Sotir Glavince
Organizacja adwokatury i położenie
adwokatów w Jugosławii
Palestra 17/1(181), 103-112
I*H/1 **(> Z/l
1.
S O T IR G L A V IN C E
Prezes F e d e ra c ji Izb A dw okackich Jugosław ii
O rg a n iz a c ja a d w o k a tu ry i p o ło ż e n ie a d w o k a tó w w Ju g o s ła w ii Socjalistyczna F e d eracy jn a R epublika Jugosław ii pow stała — jak w iadom o — jako jed n o lite państw o dopiero po pierw szej w ojnie św iato w ej. Do tego czasu poszczególne części składow e Jugosław ii w chodziły w skład w ielu państw , n iek tó re zaś istn iały jako pań stw a sam odzielne. W skutek takiego rozw oju oraz różnorodności u strojó w praw n ych , k tó ry m poszczególne części Jug osław ii podlegały, także adw o k atu ra ro zw ijała się nierów nom iernie.
P ierw sze izby adw okackie jako organizacje zawodowe adw okatów po w stały przeszło 100 la t tem u. Jed n ak że jedn o litą s tru k tu rę organ izacy jn ą oraz zakres działalności nadano ad w ok atu rze dopiero w 1929 r. na pod staw ie u staw y o adw okatach, k tó ra obow iązyw ała do drugiej w ojny a św iatow ej.
Po w yzw oleniu, a następn ie w trak cie przem ian rew olucyjnych, doce n iając znaczenie i rolę a d w o k a tu ry na polu um acniania u stro ju praw nego k raju , Z grom adzenie N arodow e Socjalistycznej F ed eracy jnej R epubliki Jug osław ii zaraz na początku 1946 rok u uchw aliło ustaw ę o adw okatach, k tó ra w zasadzie nie zm ięniała organizacji ad w o k a tu ry oraz sy tu acji p raw n ej adw okatów .
Z m iana stosunków społecznych w dalszym pow ojennym , socjalistycz n y m rozw oju k ra ju w ym agała odpow iednich zm ian rów nież w adw oka turze, ta k aby m ogła ona dotrzym yw ać k rok u rozw ojow i całego państw a. U staw a o adw okaturze z 1957 r. usankcjonow ała zaszłe do tego czasu zm iany w państw ie oraz w ytyczyła drogę dalszego w zm ocnienia adw ok a tu ry i jej pom yślnego rozw oju.
N astępnym dużym k rokiem w rozw oju a d w o k atu ry by ły postanow ienia K o n sty tu c ji S F R J z 1963 roku. A rty k u ł. 67 K o n sty tu cji przew iduje, że pom ocy praw n ej obyw atelom i organizacjom udzielają adw okaci, adw o k a tu ra zaś je s t podstaw ow ą form ą jej udzielania obok innych fo rm po m ocy p raw n e j; n ato m iast państw o pow inno zapew nić w a ru n k i niezbędne do jej udzielania. Pozycję społeczną adw okatów re g u lu je a rt. 14 K on sty tu cji, w m yśl którego ludzie p racy sam odzielnie u p raw ia jąc y zawodo wą działalność m ają zasadniczo te sam e praw a i obowiązki wobec p ań stw a co lu d zie pracy z a tru d n ie n i w in sty tu cja ch i przedsiębiorstw ach.
W ym ienione przepisy p raw n e um ożliw iły dalszy rozw ój a d w o k atu ry zgodnie z p ostępującym rozw ojem socjalistycznego sy stem u sam orządo wego, zapew niając organizacjom adw okackim coraz pełniejszy samorząd. Procesow i decen tralizacji w ładzy w rozw oju sy stem u k o n sty tucy jnego Ju g osław ii tow arzyszył coraz pełniejszy rozw ój sam orządu w gospodarce i in n y ch dziedzinach życia. A d w o k atu ra ro zw ijała się rów nolegle z tym procesem . Toteż n astęp n y m przełom ow ym etapem w rozw oju adw oka tu r y była u staw a o ad w o k aturze i innej pom ocy p raw n e j z 1971 r.
U staw a ta określa tylk o głów ne zasady działalności adw okackiej, prze k a zu jąc ciałom ustaw odaw czym poszczególnych rep u b lik ureg u lo w anie — w ram ach w łasnych przepisów p raw n y ch — całokształtu sp raw adw oka tu r y oraz sy tu acji p raw n ej adw okatów .
W tej chw ili zn a jd u jem y się na etapie u chw alania u staw rep u b lik ań skich. Pięć rep u b lik oraz jed n a pro w incja autonom iczna już w y dały swoje u staw y , w fazie końcow ej zaś są ustaw y , jakie m ają być uchw alone w C horw acji oraz w P ro w in cji A utonom icznej Kosowa. U staw a o adw oka tu rz e i innej pom ocy p raw n ej, znow elizow ana w połow ie 1971 r., została u chy lo n a 31.X II.1971 roku, ta k że powyższe u sta w y p ow in ny być ja k n a j ry ch le j uchw alone.
P ro b lem zatem organizacji a d w o k a tu ry oraz sy tu a c ji praw n ej adw oka tó w w Jugosław ii leży w gestii w ładz ustaw odaw czych poszczególnych re p u b lik bądź pro w in cji autonom icznych. Nie n aru sza to jed n a k w n i czym jedności całej ad w o k a tu ry jugosłow iańskiej, o czym jeszcze bę dzie m ow a niżej.
T en k ró tk i przegląd ureg u lo w an ia sy tu a c ji a d w o k a tu ry w Jugosław ii pod w zględem p raw n y m pozw ala dostrzec, że jed n o lity rozw ój adw oka tu r y przebiegał w trzech fazach. P odw aliny pierw szej fazy stanow i u sta w a o adw okatach z 1929 roku, k tó ra w głów nych zary sach pozostała nie zm ieniona rów nież w u staw ie o adw okatach z 1946 roku. D ru gą fazę w y znacza ustaw a o adw okatach z 1957 roku, trzecią zaś — ogólna ustaw a 0 ad w o k atu rze i innej pom ocy p raw n ej z 1971 roku. W kracza ona w fazę końcow ą dzięki uch w alen iu u staw o adw o katu rze przez poszczególne r e p u b lik i i prow incje autonom iczne.
Chcąc pokrótce scharak tery zo w ać każdą z trzech faz zachodzących w rozw oju ad w o k atu ry , określilibyśm y pierw szą jako autonom ię adw o k a tu r y pod silnym nadzorem państw a, a dru gą jako pełniejszą autonom ię z w łasnym sam orządem i m inim alny m i pozostałościam i nadzoru pań stw ow ego, n ato m iast okres trzeci cechuje pełna autonom ia a d w o k a tu ry 1 organizow anie jej n a zasadach sam orządu z pozostaw ieniem nadzoru p a ń stw a tylko w odniesieniu do praw orządności i przestrzeg an ia przep i sów n o rm aty w n y ch przez organizacje adw okackie.
A utonom ia a d w o k a tu ry w pierw szej fazie znajdow ała w yraz przede w szy stkim w p raw ie izb adw okackich do w pisyw ania do re je s tru p rz y ję ty ch now ych członków, w u ch w alan iu reg u la m in u dotyczącego w alnego zeb ra n ia i innych w ładz, w u ch w alan iu przepisów dotyczących postępo w a n ia dyscyplinarnego oraz sądów d yscy p lin arn y ch itd. M inister sp ra w iedliw ości spraw ow ał najw yższy nadzór nad działalnością izb adw o kackich, mógł rozw iązać izby adw okackie pod określony m i w aru n k a m i i zarządzić now e w ybory oraz w yznaczyć spośród adw okatów kom isarza
N r 1 (181) Organizacja a d w okatu r y i sytuacja adw o k a tó w w Jugosławii 105
rządu, k tó ry do najbliższych w yborów prow adziłby spraw y izby adw o kackiej. P onadto m in ister spraw iedliw ości określał liczbę izb adw okac kich, te re n ich działania i siedzibę.
W m yśl u staw y z 1946 ro k u organizacja a d w o k a tu ry nie uległa zasad niczym zm ianom , z ty m jed n ak uzupełnieniem , że u p raw n ien ia d o ty czące nadzo ru państw ow ego zostały zm niejszone i przelane m in istro m spraw iedliw ości poszczególnych republik.
W arto podkreślić, że rów nież w ty m okresie samodzielność adw okatów i ich niezależność w pracy b yła całkow icie zapew niona, a taje m n ic a za wodowa i im m u n itet zawodowy — zagw arantow ane. Zawód adw okacki w ykonyw ano w yłącznie w indy w id u aln ych k ancelariach adw okackich,
chociaż u staw a pozw alała na zaw ieranie spółek.
Zasadniczą cechą tak iej sy tu a c ji a d w o k atu ry i adw okatów jest tra k to w anie ty c h ostatn ich jako ludzi u p raw iający ch w olny zawód.
Je śli chodzi o ocenę rozw oju system u ustaw odaw czego w Ju gosław ii, w a rto podkreślić, że niem al od pierw szych dni now ej socjalistycznej J u gosław ii ad w o k a tu ra stanow i część składow ą jej system u sądowego i tr a k to w ana jest jako niezbędny czynnik w państw ie, bez którego istn ien ia nie sposób zapew nić nie ty lko pełnej ochrony p raw n ej in teresó w ob y w ateli, ale także dalszego rozw oju u stro ju praw nego i w zm acniania p ra worządności.
Poniew aż niem al od pierw szych dni istnienia socjalistycznej Jug osław ii przestrzeg anie praw orządności w działalności w szystkich w ładz p a ń stw o w ych, a zwłaszcza w ładz sądowych, było jed n y m z głów nych postu lató w praw idłow ego rozw oju społecznego, przeto zasada ta przyczyniła się do zm ian y pozycji społecznej ad w o katu ry.
W przeciw ieństw ie do dotychczasow ego tra k to w a n ia a d w o k a tu ry jako wolnego zaw odu u staw a z 1957 ro ku podnosi w y konyw anie zaw odu a d w okackiego do ran g i sam odzielnej służby publicznej. A d w o k a tu ra p rze s ta je być zatem w olnym zawodem, w ykonyw anie zaś tego zaw odu s ta je się sam odzielną fu n k cją publiczną.
N iew ątpliw ie tak ie tra k to w a n ie a d w o k a tu ry jest nie ty lko w y razem u znan ia dla a d w o k a tu ry i adw okatów za ich dotychczasow y w k ład w udzielanie pom ocy p raw n ej obyw atelom i organizacjom w p raw o rząd n y m ro zstrzy g an iu sporów, ale rów nież pow ażną podstaw ą dalszego w zm ac n ian ia a d w o k a tu ry i jej pom yślnego rozw oju.
Jednocześnie u staw a z 1957 roku jest pow ażnym krokiem nap rzó d w dalszym organizow aniu sam orządu adw okatów . Z am iast więc silniejszego nadzo ru w ładz państw ow ych nad działalnością organizacji adw okackich w prow adza się system sam orządu społecznego w adw okaturze. O w p isa n iu do re je s tru adw okatów decy d uje sam odzielnie rad a izby adw okackiej, k tó ra składa się w połowie z adw okatów w yb ran y ch na w aln y m z eb ran iu izby adw okackiej, a w połowie z przedstaw icieli społeczeństw a, m ian o w anych przez najw yższe ciała, poszczególnych rep u b lik spośród p ra w n i ków i działaczy społecznych.
P on ad to rad y izb adw okackich ro z p a tru ją wszelkie sp raw y dotyczące dalszego rozw oju a d w o k atu ry i zgłaszają odpow iednie w nioski w ładzom państw ow ym .
T aka o rganizacja a d w o k atu ry w raz z rad am i jako organam i społecz n y m i pozwoliła naw iązać ściślejszy k o n tak t m iędzy a d w o k a tu rą a w ła
dzam i państw ow ym i, a zwłaszcza lepiej i pełniej zapoznać p aństw o z pro b lem aty k ą a d w o k a tu ry oraz jej potrzebam i.
Chociaż zawód adw okacki n ad al w7y k o nu je się w indy w id u aln y ch k an celariach adw okackich, to jed n a k ran g a fu n k cji publicznej, do k tórej podniesiono w ykonyw anie zaw odu adw okackiego, podnosi z kolei sam za wód adw okata na jeszcze w yższy szczebel i p rzy daje m u w iększe znacze nie społeczno-państw ow e.
Ze w zględu na coraz silniejszy rozw ój uspołecznionego sek to ra gospo d ark i duże znaczenie dla sy tu a c ji praw n ej a d w o k a tu ry i dla roli adw o k atów w udzielaniu pom ocy p raw n ej obyw atelom oraz in sty tu cjo m i przedsiębiorstw om m ają postanow ienia ustaw y, k tó re zezw alają adw o k ato m na zaw ieranie um ów z przedsiębiorstw am i w sp raw ie stałego re prezentow ania ty ch przedsiębiorstw . A dw okaci m ogą zatem nie tylko za stępow ać przedsiębiorstw a przed sądem , ale tak że udzielać im pełnej po m ocy p raw n ej zw iązanej z działalnością przedsiębiorstw .
Rozwój sy stem u praw nego i gospodarczego stw a rz a ł now e pro blem y w zakresie stosunków w łasnościow ych przedsiębiorstw i in sty tu cji. Państw o z całym zaufaniem pozwoliło adw okatom angażow ać się całkow icie w p raw n e ro zstrzyganie pow stałych sporów.
W m inionym okresie, w zależności od rozw oju stosunków społecznych, adw okaci zasadniczo nastaw iali się na udzielanie pom ocy p raw n e j oby w atelom , a tylko w w y jątko w y ch w ypadkach także in sty tu cjo m i p rzed siębiorstw om . Obecnie zaś coraz w iększa liczba adw okatów z a jm u je się udzielaniem pom ocy p raw n ej przedsiębiorstw om w n ajrozm aitszej form ie.
N ależy podkreślić, że w łaśnie u staw a z 1957 ro k u zachęciła w ielu p ra w ników do przerzucenia się w szeregi ad w o k atu ry . Liczba adw okatów w ciągu następn y ch la t w zrosła niem al podw ójnie, przy czym szczególne znaczenie m a n apły w m łodych praw ników .
Coraz w iększe przestaw ian ie się adw okatów na zastępow anie p rzed siębiorstw nasuw a stopniow o sam ym adw okatom m yśl o konieczności specjalizacji w adw okaturze. W zw iązku z ty m w y łan ia się zagadnienie o tw ieran ia w iększych k an celarii adw okackich, w ram ach k tó ry c h o b y w atele lub przedsiębiorstw a m ogliby otrzym ać p ełną pomoc p ra w n ą z za k resu w szystkich dziedzin praw a. O bserw uje się p o w staw anie spółek ad w okackich, gdzie p rac u je k ilk u adw okatów , k tó rzy sw oje w zajem ne sto sun ki reg u lu ją um ow ą; są też p róby n ad an ia ta k im k an celario m osobo wości p raw nej.
Jed n ak że jak dotychczas sp raw a ta pozostaje w sferze prób, nie m ożna bow iem w yelim inow ać sprzeczności zachodzącej m iędzy obow iązkiem subordynacji, koniecznej w tak iej organizacji o c h a ra k te rz e osoby p ra w nej, a sam odzielnością i niezależnością adw okata jako zasadniczym p o stu latem zaw odu adwokackiego.
N iem niej jed n ak te procesy w rozw oju ad w o k a tu ry w y k azały nie ty lk o dążenie państw a do jak najszerszego i coraz pełniejszego w łączenia a d w o k a tu ry i adw okatów do w szystkich procesów życia państw ow ego oraz do u tw ierdzenia pracy a d w o k atu ry jako pełn ien ia fu n k cji pub licznej, lecz także by ły dowodem postaw y sam ej ad w o k atu ry , dążącej do czynnego udziału w budow aniu socjalistycznego u stro ju praw no-p ań stw ow ego. W dalszej p ersp ek ty w ie prow adzi to do większego zaangażow ania adw o katów w życiu k raju . W rezu ltacie więc coraz w iększa liczba adw ok atów
N r 1 (181) Organizacja a d w o k a tu r y i sytuacja a d w o k a tó w w Jugosławii 107
jest w y b ieran a do różnych w ładz państw ow ych. Adwokaci, w praw dzie nie tak licznie, są w y b ieran i do poszczególnych ra d gm innych i m iejskich, a także k ilk a k ro tn ie w y b ieran i byli do zgrom adzeń narodow ych re p u blik oraz do Federalnego Zgrom adzenia Narodowego.
W szystko to św iadczy o silnej więzi a d w o k a tu ry i adw okatów z ca łym państw em .
Chociaż w y konyw anie zaw odu adw okackiego podniesiono do rang i fu n k cji publicznej, to jed n a k gdy m ow a jest o rozw iązyw aniu problem ów bezpośrednio dotyczących życia i pracy adw okatów oraz ich egzystencji, pojęcie, że ad w o k atu ra jest w olnym zawodem, nadal pokutuje. P rzeło mowe znaczenie m iała tu u staw a z 1963 roku, o k tó rej już b y ła w yżej mowa, zasadniczo zrów n u jąca adw okata, jeśli chodzi o praw a i obowiązki wobec państw a, z ludźm i pracy w przedsiębiorstw ach i in sty tu cjach .
U staw a o ad w o k atu rze i in n ej pom ocy p raw n ej z 1971 ro k u określa zawód adw okacki jako pełnienie sam odzielnej fu n k cji publicznej, zapew niając pełny sam orząd jej organizacjom . Ju ż uchw alone u staw y rep u b li kańskie oraz dzielnic autonom icznych ujęły tę koncepcję z uw zględnieniem w łasnej specyfiki. Chociaż w poszczególnych ustaw ach rep u b lik i dziel nic autonom icznych zachodzą pew ne różnice w n iek tó rych rozw iązaniach ustaw ow ych, to jed n a k zasadnicze zagadnienia zostały wszędzie rozw ią zane p raw ie identycznie. Oto n iek tó re z nich:
Pełnienie zaw odu adw okackiego stanow i sam odzielną fu n k cję publicz ną. P aństw o pow inno zapew nić w a ru n k i do u p raw ian ia zaw odu adw o kackiego, adw okaci zaś — jeśli chodzi o p raw a i obowiązki wobec p a ń stw a — są w zasadzie zrów nani z ludźm i pracy zatru d n io n y m i w in sty tu cjach i przedsiębiorstw ach.
A dw okatem m oże być każdy obyw atel Jugosław ii, k tó ry po ukończeniu stu diów n a w ydziale p raw a p rze p ra cu je określony ściśle czas w c h a ra k terze a p lik a n ta i złoży egzam in sądow y, zasługuje zaś na w y konyw anie zaw odu adwokackiego.
O wralo rach etycznych oraz in n ych w aru n k ach niezbędnych do w yko n y w an ia zaw odu adw okackiego decyduje sam odzielnie i całkowucie nie zależna ra d a izby adw okackiej, k tó rej decyzja jest ostateczna i nie w y m aga niczyjej akceptacji.
O kres stażu aplikanckiego w poszczególnych rep ub likach i p row in cjach autonom icznych jest różny w zależności od k o n k retn ej sy tu a c ji k a d ro w ej oraz potrzeb danej rep u b lik i lub prow incji: okres n a jk ró tsz y dwa lata, najd łu ższy zaś cztery la ta — w zależności od m iejscow ości. W iększe znaczenie m a tzw. kw alifiko w any staż ap lik anck i w kan celariach adw o kackich i sądach. Taka aplik acja jest krótsza; m ożna ją też odbyw ać w b iu ra c h innych w ładz państw ow ych i insty tu cji, oczywiście pod w a ru n kiem , że ap lik a n t z a jm u je się w yłącznie p ro b lem aty k ą praw ną.
Egzam in sędziow ski jest wszędzie tak i sam i obow iązuje n ie ty lk o ad wokatów', sędziów i p ro k urato ró w , ale także w szystkich in nych p ra w ników.
A d w ok atu ra stanow i podstaw ow ą form ę udzielania pom ocy p raw n ej obyw atelom oraz in sty tu cjo m i przedsiębiorstw om , natom iast służba po m ocy p raw n ej jest uzupełnieniem sy stem u pomocy praw n ej.
Służbę pom ocy p raw nej mogą zorganizow ać u siebie in sty tu c je i przed siębiorstw a w celu udzielania pom ocy p raw n ej sw ym członkom (zw iązki
zawodowe — dla załatw iania potrzeb sw ych członków, zwłaszcza w za kresie praw a pracy; stow arzyszenie em erytów , inw alidów itd. — dla za łatw ian ia potrzeb sw ych członków w zakresie p raw a em ery taln eg o itp.). Rów nież gm iny m ogą pow oływ ać do życia tak ie służby pom ocy p raw n e j dla załatw ian ia potrzeb obyw ateli, ale ty lko w zakresie u dzielania p o rad praw nych, sporządzania dokum entów i pisania podań.
P raw n icy z a tru d n ie n i w tak ich b iu ra c h pom ocy p raw n ej nie m ogą za sadniczo zastępow ać obyw ateli przed sądam i i innym i w ładzam i p ań stw o wym i, ale gdyby b iu ra takie zostały założone na terenach, gdzie nie m a adw okatów lub jest ich niew ielu, to m ogą one załatw iać rów nież i te spraw y, angażując w ty m celu w ykw alifikow anego p raw n ik a, tj. p ra w nika po egzam inie sędziowskim lub adw okata. Sędziowie, p ro k u ra to rz y oraz k o m p eten tne organa śledcze sp raw w ew n ętrzn y ch nie m ogą pod żadnym w arun k iem udzielać pom ocy p raw n ej obyw atelom oraz in s ty tu cjom i przedsiębiorstw om . Rów nież nie m ogą udzielać pom ocy p raw n e j inni praw nicy, k tó rzy z ra c ji w ykon y w any ch obowiązków służbow ych są w jakikolw iek sposób zaangażow ani w spraw ę bezpośrednio lu b po średnio albo gdy w załatw ienie danej sp raw y zaangażow ane są in sty tu c ja lub przedsiębiorstw o, w k tó ry ch tacy p raw n icy są zatru d n ien i.
P ełnej zatem pom ocy praw n ej w e w szystkich jej fo rm ach może udzie lać jedynie adw okat. Oznacza to pełną a firm ację a d w o k a tu ry jako za wodu w u stro ju socjalistycznym , o p arty m na sam orządzie.
Tajem nica zawodowa jest zag w aran to w an a w całej rozciągłości w te n sposób, że nie w olno przesłuchiw ać adw okata w c h a ra k te rz e św iadka co do faktów , o k tó ry ch w postępow aniu k a rn y m dow iedział się od oskarżo nego jako jego obrońca, pozostaw ia się zaś do jego u znan ia złożenie zeznania o faktach, o k tó ry ch dow iedział się jako zastępca stro n y w p o stępow aniu cyw ilnym .
A dw okat zn ajd u je się pod ochroną (korzysta z im m un itetu): nie m oż na go aresztow ać za czyn ścigany k a rn ie w czasie udzielania pom ocy p raw n ej bez zgody skład u orzekającego, przed k tó ry m toczy się proces, a rew izję w k ancelarii adw okackiej m ożna przeprow adzić jed y n ie n a podstaw ie pisem nego nakazu sędziego śledczego, i to ty lk o w odniesieniu do ak t i spraw w yraźn ie w ym ienionych w nakazie rew izji.
A dw okat m a sw obodny w ybór m iejscowości, w k tó re j zam ierza otw o rzyć kancelarię; podobnie bez żadnych ograniczeń może przenosić sw oją kancelarię, będąc zobow iązany jed y nie do zaw iadom ienia sw ojej izby o przeprow adzce.
A dw okat w pisany do re je s tru adw okatów danej izby może udzielać po m ocy p raw n ej sw ym klientom przed w szystkim i sądam i i w szystkim i w ładzam i państw ow ym i w k ra ju , może też bez żadnych ograniczeń p rze nieść sw oją k ancelarię z tere n u izby, gdzie fig u ru je na liście, na te re n innej izby. W praw dzie pow inien on zażądać skreślenia go z listy, na k tó rej był dotychczas w pisany, i złożyć podanie o w pisanie na listę te j izby, na której tere n się przenosi, jednakże ta d ru ga izba nie m a p ra w a żądać przedstaw ienia dokum entów niezbędnych do w pisu, n a to m ia st po w inna zarejestrow ać adw okata tak, aby nie m iał p rze rw y w u p ra w ia n iu zawodu adwokackiego.
N r 1 (181) Organizacja a d w okatu r y i sytuacja a d w o k a tó w w Jugosławii 109
jugosłow iańskiej, ja k rów nież zag w aran tow an y jest jedn olity sta tu s p ra w n y w szystkich adw okatów Jugosław ii.
A dw okatow i p rzy słu g u je praw o do w ynagrodzenia za jego pracę i zw rot kosztów , ja k ie poniósł w tra k c ie w yko n y w an ia swych obowiązków. W y sokość w ynagro d zen ia określa ta ry fa ustalona przez w alne zebranie każ d ej izby adw ok ack iej. T a ry fa ta obow iązuje z chw ilą uzgodnienia jej z określo n y m i w ładzam i na szczeblu republiki. Dotychczasowe dośw iad
czenie w u ch w alan iu ta ry f w y nagrodzeń adw okatów w ykazu je pełne zro zum ienie w ładz państw ow ych, jeśli chodzi o w łaściw e w ynagrodzenie ad w ok ata za jego pracę; w ynagrodzenie to jest op arte n a ogólnie p rz y ję te j zasadzie ok reślan ia w y nagrodzeń w edług w yników pracy.
W udzielan iu pom ocy p raw n ej adw okat jest zupełnie sam odzielny i nie zależny, jeśli chodzi zarów no o w ybór środków praw nych, jak i w ybór m eto d — oczywiście w ram ach określonych w ustaw odaw stw ie.
T aką pozycję adw okata zapew niają rów nież ustaw y reg u lu jące praw a stro n oraz ich pełnom ocników i obrońców przed sądem i inn ym i w ła dzam i państw ow ym i. D em okratyzacja postępow ania i pełniejszy udział stro n i ich pełnom ocników w postępow aniu jest jed n ą z głów nych cech najnow szego rozw o ju system u praw nego w Jugosław ii. Dla p rzy k ła d u po d am fa k t, że o sk arżony m a praw o do obrony od pierw szej chw ili postę pow ania karnego, ta k że n ie m usi składać żadnych zeznań przed sędzią śledczym pod nieobecność swego obrońcy, jeśli dom agał się jego obec ności.
P odstaw ow ą fo rm ą p racy adw okata jest n ad al indyw id ualn a kan celaria adw okacka. U staw a przew idu je możność zak ład an ia w spólnych kancelarii, a postanow ienia szczegółowe dotyczące ich s tru k tu ry i p racy pozostaw ia się izbom adw okackim . A dw okaci m ogą zatem decydować zupełnie sa m odzielnie w ram ach w łasnych aktów n o rm aty w n y ch o sposobie zrze szania się i w ew n ętrzn ej organizacji przyszłych w iększych, zrzeszonych k an celarii adw okackich oraz zespołów adw okackich. U staw a przew idu je je d y n ie , że w sk u te k takiego zrzeszania się nie m ożna narazić na szw ank zasadniczego p o stu la tu ad w o k atu ry : sam odzielności i niezależności adw o k a ta w pracy.
N iew ątpliw ie dalszy rozw ój ad w o k a tu ry będzie szedł w ty m wdaśnie k ie ru n k u , a o tym , jak i w jak i sposób, będą decydować sam i adw okaci.
Z chw ilą w pisania na listę w izbie adw okackiej adw ok at zostaje ty m sam y m ubezpieczony. Specjalne przepisy reg u lu ją ubezpieczenia społecz n e adw okatów : n o rm u ją one w zajem ne obowiązki izb adw okackich i za kładów ubezpieczeń społecznych poszczególnych republik. W edług p rze pisów ubezpieczeń społecznych adw okaci są ta k tra k to w a n i jak p racow nicy z a tru d n ie n i w przedsiębiorstw ach i in sty tu cjach , a to w zależności od składki, k tó rą sam i w płacają. Ze w zględu bow iem na specyfikę swego zaw odu adw okaci nie płacą poszczególnych rodzajów składek lub też p ła cą je w m niejszej skali, co niekiedy pow oduje odpow iednie zm niejszenie ich u praw nień. N a p rzy k ład zasiłek chorobow y nie p rzy sług uje adw oka tow i za pierw szych 30 dni choroby, gdy tym czasem pracow nikom z a tru d n io n y m w przedsiębiorstw ach i in sty tu cja ch p rzysłu gu je on od pierw sze go dnia choroby itp.
Chociaż w um ow ach, jakie poszczególne izby adw okackie zaw ierają z zak ład am i ubezpieczeń społecznych, zachodzą pew ne różnice, to jed n a k
zasadniczo w każdej um ow ie istn ieją postanow ienia o k reślające n a jm n ie j szą podstaw ę ubezpieczenia oraz postanow ienia pozw alające adw okatom dowolnie ubezpieczyć się na określoną sumę.
Jakk olw iek ogólna sy tu acja m ate ria ln a adw okatów znacznie się po praw iła w ostatn ich latach, to jed n a k wciąż jeszcze nie jest ona taka, by pozw alała na zaw arcie tego ro d za ju um ow y, w k tó rej sp raw y ubezpieczeń społecznych i e m e ry taln y ch adw okatów b yłyby rozw iązane w sposób zupełnie zadow alający.
Wiąże się z ty m w ażna spraw a opodatkow ania adw okatów . W skutek decentralizacji w ładzy i rozw oju system u sam orządow ego sp raw y opo datkow ania obyw ateli, a zatem rów nież dochodów adw okatów , zn ajd u ją się w gestii w łaściw ych republik, prow incji autonom icznych oraz rad gm innych, k tó re m ają szerokie up raw n ien ia, sam odzielnie u sta la ją źródła dochodów i w yznaczają stopę podatkow ą.
Dlatego też spraw a opodatkow ania adw okatów , niekiedy naw et na te ren ie jednej izby, zostaje u reg ulow an a w sposób niejedno lity. N iem niej jed n a k izby poszczególnych rep u b lik bądź prow incji zabiegają — za po średnictw em odpow iednich w ładz rep u b lik czy pro w incji autonom icz ny ch — o m ożliw ie jednolite, zadow alające załatw ienie tej spraw y.
U praw nienie do w yk o n yw an ia zaw odu adw okackiego w ygasa w raz ze zgonem adw okata, skreśleniem z listy adw okatów na jego żądanie albo na podstaw ie orzeczenia sądu dyscyplinarnego skazującego go na karę u tra ty praw a w y konyw ania zaw odu adw okackiego lu b na podstaw ie orze czenia sądu karnego w sk u tek skazania go na u tra tę praw a w ykonyw ania zawodu, dalej — w razie u tra ty obyw atelstw a, w sk u tek zaw arcia um ow y o pracę itp.
A plikantem adw okackim może być każdy obyw atel Jugosław ii, k tó ry ukończył w ydział p raw a i spełnia pozostałe w a ru n k i przew idziane w ustaw ie. A dw okat pow inien uczyć swego ap lik a n ta i w drażać go we w szystkie a rk a n a zaw odu adwokackiego.
Spośród ap likantów adw okackich re k ru tu ją się przyszli adwokaci. Z ainteresow anie pań stw a oraz jego tro sk a o to, aby szeregi adw okatów uzupełniać p rzede w szystkim ap lik a n ta m i adw okackim i, przejaw ia się w tym , że u staw y poszczególnych rep u b lik za w iera ją postanow ienia o funduszu finansow ania aplikacji. Ś rodki na ten cel czerpie się zarów no ze składek w płacanych przez adw okatów , jak i ze środków państw ow ych.
O rganizacja a d w o k atu ry spoczyw a całkow icie w gestii sam ych adw o katów .
Chociaż u staw y poszczególnych rep u b lik p rzew id u ją ro zm aite rozw ią zania, to jed n ak wszędzie podstaw ow ą organizacją ad w o k a tu ry jest izba adw okacka rep u b lik i lub p ro w in cji autonom icznej, p rzy czym członkam i tej izby są w szyscy adw okaci m ający sw oje kan celarie na tere n ie danej repu b lik i czy prow incji. P rzynależność do izby jest obowiązkowa.
W alne zebranie izby adw okackiej, skład ające się z w szystkich adw o katów w pisanych na liście adw okatów danej izby, jest najw yższy m orga nem izby.
W alne zebranie izby adw okackiej uchw ala s ta tu t izby, reg ulam in dzia łalności w alnego zebrania, reg u lam in postępow ania dyscyplinarnego, ta ry fę w ynagrodzeń adw okatów oraz zw rotu kosztów, kodeks etyki adw o
N r 1 (181) Organizacja a d w o k a tu r y i sy tuacja a d w o k a tó w w Jugosławii 111
kackiej oraz inne a k ty n o rm aty w n e, k tó re są niezbędne do norm alnej działalności organizacji adw okackiej.
S ta tu t izby adw okackiej podlega uzgodnieniu z rad ą w ykonaw czą (rzą dem) poszczególnej republiki, n ato m iast kodeks e ty k i adw okackiej oraz reg ulam in postępow ania dyscyplinarnego, jak rów nież inne a k ty norm a ty w n e zn ajdu ją się w w yłącznej gestii organizacji adw okackich. Nie do tyczy to jed nak ta ry fy , k tó rą należy uzgadniać z w łaściw ym i w ładzam i d anej republiki.
Sam i zatem adw okaci decy d u ją o w ew nętrzn ej s tru k tu rz e organizacyj nej sw ojej izby, całkow icie sam odzielnie orzek ają o w ykroczeniach d ys cyplinarn ych , u stalają k a ry za w ykroczenia d y scy p lin arn e oraz try b po stępow ania.
W alne zebranie izby adw okackiej, jako jej n ajw yższy organ, w ybiera radę, k tó ra załatw ia w szystkie sp ra w y w okresie m iędzy dwom a w alnym i zebraniam i, a także w y biera sw oje w ładze d y scyplinarne: sędziów sądów dyscyp lin arn y ch oraz rzeczników dy scyplinarnych.
W alne zebranie u chw ala rów nież prelim in arz dochodów i w ydatków oraz bilans roczny.
Działalność izby adw okackiej jest finansow ana ze składek członkow skich, wysokość zaś składki u stala się na w alny m zebraniu izby.
W łaściw e organa państw ow e m ają praw o spraw ow ać nadzór tylko nad przestrzegan iem praw orządności oraz nad zgodnością aktó w n o rm a ty w n ych izby z literą p raw a; m ają też one obowiązek śledzić rozwój adw o k a tu ry i udzielać jej niezbędnej pomocy. Izba adw okacka ma praw o przekazyw ać swe uw agi o sta n ie i problem ach a d w o k atu ry w łaściw ym organom państw ow ym i dom agać się cd nich pom ocy w rozw iązyw aniu problem ów istotnych dla jego dalszego rozw oju.
Jedno ść a d w o k atu ry jugosłow iańskiej jest zapew niona dzięki możności dobrow olnego zrzeszania się izb poszczególnych rep u b lik i prow incji a u to nom icznych we w spólnej organizacji a d w o k a tu ry jugosłow iańskiej. Taką organ izacją jest F ed eracja Izb A dw okackich Jugosław ii, do k tó rej do b row olnie należą izby adw okackie w szystkich rep u b lik oraz prow incji autonom icznych.
F ed e ra c ja Izb A dw okackich Jugosław ii posiada sta tu s osoby p raw nej, s ta tu t zaś tej Federacji, jako podstaw ow y dokum ent, uchw ala P rezyd ium F ederacji, w skład którego w chodzą prezesi w szystkich izb.
D ziałalność F ederacji jest finansow ana ze składek izb-członkiń prop or cjonaln ie do liczby zarejestro w an y ch adw okatów . Dowodzi to solidar ności w szystkich adw okatów jugosłow iańskich, chociaż w szystkie izby bez w zględu na liczbę sw ych członków są rów nopraw ne.
W ażniejsze uchw ały P rezy d iu m F ed eracji podejm u je jednogłośnie. U chw ały nie podjęte jednogłośnie m ają c h a ra k te r zaleceń.
F ed eracja rep re z en tu je w szystkie izby wobec w ładz fed eralny ch i w M iędzynarodow ej U nii A dw okatów oraz ro z p a tru je kw estie dotyczące w szystkich izb i adw okatów Jugosław ii, w ysuw a k an dy dató w do w ładz M iędzynarodow ej U nii A dw okatów itp.
R ów noupraw nienie izb w załatw ian iu spraw F ed eracji jest zapew nione rów nież dzięki k on sekw entnem u stosow aniu zasady rotacji. Prezesem F e d eracji jest co rok u in n y prezes jed nej z izb rep u b likańskich lub p ro w incji autonom icznych, w edług kolejności ustalonej przez prezydium .
P ró cz p rezyd iu m organem F ed eracji jest plenum , k tó re składa się z jednakow ej liczby p rzedstaw icieli w szystkich izb. Do zak resu działania p len u m należy ro zp atry w an ie sp ra w m ający ch znaczenie dla w szystkich izb oraz dla całości a d w o k a tu ry Jugosław ii. P len u m zbiera się n a podsta w ie decyzji P rezy d iu m F e d e ra c ji lub na żądanie co n ajm n iej trzech izb- -członkiń.
F e d e ra c ja ulega rozw iązaniu n a podstaw ie decyzji co n ajm n iej połowy izb-członkiń.
F ed e ra c ja jako dobrow olna o rg an izacja izb została u tw orzon a dopiero 25 czerw ca 1972 r. Do tego czasu działała jako obow iązkow a organizacja izb od 1930 r.
T en k ró tk i przegląd s tr u k tu ry organizacyjnej i rozw oju a d w o k a tu ry jugosłow iańskiej w y k azu je stały rozw ój i coraz pełniejszą a firm ację ad w o k a tu ry jako części składow ej, niero zerw alnie zw iązanej z u stro jem praw n o -p ań stw o w y m Jugosław ii.
W arto podać, że a d w o k atu ra jugosłow iańska jest członkiem M iędzyna rodow ej U nii A dw okatów od chw ili jej założenia, że w ciągu przeszło czterdziestu la t b rała żyw y udział w pracach M iędzynarodow ej U nii A d w okatów , czego najlepszym dowodem jest fak t, że p iąty m z kolei jej prezesem był ad w okat jugosłow iański, że K ongres A dw okatów U nii M ię dzynarodow ej odbył się w Ju g osław ii w 1933 roku, a później kilk ak ro tn ie o dbyw ały się w Jugosław ii posiedzenia B iura i R ady M iędzynarodow ej U nii A dw okatów . Rów nież obecnie Ju gosław ia m a swego przedstaw iciela w e w ładzach M iędzynarodow ej Unii, jed n y m bow iem z jej w iceprezesów je s t adw o k at jugosłow iański.
(Tłum. Halina K alita)
2
.
II K o n fe re n c ja A d w o k a tu ry C z e s k ie j
W pierw szy m i d rugim zeszycie z r. 1972 k w a rta ln ik a a d w o k atu ry czeskiej i słow ackiej „B iulletin advokacie”, k tó ry stanow i k o n ty n u ac ję czasopism a „Z p rav y advokacie”, opublikow ane zostało obszerne sp ra w ozdanie z II K onferencji A dw o katu ry Czeskiej, jak a się odbyła w P ra d ze w dniach 7 i 8 g ru d n ia 1971 roku.
M ateriały tej kon feren cji, p rzedstaw ione z konieczności w skrócie, re fe ra ty przedstaw icieli C e n tra li A d w o k atu ry C zeskiej obrazujące m i niony okres 20-lecia now ej ad w o k atu ry , w ypow iedzi w d y sk u sji oraz uch w ały końcow e m ogą być in teresu jący m m ate ria łe m porów naw czym dla polskiego czytelnika. Można postaw ić tezę, że okres od r. 1952 do r. 1972 w yk azu je dla obu ad w ok atu r, tj. czeskiej i polskiej, w iele analogii w zakresie ich rozw oju, ich insty tu cji, ich pozytyw ów i n eg atyw ów tego czasu, jak rów nież w zakresie p rogram u, jak i za k re śla ją sobie na p rzy sz łość ad w o k a tu ry obu b ratn ich krajów .
W w y stąp ien iu w p row adzającym se k re tarz C en trali A d w o k a tu ry Czes k iej d r P a c a k stw ierdził, że 20 lat fu nkcjonow ania now ej a d w o k a tu ry czeskiej i słow ackiej udow odniło, iż ad w o k atu ra, jako g w a ra n t p raw o rządności i isto tn y czynnik k ształto w an ia zasad socjalistycznego w spół
