p ra w n ie n ie stro n do za n ie c h a n ia dochodzenia odszkodow ania przez p o d n ie sie n ie k w o ty roszczeń za n iech an y ch (odszkodow ania n a za sa d ach o g ó l­ n y c h lu b k ary ) z 2 000 zł z ty tu łu je d n e j d o sta w y do kw o ty 5 000 ził z ty tu łu je d ­ n e j p a r tii to w a ru (§ 94 ust. 1 ow d i § 28 ust. 1 in stru k c ji). P o n ad to stro n y m ogą u m o w n ie w yłączyć k a ry za d o sta rc ze n ie to w a ru w adliw ego, jeżeli w a d a będzie

№ 5 (113) O g ó ln e w a r u n k i u m ó w s p r z e d a ż y i d o s ta w y ₅₉

niezn aczn a, o k reślo n a bliżej ja k o d ro b n e u ste rk i, a sp rze d aw ca lu b dostaw ca ją u su n ie albo w y m ie n i to w a r niezw łocznie lu b w te rm in ie uzgodnionym z k u p u ­ ją c y m . J e s t p o żą d an e — d la u n ik n ię cia siporu — aby w um ow ie zo stały szczegóło­ w o ok reślo n e w ady, k tó re k w a lifik u ją się ja k o d ro b n e u s te rk i w y łąc za ją ce ry g o r k a r , je że li sp rze d aw ca lu b do staw ca uczyni zadość w a ru n k o m p rze w id zia n y m w § 2 ust. 2 p k t 3 za rząd zen ia 1966 r.

Z ak res u p ra w n ie ń je d n o ste k n a d rz ę d n y c h w z a k resie n ależ n y ch roszczeń z t y ­ t u łu k a r został pow ażnie rozszerzony. O becnie bow iem n a p o d sta w ie § 28 u st. 1 in s tru k c ji je d n o stk i n a d rz ę d n e stro n n ie ty lk o m ogą zezw alać n a za n iech an ie o d ­ sz k o d o w a ń p rzew y ższający ch 5 000 zł z ty tu łu je d n e j p a r tii to w aru , a le ta k że n a obniżenie k a r y um ow nej p rze w id zia n ej w um o w ie in d y w id u a ln e j. Z astrzeżono je d n a k , że je d n o stk i n a d rz ę d n e n ie p o w in n y k o rz y sta ć z p ra w a z w a ln ia n ia od d o ­ ch odzenia odszkodow ania, je że li sp rze d aw ca po r a z d ru g i w ciągu 12 m iesięcy p o w o łu je się n a „n a d zw y c zajn e p rzeszk o d y ”, k tó re u tru d n iły m u w y k o n an ie zobo­ w ią z a n ia , albo jeżeli w sk u te k z a n ie ch a n ia dochodzenia k u p u ją c y n ie p o k ry łb y fa k ty c z n ie p oniesionej sizkody. P rz ew id z ian e w § 91 ust. 6 ow d podw yższenie k a r o 100% w ra z ie n ie w y w ią za n ia się z d o sta w n a cele ek sp o rto w e w ra m a c h k o o ­ p e r a c ji p rzem y sło w ej było p rze w id zia n e ty lk o w w y p a d k u d o sta w z rez erw y b ila n so w ej. T en o sta tn i w a ru n e k z o stał p o m in ięty p rze z § 54 ust. 3 owus. P o d ­ w yższenie zaś w ysokości k a r o 100% w ra z ie d o sta rc ze n ia po ra z trz e c i to w a ró w w a d liw y c h w d a n y m ro k u k a len d a rz o w y m (§ 91 u st. 6 owd) zastało w § 54 u s t. 4 ow us bliżej sprecyzow ane. O k re śle n ie ow d „ ta k ie sa m e to w a ry ” zostało w sposób w ła śc iw y za stą p io n e o k reśle n ie m „to w a ry p o sia d a ją c e sym bole o b ję te ty m i s a ­ m y m i po zy cjam i cenn ik o w y m i”.

W § 27 in s tru k c ji zalecono sizybką lik w id a c ję należn o ści z ty tu łu k a r za zw łokę — w ciągu 30 -dni za okres ubiegły. Z alecenie to m a n a celu u re a ln ie n ie n a le ż ­

ności, w p ra k ty c e je d n a k m oże spow odow ać n iep o żąd an e pom nożenie sporów •arbitrażow ych. W raz ie o b o w iązu jącej m e d ia c ji m iędzy je d n o stk a m i p o d p o rzą d ­

k o w an y m i te m u sam em u re so rto w i (np. w p rzem y śle lekkim ) zalecenie to je s t w •ogóle p ra k ty c z n ie n ie w y k o n a ln e . W § 27 in s tru k c ji p o d k reślo n o rów nież, że n ie ­

zależnie od roszczeń odszkodow aw czych z ty tu łu zw łoki n ależ y żądać w y k o n an ia zobow iązania, oo zbieżne je s t z p o sta n o w ien iem a rt. 477 § 1 k.c.

W § 28 in s tru k c ji zw rócono u w ag ę n a obow iązek w y cią g n ię cia „w łaściw ych k o n s e k w e n c ji” w sto su n k u do osób, k tó re dopuściły ze sw ej w in y do p rz e d a w n ie n ia roszczeń odszkodow aw czych. P rz e z „w łaściw e k o n se k w e n cje” n ależ y rozum ieć s k u tk i cy w iln o p ra w n e i d y scy p lin arn e.

E k sk u lp a c ja stro n y zobow iązanej do odszkodow ania, o p a rta n a zd a rzen iu , k tó ­ r e m u n ie p o d o b n a zapobiec lu b przeszk o d zić p rzy istn ie ją c y m s ta n ie w ied zy te c h ­ nicznej (§ 83 owd), n ie zo stała w ow us w ogóle przew idziana, ja k k o lw ie k e k sk u l-. p a c ja z pow odu siły w yższej n ie je s t oczyw iście w yłączona.

C hociaż p o d k reśla n o w lite r a tu rz e p raw n ic zej, że o k reśle n ie „ k a ra u m o w n a” n a g ru n c ie ow d je s t niew łaściw e, p o n iew aż p rz e w id z ia n a w nich k a r a je s t ry g o re m u sta w o w y m , a n ie um ow nym , to je d n a k o k reśle n ie to zostało u trz y m a n e w ow us {§' 83 ust. 1 ow d — § 49 ust. 1 owus). N ależy podk reślić, że a rt. 485 k.c. dopuszcza r y g o r k a r w ra z ie n ie w y k o n a n ia lu b n ien ale ży teg o w y k o n a n ia zo b o w iązan ia n ie ­ p ien iężn eg o — m im o b ra k u za strz e ż e n ia um ow nego — ale ty lk o w ów czas, gdy p rz e p is szczególny ta k stanow i. T ym p rze p isem szczególnym je s t n ie w ą tp liw ie § 49 ust. 1 ow us, k tó ry odm ien n ie n o rm u je p o d sta w ę p ra w n ą ro szczen ia z ty tu łu k a r , ja k k o lw ie k n ie z o stał w y d a n y n a p o d sta w ie a rt. 2 k.c.