Przekłuwacze typu Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie. Uwagi na temat narzędzi z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów

BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS

WIAdOmOśCI

AR CHE OLO GICz NE

Państwowe MuzeuM archeologiczne

w

warszawie

WARSzAWA 2011 vARSOvIE

TOm (vOL.) LXII

2011

W

IA

d

O

m

O

śCI

A

RCHEOLOGIC

z

NE

LXII

Indeks 38205/38108

PL ISSN 0043-5082

okladka glowna.indd 1 2011-12-18 13:21:30

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Redaguje

zespó?

/ Editorial staff:

dr _Jacek

_Andrzejowski

_(sekretarz

_redakcji

/

_managing

editor), dr

_Wojciech

Brzezi?ski _(redaktor

_naczelny

/ editor in _chief),

prof.

dr hab. Teresa

_D?browska

_(zast?pczyni

redaktora

_naczelnego

/ subeditor), mgr

Gra?yna

Orli?ska,

mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Barbara Sa?aci?ska, mgr

Andrzej

Jacek Tomaszewski, mgr

Katarzyna

Watemborska

Recenzenci tomu / Peer-reviewed

_by:

dr Adam Cie?li?ski,

_prof.

dr hab.

_Andrzej

Kokowski,

_prof.

dr hab.

_Magdalena

_M?czy?ska,

prof.

dr hab.

_Wojciech

Nowakowski, dr

_Judyta

Rodzi?ska-Nowak, dr

_Wojciech

Wróblewski

T?umaczenia / Translations:

Anna Kinecka

Jacek Andrzej owski

Jan Schuster

Sk?ad i ?amanie /

Layout:

JRJ

Rycina

na ok?adce:

_zapinka

_typu Zachow z

_Pr?gowa

_Dolnego.

_Rys.

L.

_Kobyli?ska

Cover _picture: brooch _type Zachow from

_Pr?gowo

Dolne. Drawn

_by

L.

_Kobyli?ska

© Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

wWarszawie, 2011

©

_Autorzy,

2011

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

_jest

_instytucj?

finansowan?

ze ?rodków

Samorz?du Woiewództwa

_{Mazowieckiego}

?t.tz.ow?z.e.

serce Polski

Sprzeda?

detaliczna

_publikacji

_Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego,}

w _tym

_egzemplarzy

_{archiwalnych,}

_prowadzona

_jest

w salach

_wystawowych

muzeum, ul.

_D?uga

52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno??

_gotówk?;

_wystawiamy

rachunki i

_faktury.

Ponadto nasze

_ksi??ki

i_czasopisma mo?na zamawia? w _PMA, tel. +48 (22) 5044872 i 5044 873 lub

_pod

adresem

_internetowym

wydawnictwapma@pma.pl

Cennik

_wydawnictw,

_wykaz

_publikacji

i

_pe?en

_spis zawarto?ci _czasopism PMA:

_{http://www.pma.pl/wydawnictwa}

Price list, list ofPMA

_publications

and contens ofPMA

_periodicals:

_{http://www.pma.pl/wydawnictwa}

Adres

_redakcji

/ Editorial office:

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

ul.

_D?uga

52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Tom

_(VoL)

LXII

SPIS

TRE?CI

Contents

ROZPRAWY Renata Ma d

_yd

a - L e_{gu tko,}

_Judyta

Ro d zi ? ska - N

o _{wak, Joanna} Z

_agó

r ska -Te l

e _ga,

_Uwagi

o

_chronologii

i

_rozwoju

_{przestrzennym}

_cmentarzyska

_kultury

_przeworskiej

w

_Opatowie,

stan. 1,

_woj.

?l?skie

3

On the _Chronology and _{Spatial Development} of the Przeworsk Culture _Cemetery at _Opatów, site 1, Silesian Voiv.

MISCELLANEA

Jacek

A n d r z

_ej

ow s_ki, Tomasz Rako w_ski,

_Katarzyna

Wa te mb o r s_ka, Grób z

_ostrogami

z

_nekropoli

kultury

wielbarskiej

w

_Jartyporach

nad Liwcem 49

An _Exceptional Grave with _Spurs in the _Cemetery ofWielbark Culture at _Jartypory on the Liwiec River

Jan S chu st er, Przek?uwacze _typu Dresden -Dobritz / ?erniki Wielkie.

Uwagi

na temat

_narz?dzi

z

_pó?nego

okresu

_rzymskiego

i

_wczesnej

_fazy

okresu

_w?drówek

ludów 65

Ahlen vom _Typ Dresden-Dobritz / ?erniki Wielkie.

Zu Ceraten der _spaten romisohen Kaiserzeit und der fruhen _{Volkerwanderungszcit} Awls _Type Dresden-Dobritz / ?erniki Wielkie.

Some Remarks on _Implements from the Late Roman and _{Early Migration} Period

MATERIA?Y

Piotr Iw a n ic_{k i,}

_Cmentarzysko

_kultury

_przeworskiej

w

_miej

scowo?ci Ca?owanie, gm. Karczew,

woj.

mazowieckie, st. XXVI 83

A _Cemetery of Przeworsk Culture at Ca?owanie, comm. Karczew, Mazowieckie Voiv., Site XXVI

Agata

W i? n ie w s k a,

_Materia?y

z

_cmentarzyska

w Le?niewie, pow.

k?trzy?ski

(dawne

Furstenau, Kr.

_Rastenburg)

The _{Archaeological} Record from the _Cemetery at _Le?niewo, Distr. _K?trzyn (Former Furstenau, Kr. _Rastenburg)

119

Marcin Wo? n iak,

_Cmentarzysko

_kultury

_wielbarskiej

w Koz?ówku, _pow. nidzicki

(d.

Klein Koslau, Kreis

_Neidenburg)

w ?wietle

_publikacji

i materia?ów

_archiwalnych

169

The Wielbark Culture _Cemetery at Koz?ówko, Distr. Nidzica _(Former Klein Koslau, Kreis _Neidenburg) Reconstructed from Publication and Archival Records

Rozalia

_Ty

b u l e w ic z, A Hoard from the

_Migration

Period from Karlino

_(North-

Western

_Poland)

Skarb z okresu _w?drówek ludów z Karlina, pow. bia?ogardzki

209

ODKRYCIA

?ukasz Kar c z m a _rek,

_Sztylet

_br?zowy

z

_po?udniowego

Mazowsza

A Bronze _Dagger from Southern Mazowsze

227

Gra?yna

O r li ?

sk a,

_Br?zowa

bransoleta z

_Jadwisina,

_pow.

_legionowski

A Bronze Bracelet from Jadwisin, Distr. _Legionowo

Anna Dr ze w i cz, Grób

kloszowy

z

_Sino??ki,

_pow. mi?ski

A Cloche Grave from _Sino??ka, Distr. Mi?sk Mazowiecki

232

Rados?aw Pr o ch o w icz,

Zapinka

_typu Zachow z

_Pr?gowa

_Dolnego

w

_powiecie

_gda?skim

Fibula _Type Zachow from _Pr?gowo Dolne, Distr. Gda?sk

237

Wawrzyniec

O r li? sk i, Okucie _rogu do

_picia

zako?czone

_g?ow?

_byka

z

_cmentarzyska

_kultury

_przeworskiej

w

_Legionowie,

_pow. loco 241

Drinking Horn Terminal with Bull's Head from the _Cemetery of Przeworsk Culture at _Legionowo, Distr. loco

Katarzyna

Wat e mb o r sk a,

_Zabytki

z

_cmentarzyska

_kultury

_przeworskiej

z

_miej

scowo?ci Mieczki -Poziemaki,

pow.

ostro??cki

243

A _Cemetery of Przeworsk Culture at Mieczki -Poziemaki in Northern Mazowsze

Agnieszka

Ur b a n i ak, Ireneusz

_Jak

u b c z_y k,

_Cia?opalny

_grób

ze stanowiska 9

w Tomaszowie Mazowieckim-Brzustówce 246

A Cremation Grave from Tomaszów Mazowiecki -Brzustówka, Site 9

Ewa i

_Andrzej

Kok o w s c _y, Ko?ciana

_r?koje??

_nahajki

z okolic _Grabowca, w _pow. hrubieszowskim

Bone Handle of aKnout from the Area near Grabowiec, Distr. Hrubieszów

252

Wiadomo?ci

_{Archeologiczne,}

t. LXII, 2011

JAN

SCHUSTER

PRZEK?UWACZE

TYPU

DRESDEN-DOBRITZ

/

?ERNIKI

WIELKIE.

UWAGI

NA

TEMAT

_NARZ?DZI

Z

PÓ?NEGO

OKRESU

RZYMSKIEGO

I

_WCZESNEJ

FAZY

OKRESU

_W?DRÓWEK

LUDÓW

AHLEN VOM TYP DRESDEN-DOBRITZ /

?ERNIKI

WIELKIE.

ZU

GERATEN

DER

SpATEN

ROMISCHEN

KAISERZEIT UND DER

FRUHEN

VOLKERWANDERUNGSZEIT

AWLS TYPE DRESDEN-DOBRITZ /

?ERNIKI

WIELKIE.

SOME REMARKS ON IMPLEMENTS FROM THE LATE ROMAN AND EARLY MIGRATlON PERIOD

W

_pó?nym

okresie

_wp?ywów

_rzymskich

oraz we

_wczesnej

fazie okresu

_w?drówek

ludów

_uzbrojenie,

a tak?e

_cz??ci

stroju

i

_elementy

_osobistego

_ekwipunku,

_pochodz?ce

z

_ró?nych

obszarów

_kulturowych,

czasami nawet bardzo od siebie

_oddalonych,

_wykazuj?

znaczne,

_niekiedy

_wr?cz

zdumiewaj?ce

podobie?stwo',

Skala

_tego

_zjawiska

_jest

wyra?nie

wi?ksza,

ni? mia?o to

_miejsce

we _wczesnym

i

_m?odszym

okresie

_rzymskim.

_wspomnianego

stanu

rze-czy,

prócz

stylistycznej

unifikacji

?wiata

barbarzy?skiego

pod

wp?ywem

oddzia?ywa?

p?yn?cych

z

_kr?gu

_cywilizacji

rzymskiej,

jest

ogromna mobilno??

ówczesnych

spo?ecz-no?ci,

która

_leg?a

u

_podstaw

_{specyficznego}

obrazu

kultu-rowego,

charakterystycznego

dla okresu

pó?nego

antyku.

w

_aspekcie

_ewentualnych

_powi?za?

_kulturowych.

Trzy-dzie?ci lat

_pó?niej

_kolejn?

_map? wraz z,

_ju?

wówczas

niezbyt

kompletn?,

list?

tych

przedmiotów

opublikowa?

A. Kokowski

_(2009,

s. 202 n., ryc.

16),

który

jednak

nie skomentowa? ich

_{rozprzestrzenienia.}

W

_tym

_samym roku ukaza?

_si?

tak?e

_artyku?

M.

_{Piotrowskiego}

i G.

D?brow-skiego

(2009).

Autorzy

omówili takie

_zabytki

z

_osady

kultury

przeworskiej

w

?ukawicy

(jeden

ca?y

i

_trzy

do-mniemane),

cytuj?c

analogie

i

_{interpretuj?c}

te

przedmio-ty

jako

krzesiwa. W obu ostatnich

_pracach

_przeoczono

jednak,

i? stosunkowo niedawno

_narz?dzia

takie

_zosta?y

ju?

szerzej

przeanalizowane

i zestawione w

_wykazach

oraz na

_mapach

_(J.

Bemmann 2003, s. 25, 31 n., _ryc. 8;

J.

Schus-ter

_2004b,

s. 162 nn., 291 n., ryc. 78,

79).

Naszkicowany

przez A.

Kokowskiego

zasi?g

wyst?powania

tych

narz?dzi

wymaga

koniecznych

uzupe?nie?,

za? ich

interpretacja

autorstwa M.

_{Piotrowskiego}

i G.

_D?browskiego

nie

_jest

do ko?ca

_{przekonuj?ca,}

_dlatego

_zdecydowa?em

_si?

omó-wi?

_je

_ponownie.

Prezentowana

_tutaj

lista',

_opieraj?ca

_si?

na

_katalogach

z _prac

_J.

Bemmanna i

_{J. Schustera,}

zosta?a

poszerzona o znaleziska z ostatnich lat.

W?ród materia?ów

_zabytkowych

z

_tego

odcinka

chro-nologicznego

zwracaj?

uwag? ?elazne

przedmioty

o

nie-znanym

wcze?niej

kszta?cie,

przypominaj?ce

zmodyfiko-wane

_szyd?a

_(Ryc.

_1).

_Wyst?puj?

one zarówno w

_grobach

jak

i w?ród materia?ów

_odkrywanych

na osadach.

Jako

pierwszy

omówi?

_je

na _szerszym tle

_J.

_Szyd?owski

_(1977,

s. 103, ryc. 2,

3),

rozpatruj?c

zasi?g

ich

wyst?powania

l

Wodniesieniu do

_metalowych

oku?

_pochew

_mieczy z

_drugiej

po-?owy

V wieku zauwa?a to D. _Qu a st (2010, s. _{122, 124).} Podobne

zjawisko

dotyczy

grzebieni

dzwonowatych,

charakterystycznych

dla

IV wieku

-por. map? E. C no tliwe_go _{(2010, ryc. 1).} Szerokie

rozprzestrzenienie

pewnych

typów

zabytków

zaskakuje

nawet

_badaczy

tego okresu - zob.

uwagi V. H il be r _ga _(2009, s. ₁₅₁₎ wodniesieniu do

_dziobowatych

oku? ko?ca pasa.

Opis

Omawiane

_zabytki

_maj?

do??

_prost?

_budow?

-cechuje

je

podzia?

na

_iglicowat?,

_szpiczast?

_cz???

_doln?

i,

_mniej

lub

2

bardziej

szerok?

cz???

górn?,

maj?c?

kszta?t

_wyd?u?onej

p?ytki.

Szpiczasta

cz???

ma

_zazwyczaj

_przekrój

_okr?g?y,

rzadziej

kwadratowy,

a

_tylko

_wyj?tkowo

_jest

facetowana.

P?ytkowy

uchwyt

od

_góry

_jest

_t?po,

_p?asko

_?ci?ty',

radykalnie

w stosunku do _mapy

_{przedstawionej}

_przez

J.

Szyd?owskiego

(Ryc.

2).

Terenów nad

_górn?

_Odr?

i nad

górn?

Wart?

nie mo?na

_ju?

uzna? za

_g?ówny

obszar

wyst?-powania

interesuj?cych

nas

_narz?dzi,

_stanowi?

one

bo-wiem

_cz???

_wi?kszej

_strefy

ich

_"zwartego"

_zasi?gu,

rozci?-gaj?cej

si?

od S

_o?awy

na zachodzie _po

_?rodkowy

_Dunaj

na

po?udniu

oraz

_Bug

na wschodzie.

_Pojedyncze

znaleziska

rejestrowane

s? równie? poza

t?

stref?,

nawet w

_znacznej

odleg?o?ci

-wBremen -Mahndorf nad

doln?

Wezer?

oraz

Runder

_Berg

bei Urach w

_Szwabii,

na siedmiu

rozproszo-nych

stanowiskach kultur

_{czerniachowskiej}

i Sintana de

Mures,

na Litwie i na

_pó?nocnej

_Bia?orusi,

a tak?e nad

górn?

D?wina,

_górnym

_Dnieprem

i

_górn?

_Wo?g?,

na

osa-dach

_horyzontu

_{poprzedzaj?cego}

_kultur?

Tuszemla-Ban-cerowszczyzna.

Lu?ny

rozrzut stanowisk z

_tymi

narz?dzia-mi na

_du?ych

_po?aciach

_wschodniej

_Europy

_wskazuje,

i?

potencjalnie

tak?e

_tutaj

_mo?emy

_spodziewa?

_si?

ich

licz-niejszej

obecno?ci. W

_niektórych

_wypadkach

_p?ytka

nie

_jest

_wyodr?bniona

od

_trzpienia

_(forma

1.

-ryc.

1:1-7)

i wówczas

zazwyczaj

ukszta?towana

_jest

_trójk?tnie,

czasem z

_wkl?s?ymi

bokami

(Ryc.

1:1.2.5.7).

Szeroko??

_{niewyodr?bnionej}

_p?ytki

cz?-sto

_si?ga

zaledwie 1 cm

(Beeskow,

Mockern,

_Naumburg,

Opatów),

w

_wi?kszo?ci

_wypadków

_jednak

_mierzy

ok. 2cm.

Rzadko?ci?

s?

p?ytki

jeszcze

szersze: szeroko??

_uchwytu

zabytku

z Chabielic

_wynosi

_ponad

3 cm, za?

uchwytu

narz?dzia

z

_osady

w

_Bizor?dzie

nawet

_prawie

6 cm.

Drug?

grup?

(forma

2.)

tworz?

przedmioty

o

wyodr?b-nionym

uchwycie.

Ich

_trzpie?

nierzadko

_jest

_facetowany

a

_jego

?rodkowa

_partia

mo?e

_by?

lekko

_pogrubiona.

Ze

wzgl?du

na kszta?t

_p?ytki

mo?na

_wyró?ni?

_odmian?

o

uch-wycie

tulipanowatym

(odm.

2a

-ryc.

1:8-12)

oraz

od-mian?

o

_uchwycie

_mniej

_wi?cej

_prostok?tnym

(odm.

2b

-ryc.

1:13.14).

Proponuj?

zatem,

_aby

omawiane

_przedmioty

okre?lane

by?y jako

narz?dzia

typu

Dresden- Dobritz /

?erniki

Wielkie,

co

_znajduje

uzasadnienie zarówno w

_podobnie

_du?ej

liczbie znalezisk z terenów na zachód ina wschód od

_Odry

i

_Nysy

_jak

i

_{reprezentatywno?ci}

_inwentarzy

ze stanowisk

eponimicznych

dla

_ogó?u

_zespo?ów

z

_tymi

_narz?dziami.

Niezale?nie od

_formy

lub

_odmiany

niektóre

_narz?dzia

zaopatrzone

s? w

_ma?y,

_kolisty

otwór w

_górnej

_partii

uchwytu,

pod

kraw?dzi?

p?ytki,

co

_daje

nam

_wskazówk?

odno?nie do

_sposobu

ich noszenia. Równie? niezale?nie od kszta?tu

_p?ytki,

czasami niemal na

_ca?ej

_jej

powierzch-ni,

_wyst?puj?

poprzeczne

bruzdy.

D?ugo??

tych

narz?dzi

zazwyczaj

waha

_si?

_pomi?dzy

10 a 16 cm,

_naj

d?u?sze znane

_egzemplarze

_mierz?

_jednak

ok. 19 cm

(Nied?wied-nik,

Kostelec na

Han?,

_grób

169,

Garadzi??a,

Nitra -

Parov-sk?

_Haje

-ryc.

1:1.5.7.9).

Wszystkie

one

_wykonane

_s? z

?elaza;

_wyj?tkowy

_jest

okaz z

_osady

Nitra-Parovsk?

_Haje

na

_S?owacji,

_którego

_p?ytka

inkrustowana

_jest

w trzech

miejscach

ta?mowatymi

wk?adkami z

_br?zu

_(Ryc.

1:10).

Intryguj?cy

jest

ró?norodny

kontekst,

w

_jakim

wyst?-puj?

narz?dzia

o _{rozszerzonym,}

_p?ytkowym

_uchwycie.

O ile na terenie

_kultury

_przeworskiej

oraz we

_wschodniej

Brandenburgii

zabytki

tego

typu

spotykane

s? iw

_grobach,

i na

osadach,

to w

_?rodkowych

Niemczech

_rejestrowane

s?

wy??cznie

w

_grobach,

natomiast na

_S?owacji

_tylko

na

osadach. Na taki obraz _znacz?cy

_wp?yw

ma

_jednak

stan

bada? - nad

So?aw?

zbadano niewiele

_osad,

natomiast na

S?owacji

brak

_du?ych

_cmentarzysk

_{pó?norzymskich.}

Funkcja

Rozprzestrzenienie

Interesuj?ce

nas

_narz?dzia

w literaturze okre?lone _{s? np.}

jako

typ

?erniki

Wielkie

_wzgl?dnie

Dobrodzie?

_(M.

Pio-trowski 2008, s.

₂₉₃₎

_b?d?

_typ

Ulów

_(A.

Kokowski 2009,

s.

202),

co w

_pierwszym

_wypadku

_wyra?nie

_nawi?zuje

do

ustale?

_J.

_{Szyd?owskiego,}

w

_drugim

do

_nowych

znalezisk.

W obu

_wypadkach

nazwa

_sugeruje,

i?

_przedmioty

te

wyst?puj?

g?ównie

na ziemiach

_polskich.

_J.

_Szyd?owski

(1977,

s.

₁₀₃₎

uwa?a?,

?e

_zabytki

te

_wi?za?

_nale?y

_przede

wszystkim

z

_kultur?

_przeworsk?,

a w

_{szczególno?ci}

z

ho-ryzontem

cmentarzysk

typu

dobrodzie?skiego.

Zastana-wiaj?ce

by?o

jednak

ju?

wówczas,

i?

_przedmioty

takie

rejestrowano

równie? na zachód od

_Nysy

_?u?yckiej.

Od

tego

czasu obraz ich

_{rozprzestrzenienia}

zmieni?

_si?

do??

J.

Szyd?owski

(1977,

s.

₁₀₃₎

okre?li? omawiane

_narz?dzia

jako

Dorn

_wzgl?dnie

Stichel,

_czyli

_szyd?a

(G.

Doma?ski

1979, s.

₅₈₎

lub

_rylce

_(B.

Abramek 2004, s.

_388),

L. F. Zotz

(1935,

s.

24)

widzia? w nich ostrza?ki do

_no?y.

_Wi?kszo??

badaczy

przychyla

si?

jednak

ku

_{interpretacji}

_tych

przed-miotów

_jako

krzesiw

_(np.

K.

Pieta,

M.

_Ruttkay

1997, s. 147;

J.

Bemmann

2003,

s.

_25;

A. Kokowski

2009,

s.

_202),

po-mimo ?e,

oprócz

surowca, niewiele

_przemawia

za

_tak?

w?a?nie

_funkcj?

_narz?dzi,

które umownie nazwa? mo?na

"przek?uwaczami".

Od

_m?odszego

okresu

_rzymskiego

w?ród

_narz?dzi

do krzesania

_ognia

_dominuj?

w

_Europie

?rodkowej

krzesiwa

sztabkowate,

_powszechnie

_u?ywane

ju?

wcze?niej.

Zestaw

_sk?adaj?cy

_si?

z krzesaka

_(z

kwar-cytu

lub

_piaskowca)

i krzesiwa

_{"szyd?owatego':}

na

po?u-dnie od

_Ba?tyku

_stosowany

_jeszcze

we _wczesnym okresie

rzymskim,

od

_fazy

_CI

_spotykany

_jest

_g?ównie

i masowo w

_Skandynawii

_(J.

_Ilkjeer

_1993, s. 235 nn.,

szczególnie

253

_n.).

_Analogiczne

krzesaki

_rejestrowane

_s? równie?

wstrefie

_nadbrze?nej

_po?udniowego

_Ba?tyku,

w

wi?kszo?-3

Do _tej grupy

zabytków

("krzesiw") M. P io tr o w sk i i G. _{D ?}b

-r o w ski _(2009, s. ₂₃₅₎

_zaliczyli

te?

_przedmiot

z Chmielowa

Piasko-wego, pow. ostrowiecki,

grób

59 (K. Go d ?o w s_{k i,} T. W ichm a n

1998, tabl. LXXIX/59:66), interpretacj? t?

nale?y

jednak

odrzuci? tak

z _uwagi na ostre zako?czenie

_p?ytki,

_jak

i

_metryk?

_grobu,

_datowanego

-. -).

.-;:-3 4 5 7

--.

--. 11 o 3em -

-Ryc. 1. Przek?uwacze _typu Dresden -Dobritz / ?erniki Wielkie.

Fig. 1. Awls _type Dresden-Dobritz / ?erniki Wielkie.

1

-Nied?wiednik; 2

-Chabielice; 3 - Dobrodzie?

-R?dzina;

4

-J auernick; 5 - Kostelec _na Han?; 6.7 - Garadzi??a: 8 - Dobrze?

Ma?y;

9.10 - Nitra-Parovsk?

Haje; 11 - ?ukawica; 12 - Archiud-Hansuri: 13

-Tirgsor: 14 - Bratei

(por.

Wykaz

znalezisk / see List offinds) ci

_jednak

_jako

znaleziska lu?ne lub

_pochodz?ce

z osad

(ostatnio

A. Rau 2010, s. 391 n., ryc.

165).

Na

tym

tle

wy-j?tkowy

jest

zestaw

_sk?adaj?cy

_si?

z

_takiego

krzesaka

i

_?elaznego

krzesiwa

_{"szyd?owatego"}

z

_wyposa?enia

po-dwójnego

pochówku

z Pruszcza

_Gda?skiego,

_pow.

gda?-ski,

stan. 5

_(M.

_Pietrzak,

F.

Ro?nowski,

L.

_Cymek

2008,

ryc.

3).

Krzesiwa ze stanowisk

_{skandynawskich}

z

_pó?nego

okresu

_rzymskiego

oraz ze

_starszej

_fazy

okresu

_w?drówek

ludów

_(np.

_J.

_Ilkjeer

1993, s. 242 nn., tabl. 155-180; G.

Bem-4

Grób z _{Karcina, pow.}

_gryficki

_(d.

_Langenhagen,

Kr.

_Greifenberg)

zawiera?

_tylko

krzesak (H.- J. E _{g g}e r s 1936, s. 55 nn., ryc. na s. _56).

o o o v o ... v o (j) ... ... 0 ... 0 O LO CO _O ?O(O

mann,

J.

Bemmann 1998, s. 154, tabL 23, 24; A. Rau 2010,

s. 396 n., tabL 27:4.5, 28,

29)

_maj?

-jako

cz???

pracuj?c?

-"wk?adk?"

?elazn?

w kszta?cie

_iglicowatego

_pr?ta,

po-dobnego

do

_szyd?a,

oraz

_drewnian?

_oprawk?

z otworem

w

_górnej

_cz??ci,

_który

_pozwala?

na

_{przytroczenia}

_narz?dzia

do _pasa

_osobistego

za _pomoc? sznurka lub

_skórzanego

rzemienia.

_Jedynego

_podobie?stwa

do

_narz?dzi

_typu

Dresden-Dobritz /

?erniki

Wielkie mo?na

_upatrywa?

w kszta?cie

_cz??ci

_iglicowatej,

która w

_wypadku

krzesiw

skandynawskich

zazwyczaj

jest

facetowana. To

_jednak

nie

wystarczy,

by

zak?ada?

_tak?

_sam?

_funkcj?

_obydwu

_grup

przedmiotów.

jako

szyde?/przek?uwaczy

do

_mi?kkich

materia?ów.

Po-przeczne ??obki na

_uchwycie

_pozwalaj?

_{przypuszcza?,}

i?

przynajmniej

te

_egzemplarze

_mia?y

wielorakie przezna-czenie, aczkolwiek nie mo?na

_wykluczy?,

?e ??obki

_mia?y

tylko

zapobiega?

wy?lizgiwaniu

si?

narz?dzia

z

_r?ki.

Nie-które

_narz?dzia

_maj?

_bardziej

_"okaza?y"

_wygl?d,

_zdobi?

_je

bowiem

_rz?dy

_wybijanych

_trójk?tów

lub

_punktów.

Wska-zuje

to, ?e

_przek?uwacze

_pozbawione

_by?y

_oprawek.

Lokalizacja

narz?dzi

typu

Dresden-Dobritz /

?erniki

Wielkie w

_grobach

_{szkieletowych}

_wskazuje,

?e noszono

je

albo

_bezpo?rednio

_podwieszone

do _pasa, albo w sakie-wce wraz z

_innymi

_narz?dziami,

takimi

_jak

nó? lub

_ig?a

(Ryc.

3).

Zmar?emu

_pochowanemu

w

_grobie

52 z

_Górzig

pas z

_{przymocowanymi}

do

_niego

_narz?dziami

_po?o?ono

za

_g?ow?

_(Ryc.

_3:2),

w

_grobie

301 z Marvele

_przek?uwacz

le?a? wraz z no?em w

_szcz?tkach

_organicznych

na

_stopach,

co

_sugeruje,

i?

_pierwotnie

_znajdowa?

_si?

w sakiewce. Grób

szkieletowy

z Liebersee nad

_?rodkow?

_?ab?

_(obiekt

₁₃₆₁₎

by?

naruszony w trzech

_miejscach

-przek?uwacz

znale-ziono w

_zniszczonej

_?rodkowej

_partii

_jamy

_grobowej,

obok

zapinki

i

_sprz?czki

_(Ryc.

_3:3).

_Zmar?y

_pochowany

w

gro-bie

_szkieletowym

z

_Tirgsor

albo mia?

_narz?dzia

w sakiew-ce

_{przytroczonej}

do _pasa, albo

_trzyma?

_t?

_sakiewk?

w

_r?ku

(Ryc.

3:1).

Narz?dzie

z

_grobu

16 z

?ernik

Wielkich

spo-czywa?o,

podobnie

jak

w

_wypadku

_grobu

z

_Górzig,

ko?o

g?owy

zmar?ego

5

(Ryc.

3:4).

Powa?ne

_argumenty

_przemawiaj?

natomiast

_przeciw

interpretowaniu

"przek?uwaczy"

jako

krzesiw.

_Je?li

iglico-wate krzesiwo nie

_jest

_zupe?nie

nowe, to - wskutek

wie-lokrotnego

?cierania metalu o kamie? - nosi

ono

_mniej

lub

_bardziej

_wyra?ne

_?lady

_zu?ycia,

a

_jego

_starty

_szpic

przybiera

wówczas

niski,

piramidalny

kszta?t

_(por.

H.

Paul-sen 2007, s. 303, ryc. 5, 6; F.

Westphal2008,

s. 245 _przyp.

25).

Niektóre

_okazy

_s? nawet tak mocno

_skrócone,

?e ich

d?ugo??

si?ga

zaledwie 5 cm i niemal nie

_wystaj?

one

z _oprawy,

_jak

_np. krzesiwa z

_bagiennych

_miejsc

_ofiarnych

z

_Illerup

(J.

_Ilkjrer

_1993, tabL

156-180)

_czy z

_Nydam

(G.

Bemmann,

J.

Bemmann 1998, tabL 23, 24; A.

Rau2010,

tabL 27.4-6,

29.9).

St?piony

szpic

mo?na _wr?cz uzna? za

charakterystyczn?

cech?,

pozwalaj?c?

na odró?nienie

krzesiwa od

_szyd?a

-oczywi?cie,

w zale?no?ci od stanu

zachowania

_zabytku.

_Dotychczas

nie znaleziono ani

jed-nego krzesiwa

iglicowatego

z

_uchwytem

w

_postaci

rozsze-rzone

_p?ytki,

_jak?

_maj?

omawiane tu

_przedmioty,

natomiast

w

_wypadku

_narz?dzi

_typu

Dresden-Dobritz /

?erniki

Wielkie

_nigdy

nie zaobserwowano ostrza

_zu?ytego

sto?ko-wato,

przeciwnie,

dobrze zachowane

_okazy

ze

_wszystkich

rejonów

ich

_wyst?powania

_maj?

_ostry

_szpic

_(np.

Brehmen--Mahndorf,

_grób

El,

Kostelec n.

H.,

_grób

169,

Mockern,

Nitra-Parovske

_Haj?,

_Dobrodzie?,

_Opatów,

Bratei,

_grób

34,

Tirg?or,

grób

79,

Garadzi??a),

Model

_wyposa?e?

_grobowych

z

_{przek?uwaczami}

W?wietle

_wszystkich

_dost?pnych

_danych

_wydaje

_si?

_by?

pewne, ?e

narz?dzia

typu

Dresden-Dobritz /

?erniki

Wielkie

_by?y

_cz??ci?

_osobistego

_wyposa?enia

_m?skiego.

W

_grobie

z Baliuliai na Litwie

_pochowano

_wojownika

(Ryc.

4),

to samo

_dotyczy

_grobu

301 z Marvele, Grot

w?óczni w

_grobie

El z

_cmentarzyska

w

Bremen-Mahn-dorf,

trzy

groty

strza? w

_grobie

z

Mockern,

10

_grotów

strza? w

_"grobie

_{szkieletowym"}

52 z

_Górzig,

_grot

w?ócz-ni i siekiera w

_grobie

A z

_miejscowo?ci

Dobra oraz miecz

i

_ostroga

z

_grobu

30 z Zwochau tak?e

_{charakteryzuj?}

z?o?one tam

_pochówki

_jako

_m?skie.

_Zestawy

_uzbrojenia

wojowników

pochowanych

w

_grobach

1 i 2 z

Dresden--Dobritz

_sk?adaj?

_si?

z _miecza, oku?

_tarczy

oraz dwóch

grotów

w?óczni

_(Ryc.

_5).

_Fragment

trzewika

_pochwy

miecza znaleziono wobiekcie 1361 z Liebersee. W

_grobie

z Bohsdorf

_oprócz

_ma?ego

kowad?a

_spoczywa?a

_siekiera,

co tak?e

_wskazuje

na

_pochówek

_m??czyzny

_(Ryc.

_6).

Zwi?zku

przek?uwaczy

z

_ekwipunkiem

_m?skim

nie

wy-kluczaj?

te?

_wyposa?enia

_grobów

z

?ernik

Wielkich

-naszkicowany

obraz zak?óca

_jedynie

klucz z

_grobu

_12,

jednak

w

_jego

_opisie

_jest

mowa o dwóch

_pochówkach,

Kolejnym

istotnym

argumentem

przemawiaj?cym

przeciw

identyfikowaniu

narz?dzi

typu

Dresden -

Dob-ritz /

?erniki

Wielkie

_jako

krzesiw

_jest

_fakt,

?e w

_zespo?ach

grobowych

nigdy

nie

_{wspó?wyst?powa?y}

z nimi krzesaki. O ile w

_wypadku

_grobów

_cia?opalnych

_liczy?

_si?

mo?na ze

zdekompletowaniem

zestawu

_wyposa?enia

w

_wyniku

zabiegów

postkremacyjnych,

to

_groby

szkieletowe o wiele

lepiej

odzwierciedlaj?

stan i sk?ad

_ekwipunku

oraz

_stroju

zmar?ego,

cho? iwówczas

_zestawy

_inwentarzy

_grobowych

w

_du?ej

mierze

_zale?a?y

od osób

_bior?cych

udzia? w

ob-rz?dach

grzebalnymi.

Wreszcie trzeba zwróci? _uwag? na

te

_egzemplarze,

które na

_ca?ym

_uchwycie

_maj?

_g?ste

po-przeczne

??obki,

co

_nadaje

im charakter i

_wygl?d

_pilników

(np.

Braunsdorf,

Dresden-Dobritz,

_Olsztyn).

5

By? mo?e wsakiewce

_zamykanej

kó?kiem z ko?ci

_s?oniowej.

Sakiew-ka z

_grobu

z _Tirgsor

_mog?a

_by?

_zapi?ta kó?kiem

_br?zowym.

Taki

sposób

zamykania

sakiewek

_potwierdzony

jest wmateria?ach z

_Illerup

(A. Bursche 2011, s. 63 n., ryc. 69, 70).

W

_wypadku

_omawianych

_przedmiotów

bez

_w?tpienia

mamy do

czynienia

z

_narz?dziami,

_{przy czym} obecnie

najbardziej

prawdopodobna

wydaje

si?

by?

ich

_funkcja

Q

'?

?

???

?1l

\'

??

11

\

??o

.,.---? /

I

/

2

I

o 1m

Ryc. 3.

_Plany

_grobów

_{szkieletowych}

z

_{przek?uwaczami}

_typu Dresden-Dobritz / ?erniki Wielkie

_(miejsca

znalezienia

_przek?uwaczy

zaznaczono strza?kami). 1

-Tirgsor,

"grób

szkieletowy"

79; 2

-Liebersee, obiekt 1361; 3

-Górzig,

"grób

szkieletowy"

52; 4 - ?erniki

Wielkie,

grób

16.

Fig. 3. Plan of inhumation _graves with awls _type Dresden- Dobritz / ?erniki Wielkie (arrows mark location of awls). 1

-Tirgsor, .Jnhumatlon

grave"

79; 2

-Liebersee, feature 1361; 3

-Górzig, "inhumation

grave"

52; 4 - ?erniki

Wielkie, grave 16.

Wg / After: G. Diaconu (1965), J. Bemmann (2003), B. Schmidt, J. Bemmann (2008), L. F. Zotz (1935)

mo?liwe

_wi?c,

i?

_by?

to

_grób

_m??czyzny

i

_kobiety.

Szcz?t-ki kostne z

_grobu

16 z

?ernik

Wielkich

_podano

analizie

antropologicznej

-czaszk?

okre?lono

_jako

_m?sk?

_(R.

Gla-ser 1935, s.

92).

Chronologia

J.

TejraI

(1988,

s. _{225, 231,}

₂₃₂₎

w

_narz?dziach

_typu

Dres-den-Dobritz /

?erniki

Wielkie

_upatrywa?

_{wyznaczników}

fazy

Dl'

w

_rejonach

na

_pó?noc

od

_?rodkowego

_Dunaju

poprzedzaj?cej

horyzont

Untersiebenbrunn. W

pó?niej-szej

pracy ewidentnie

jednak

poszerza on _ramy

chrono-logiczne

interesuj?cych

nas

_{przedmiotów:}

Przek?uwacze

z terenów

_kultury

_przeworskiej

_datuje

na

_faz?

_Dl

_(J.

_Tejral

1992, s. 242, ryc. 3:14,

9:10),

natomiast

grób

169 z

Kostel-ca na

Hane,

m.in. z

_zapink?

_kuszowat?

A

_VI,2

z

wyd?u?o-nym

guzkiem

na

_g?ówce

oraz

_jednodzieln?

_zapink?

z

pe?-n?

pochewk?

i

prostok?tnie

rozszerzon?

nó?k?,

na

przej-?ciow?

faz?

okresu

_wp?ywów

_rzymskich

iokresu

_w?drówek

ludów

_(tam?e,

s. 241, ryc.

2),

za?

grób

l z Dresden-Dobritz

?.

1?11

?

2

b

7

o-o

9

Ryc. 4. Inwentarz

_grobu

z Baliuliai. _Wg: A.

_Bliujiene

(2006) Fig. 4. Grave from Baliuliai. After: A.

_Bliujiene

(2006)

2 o 12cm - - - I 1.5 O 6cm - - -2-4.6-10 3 4 5 -§"-f//f!J/ffJ ---g --I?

?

-. 8 9 7 6

Ryc. 5. Inwentarz

_grobu

I zDresden-Dobritz. _Wg: WRat?el (1938) Fig. 5. Grave I from Oresden-Dobritz. After: WRat?el (1938)

na

_faz?

_C3

_(tam?e,

_ryc.

_4).

Ostatni z

_wymienionych

_grobów

zawiera? m.in.

_sprz?czk?

z

_pogrubion?,

_facetowan?

_ram?

typu

H27

_(Ryc.

_5:9),

która datowana

_jest

na _wczesn?

_faz?

okresu

_w?drówek

ludów

_(R.

_{Madyda-Legutko}

_1987, s.

_67).

Okucie ko?ca _pasa z

_tego

_grobu

_??czy?

_nale?y

z _grup? oku?

"dziobowatych':

których

chronologia

zamyka

si?

w okre-sie od

_fazy

_C3

do

_fazy

_Dl

_(por.

R. Prochowicz 2005, s.

_76).

ryczny stan zachowania trzewika

_pochwy

miecza z

_grobu

z Liebersee utrudnia

_jego

okre?lenie

_{typologiczne,}

nie

ulega

jednak

w?tpliwo?ci,

i?

_reprezentuje

on

_jedn?

z

od-mian

_typu

_{U-kszta?tnego.}

M. Biborski i

_J.

_Ilkjrer

_(2006,

ryc.

116)

umieszczaj?

naj

starsze trzewiki

_tego

_typu

wdru-giej

po?owie

IV

wieku,

natomiast w

_naj

_nowszym

opraco-waniu

_tych

_zabytków,

_opartym

na materia?ach z Porskeer

i

_innych

stanowisk

_{skandynawskich,}

_s? one

_jednak

dato-wane

_dopiero

na _{czasy po} roku 400 _po

_Chr.,

na

_pierwsz?

?wier? V wieku

_(A.

_Norgard

_lorgensen

2008, s. 92 nn.,

ryc.

60).

Ta rozzbie?no?? datowa? mo?e

by? tylko

pozor-na i odzwierciedla? trudno?ci z

_korelacj?

_chronologii

przemian

stylistycznych

na

_kontynencie

iw

_Skandynawii

na

_prze?omie

okresu

_wp?ywów

_rzymskich

i okresu

w?-drówek ludów

_(por.

_J.

Bemmann 1993, s. 165 nn.; ostatnio

A. Rau 2010, s. 47

_nn.).

Na tle

_innych

_zespo?ów

konty-nentalnych

do?? _pewne

_jest

datowanie

_grobu

z Liebersee na

_faz?

_C3"

Na _zaawansowan?

_faz?

D

_nale?y

datowa?

W

_grobie

z Liebersee

(obiekt

1361)

_oprócz

przek?uwa-cza znaleziono

_du??

_?elazn?

_zapink?

z

_podwini?t?

_nó?k?

i

_górn?

_ci?ciw?

oraz

_fragment

trzewika

_pochwy

miecza.

Zapinka

reprezentuje

form?

o do?? dobrze

_rozpoznanej

metryce.

Wed?ug

J.

Schustera

₍₁₉₉₆₎

du?e,

masywne,

jednodzielne,

niezdobione

_zapinki

?elazne z

_podwini?t?

nó?k?

wyst?puj?

na zachód od

_Odry

i

_Nysy

_?u?yckiej

w fazie

_C3

_{i mog?}

_jeszcze

_przetrwa?

do

_fazy

_Dl'

natomiast

J.

Bemmann

_(2001,

s. 88 n; 2003, s.

17)

_ogranicza

okres

u?ytkowania

zapinek

tego

typu

na terenach

_pó?nocnych

Fragmenta-o 10cm _-====-_==::::J 1.2 10cm o 3-7 --.- -3 4 5 7

Ryc. 6. Inwentarz

_grobu

z Bohsdorf. _Wg: H. Geisler (1971) Fig. 6. Grave from Bohsdorf. After: H. Geisler (1971)

dziobowate okucie od ko?ca _pasa z

_grobu

12 z

Naumbur-ga

(por.

K. God?owski 1980, s. 65; R. Prochowicz 2005, s.

76),

zawieraj?cego

równie?

_przek?uwacz.

wg R.

Madydy-Legutko,

a

_wi?c

_pochodz?cych

z

najpó?-niejszego

horyzontu

okresu

_wp?ywów

_rzymskich

oraz na

wczesnej

fazy

okresu

_w?drówek

ludów

_(por.

R.

Madyda--Legutko

1987, s. 63

nn.).

Grób z Baliuliai

_(Ryc.

4)

A.

_Bliujiene

(2006,

s.

132-133)

datuje

-na

_podstawie

dwóch

_zapinek,

_jej

zdaniem

spo-krewnionych

za fibulami

_typu

_Prag

-na

_fazy

_D2/D3•

Za-pinki

typu

Prag

(M.

Schulze-Dórrlamm 1986, s. 600

_nn.)

cechuje

jednak

kab??k

tordowany

lub w ca?o?ci

_owini?ty

drucikiem oraz

_pochewka

otwarta na

_zako?czeniu,

a nie

zamkni?ta

ikastenformig

- M. Schulze-Dórrlamm

1986,

s.

_692),

_jak

w

_wypadku

fibul z Baliuliai.

_Wydaje

_si?,

i? _mamy

tu do

_czynienia

_raczej

z okazami

_zbli?onymi

do

_typu

Biigel-knopffibel

z

_"cienkim"

_kab??kiem

o

_przekroju

w kszta?cie

wysokiego

prostok?ta

lub

_w?skiego

_trapezu,

i z

_guzkiem

na

_g?ówce,

_przede

_wszystkim

_jednak

do takich

_zapinek

bez

guzka

na

_g?ówce',

_datowanych

na

_prze?om

faz

_C3

i

_Dl

_(por.

J.

Tej

ral _1992, s. _{239, ryc.}

_1:19).

Data

_pochowania

wypo-sa?onego

w

_przek?uwacz

_wojownika

z Baliuliai nie odbie-ga

wi?c

od

_metryki

_innych

_grobów

z

_narz?dziami

_tego

typu

i

_przypada

na

_fazy

_C3-DI•

W

_"grobie

_{szkieletowym"}

79 z

_Tirgsor,

w

_"grobie

_{szkieletowym"}

52 z

_Górzig,

w gro-bie z Bohsdorf oraz w

_grobach

7 i 48 z

?ernik

Wielkich

przek?uwaczom

towarzyszy?y

sprz?czki

o

_owalnej,

lekko

pogrubionej

ramie, zbli?one do

_typów

Hll,

H13 orazH14

W

_jamie

_grobu

12 z

?ernik

Wielkich znaleziono

prze-robiony

na

_zawieszk?

solidus

_Konstantyna

I

(306-337),

co

daje

nam terminus

_post

_quem

_z?o?onego

tam

_pochówku.

Unikatowe na terenach

_zaj?tych

_przez

_kultur?

_przeworsk?

okucie z

_tego

_grobu,

w kszta?cie

_wyd?u?onego

_trójk?ta

z

_kolistym

_wyst?pem

na ko?cu z

_pewno?ci?

_jest

_skuwk?

sprz?czki

z

_owaln?

lub

_okr?g??

_pogrubion?

_ram?.

Znale-zisko to ma

_blisk?

_analogi?

w

_{niepublikowanej}

_sprz?czce

z takim w?a?nie okuciem z

_{wielbarskiego}

_grobu

_(obiekt

279)

z

_cmentarzyska

w

Brudnicach,

_pow.

?uromi?ski,

_woj.

mazowieckie,

który

dostarcza nam

_danych

do datowania

podobnych

cz??ci

pasa',

Sprz?czka

ma stosunkowo

_p?ask?

ram?, w widoku "z

góry"

_pozornie

pogrubion?,

a

_jej

wy-d?u?ona,

_trójk?tna

skuwka

_jest

_pó?koli?cie

zako?czona.

Do inwentarza

_tego

_grobu

_nale??

równie? dwie

_zapinki

z

_podwini?t?

_nó?k?

_przymocowan? do

_kab??ka

_haczykiem

(por.

J.

Schuster 2004a, s. 88 nn., ryc.

3-5),

zbli?one do

wzoru ZG28 A.

_Kokowskiego

_(1995,

s. 15, ryc.

2r),

przy

7

W_{tym miejscu} sk?adam Panu _mgr.

_Andrzejowi

Szeli z _Instytutu

Archeologii

Uniwersytetu

Warszawskiego

serdeczne

_{podzi?kowania}

za

_{udost?pnienie}

materia?u z

_grobu

zBrudnic izezwolenie na

wzmian-kowanie

_zespo?u

w _tym

_artykule.

6

W_systemie M. Schulz e (1977, tabl. 4)

odpowiada?yby

formie

44) Iz Aa 6c.

g?ówce

oraz na ko?cach osi

_zopatrzone

w rozbudowane

guzki.

Takie

_zapinki

datowane _s? na

_faz?

_C3

_(A.

Kokowski

1995, s.

31)

lub

_C3-Dl

(J.

Schuster 2004a, s.

89).

W

_grobie

z Brudnic znaleziono tak?e

_dzwonowaty

_grzebie?

_grupy

IB,

serii A

_(por.

E.

_Cnotliwy

2010, s. 20

_nn.).

Wreszcie do

wyposa?enia

zmar?ego

z

_"grobu

_{szkieletowego"}

79 z Tir-g?or nale?a?

grzebie?

dzwonowaty,

który

E.

Cnotliwy

(2010,

s. 36, 39 n.,

145)

klasyfikuje

jako

odmian?

IBl ser. A/4b1 i

_datuje

od

_fazy

_C2

do

_fazy

_Dl.

u?ytkowe

znaczenie

_tych

_{przek?uwaczy.}

Mo?na odnie?? wra?enie, ?e

_narz?dzia

te

_pe?ni?y

_rol?

_swoistego

_symbolu

rangi

lub statusu

_uzbrojonych

_m??czyzn.

_Intryguj?ce

_jest,

?e nie _znamy ich ze

_znacznej

_(pó?nocnej)

_cz??ci

_kultury

przeworskiej.

Brakowi

_tych

_przek?uwaczy

w

_grobach

kul-tury

wielbarskiej

nie trzeba

_si?

_dziwi?,

_jednak

zastanawia-j?ca

jest

ich nieobecno?? na terenach

_pó?nocnej

_cz??ci

kr?gu

nad?abskiego

i w

_Skandynawii.

_Wyj?tkowe

_tylko

pojawianie

si?

narz?dzi

typu

Dresden-Dobritz I

?erniki

Wielkie w

_{wyposa?eniach}

_pochówków

_kultury

czerni

a-chowskiej

t?umaczy?

mo?na

_obrz?dkiem

_pogrzebowym,

który,

podobnie

jak

w kulturze

_{wielbarskiej,}

zabrania?

wk?adania do

_grobów

broni i

_?elaznych

_narz?dzi.

R. Har-hoiu

_(1998,

s.

₆₃₎

za

_J.

_Tejralem

₍₁₉₈₈₎

wznalezisku

prze-k?uwacza z

_grobu

34 z Bratei

_upatrywa?

dowodu na

wp?ywy

ze

_strony

_kultury

_przeworskiej

na ludno??

kultu-ry

czerniachowskiej

i Sintana de Mures w

_ostatniej

fazie

jej

rozwoju.

W?wietle

_nowych

ustale?

_dotycz?cych

zasi?-gu

wyst?powania

narz?dzi

typu

Dresden-Dobritz I

?er-niki Wielkie takie stwierdzenie nie musi

_by?

_prawdziwe,

wyst?puj?

one bowiem

równie?,

i to

_licznie,

na

_S?owacji.

Takiej

chronologii

narz?dzi

typu

Dresden-Dobritz I

?erniki

Wielkie nie _przecz? datowania znalezisk

pocho-dz?cych

z osad. W ziemiance z

_osady

z Beeskow ko?o Ber-lina

_odkryto,

_oprócz

_{przek?uwacza,}

m.in.

_zapink?

z

pod-wini?t?

nó?k?

typu

zbli?onego

do

_{wzmiankowanej}

_ju?

fibuli z Liebersee oraz

_ceramik?

_robion?

_przy

_u?yciu

ko?a

garncarskiego,

we

_wschodniej

_{Brandenburgii}

_typow?

dla

ko?cowej

fazy

okresu

_rzymskiego

oraz

_wczesnej

_fazy

okresu

_w?drówek

ludów.

_Ods?oni?ta

_cz???

_osady

w

Bizo-r?dzie

datowana

_jest

na okres

_obejmuj?cy

_fazy

_C3

i

D;

najm?odsze

materia?y

z

_tego

stanowiska

_(ceramika

_typu

Murga)

pochodz?

z

_pierwszej

_po?owy

V wieku

(L

Marche-lak 2008, s.

₁₇₈₎

.Na

podobne

ramy czasowe

u?ytkowania

osady

z

_{?ukawicywskazuj?}

_zabytki

metalowe,

w?ród nich

sprz?czki

z

_owaln?

_pogrubion?

_ram? oraz datowana na

drug?

tercj?

V wieku

_zapinka

_typu

_Prag

_{(M.Piotrowski}

2008, s. 290 nn., ryc. 10,

12).

Narz?dzia

z

_cmentarzyska

w

?ernikach

Wielkich

zosta-?y

ostatnio uznane, wraz z

_innymi

elementami

wyposa?e-nia

_grobowego

oraz cechami

_obrz?dku

_{pogrzebowego,}

za

?lad

_oddzia?ywa?

lub nawet

_migracji

z terenów

?rodkowo-lub

_{dolnodunajskich,}

ewentualnie

_rejonów

osadnictwa

wizygockiego

z

_Siedmiogrodu

(T.

Gralak _2008, s. 364,

szczególnie

s.

_372).

_{Interpretacja}

ta

-zreszt?

nie nowa

_(por.

J.

Tej

ral 2000, s.

12)

-opiera

si?

m.in. na

_mylnym

zrozu-mieniu

_stosowanego

_przez

_J.

_Tejrala

_poj?cia

_"horyzont

postczerniachowski'".

Zreszt?,

znaleziska z

_cmentarzysk

typu

Fintinele-i.Rit"

_bywaj?

_{interpretowane}

_przeciwnie,

jako

?lady

oddzia?ywa?

kultury

przeworskiej

w

Transyl-wanii

_(np.

_J.

_Tej

ral 2000, s. 9

_n.).

_Jak

_wspomnia?em

_wy?ej,

przek?uwacze

typu

?erniki

Wielkie I Dresden-Dobritz

pojawiaj?

si?

ju?

w

_{najpó?niejszym}

stadium okresu

wp?y-wów

_rzymskich,

w inwentarzach

_datowanych

na

_faz?

_C3

(w

rejonach,

gdzie

faz?

t?

mo?na

_wydziela?),

nie _s?

_wi?c

nowymi

formami

_w?a?ciwymi

_dopiero

dla

_"horyzontu

postczerniachowskiego"

(fazy

Dl)'

wyst?puj?

te?

_liczniej

w

_Europie

?rodkowej

ni? w

_Europie

_po?udniowo-

wschod-niej.

Nie _mog? zatem

_s?u?y?

_jako

dowód

_nap?ywu

na

?l?sk

idei lub nawet ludno?ci ze

_po?udniowego

wschodu.

Analiza

_zespo?ów

z

_{przek?uwaczami}

_pozwala

stwierdzi?,

i?

_chronologia

_tych

_narz?dzi

zasadniczo

_zamyka

_si?

w

ra-mach faz

_C3

i D_l' mo?liwe

_jednak,

?e

_by?y

one

_u?ytkowane

jeszcze

w fazie

_D2•

Przek?uwacze te nie

_wyst?puj?

_ju?

jed-nak w?ród materia?ów

_zabytkowych

z

_epoki

_{merowi?skiej,}

tj.

z okresu _wczesnego ?redniowiecza.

Uwagi

ko?cowe

Rozrzut znalezisk

_przek?uwaczy

_typu

Dresden-Dobritz I

?erniki

Wielkie

_pokazuje,

?e

_by?y

one

_narz?dziem

do??

powszechnym.

Ich liczebno?? na

_{poszczególnych}

stano-wiskach

_jest

_zaskakuj?co

_ma?a,

zw?aszcza ?e niemal w

_tym

samym czasie

pojawiaj?

si?

one na

_ró?nych

obszarach

kulturowych,

od

_dzisiejszych

_?rodkowych

Niemiec _po

Mo?dawi?

i

_Ukrain?

na

_po?udniu

oraz

_Litw?

oraz okolice

Smole?ska na wschodzie.

_Wyposa?anie

_wojowników

w

_pó?nym

IV oraz na

_pocz?tku

V wieku _po Chr. w

przed-miot o

_okre?lonej,

niemal

_{zestandaryzowanej}

formie

?wiadczy

nie

_tylko

o istnieniu _pewnego "

ogólnob

arb

arzy?

-skiego"

stylu

w?a?ciwego

dla

_pó?nej

_{staro?ytno?ci,}

uwi-daczniaj?cego

si?

przede

wszystkim

w detalach

_stroju,

uzbrojenia

itp.,

lecz równie? o

_przejmowaniu

_przez ró?ne

grupy kulturowe

podobnej

symboliki.

Szerokie

rozprzes-trzenienie

_narz?dzi

_typu

Dresden -Dobritz I

?erniki

Wiel-kie _przy

_niewielkiej

_jednocze?nie

ich liczbie na

poszcze-gólnych

stanowiskach oraz

_militarny

kontekst znalezisk

wydaj?

si?

wskazywa?

zarówno na

_{przynale?no??}

ich

w?a?-cicieli do

_specyficznej

_warstwy

_spo?ecznej

_j

ak i na

poza-Narz?dzia

typu

Dresden-Dobritz I

?erniki

Wielkie

z

_Europy

?rodkowej

_s?

_wa?nym

?ród?em do bada? nad

okresami

_{pó?norzymskim}

i

_w?drówek

ludów na

wspom-nianym

obszarze,

z

_tego

te?

_wzgl?du

_zosta?y

do?? dobrze

8

"Horyzont

postczerniachowski"

bywa

te?

_okre?lany

_jako

_"horyzont

przej?ciowy"

mi?dzy

okresem

pó?norzymskim

a

_horyzontem

Unter-siebenbrunn/Laa an der

_Thaya

i

_odpowiada

fazie Dl O. Tej r a11997,

s. 328 nn.). Oznacza on

_pocz?tek

_nowej,

_{ponadregionalnej}

i

ponad-kulturowej

stylistyki,

aniekoniecznie

_nap?ywu

_obcych

(czerniachow-skich) form

_zabytków

na _tereny nad

_?rodkowym

_Dunajem i

_dalej

na