Józef Szonert
Kodeks Napoleona w Polsce : (sto
pięćdziesiąta rocznica)
Palestra 42/9-10(489-490), 91-95
„P alestra” przed laty
Józef Szonert
adw okat
K odeks N ap oleona w Polsce
(Sto pięćdziesiąta rocznica)
W d n iu 27 sty c z n ia 1958 r. u p ły n ę ło 150 la t o d w p ro w a d z e n ia K o d e k su N a p o le o n a n a ziem ie p o lsk ie, tw o rz ą c e w ó w c z a s K sięstw o W a rsz a w sk ie . Po u p ły w ie b a r d z o k ró tk ie g o vacatio legis k o d e k s te n z d n ie m 1 m aja 1808 r. s ta ł się p r a w e m o b o w ią z u ją c y m .
O s ta tn ie p rz e p is y K o d e k su N a p o le o n a z o sta ły u c h y lo n e w P o lsce w r. 1946 i 1947. P rz e s z ło w ięc sto trz y d z ie ś c i la t o b o w ią z y w a ły u n a s p rz e p is y teg o k o d e k su .
D zisiaj, z p e r s p e k ty w y 150 lat, m o ż n a p o k u s ić się o o cen ę tego , ja k ą rolę s p e łn ił K o d e k s N a p o le o n a w Polsce.
Z ie m ie p o lsk ie, z k tó ry c h u tw o rz o n o K sięstw o W a rsz a w sk ie , z n a jd o w a ły się p o p r z e d n io p o d z a b o re m p ru s k im . P ru s a c y w p ro w a d z ili sw o je p ra w a , k tó re o b o w ią z y w a ły d o 15 sty c z n ia 1807 r. W ó w c z a s to K om isja R z ąd z ąca K sięstw a W a rs z a w s k ie g o u c h y liła m o c p ra w p ru s k ic h , p rz y w ra c a ją c je d n o cz e śn ie p ra w a o b o w ią z u ją c e w P o lsce p rz e d ro z b io ra m i. Volum ina legum p o w ró c iły w ię c n a sw o je m iejsce. A le s ta n te n n ie trw a ł d łu g o . Ju ż w k o n sty tu cji w y d a n e j p rz e z N a p o le o n a d la K sięstw a W a rs z a w s k ie g o z n a jd u je się z a p o w ie d ź , że b ę d z ie o b o w ią z y w a ł K o d e k s N a p o le o n a . P o z n a jm y w ięc h isto rię te g o k o d e k s u , rz ecz o c z y w is ta w b a r d z o w ie lk im skrócie.
S ta n p r a w n y w e F rancji p rz e d W ie lk ą R e w o lu c ją p rz e d s ta w ia ł się z n a c z n ie gorzej n iż w P olsce p rz e d ro z b io ro w e j. U n a s o b o w ią z y w a ły Volum ina legum, a ta m k a ż d a p ro w in c ja , a n ie k ie d y i m ia sto rz ą d z iły się sw o im i o d rę b n y m i p rz e p is a m i. S y tu ację tę s c h a ra k te ry z o w a ł V o ltaire la p id a r n y m z d a n ie m : „ N a k a ż d y m p rz e p r z ę g u k o n i p o c z to w y c h o b o w ią z u je in n e p ra w o " .
S ta n te n b y ł n ie d o u trz y m a n ia . R o z p o c z ę to w y d a w a ć d e k re ty , z n o sz ące p rz y w ile je , z a k a z a n o m a jo ra tó w , w p ro w a d z o n o ro z w o d y . Były to je d n a k p ó łś ro d k i, k tó re n ie re g u lo w a ły g ru n to w n ie p ra w o d a w s tw a fran cu sk ieg o . Z a b ra n o się w ięc d o ra d y k a ln e j re fo rm y . W r o k u 1793 (22 s ie r p n ia ) r o z p o c z y n a się w p a r la m e n c ie r o z p r a w a n a d p r o je k te m k o d e k s u c y w iln e g o o p r a c o w a n y m p r z e z C a m b e c e re s 'a , a w p a ź d z ie r n ik u te g o ż r o k u z a p a d a u c h w a ła u z n a ją c a te n p ro je k t z a z b y t d r o b ia z g o w y i p o le c a ją c a o p r a c o w a n ie n o w e g o . P o w s ta ją je s z c z e d w a p ro je k ty , o b a o p r a c o w a n e w e d łu g w s k a z ó w e k C a m b e c e re s 'a , o ra z p ro je k t d e p u to w a n e g o J a c q u e m in o ta . R ó w n ie ż i te p ro je k ty z o s ta ją u z n a n e z a n ie d o s ta te c z n e . N a d c h o d z i e r a k o n s u la tu . N a p o le o n ja k o p ie r w s z y k o n s u l p o w o łu je k o m is ję w s k ła d z ie : T ro n c h e t, P o rta lis , B ig o t d e P r e a m e n e u i M a le v ille . K o m isja ta, p o d p r z e w o d n ic tw e m T r o n c h e t'a , o p ra c o w u je
„P alestra” przed laty p ro je k t, r o z s y ła g o d o z a o p in io w a n ia s ą d o m k a s a c y jn y m i a p e la c y jn y m , a n a s tę p n ie p r z e z c z te ry la ta to c z y się d y s k u s ja w R a d z ie S ta n u p o d p r z e w o d n ic tw e m p ie r w s z e g o b ą d ź d r u g ie g o k o n s u la . W re s z c ie p o z m i a n ie k o n s u la tu n a c e s a rs tw o k o d e k s te n w c h o d z i w ż y c ie w 1804 r o k u p o d n a z w ą „ K o d e k s N a p o le o n a " . T en w ła śn ie k o d e k s z o s ta ł w p r o w a d z o n y d o K sięstw a W a rs z a w sk ie g o , a n a s tę p n ie m o c jeg o z o s ta ła ro z c ią g n ię ta n a ziem ie w y z w o lo n e s p o d z a b o ru au stria c k ie g o . N a w ia s o w o trz e b a za z n a c z y ć , że k o d e k s te n o b o w ią z y w a ł w e d łu g te k s tu fra n c u sk ie g o . D e k re t z d n ia 10.X.1809 r. sta n o w ił, ż e „ o r y g in a ł fra n c u sk i jest p ra w e m , d o p ó k i a u te n ty c z n e tłu m a c z e n ie n a ję z y k p o lsk i o g ło sz o n e m n ie b ę d z ie " . P o n ie w a ż ta k ie g o tłu m a c z e n ia a u te n ty c z n e g o n ie d o k o n a n o , p rz e to a ż d o ro k u 1946 i 1947 w P o lsce o b o w ią z y w a ł w z a s a d z ie te k st fra n c u sk i K o d e k su N a p o le o n a .
Jak ju ż z a z n a c z o n o , s ta n p ra w n y w P olsce b y ł le p s z y n iż p rz e d W ie lk ą R ew o lu cją w e Francji. T rz e b a je d n a k z d a ć so b ie s p ra w ę z teg o , cz y p o w p ro w a d z e n iu K o d e k su N a p o le o n a Volum ina legum m ia ły p rz e w a g ę n a d ty m k o d e k se m . O c zy w iście, trz e b a p rz y z n a ć , że Volum ina legum p o d w z g lę d e m leg islacy jn y m sta ły z n a c z n ie niżej n iż K o d e k s N a p o le o n a . Volum ina legum - to o siem o g ro m n y c h fo liałó w , n ie m ó w ią c ju ż o d o p e łn ie n ia c h , z k tó ry c h m o ż n a b y u tw o rz y ć fo liał d z ie w ią ty i d z ie sią ty . T rz e b a ró w n ie ż p o d k re ślić , że Volum ina legum n ie w y c z e rp y w a ły całości z a g a d n ie ń p r a w n ych . P ró cz teg o o b o w ią z y w a ły jeszcze: P ra w a M az o w ieck ie, K o re k tu ra P ru sk a , a p o n a d to p ra w o k a n o n ic z n e i zw y c z a je d zieln ico w e. Volum ina legum to n ie k o d e k s, lecz z b ió r p rz e p is ó w . W ięk sz o ść p rz e p is ó w o d n o s iła się ty lk o d o je d n e g o s ta n u - szlac h ty .
T reść ty ch p rz e p is ó w w y d a je się n a m d zisiaj b a r d z o a rc h a ic z n a . D la p r z y k ła d u p rz y to c z ę ta k i szczeg ół. P o c z ą tk o w o córki w z b ie g u z s y n a m i n ie d z ie d z ic z y ły m a ją tk u n ie ru c h o m e g o p o ojcu. M u sia ły się o n e z a d o w a la ć ty lk o w ia n e m . D o p ie ro Z y g m u n t III W a z a w p r o w a d z ił p rz e p is , że có rk i m a ją p ra w o d o 1 / 4 części s p a d k u p o ojcu. Tę n ie ró w n o ś ć d z ie d z ic z e n ia có rek i s y n ó w u z a s a d n io n o ty m , ż e s y n p o w in ie n o trz y m a ć je d n ą c z w a rtą część d la te g o , ż e m u s i w o jo w a ć, d r u g ą część d la te g o , że m u si p e łn ić fu nk cje u rz ę d o w e , a trze cia część n a le ż a ła m u się z p ra w a n a tu ry . W te n s p o s ó b córce p rz y p a d a ła ty lk o je d n a c z w a rta część s p a d k u p o ojcu.
P o d s ta w ą K o d e k su N a p o le o n a b y ły trz y w ie lk ie z a s a d y , n a o w e czasy b a r d z o re w o lu cy jn e: 1) b e z w z g lę d n a ró w n o ś ć w s z y s tk ic h w o b e c p ra w a i w z w ią z k u z ty m n ie u z n a w a n ie p rz y w ile jó w ; 2) n ie z a w isło ść p ra w a c y w iln e g o o d w s z e lk ic h w y z n a ń religijn ych; 3) je d n o p ra w o d la c a łe g o lu d u . W m y śl ty c h z a s a d z o s ta ł te ż u n o rm o w a n y p o rz ą d e k d z ie d z ic z e n ia , o d m ie n n y o d d o ty c h c z a s o b o w ią z u ją c e g o . P o d rz ą d a m i b o w ie m K o d e k su N a p o le o n a có rk a w s p a d k u p o ojcu o trz y m y w a ła ta k ą s a m ą część jak syn . M o ż n a w ięc w y o b ra z ić sobie, jaki to b y ł w ie lk i p rz e ło m w d o ty c h c z a s o w y c h po jęciach p ra w n y c h ó w c z e sn e g o sp o łe c z e ń stw a p o lsk ieg o .
„Palestra” przed laty
W p ro w a d z e n ie w K sięstw ie W a rsza w sk im K od ek su N a p o le o n a b y ło n a rz u cone sp o łecz eń stw u p o lsk iem u . W arto w ięc za sta n o w ić się, jak to sp ołeczeństw o przyjęło n o w y K odeks. N a ogół - nie sp o tk ał się o n z życzliw y m przyjęciem w Polsce. Ś w iad czą o ty m głosy p rzed staw icieli społeczeń stw a. Feliks Łubieński, d y re k to r sp ra w ied liw o ści za czasów Komisji R ządzącej, a później m in ister w epoce K sięstw a W arszaw skiego, ta k m ó w ił o K odeksie N apo leo na: „P ra g n ąłem p ra w a cyw ilne (francuskie) z a p ro w a d z ić - p o d łu g m nie, alb o w iem tam tylko p ra w d z iw a w olność, g d zie p ra w o jest d esp o ty cz n ie rząd zącem . P o w aż y łem się jed nak , p o d ty tu łe m przejścia z jed n eg o p ra w o d a w s tw a d o d ru giego , za ch o w a ć to z pru sk ieg o , co zn a la złem lepszego d la zabezp ieczen ia ziem skich w łasności, jakim i są hipoteki. P ozw oliłem sobie z a p ro w a d z ić sąd y pokoju, w in n y m n iż francu skie sposobie, znalazłszy, że zgo dn iejsze s ą z charak terem n a ro d u " . Jeszcze w yraźniej w y p o w ia d a się F ry d ery k Skarbek: „Jakkolw iek d o sk o n ałem jest p ra w e m k o d ek s francuski, n az w isk o N a p o le o n a w ów czas n o szący - n ik t te m u za p rze czy ć nie m oże, że zb y t sk w ap liw ie i b ez w a ru n k o w o za p ro w ad z en ie tego p ra w a d o kraju naszego stało się p rz y czy n ą niezliczonych strat i cierpień d la m ieszkańców , pochodzących b ą d ź to z niezgodności tego k o d ek su z p o trzebam i i zw yczajam i naszem i, b ą d ź też z zupełnej nieznajom ości tego p ra w a u tych, którzy, p o d łu g niego, sp ra w y sąd zić i cyw ilne stosunki u stan aw ia ć m ieli". W reszcie Zam oyski, w m em orialn e złożonym księciu w a r szaw sk iem u w styczniu 1810 r. tak się w y p o w ia d a o K odeksie N apoleona: „S praw iedliw ość w yw ołuje krzyki pow szechne, lu d zie sk arżą się n a pośpiech, z jakim w p ro w a d z o n o kodeks N apoleona, i znaczniej jeszcze n a braki p rocedury. Krzyki są pow szechne, należy w ięc p rzypuszczać, że s ą w części u zasadnione".
W p r o w a d z o n e p rz e z K o d e k s N a p o le o n a c y w iln e m a łż e ń s tw a i ro z w o d y n ie p rz y ję ły się w p o lsk im sp o łe c z e ń stw ie . W e d łu g ó w c z e s n y c h ra p o rtó w rz ą d o w y c h w o k re sie o d 1808 r. d o 1818 r. z a w a rto z a le d w ie trz y m a łż e ń stw a b ez s a k r a m e n tu re lig ijn eg o i ty lk o s ie d e m ro z w o d ó w o rz e c z o n o b e z z a tw ie r d z e n ia ich p rz e z w ła d z ę d u c h o w n ą .
U p a d e k N a p o le o n a , u tw o rz e n ie K ró le stw a P o lsk ieg o , a p rz e d e w s z y s tk im p r z e d s ta w io n a p o w y ż e j o p in ia sp o łe c z e ń s tw a s p o w o d o w a ły , że m in is te r Ł u b ie ń sk i n a p ie rw s z y m S ejm ie K ró le stw a P o lsk ie g o w d n iu 27 m a rc a 1818 r. w n ió s ł - o b o k p ro je k tu k o d e k s u k a rn e g o - p ro je k t u s ta w y h ip o te c z n e j o ra z p ro je k t z m ia n y p ra w a c y w iln e g o o m a łż e ń stw ie . N a le ż y z a zn ac zy ć, że p o u p a d k u N a p o le o n a w p ro w a d z o n o ta k ż e w e F rancji w 1816 r. n o w e p ra w o o m a łż e ń stw ie .
P o lsk a m y śl p ra w n ic z a n ie p o s z ła tu z a w z o re m fra n c u sk im . S ta ra n o się z a c h o w a ć w s z y s tk ie o d rę b n o ś c i n a ro d o w e . N ie u z n a n o je d n a k p ra w a sej m o w e g o z 1818 r. za d o s ta te c z n e i d la te g o w p a r ę la t p o te m w p ro w a d z o n o z d n ie m 31.XII.1825 r. b a r d z o p o w a ż n ą k o re k tu r ę d o K o d e k su N a p o le o n a . U c h y lo n o m ia n o w ic ie c a łą k się g ę p ie rw s z ą K o d e k su N a p o le o n a , a z księg i trzeciej - p rz e p is y o u m o w ie p rz e d ś lu b n e j i p rz e p is y o p rz y w ile ja c h i h ip o tek ac h .
„ Palestra” przed laty
S tw o rz o n o w ięc K o d e k s c y w iln y K ró le stw a P o lsk ieg o , o b o w ią z u ją c y o d 1.1.1826 r. K o d e k s ten, acz w w ięk sz ej sw ej części p o w ta rz a ją c y z a s a d y K o d e k su N a p o le o n a , jest d o w o d e m , ż e p o ls k a m y śl p ra w n ic z a c h c ia ła iść w ła s n ą d ro g ą , chciała p rz e ro b ić b ą d ź d o s to s o w a ć w s z y s tk ie p rz e p is y K o d e k su N a p o le o n a d o o d rę b n o śc i n a r o d u p o lsk ieg o . R o zp o cz ęto ta k ż e p ra c e n a d p o z o s ta ły m i k się g a m i K o d e k su N a p o le o n a , lecz p r o p o n o w a n e z m ia n y n ie z o sta ły w p ro w a d z o n e w życie.
D lac zeg o ta k się stało ? Z n ó w z a w a ż y ły tu z a ró w n o ó w c z e s n e w a ru n k i p o lity c zn e, jak i o p in ia sp o łe c z e ń stw a .
P o u p a d k u p o w s ta n ia listo p a d o w e g o , w ro k u 1836 zo staje n a r z u c o n e s p o łe c z e ń stw u p o ls k ie m u p rz e z Rosję p ra w o o m a łż e ń stw ie . W p rz e c iw ie ń s t w ie d o K o d e k su C y w iln e g o K ró le stw a P o lsk ie g o , k tó ry sta n o w ił, ż e m a łż e ń s tw o p o w in n o b y ć z a w a rte w k o ściele d a n e g o w y z n a n ia , ale ro z w ó d czy też u n ie w a ż n ie n ie m a łż e ń s tw a o rz e k a ł s ą d cy w iln y , p ra w o o m a łż e ń s tw ie z 1836 r. sta n ę ło n a sta n o w is k u , że z a ró w n o sa m o z a w a rc ie m a łż e ń s tw a , jak i o rz e c z e n ie ro z w o d u n a le ż ą d o w y łąc zn ej k o m p e te n c ji w ła d z d u c h o w n y c h .
Jeszcze p rz e d w y b u c h e m p o w s ta n ia lis to p a d o w e g o sp o łe c z e ń s tw o p o lsk ie d o w ie d z ia ło się o z a m ie rz e n ia c h ca ra M ik ołaja w s p ra w ie n o w e g o p ra w a m ałże ń sk ie g o . W m o w ie w y g ło sz o n e j d n ia 28 m aja 1830 r. ca r M ikołaj ta k się w y ra z ił o d a lsz y c h p ra c a c h n a d n o w e liz a c ją K o d e k su N a p o le o n a i o n o w y m z a m ie rz o n y m p ra w ie m a łż e ń sk im : „ D e p u ta c ja , w części z g ro n a w a sz e g o w y b ra n a , p rz y g o to w a ła b y ła k sięg ę II K o d e k su C y w iln e g o , lecz p ra c a ta, z d a je się, nie n a b y ła jeszc ze s to p n ia n ależ y tej do jrzało ści. (...) W w y k o n a n iu ro z p o rz ą d z e ń w z g lę d e m p rz y c z y n n ie w a ż n o śc i m a łż e ń s tw a i w z g lę d e m ro z w o d ó w , z a w a rte j w I K sięd z e K o d e k su C y w iln e g o , a n a o s ta tn im Sejm ie u c h w a lo n y c h , w y d a rz y ły się tru d n o ś c i, k tó re p rz e jrz e n ia ty c h ż e ro z p o rz ą d z e ń k o n iecz n ie w y m a g a ją ".
M o w a ca ra M ikołaja, a n a s tę p n ie w p ro w a d z o n e ju ż p ra w o o m a łż e ń s tw ie z 1836 r. b y ł n ie z b ity m d o w o d e m tego , że R osja ca rsk a chce n a rz u c ić s p o łe c z e ń s tw u p o ls k ie m u p ra w a s ta n o w io n e p rz e z siebie. P o w s ta ł w ięc p ro b le m : czy lepiej z a c h o w a ć p rz e p is y o d rę b n e - fran cu sk ie, ch o ć n ie z u p e ł n ie z a d o w a la ły o n e sp o łe c z e ń s tw o p o lsk ie, czy też p rz y ją ć p ra w a n a rz u c o n e p rz e z c a rsk ą Rosję? Z aję to o cz y w iście sta n o w isk o , ż e le p s z y je st K o d ek s N a p o le o n a n iż n o w e p ra w a w ro d z a ju p ra w a o m a łż e ń s tw ie z 1836 r. W s u k u rs te m u s ta n o w is k u p rz y s z ła m im o w o li p rz e ło m o w a c h w ila w ro z w o ju m y śli p ra w n ic z e j w e Francji.
W okresie z a ró w n o p o w s ta n ia K o d ek su N a p o le o n a, jak i p ie rw s z y c h lat jego o b o w ią z y w a n ia d o m in u ją c ą ro lę w ży ciu p ra w n ic z y m w e Francji o d g ry w a ła szkoła d o g m aty cz n a. S zkoła ta o d m a w ia ła ju ry sp ru d e n c ji c h a ra k te ru tw ó r czego uw ażając, że in terp re tacja p ra w a nie m o że w y k ra cza ć p o z a ścisłe p rz e p is y k o d e k su i n ie m u si się liczyć z p o trz e b a m i życio w y m i. J u ry s p ru d e n - cja m iała z a te m c h a ra k te r najzu p ełn iej b iern y . T aki sta n rzeczy u le g a ł jed n ak sto p n io w ej zm ian ie. W c z w a rty m d z ie sią tk u XIX w ie k u fran cu sk i S ąd
Kasacyj-„P alestra” przed laty
n y w s z e d ł n a dro g ę, k tó ra co raz b ard ziej o d b ie g a ła o d lib era ln e g o tłu m a c z e n ia a rty k u łó w k o d ek su . J u ry sp ru d e n c ja zaczęła n a d a w a ć n o w e życie p rz e p is o m k o d e k su . T łu m acz o n o p rz e p is tak, jak teg o w y m a g a ło życie. W te n sp o só b m y śl p ra w n ic z a z a ró w n o w e Francji, jak p o te m w in n y c h p a ń stw a c h , g d zie o b o w ią z y w a ł K o d ek s N a p o le o n a , zaczęła się b u jn ie krzew ić.
O ty m , że c z y n n ik i k ie ro w n ic z e carskiej Rosji d ą ż y ły d o rusy fik acji sp o łe c z e ń s tw a p o lsk ie g o , ś w ia d c z ą w y p o w ie d z i liczn y c h d y g n ita rz y ro sy js kich. U c z o n y ro sy jsk i P a w e ł M u c h a n o w , k u ra to r o k rę g u w a rs z a w s k ie g o , p o p r z e d n ik s ła w n e g o A p u c h tin a , m a w ia ł, że trz e b a w s trz y m a ć ro zw ó j o ś w ia ty w K ró le stw ie P o lsk im , d o p ó k i jej p o z io m n ie p o d n ie s ie się w ś ro d ko w ej Rosji. P ra w n ik ro syjski N a b o k o w w m e m o ria le s w y m o w p r o w a d z e n iu w K ró le stw ie P o lsk im n o w e j o rg a n iz a c ji są d o w e j (1876 r.) u w a ż a ją za ś ro d e k d o z ru s y fik o w a n ia lu d u p o lsk ie g o , a je d n o c z e śn ie z a k a rę w o b e c z re w o lu c jo n iz o w a n e j szlac h ty .
Z a m ia ry d y g n ita rz y carskiej Rosji n ie z o sta ły je d n a k w c ie lo n e w życie. W d ru g ie j p o ło w ie XIX w ie k u K o d e k s N a p o le o n a u z n a w a n y b y ł p o w s z e c h n ie z a je d n o z n a jle p s z y c h d z ie ł p ra w n ic z y c h , to te ż e w e n tu a ln a z m ia n a teg o K o d e k su n a p rz e s ta rz a łe p rz e p is y o b o w ią z u ją c e w Rosji w y w o ła ła b y b a r d z o n ie p rz y je m n ą o p in ię z a g ra n ic ą , a p o z a ty m b y łb y to d o w ó d w y ra ź n e g o u c is k u n a r o d u p o lsk ieg o .
W te n sp o só b K o d e k s N a p o le o n a - p o c z ą w s z y o d 1836 r. aż d o o d z y s k a n ia n ie p o d le g ło śc i w r. 1918 - n ie u le g a ł ż a d n y m z m ia n o m . D la ścisłości je d n a k n a le ż y za z n a c z y ć , że d o p rz e p is ó w K o d e k su C y w iln e g o K ró le stw a P o lsk ie g o w p r o w a d z o n o kilk a z m ia n m .i. n p . p rz e z u s ta w ę z d n . 1 3 /2 6 m aja 1913 r. o z a s to s o w a n iu d o K ró le stw a P o lsk ie g o z a s a d z d a n ia R a d y P a ń s tw a z 3 c z e r w c a 1902 r. o p o le p s z e n iu lo su d ziec i n ie ślu b n y c h .
S zereg d a lsz y c h z m ia n u sta w o d a w c z y c h w p ro w a d z o n o ju ż w ok resie n iep o d leg ło ści. N a le ży tu w y m ie n ić n p . u s ta w ę z d n ia 1 lipca 1921 r. w p rz e d m io c ie z m ia n y n ie k tó ry c h p rz e p is ó w d o ty czą cy ch p ra w k o b iet (Dz.U. z 1921 r. N r 64, p oz. 397), u s ta w ę z d n ia 13.VII.1939 r. o u ła tw ie n iu p rz y sp o so b ie n ia m ało letn ich (D z.U . N r 63, poz. 416), u s ta w ę z d n . 17.111.1933 r. o ro z p o rz ą d z e n ia c h ostatniej w o li osób w o jsk o w y ch (Dz.U . N r 31, poz. 262), a p o części tak że u s ta w y d o ty czą ce sto s u n k ó w w łasn o ści (o c h a rak terze g o sp o d a rc z y m i p rz e w a ż n ie p ra w n o a d m in istra c y jn y m ), jak u s ta w a o refo rm ie rolnej, o p ra w ie a u to rsk im , u s ta w a w o d n a , p ra w o b u d o w la n e , g ó rn icze i inne.
W ielk ą z m ia n ę z a p o c z ą tk o w a n o d o p ie ro z d n ie m 1 lip ca 1934 r., k ie d y to z o sta ła u c h y lo n a z n a c z n a część p rz e p is ó w K o d e k su N a p o le o n a p rz e z k o d e k s z o b o w ią z a ń i p rz e p is y g o w p ro w a d z a ją c e .
