R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X , Z. 1, W A R S Z A W A 1969
A L E K SA N D R A ST A C H A K
WAHANIA WÓD GRUNTOWYCH W GLEBACH ZESPOŁU
M ERC U RIALI-FAG ETU M LESNICTW GLINNA I KOŁOWO
K ated ra B o ta n ik i W SR w S zczecin ie
W STĘP
Wzniesienia morenowe Puszczy Bukowej pod Szczecinem przecinają doliny z ciekam i wodnymi i zbiornikam i wód stojących. Niektóre doliny, przeważnie w leśnictwie Glinna, porośnięte są zespołem buczyny źródlis- kowej M ercuriali-Fagetum. Zespół ten rozw ija się na glebie z różnym poziomem wody gruntow ej, k tó ra znajduje się w obrębie działania ko rzeni krzew i wielu roślin runa.
Celem niniejszej pracy było ustalenie wahań, jakim podlega woda gruntow a w różnych porach roku w glebie, na której rozwija się buczyna źródliskowa.
M ETO DY B A D A Ń
W celu prześledzenia w ahań poziomu wody w glebie w ciągu roku w różnych płatach buczyny źródliskowej przeprowadzono szereg wierceń, a w niektórych m iejscach zainstalowano studzienki.
W leśnictwie G linna na powierzchni płatów I, II i III zainstalowano po 5 studzienek razem w odległości 1,5 m od siebie, na krzyżujących się kierunkach NW-SE i NE-SW. W leśnictwie Kołowo na powierzchni płatu IV zainstalowano dwie studzienki, po obu stronach strum ienia pły nącego na dnie parowu.
Pom iary głębokości poziomu wody w studzienkach dokonywano przez 3 lata, w końcu każdego miesiąca. Ponieważ w poszczególnych
studzien-218 A. S tach ak T a b e l a 1 ś r e d n i a o d l e g ł o ś ć v;ody g r u n to w e j o d p o w ie r z c h n i g le b y z a o k r e s 1 9 5 9 - 6 1 I.'-ean grou n d w a t e r l e v e l s f o r t h e p e r i o d o f 1 9 5 9 - 6 1 L lie j s c a badań I n v e s t i g a t i o n p o i n t s O d le g ło ś ć wody g r u n to w e j od p o w ie r z c h n i g l e b y , cm Ground w a te r l e v e l i n cm P ł a t I - P l o t I 50 P ł a t I I - P l o t I I 7 0 P ł a t I I I - P l o t I I I 75 P ł a t IV - P l o t IV 1 5 0
kach zainstalow anych w jednym płacie różnice w głębokości poziomu wody nie były wielkie, obliczono średnią głębokość zalegania lu stra wody dla każdego płatu (tab. 1-4).
Ponadto wykonano dodatkowe w iercenia na terenie rezerw atu „Żród- liskowa Buczyna nad Jeziorem Glinno” . Stan wody w glebie sprawdzano w trzech płatach w końcu kw ietnia i w rześnia lat 1959 i 1960, a w roku 1961 w studzience n r 18 badano wysokość poziomu wody przez okres 7 miesięcy (IV-X), tabl. 2-4.
W ahania poziomu wody w różnych miesiącach badanych lat rozpa tryw ano na tle dekadowych opadów z Glinnej i Kołowa (rye. 1). Lata, w których prowadzono badania, różniły się znacznie w arunkam i w ilgot nościowymi. W porów naniu do wielolecia rok 1959 odznaczał się zm niej szoną ilością opadów (suma roczna w Glinnej wynosiła 421 mm, ,a w Ko- łowie — 437 mm). N atom iast lata 1960 i 1961 miały opady w yraźnie większe (w 1960 r. suma roczna w Glinnej wynosiła 751 mm, w Koło- wie — 766 mm; w 1961 r. w Glinnej — 683 mm, w Kołowie — 700 mm).
C H A R A K T E R Y ST Y K A B A D A N Y C H PŁA TÓ W
P ł a t I w ystępuje w południowo-wschodniej części oddz. 29 leśnictwa GHnna. Drzewostan zespołu buczyny źródliskowej składa się tam z buka zwyczajnego Fagus süvatica z domieszką olszy czarnej Alnus glutinosa. Mimo dużego zwarcia drzew ostanu korony buków osadzone są nisko i m ają pokrój m iotlasty. Pnie nie są proste, lecz zdeformowane. W w ar stwie krzewów pojedynczo w ystępuje Sam bucus nigra. Pokrycie w arstw y zielnej dochodzi do 55%, natom iast brak jest w arstw y mszystej. Zespół
T a b e l a 2
O d le g ło ś ć wody g r u n to w e j od p o w i e r z c h n i g l e b y w cm - r o k 1959 - Ground w a t e r l e v e l i n cm, i n 1959
M i e j s c a badań I n v e s t i g a t i o n p o i n t s 3 1 . 1 2 7 .1 1 3 0 . I l l 3 0 . IV 2 9 .V 3 0 .V I 3 1 . V II 3 1 . V I I I 2 8 . IX 3 1 .Х 3 0 .X I 2 9 . X II Ś r e d n ie r o c z n e Y e a r ly mean A m p litu d y Am p l i t u d e s P ł a t I х - P l o t I х . 6 0 6 0 6 0 50 50 55 50 6 0 8 0 6 0 60 6 0 60 3 0 P ł a t I I 3“ - P l o t I I 3“ 75 75 704 6 0 7 0 70 60 8 0 1 0 0 8 0 9 0 8 0 80 4 0 P ł a t I I I 30“ - P l o t I I I 30“ 90 80 80 7 0 8 0 80 70 90 1 0 0 9 0 95 9 0 85 3 0 Ś r e d n ie d l a p ła t ó w 1 , 1 1 i I I I Mean f o r p l o t s 1 ,1 1 ,1 1 1 75 7 0 7 0 60 7 0 7 0 60 80 9 0 8 0 80 8 0 - 3 0 W ie r c e n ie d odatkow e A d d i t i o n a l b o r in g s - - - 1 2 0 - - - - 2 3 0 - - - - -W ie r c e n ie dodatk ow e A d d i t i o n a l b o r in g s - - 1 8 0 - - - - 3 0 0 - - - - -W ie r c e n ie d odatkow e A d d i t i o n a l b o r in g s - - - 1 8 0 - - - 3 7 0 , - - - -Ś r e d n ia o d l e g ł o ś ć wody od p o w ie r z c h n i g le b y w r e z e r w a c ie " Ż r ó d lis k o w a B u czy na" Mean gro u n d w a t e r l e v e l i n t h e f o r e s t r e s e r v a t i o n o f " Z r ó d lis k o w a B uczyna" - - - 1 1 0 - - - - 2 0 0 - - - - -P ł a t i v 330“ - -P l o t IV 3“ ^ 1 3 0 1 3 0 1 2 0 1 2 0 1 0 0 1 2 0 120 ! 6 5 2 3 0 1 7 0 1 4 0 I 3 0 1 4 0 I 3 0 X Ś r e d n ia o d l e g ł o ś ć wody g r u n to w e j od p o w ie r z c h n i g l e b y w s t u d z i e n k a c h n r 1 , 2 , 3» 4 , 5» Mean g ro u n d v /a te r l e v e l i n t h e w e l l s N o s . 1 , 2 , 3* 4 , 5 . XX Ś r e d n ia o d l e g ł o ś ć w ody g r u n to v /e j od p o w ie r z c h n i g l e b y w s t u d z i e n k a c h n r G, 7» 8» 9» 10« Mean g ro u n d v /a te r l e v e l i n t h e w e l l s N o s. 6 , 7» 8 , 9» Ю . XXX Ś r e d n ia o d l e g ł o ś ć wody g r u n to w e j od p o w ie r z c h n i g l e b y w s t u d z i e n k a c h n r 1 1 , 1 2 , 1 3 , 1 4 , 15» Mean g ro u n d w a te r l e v e l i n t h e w e l l s N o s. 1 1 , 1 2 , 1 3 , 1 4 , 15» x x x x ś r e d n i a o d l e g ł o ś ć wody. g r u n to w e j od p o w ie r z c h n i g l e b y w s t u d z i e n k a c h n r 1 6 ,. 17» Mean g ro u n d v /a te r l e v e l i n ..th e w e l l s N o s. 1 6 , 17»
2 2 0 A. S ta ch a k . T a b e l a 3 O d le g ło ś ć wody g r u n to w e j od p o w ie r z c h n i g l e b y w cm - r o k I 9 6 0 Ground w a t e r l e v e l i n cm, i n I 9 6 0 M ie j s c a badań I n v e s t i g a t i o n p o i n t s H i-H (A H H cA CM H H H rH K \ > H 0 K \ > 0 КЧ H > 0 KN H M > 00 CM H H M > 0 ГЛ W H 0 K \ « H K \ H 0 K \ H a 0 K \ 'S 0 0 ( 0 ( 0 h o o o <Я Й И Е >0 CO 2 ' <D -P 1 'Ö •H 0 3 г Н < * - Р $ Й <4 f t P ł a t I х P l o t I х 50 50 5 0 40 4 0 4 0 4 0 4 0 4 0 50 5 0 50 45 1 0 P ł a t I I 3“ . P l o t I I 3“ 7 0 70 7 0 60 50 5 0 45 50 60 65 7 5 7 0 60 2 5 P ł a t I I I 30“ P l o t I I I 30“ 80 80 7 0 70 60 60 60 60 7 0 8 0 8 0 80 7 0 2 0 Ś r e d n ie d l a p ła t ó w I , I I , I I I Mean f o r p l o t s I , I I , I I I 70 7 0 65 60 50 5 0 50 50 60 65 7.0 70 - 2 0 W ie r c e n ie dodatkow e A d d it i o n a l b o r in g s - - - 80 - - - - 120 - - - - -W ie r c e n ie d odatk ow e A d d i t i o n a l b o r in g s - - - 85 - - - - 160 - - - - -W ie r c e n ie d odatk ow e A d d i t i o n a l b o r in g s - - - 115 - - - - 200 - - - - -â r e d n i a od l e g ł o ś ć wo d y od p o w ie r z c h n i g le b y w r e z e r w a c ie " Ź ró d lis k o w a B u c z y n a .. . " lie an grou n d w a t e r l e v e l i n t h e f o r e s t r e s e r v a t i o n o f " Z r ó d lis k o w a B uczyna" - - - 75 - - - - 110 - - - - -P ł a t I V ™ P l o t IV3“ “ 1 30 1 30 1 2 0 115 1 0 0 120 115 1 50 150 140 140 I 3 O I 3 O 50 X, XX, ю с , xxaac - w t a b , 2 а з i n T a b . 2
W ahania w ód g ru n to w y ch w g leb a ch leśn y ch 221 T a b e l a 4 O d l e g ł o ś ć v;ody g r u n t o w e 3 o d p o w i e r z c h n i g l e b y w c a - r o k 1 9 6 1 G ro u n d w a t e r l e v e l i n cm , i n 1 9 6 1 ' M i e j s c a b adań I n v e s t i g a t i o n p o i n t s H rH K\ H H 00 CM H H H rH K\ > H o N\ A H > о г л и H > rH ГЛ 23 .V I I I w Ы о гЛ M СЛ CM M ><î о г л 28 .X II Ś r e d n ic r o c z n e Y e a r ly m ean A m p li tu d y A m p li t u d e s P i a t I х P l o t I х 50 50 50 50 4 0 50 50 40 50 10 20 50 4 0 40 P ł a t I I 3“ P l o t I I 3“ 65 60 60 60 50 50 50 с - s s 50 70 80 7 0 60 30 r i a b I I I 3“ * P l o t I I I * * * 80 7 0 70 7 с •:o GO 60 60 30 ô5 Ö0 70 20 Ś r e d n ie d l a ■cłatćw I , I I , Î I I Mean f o r D l o t s I, I I, Î I I 65 60 60 60 50 j y O 5C 70 50 60 70 - 20 W ie r c e n ie dodatkow e A d d it i o n a l b o r in g s - - - ICO 90 i ! 100 80 80 80 10 - - - -Ś r e d n ia od l e g ł o ś ć wody od p o w ie r z c h n i g le b y w r e z e r w a c i e " Ź r ó d lis k o w a B u czyn a" Mean g ro u n d w a t e r l e v e l i n t h e f o r e s t r e s e r v a t i o n o f " Ź r ó d lis k o w a Buczyna" - - - 7 0 60 65 60 60 7 0 4 0 - - - -P ł a t IV3^ P l o t IV300“ 1? 0 130 1 20 1 15 100 130 1 2 0 .110 1 4 0 1 40 1 4 0 1 4 0 1 30 4 0 x , XX, XXX, x x x x - o’ak w ta b « 2 a s i n T ab . 2
buczyny źródliskowej rozw ija się na czarnych ziemiach. W profilu gle bowym do 0,5 cm widoczna je st w arstw a dobrze rozkładającej się ściółki, a pod nią do 30 cm głębokości sięga brunatnoczarny poziom próchniczny o w yraźnej gruzełkow atej strukturze. Niżej (mniej więcej do poziomu wody gruntow ej) znajduje się glina m arglista z licznymi plam am i ogleje- nia. W części widocznej najniżej je st ona silnie oglejona. W śród nie bieskiego zabarw ienia znajdują się białe plam y СаСОз; pH gleby wynosi 7,0-8,0.
222 A . S tach ak
P ł a t II znajduje się w południowo-zachodniej części oddz. 29 leś nictwa Glinna, w pobliżu zbocza z wywierzyskiem . Drzewostan tw orzy
tam buk, a w m niejszej ilości rosną obok niego dąb szypułkowy Quercus
W ahania poziom u w od y gru n to w ej na tle d ek a d o w y ch sum op ad ów G round w a te r le v e l flu c tu a tio n s a g a in st th e back grou n d of 10-day p recip ita tio n sum s
robur i jesion w yniosły Fraxinus excelsior. Dzięki żyzności gleby dąb
szypułkowy i jesion m ają dobre w arunki rozwoju. Ze względu jednak na duże zacienienie w nętrza lasu gatunki te w ypierane są przez buk. Silne ocienienie w nętrza lasu nie pozwala na rozwój w arstw y krzewów. Miej scami widoczny jest tylko nalot buka i jesiona. W arstw a zielna jest b ar dzo dobrze w ykształcona osiągając 50% pokrycia, brak natom iast w arstw y
W ahania w ód gru n to w y ch w gleb ach leśn y ch 223
Na powierzchni gleby znajduje się 1-centym etrow a w arstw a dobrze roz kładającej się ściółki, a pod nią do 30 cm głębokości sięga ciem nobrunat ny, dobrze w ykształcony poziom próchniczny o trw ałej gruzełkow atej strukturze. Na poziomie 30-65 cm znajduje się glina spiaszczona, brą- zowocynamonowej barwy, pochodzącej od w ytrąconego w odorotlenku że lazowego w skutek w ahań poziomu wody gruntow ej, bardzo bogatej w roz puszczalne związki żelaza. Pod w arstw ą spiaszczonej gliny zalega silnie zbity rdzaw y utw ór żelazisty, który sięga do 120 cm głębokości; pH gleby wynosi 7,0-8,0.
P ł a t III jest również w południowo-zachodniej części oddz. 29 leś nictw a Glinna. Położony jest w pobliżu drogi Sm erdnica—Binowo, w o d ległości ok. 50 m od płatu II. Drzewostan składa się z buka. W arstw krzewów oraz mchów brak, a pokrycie w arstw y zielnej dochodzi do 50%. Zespół buczyny źródliskowej rozw ija się na czarnych ziemiach. W pro filu glebowym do 1 cm widoczna jest w arstw a dobrze rozkładającej się ściółki, pod którą do 40 cm sięga czarny, o trw ałej gruzełkowatej stru k turze poziom próchniczny. Niżej znajduje się ił. W całym profilu burzy węglan wapnia, pH gleby wynosi 7,0-8,0.
P ł a t IV znajduje się w oddz. 116 leśnictw a Kołowo, na dnie parowu. W ykształcił się tam zespół buczyny źródliskowej, którego drzew ostan tw o
rzą buk i jesion, a dąb szypułkowy stanow i domieszkę. Nie m a w arstw y krzewów oraz mchów, natom iast dobrze wykształcona jest w arstw a ziel
na, która osiąga 100%i pokrycia. Zespół ten rozw ija się na czarnych zie miach. W profilu glebowym widoczna jest w arstw a dobrze rozkładającej się ściółki jesionowo-bukowej, która dochodzi do 1 cm. Pod nią do 40 cm sięga czarnobrunatny poziom próchniczny z nieco rdzaw ym odcie niem, pochodzącym od w ytrąconego żelaza. Na głębokości 40-80 cm po ziom ten m a zabarwienie brunatnoczerw onaw e. Pod poziomem próchnicz- nym znajduje się piasek gliniasty mocny wapienny, rdzawo-brązowej barw y, przem ieszany z utw orem pyłowym. pH gleby wynosi 7,0-7,5.
P ł a t d o d a t k o w y (ze studzienką n r 18) znajduje się w zachod niej części oddz. 29 leśnictw a Glinna, gdzie drzew ostan zespołu tw orzy buk. Zespół buczyny źródliskowej w ykształcił się tam na czarnych zie miach. Pod 0,5-centym etrow ą w arstw ą ściółki znajduje się 45-centyme- trow ej miąższości stru k tu raln y poziom próchniczny, zalegający na rdza- w obrunatnej glinie, przechodzącej poniżej 80 cm w oglejony utw ór m arglisty, pH gleby wynosi 7,0-8,0.
Badania w ahań poziomu wody w glebie prowadzono w płytach z ty powo w ykształconym zespołem buczyny źródliskowej. W runie omawia nych płatów rosną najczęściej: Mercurialis perennis, Alliaria officinalis,
224 A . S tach ak
Anem one ranunculoides, Anem one nemorosa, Circaea lutetiana; rzadziej
w ystępują: Hepatica nobilis, Adoxa moschatellina, M ilium effusum , M eli-
ca uniflora, Polygonatum m ultiflorum , Paris quadrifolia, Aegopodium podagraria, Oxalis acetosella i Im patiens noli-tangere, a czasem spotyka
się storczyki, tj. N eottia nidus-avis, Cephalanthera alba, C. rubra i Epi-
pactis latifolia.
W Y N IK I B A D A Ń
Badania głębokości poziomu wody w glebie porośniętej buczyną źródliskową w leśnictw ie G linna i Kołowro wykazały, że jest on różny w poszczególnych płatach tego zespołu (tab. 1, rys. 1). Stosunkowo dobrze odzw ierciedlają to średnie obliczone z trzech lat. W badanym okresie najwyższy poziom wody w glebie obserwowano w płacie I, gdzie pod po ziomem próchnicznym na głębokości 30 om znajduje się glina m arglista. Woda zalega tam średnio na głębokość ok. 50 cm.
Nieco niżej, tj. średnio na głębokości ok. 70 cm, poziom wody g ru n towej znajduje się w płacie II. Pod poziomem próchnicznym, na głę bokości 30-65 cm zalega tam glina spiaszczona na silnie zbitym żelazi- stym utworze. Podobnie lustro wody obserwowano na głębokości 75 cm w płacie III, gdzie pod poziomem próchnicznym na głębokości 40 cm
znajduje się ił.
Niższy poziom wody i większe w ahania obserwowano w płacie IV, gdzie pod poziomem próchnicznym w ystępuje piasek gliniasty mocny. Średnio woda znajduje się tam na głębokości ok. 130 cm, przy czym za zwyczaj nie sięga poziomu próchnicznego. Rosnące w płacie IV buki m ają
lepiej wykształcone pnie niż buki w płatach I, II i III, a mieszany drze w ostan bukowo-jesionowo-dębowy ma mniejsze zwarcie.
Poziom wody gruntow ej w glebie ulega w ciągu roku dość znacznym wahaniom (tab. 2, 3 i 4). N ajm niejszą odległość wody gruntow ej od po wierzchni gleby obserwowano zazwyczaj w miesiącach wiosennych, co nie zawsze pozostawało w związku ze wzrostem ilości opadów. W praw dzie duża ilość opadów sprzyja podnoszeniu lu stra wody, nie bez znacze nia jest jednak wiosną wzmożony rozwój drzew. W pływ zwiększonej ilości opadów na utrzym yw anie się wysokiego poziomu wody gruntow ej zaznacza się w miesiącach letnich. Nie stwierdzono przy tym większych różnic w oddziaływaniu opadów na poziom wody w poszczególnych p ła tach badanego zespołu roślinnego.
Duże opady w październiku 1961 r. po długotrw ałym okresie suchym przyczyniły się do znacznego podniesienia lu stra wody w płacie I. Od końca września tego roku do końca października poziom wody podniósł
W ahania w ód gru n to w y ch w gleb ach leśn y ch 225
się w płacie I o ok. 40 cm, czego nie obserwowano w innych okresach tego roku ani w innych latach badań.
Poziom wody gruntow ej w glebach zespołu buczyny źródliskowej opa da zazwyczaj w miesiącach jesiennych. W ciągu całego badanego okresu najniższy był w końcu września 1959 г., co pozostawało w związku z po przedzającym długotrw ałym okresem suszy.
Najczęściej największą odległość wody gruntow ej od powierzchni gle by obserwowano we wrześniu, październiku i listopadzie. Niekiedy jed nak poziom wody w tych miesiącach ulegał podniesieniu po długotrw a łych okresach deszczowych. Niski poziom wody w glebie zespołu buczyny źródliskowej notowano czasem w innych miesiącach, a obniżenie się jego było związane ze zm niejszeniem się ilości opadów.
Am plituda w ahań poziomu wody gruntow ej była najm niejsza w pła cie III, gdzie pod 40-centym etrową w arstw ą poziomu próchnicznego za lega ił. Mała am plituda była także w płacie I (z w yjątkiem roku 1961), gdzie pod 30-centym etrową w arstw ą poziomu próchnicznego znajduje się glina m arglista. W płacie III różnica w wielkości am plitudy rocz nej pomiędzy trzem a latam i badań wynosiła tylko 10 cm. Natom iast w płacie I była znacznie większa. N ajm niejszą am plitudę (10 cm) zano towano tam w 1960 r., większą (30 cm) — w 1959 г., a największą (40 cm) — w 1961 r.
Stosunkowo duże am plitudy w ahań poziomu wody gruntow ej noto wano w płacie II, gdzie pod 30-centym etrową w arstw ą poziomu próchni cznego do 65 cm głębokości zalega glina spiaszczona, a pod nią znajduje się silnie zbity utw ór żelazisty. Różnice w wielkkści am plitudy rocznej pomiędzy trzem a latam i badań wynosiły 5-15 cm.
Największe am plitudy roczne w w ahaniu poziomu wody w glebie w y stąpiły w płacie IV, na dnie parow u kołowskiego, gdzie poniżej poziomu próchnicznego, sięgającego do 80 cm, zalega piasek gliniasty mocny. Po
dobnie jak w płatach II i III m niejsze am plitudy w ystąpiły tam w la tach odznaczających się większą liczbą opadów, a większa w 1959 r., w którym opadów było mało.
A m plituda w ahań poziomu wody gruntow ej w ciągu całego badanego okresu była najm niejsza w płacie III (40 cm), nieco większa w płacie II (55 cm), jeszcze większa w płacie I (70 om), a największa w płacie IV (130 cm), tab. 2, 3 i 4.
Jak. z przytoczonych w tabelach danych wynika, najniższy poziom wody w glebie w czterech badanych płatach obserwowano we wrześniu 1959 г., co było związane z długotrw ałym okresem odznaczającym się m ałą ilością opadów. Najwyższy poziom wody gruntow ej w różnych badanych płatach przypadał na różne miesiące.
W ahania wody gruntow ej były mniejsze w tych miejscach badań,
226 A. S tach ak
w których pod poziomem próchnicznym w ystępują w arstw y mniej prze puszczalne, jak ił (płat III), glina m arglista (płat I) lub glina spiaszczo- na na silnie zbitym żelazistym utw orze (płat II). Poziom wody w glebie był tam zawsze wysoki, nie sięgał jednak poziomu próchnicznego. W yjąt kowo lustro wody obserwowano w poziomie próchnicznym płatu I w paź- dzieruniku i listopadzie 1961 r.
Większe w ahania wody w glebie w ystąpiły w płacie IV, gdzie po ziom próchniczny zalega najgłębiej, a pod nim znajduje się piasek gli niasty mocny. Spośród om awianych płatów poziom wody gruntow ej znaj dował się tam zawsze najniżej, a najwyższy jego stan notowano na głę bokości 100 cm, tj. poniżej poziomu próchnicznego.
Poziom wody gruntow ej w studzience dodatkowej (nr 18) był niższy niż w opisanych płatach I, II i III, natom iast wyższy niż w płacie IV. W yjątkowo w październiku 1961 r., podobnie jak w płacie I, poziom wody gruntow ej sięgał tam wysoko, tj. do 10 cm pod powierzchnię gleby (tab. 4). Związane to było prawdopodobnie z w ystąpieniem zwiększonej ilości opadów w drugiej i trzeciej dekadzie października (40,0 mm) po dłu gotrw ałym okresie suchym.
W N IO SK I
Badania nad głębokością zalegania wody gruntow ej w zespole buczy ny źródliskowej oraz rjad w ahaniem tego poziomu w okresie lat 1959—
1961 wykazały, że poziom wody gruntow ej uzależniony jest od podłoża, ilości opadów oraz wzmożonego w zrostu drzew wiosną.
1. Najwyższy poziom wody gruntow ej oraz mniejsze jego w ahania notowano w miejscach, w których pod poziomem próchnicznym w ystę p ują w arstw y mniej przepuszczalne, jak glina m arglista (płat I), glina spiaszczona na silnie zbitym żelazistym utw orze (płat II) lub ił (płat III). Niższy poziom wody i większe jego w ahania w ystępują w glebie, gdzie poziom próchniczny zalega na bardziej przepuszczalnym piasku gliniastym mocnym (płat IV). Poza w yjątkam i poziom wody g ru n towej w glebach badanego zespołu leśnego nie sięgał poziomu próch nicznego.
2. Najwyższy poziom wody gruntow ej obserwowano zazwyczaj
w miesiącach wiosennych (kwiecień, maj), co nie zawsze pozostawało w związku ze wzrostem ilości opadów w tym okresie. W prawdzie duża ilość opadów sprzyja podnoszeniu poziomu wody w glebie, jednak nie bez znaczenia jest wiosenna wzmożona aktywność drzew.
W ahania w ód g ru n to w y ch w gleb a ch leśn y ch 227
znacza się w miesiącach letnich (czerwiec, lipiec, sierpień) i niekiedy je siennych (październik).
4. Najniższy poziom wody gruntow ej w ciągu całego badanego okresu obserwowano we w rześniu 1959 г., co pozostawało w związku z długo trw ałym okresem suchym.
5. Najczęściej niski poziom wody gruntow ej notowano w miesiącach jesiennych (wrzesień, październik, listopad), chociaż czasem ulegał on podwyższeniu po długotrw ałych okresach deszczowych. Niski poziom wo dy w glebie był także w innych miesiącach, co pozostawało w związku z m ałą ilością opadów.
L IT E R A T U R A
[1] B o r o w i e c S.: G leb y w zesp o ła ch b u k o w y ch P u szczy B u k o w ej pod S zcze- cinem . S z czeciń sk ie T ow . nauk., W yd ział N a u k p rzy ro d n iczo -ro ln iczy ch , t. 17,
z. 3, S zczecin 1963.
[2] C e l i ń s k i F.: Z esp o ły le ś n e P u sz c z y B u k o w ej pod S zczecin em . M o n o g r a p h ia e B o ta n i c a e , v o l. X I I I , W arszaw a 1962.
[3] S t a c h a k A.: F e n o lo g ia b u k a zw y c z a jn e g o na tle w a r u n k ó w sie d lisk o w y c h w P u szczy B u k o w ej pod S zczecin em w la ta ch 1957-1961. S zczeciń sk ie Tow . nauk., W y d zia ł N a u k p rzy ro d n iczo -ro ln iczy ch , t. 20, z. 2, S zczecin 1965.
A . C T A X A K О СЦИ ЛЛЯЦИ Я ГРУ Н Т О ВЫ Х В О Д В П О Ч В А Х А С С О Ц И А Ц И И M E R C U R I A L I - F A G E T U M Л ЕСН ИЧ ЕСТВ ГЛ И Н Н А И КО Л О ВО К а ф е д р а б о т а н и к и , в ы с ш а я с е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я ш к о л а , Щ е ц и н Р е з ю м е Ц елью тр уда бы ло уст ан ов л ен и е колебан и й , каким п одвергаю тся грунтовы е воды в р азл и ч н ы х в р ем ен ах года в почве, н а которой обитает ассоциац ия М е г- c u r i a li -F a g e tu m . И зм ер ен и е глуби ны ур овн я грунтовой в о д ы пров одилось в 15 к о л одц ах, п ом ещ ен н ы х п о 5 совместно на п ер ек р естн ы х н а п р ав л ен и я х N W -S E и N E -S W в п л а ст а х I, II и III а т а к ж е в 2 к о л о д ц а х п ом ещ ен н ы х п о обеим сторо нам р уч ья н а д н е оврага, п л аст IV. И ссл едов ан и я проводим ы е в п ер и од 1959-1961 гг п ок азали , что уровен ь гр ун товой воды в ч ер н ы х п очвах, на к отор ы х р азв и вается ассоциац ия M e r c u r ia l i- - F a g e t u m зав и си т от м ехан и ч еск ого состава почвы , к оличества осадков и от п о вы ш енного тем па роста дер евьев весной. Самый вы сокий уровен ь грунтовой воды и м еньш ая его осцилляц ия отм ечена
228 A. S tach ak в т ех пун к тах, где под гумусовы м горизонтом залегаю т м ен ее водоп роницаем ы е слои как м ергели стая глина (пласт I), песчан ая глина на компактном ж ел ези ст о м образовании (пласт II) либо ил (пласт III). Б о л ее низкий уровен ь воды и больш ая его осцилляция вы ступаю т в почве, где гум усовы й горизонт зал егает на бол ее водоп роницаем ой глинистой суп еси (пласт IV). З а некоторы ми исклю чениям и уровень грунтовой воды в п очв ах исследован н ой ассоциац ии н е до х о д и л до гум у сового горизонта. Самый вы сокий уровен ь грунтовой воды н аблю дали обы чно весной (апрель, май), что дал ек о не всегда было соп р я ж ен о с ростом осадков в этом периоде. З д есь проявлялось влияние уси лен н ой активности деревьев. П одлин ное влияние повы ш енного количества осадков на уровен ь грунтовой воды отмечали в период летн и х м есяцев а иногда и осенни х. Н и зкий уровен ь грунтовой воды отмечали чащ е всего в осен н и х м есяцах. Самый ни зк и й уровен ь грунтовой воды за весь изуч аем ы й период был отмечен в октябре 1959 года, п осле длительной за су х и . Л . S T A C H A K
G R O U N D W ATER FLU C T U A T IO N S IN SO IL S U N D E R THE
M E R C U R I A L I - F A G E T U M A SSO C IA T IO N IN FO R EST D IST R IC T S OF G L IN N A A N D KOŁOW O
D e p a r t m e n t o f B o t a n y , C o lle g e o f A g r ic u ltu r e in S z c z e c in
S u m m a r y
T he p resen t w ork w a s aim ed at d eterm in in g sea so n a l ground w ater flu ctu a tio n s in so il o v erg ro w n w ith th e M e r c u r ia l i- F a g e t u m asso cia tio n . The ground w ater le v e l m e a su r e m e n ts w ere carried ou t in 15 w e lls in sta lled by 5 in th e p oin ts along crossin g lin es N W -S E and N E -S W , on th e p lots I, II and III, as w e ll as in 2 w e lls in sta lled on eith er sid e of a stream in th e ra v in e bottom , on th e p lot IV.
T he in v e stig a tio n s carried out in 1959-1961 h a v e sh ow n th at th e ground w ater le v e l in b lack earth s o vergrow n w ith th e M e r c u r ia l i- F a g e t u m a sso cia tio n depends on m e c h a n ic a l com p osition of soil, p r ecip ita tio n am ou n t and in te n sifie d tree grow th in th e sp rin g.
T he h ig h e s t ground w a te r le v e l and its le ss flu c tu a tio n s w e r e ob served in th e p lo ts w h e r e u n d er hu m u s la y er le ss p erm ea b le fo rm a tio n s w e r e situ ated , lik e m arly loam (plot I), san d y loam on v e r y com pact ferru g in o u s fo rm a tio n (plot II) or c la y (plot III). D eep er ground w a te r le v e l and its greater flu ctu a tio n s w e r e o b ser ved w h e r e h u m u s la y er on m ore p erm ea b le lo a m y sand w e r e situ a ted (plot IV). U su a lly , in so ils of th e in v e stig a te d a sso cia tio n , th e ground w a te r le v e l w a s not as h igh as th e h u m u s layer.
T he h ig h est ground w a ter le v e l w as ob served u su a lly in th e sp rin g (A pril, May), w h a t w a s not a lw a y s co n n ected w ith an in crea sed r a in fa ll am ou n t in th at period. It w a s u su a lly cau sed b y m o re in te n siv e a c tiv ity of trees in th e spring.
W ahania w ód gru n to w y ch w gleb ach leśn y ch 229
An in flu en ce of in creased r e in fa lls on ground w a ter le v e l is v is ib le rath er in su m m er and so m etim es also in th e a u tu m n m onths.
U su a lly lo w ground w a ter le v e l w a s record ed in 'the au tu m n m on th s. The lo w e st ground w a te r le v e l for th e w h o le p eriod of in v e stig a tio n s w a s record ed in S ep tem b er 1959, a fter p rolon ged drought.
