Adam Muszyński
Teoretyczne podstawy pracy i
rozwoju zawodowego pracowników
Problemy Profesjologii nr 2, 87-94
UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI • POLSKIE TOWARZYSTWO PROFESJOLOGICZNE
Problem y Profesjologii 2/2010
Adam M uszyński
TEORETYCZNE PODSTAW Y PRACY I ROZWOJU
ZAW ODOW EGO PRACOWNIKÓW
Streszczenie
Pojęcie pracy i jej środowiska oraz ich znaczenie dla człowieka zmieniało się wielokrot nie, zawsze w powiązaniu z celami i warunkami pracy, stosunkami interpersonalnymi, a także w zależności od czasu i historycznych uwarunkowań. W pracy omówione zostały podstawowe aspekty pracy oraz jej cechy. Ponadto przedstawione zostały wybrane teorie rozwoju zawodowego z omówieniem charakterystycznych elementów znaczących w pro cesie rozwoju osobowego. Analiza przedstawionych wyżej ważniejszych teorii rozwoju zawodowego człowieka pozwala stwierdzić, że określają one zespół warunków wyjaśnia jących zachowania zawodowe człowieka i jego rozwój osobisty, akcentują znaczenie ka tegorii psychologicznych oraz zmiennych społecznych charakteryzujących zróżnicowane układy w środowisku człowieka.
THEORETICAL BASIS OF WORK AND PROFESSIONAL DEVELOPMENT Summary
The concept o f work and its environment, and their significance for man changed many times, always in conjunction with the objectives and working conditions, interpersonal relations, and also depending on the time and historical circumstances. The paper discusses the fundamental aspects of work and its characteristics. In addition, some theories have been presented an overview o f the professional development o f the characteristic features significant in the process o f personal development. The analysis presented above, the major theories o f career development o f human shows that they define a set o f conditions explaining the behavior o f man and his professional personal development, stress the importance o f the category o f psychological and social variables characterizing different systems in the human environment.
Pojęcie pracy i jej środow iska oraz ich znaczenie dla człow ieka zm ieniało się wielokrotnie, zaw sze w pow iązaniu z celami i w arunkam i pracy, stosunkam i interpersonalnym i, a także w zależności od czasu i historycznych uw arunkow ań.
N a początku X X I w ieku pojaw iło się w iele publikacji dotyczących teoretycznych pod staw pracy, co św iadczy o ogrom nym znaczeniu tej dziedziny i jednocześnie je s t odpow iedzią na zm iany w szeroko rozum ianej gospodarce. O becnie pracę ujm uje się wieloaspektow o.
88 ADAM M USZY ŃSKI
Często ujm ow ana je st w obszarze relacji człow ieka i świata, także w odniesieniu do norm, ocen dotyczących roli pracy w św iadom ości człow ieka.
Praca je s t podstaw ow ym rodzajem ludzkiej aktywności, w którym człow iek tw orzy i przekształca w łasne środow isko, w arunki życia, kulturę i sam ego siebie1.
Spostrzegana je s t ja k o „szczególna wolność, dzięki której m ogą kształtow ać się i funk cjonować w szystkie inne w artości”2. Ponadto w skazuje się także na jej dw oistą naturę - cha rakteryzującą się w artościam i negatyw nym i i pozytyw nym i. W artości pozytyw ne są nośni kiem zw iązku pracy ze zdrow iem , rozw ojem , dobrobytem . N egatyw ne aspekty w skazują na bezradność, przeciążenie, poniżanie, chorobę, śm ierć ja k o konsekw encję podjętych działań. U ogólniając m ożna pow iedzieć, że podstaw ow ą pozytyw ną w artością pracy pow inna być realna m ożliw ość zaspokojenia potrzeb człow ieka - m ożliw ie w szystkich, w ja k najszerszym zakresie i przy zindyw idualizow aniu system u wartości każdego człowieka.
Do najbardziej cennych w artości, których nośnikiem je st praca, należą stałe i w ysokie zarobki oraz dodatkow e korzyści, stałość i pew ność zatrudnienia, praca bezpieczna i nieszko dliw a dla zdrow ia, odpow iednie warunki i stosunki m iędzyludzkie w pracy, w ykonyw anie pracy um ożliw iającej nabyw anie dośw iadczenia zaw odow ego i podnoszenie kw alifikacji, praca stw arzająca szanse aw ansu, praca zgodna z zainteresow aniam i i w iadom ościam i, m oż liwość w ykazyw ania się pom ysłow ością i inicjatywą.
Konteksty m yślenia o pracy m ogą być bardzo różne, ale w każdej dziedzinie m ają w spólne elem enty. Filozofia charakteryzuje pracę ja k o określone zjaw isko w życiu jednostki i społeczeństw a. P ostrzega j ą ja k o w artość służącą rozw ojow i osobow ości - kultury, cyw ili zacji. W socjologicznym ujęciu traktuje się pracę ,ja k o proces społeczny będący podstaw ą ciągłości bytu społecznego jednostek i grup”3. W tym podejściu praca je st jednym z głównych elem entów kształtow ania więzi społecznych. Etyczne pojm ow anie pracy sytuuje się blisko analiz socjologicznych, „praca je st pojm ow ana ja k o św iadom a i celow a działalność człow ieka połączona z w ysiłkiem skierow anym na przekształcanie rzeczyw istości i przystosow anie jej do potrzeb ludzi, na tw orzenie coraz nowych wartości duchow ych i m aterialnych”4.
W edług Jolanty W ilsz „człow iek będący w relacji z otoczeniem oddziaływ ując na nie za pośrednictw em reakcji m ogących przejaw iać się w w ypow iadanych słowach, w ykonyw a nych czynnościach, itp. w yw ołuje w nim zm iany, które dotyczą zarówno ludzi ja k i przedm io tów ”5. Dalej autorka podaje, że „w rozum ieniu psychologów społecznych praca je st to aktyw ność ukierunkow ana na osiąganie pożądanych celów w ykraczających poza przyjem ność w y nikającą z samej aktyw ności”6. Psychologia postrzega pracę w obszarze elem entów i czynni ków psychologicznych. Psychologia pracy je s t subdyscypliną w yodrębniającą indyw idualne
1 M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Barakom, Pedagogika pracy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjo nalne, Warszawa 2007, s. 23.
2 Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy, wyd. IV, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Byd goszcz 2005, s. 80.
3 M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Barakom, Pedagogika..., op. cit., s. 23. 4 Ibidem, s. 24.
5 J. Wilsz, Teoria pracy, Impuls, Kraków 2009, s. 122. 6 Ibidem, s. 18.
Teoretyczne podstawy pracy..
89 cechy osobow ości danej jednostki, analizując pracę pod kątem zainteresow ań, zdolności, tem peram entu, potrzeb i celów życiow ych. N a pracę ja k o proces m orfologiczno-fizjologiczny w skazują nauki biologiczne i m edyczne. Przez nauki techniczne w skazyw ane je st pojęcie pracy w znaczeniu procesu technicznego. N auka kościoła charakteryzuje pracę ja k o proces uniw ersalny, zachodzący w każdym człowieku. W edług Jana Paw ła ll7 praca m a znaczenie podm iotow e (m a służyć urzeczyw istnianiu człow ieczeństw a jednostki, ma być w artością etyczną) i przedm iotow e (panow anie człow ieka znajdujące w yraz w kolejnych kulturach tw o rzonych przez człow ieka, dostosow ującego w szystko do swojego użytku).W program ach analiz organizacji m iędzynarodow ych (Program N arodów Z jednoczo nych ds. Rozw oju - „W trosce o pracę”8) w skazane są istotne cechy pracy, która je st natural n ą potrzebą, źródłem satysfakcji jednostek, w artością m oralną i źródłem w ielu innych w arto ści, sw oistą form ą przetrw ania jed n o stek i grup, podstaw ą integracji społecznej, posiada zna czenie terapeutyczne, je s t kluczow ym czynnikiem dobrej jakości życia i zdrow ia, m oże być przyczyną cierpienia jednostek, nie zaw sze m a w artość rynkow ą (np. praca w dom u), je st podstaw ą dochodu, egzystencji i rozw oju pracujących i ich rodzin.
Paradoksalnie - głów nie utrudnienia pracy przyczyniły się do regulow ania w arunków pracy, porządkow ania uprawnień pracow ników , dostrzegania podm iotow ości pracownika, tw orzenia kart pracy człow ieka, sform ułow ania praw a pracy.
O becnie znajdujem y się w fazie społeczeństw a inform acyjnego - ścierają się różne teorie, wizje, nowe koncepcje człow ieka. Już Robert Jungk w „Człow ieku tysiąclecia” m ów ił, że „na przełom ie tysiąclecia św iat pracy stanie się najpraw dopodobniej polem intensyw nie prowadzonych dośw iadczeń i dom eną poszukiw ania nowości ( ...) bo człow iek je st istotą, której pragnienia zaw sze przekraczają osiągnięty przezeń szczebel”9.
M ożna stw ierdzić, że praca je s t procesem społecznym , czynnikiem w pływ ającym na rozwój osobow ości jednostki, w artością, św iadom ą i celow ą działalnością człow ieka nasta w ioną na przetw arzanie dostępnych dóbr w celu zaspokajania osobniczych potrzeb. Jedno cześnie szybkie zm iany w sferze gospodarki i usług, przebiegu karier zaw odow ych pracow ni ków, ich statusu, konieczność posługiw ania się w procesie pracy now oczesnym i technolo giami w ym agają stałego dostosow yw ania edukacji zawodowej do kluczow ych sektorów go spodarki. „D ośw iadczenia w ielu państw pokazują, że kraje Unii Europejskiej przyszłość i konkurencyjność w iążą z rozw ijaniem zarów no kształcenia, ja k i ustaw icznego dokształca nia i doskonalenia” 10.
Teorie rozwoju zaw odow ego podkreślają, że proces ten trw a od dzieciństw a do wieku dojrzałego i je st uw arunkow any w ielorakim i czynnikam i, w tym biologicznym i, społecznym i, ekonom icznym i.
7 B. Baraniak, Metody badania pracy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 18.
* Raport o rozwoju społecznym, Polska 2004.
9 R. Jungk, Człowiek tysiąclecia, PIW, Warszawa 1981 r., s. 369.
1(1 R. Uździcki, Stan i jakość kształcenia egzaminatorów a rynek pracy, „Pedagogika Pracy” 2008, nr 2, s. 53.
90
A D A M M U SZY Ń SK IRozwój zaw odow y je s t określany przez K. C zarneckiego11 J a k o społecznie pożądany proces zm ian kierunkow ych jednostki (ilościow ych i jakościow ych), które w arunkują aktyw ny i społecznie oczekiw any udział jednostki w przekształcaniu oraz doskonaleniu sam ego siebie i przez to sw ojego otoczenia m aterialnego, kulturow ego, społecznego” . Jednocześnie środow isko pracy m usi być tak kształtow ane, „aby daw ało ludziom szanse ja k najlepszego w ykorzystania sw oich m ożliw ości i realizacji potencjału, co przynosi korzyści zarów no orga nizacji ja k i sam ym pracow nikom ” 12.
Istota zachow ań w w arunkach w ym ogów i zadań zaw odowych dotyczy zbioru reguł przekształcania układu człow iek - praca, określania ich w pływ u na przebieg rozw oju czło w ieka i je g o sukcesów zaw odow ych, którego konsekw encją je s t indyw idualnie pojm ow ana satysfakcja. W arunkiem tak pojętego rozw oju je st m ożliw ość partycypow ania jednostek w szeroko pojętej edukacji. Zjaw isko to dobrze ujm uje Rom an Uździcki: „w edukacji widzi się siłę sprawczą, m ogącą zm ieniać m entalność ludzi, ich postawy i dążenia, m ogącą oddzia ływ ać na jednostki i grupy społeczne. Spostrzega się j ą ja k o ważny czynnik popraw y w arun ków życia, czynnik w yzw alający m ożliw ości rozw ojow e poszczególnych ludzi i społe czeństw ” 13.
T w orzone przez w ielu autorów teorie rozw oju zaw odowego przedstaw iają uzasadnie nia kierunków w yborów zaw odow ych w zależności od różnorodnych czynników . N a począt ku XX w ieku Frank P arsons14 opisał proces w yboru kariery zaw odowej (jest on uw ażany za tw órcę podstaw teorii cech i czynników ). W spółcześnie rozw inął j ą Holland.
T eoria cech i czynników uw zględnia w yjątkow ość i odrębność każdego człow ieka. Z a kłada, że zdolności i cechy osób m ożna zm ierzyć w sposób obiektyw ny, a stopień osobistej motyw acji charakteryzuje się ja k o w artość w zględnie stałą, tak w ięc satysfakcję płynącą z w ykonyw ania zaw odu uzależnia od odpow iedniego dopasow ania zdolności jednostki do wym agań na danym stanow isku. Ponadto podkreśla się interpersonalny charakter kariery za w odowej i styl życia człow ieka w arunkow any przez rodzinę, zagadnienia religijne, etyczne, środow isko społeczne i przyjem ności.
W yróżnia się sześć kategorii klasyfikujących rodzaj osobowości i środow iska pracy: • realistyczną - w ykw alifikow any, konkretny, uzdolniony technicznie, m echanicznie (in
żynier, m echanik, rolnik),
• badaw czą - naukow y, abstrakcyjny, analityczny (badacz, program ista, laborant), • artystyczną - tw órczy, o głębokiej w yobraźni i poczuciu estetyki (m uzyk, m alarz, pi
sarz, poeta),
• społeczną - ośw iatow y, zorientow any na usługi, łatw o naw iązujący kontakty interper sonalne (dozorca, nauczyciel, pielęgniarka, opiekunka),
11 K. Czarnecki, Rozwój zawodowy, IWZZ Warszawa 1985. 12 M. Armstrong, Zarządzanie ludźmi, REBIS Poznań 2007, s. 2.
13 R. Uździcki, Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie egzaminatorów osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, W ydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji - Państwowy Insty tut Badawczy, Warszawa - Radom 2007, s. 7.
14 B. Bajcar, A. Borkowska, A. Czerw, A. Gąsiorowska, C. Nowak, Psychologia preferencji i zaintere
Teoretyczne podstawy pracy..
91
• przedsiębiorczą - przekonyw ujący, otw arty, w erbalny (akw izytor, zarządca), • konw encjonalną - zorganizow any, praktyczny, uległy (księgow y, kasjer, urzędnik).
W edług tej teorii dla każdej jednostki istnieje tylko jeden model optym alnej kariery zaw odow ej, m a ona przede w szystkim charakter statyczny, nie uw zględnia rozw oju człow ie ka i zm ienności świata.
Teoria psychodynam iczna Anny R o e 15 oparta je st na teorii potrzeb Maslova. U w zględnia w pływ stosunków w ew nątrzrodzinnych na rozwój kariery zaw odowej. W yod rębnia dw ie kategorie zaw odów : zw iązane z ludźm i (usługi, biznes, szkolnictwo, reklam a itp.) i niezw iązane z ludźmi (naukow e, techniczne).
W ybór zaw odu zależy od struktury potrzeb człowieka. Sukces zaś zależy od statusu ekonom icznego rodziny oraz zdolności jednostki. A utorka utrzym uje, że zainteresow ania za w odow e kształtują się w w yniku relacji dorosłych z dziećm i, a potrzeby zaw odow e są w yni kiem chęci realizacji potrzeb, które nie zostały zaspokojone przez rodziców w okresie dzie ciństwa. Tak w ięc w czesne lata dzieciństw a w yw ierają decydujący w pływ na życie człow ie ka. Anna R oe uważa, że okres ten je st źródłem nieświadom ej m otyw acji w pływ ającej na w y bór tego zaw odu, który um ożliw ia zaspokojenie ow ych potrzeb. A utorka przedstaw iła trzy relacje rodzic - dziecko, które m ają istotne znaczenie w rozw oju kariery zaw odow ej:
• em ocjonalne ukierunkow anie na dziecko - m oże przybrać je d n ą z dw óch form nado- piekuńczości (rodzice ro b ią zbyt w iele dla dziecka lub staw iają w ygórow ane w ym a gania), tego typu relacja kształtuje potrzebę ciągłego uzyskiw ania inform acji zw rot nych i nagród, często w ybierane są w ów czas zaw ody przynoszące uznanie,
• unikanie dziecka - w jej obszarze w yróżniam y form ę lekcew ażenia dziecka (rodzice w bardzo ograniczony sposób zaspokajają potrzeby dziecka) i odrzucenia dziecka (ro dzice nie podejm ują żadnych w ysiłków w celu zaspokajania potrzeb dziecka), takie jednostki w ybiorą kariery naukow e, koncepcyjne,
• akceptacja dziecka - m oże m ieć charakter doraźny lub opiekuńczy, w spiera niezależ ność dziecka, tacy ludzie łą cz ą różne aspekty życia, podejm ują zawody zw iązane z uczeniem , doradztw em , itp.
Teorię rozw oju osobistego stworzyli D onald Super i Eli G inzberg16. T eoria ta opraco w ana w zespole pod kierow nictw em ekonom isty Eliego G inzberga w 1951 roku, była pierw sz ą teorią odw ołującą się do praw rozw ojow ych. U jm ow ała aktywność zaw odow ą ja k o final ny etap w cześniejszych faz dojrzew ania. W skład zespołu G inzberga w eszli także Sol G in zburg (psychiatra), John H erm a (psycholog, uczeń Piageta i Buehler) oraz Sidney Axelrad (socjolog). T aka m ultidyscyplinarność zespołu oraz korzenie teoretyczne w koncepcjach P ia geta i Buehlera zapew niły om awianej teorii znaczną trafność oraz pow szechność zastosow a nia. W edług jej autorów każdy człow iek w rozw oju zaw odow ym przechodzi pięć etapów, przy czym dla każdego z nich w yróżnia się zadania rozwojowe, które m uszą być zrealizow a ne:
15 B. Bajcar, A. Borkowska, A. Czerw, A. Gąsiorowska, C. Nosal, Psychologia..., op. cit., s. 98. 16 K. Czarnecki, Rozw ój..., op. cit.
92 AD AM M U SZY Ń SK I
• etap w zrostu (od urodzenia do 14 roku życia), dzielim y go na podetapy fantazji (4-10 rok życia), zainteresow ań (11-12 rok życia), m ożliw ości (13-14 rok życia), dziecko w y tw arza w sobie obraz siebie w relacjach z innymi ludźmi i ju ż na tym etapie zyskuje orientację w św iecie pracy,
• etap poszukiw ania (od 15 do 24 roku życia), dzielim y go na trzy części: w stępny (15-17 rok życia), przejściow y (18-21 rok życia), prób (22-24 rok życia), na etapie poszukiw a nia głów nym zadaniem je s t zbadanie św iata pracy i ustalenie własnych preferencji za wodow ych,
• etap zajęcia pozycji (25-44 roku życia), autorzy rozdzielają go na etap prób (25-30 rok życia) oraz etap zdobyw ania (31-44 rok życia), w tym okresie głów nym zadaniem je st zajęcie pozycji w preferow anym przez siebie polu zaw odowym , koncentracja na zdo byw aniu coraz lepszych pozycji aż do m aksym alnej,
• etap utrzym ania (45-64 rok życia), głów nym zadaniem je st stabilizacja i utrzym anie osiągnięć,
• etap odchodzenia (ok. 65 aż do śm ierci), je s t to czas uw alniania się od pracy i poszuki w ania innych źródeł satysfakcji, dzieli się go na spow olnienie (m iędzy 65-70 rokiem życie) i odpoczynek (od 71 roku życia aż do śm ierci).
D.E. S u p er17 charakteryzuje rozwój zaw odow y człow ieka jako postępujący, ciągły nie odwracalny. Identyfikację z rodzicam i lub opiekunam i w iąże z rozwojem ról społecznych, także roli zaw odow ej. C elem rozw oju zaw odow ego je st w ybór zaw odu, którego kryteria oparte są na tych sam ych zasadach dla w szystkich jednostek. Czynniki obiektyw ne - pojęcie , j a ” krystalizuje się w okresie dojrzew ania - charakterystyka osobow ościow a i obiektyw ność społeczna odgryw ają coraz w iększą rolę w rozw oju zaw odowym w raz ze w zrostem w ieku jednostki. T em po i kierunki przechodzenia jednostki od jednego poziom u rozw oju zaw odo
wego do drugiego poziom u je s t uzależnione od jej inteligencji, potrzeb, zainteresow ań i prefe rowanych w artości, ale także od pozycji społecznej i ekonom icznej oraz od w arunków eko nom icznych kraju, w którym funkcjonuje. N ie bez znaczenia w tym procesie je st identyfika cja, naśladow nictw o i pow ielanie ról zaw odowych rodziców . Popraw ioną w ersję tej teorii D.E. Super przedstaw ił w 1957 roku.
Teorie rozw oju kariery zaw odowej oparte na m odelu kognitywnym i nauki społecznej18 zostały sform ułow ane w latach sześćdziesiątych. U w zględniają w szerokim znaczeniu wpływ dojrzew ania biologicznego i oddziaływ anie otoczenia społecznego (w tym m atki, ojca i in nych osób z najbliższego kręgu rodzinnego) na rozwój psychiczny dziecka i bieg rozw ojow y życia zaw odow ego.
Człow iek w edług tej teorii przechodzi przez 8 stadiów rozw ojow ych, którym tow arzy szy 8 kryzysów , od których rozw iązania zależą cechy je g o osobow ości w przyszłości. Pierw sze 4 stadia w ystępują w okresie niem ow lęcym , w czesnym dzieciństw ie, w w ieku zabaw i m łodszym w ieku szkolnym , piąte stadium w okresie dojrzewania, ostatnie 3 stadia m ają
17 B. Bajcar, A. Borkowska, A. Czerw, A. Gąsiorowska, C. Nosal, Psychologia..., op. cit., s.68. 18 WWW.sdsiz./index.php/warsztat-doradcy-mainmenu-43/dla-doradców-zawodowych/rozwój zawo dowy człowieka.
Teoretyczne podstawy pracy..
93
m iejsce w w ieku dojrzałym oraz starości. Szczególne znaczenie m a stadium piąte, tj. okres dojrzewania, gdyż w ów czas następuje przejście z okresu dzieciństw a do dojrzałości i ma to istotny w pływ na rozwój osobow ości i przebieg kolejnych okresów rozw oju zaw odowego człow ieka. W tym stadium kształtuje się poczucie własnej tożsam ości, u osób m ających trud ności w tym procesie m ogą w ystąpić trudności z podjęciem trafnych decyzji zaw odowych, które podejm ow ane są etapow o, od „w ew nątrz do zew nątrz” . W edług K rum boltza na decyzje zaw odow e w pływ ają zarów no procesy w ew nętrzne, ja k i zew nętrzne, jednostka m a pewien w pływ na w ydarzenia, które uw aża za działające na nią wspierająco.
A naliza przedstaw ionych wyżej w ażniejszych teorii rozwoju zaw odowego człow ieka pozw ala stw ierdzić, że określają one zespół w arunków w yjaśniających zachow ania zaw odo w e człow ieka i je g o rozwój osobisty, akcentują znaczenie kategorii psychologicznych oraz zm iennych społecznych charakteryzujących zróżnicow ane układy w środow isku człowieka. U jm ują zaw odowy rozwój jednostki ja k o przebiegający w długim przedziale czasu, uw zględ niający ilościow e i jakościow e zm iany zachodzące w człowieku, ja k i zm iany w oddziaływ a niach środow iska na jednostkę.
Należy zaznaczyć, że rozwój zaw odowy je st długotrw ałym procesem i przebiega w trzech etapach:
• okres przed w yborem zaw odu,
• okres zdobyw ania w iadom ości i um iejętności w w ybranym zaw odzie (przygotow anie do zadań zaw odowych),
• okres aktywności zaw odow ejl9.
Okresy te obejm ują przygotow anie zaw odowe, adaptację społeczno - zawodową, identyfikację i stabilizację zaw odową, sukces zaw odowy, m istrzostw o w zawodzie.
Za czynniki w arunkujące i w zbogacające ten proces uw aża się warunki m aterialne i społeczne pracy zaw odowej oraz w łaściw ości osobow e jednostki, a przede w szystkim jej zdolności i zainteresow ania zaw odowe, postaw ę zaw odow ą i osobow ość zawodową. Proce sami dopełniającym i lub pochodnym i będą natom iast poradnictw o i doradztw o zaw odowe oraz selekcja i orientacja zawodowa.
A ktualnie do najw ażniejszych czynników decydujących o rozw oju zaw odowym czło w ieka zalicza się uw arunkow ania psychologiczne, to je st zainteresow ania i zam iłow ania, zdolności i uzdolnienia kierunkow e, plany oraz aspiracje życiow e i zaw odowe, w iedzę i do św iadczenie indyw idualne, m otyw y działania, postaw y i nastaw ienia do rzeczyw istości, cechy tem peram entu.
Psychologiczną w iedzę o człow ieku pracującym m ożna ująć w trzy działy:
• w iedza o “osobow ości zaw odow ej” , czyli w iedza o tych cechach osobow ości czło wieka, które są w ażne dla w ykonyw ania danej pracy zaw odowej i które w tej pracy przejaw iają się i kształtują,
• w iedza o “pracy żyw ej” , to znaczy w iedza o czynnościach w ykonyw anych przez człow ieka w danym zaw odzie lub na danym stanowisku,
94
AD AM M USZYŃSKI• w iedza o “ przystosow aniu pracy do człow ieka” , czyli w iedza o takich cechach proce su technologicznego, m ateriałów , narzędzi, w arunków pracy oraz system u organizacji pracy, które są w ażne ze w zględu na ludzkie m ożliw ości i potrzeby20.
Istotnym w rozw oju zaw odowym człow ieka s ą rów nież je g o zdolności adaptacyjne, które zależą od aktyw ności sam ego pracow nika, je g o gotow ości do przystosow yw ania się oraz do identyfikacji z w ykonyw anym zaw odem i firmą.
Zdaniem B. B araniak21 rozwój w ielostronnej teorii pracy w ym usza konieczność no w ego spojrzenia na pracę, które sytuuje człow ieka w centrum w szelkiej działalności, obarcza ją c go jednocześnie odpow iedzialnością za decyzje, zachow ania, wybory. T eoria i praktyka winny się uzupełniać, aby w ypracow yw ać optym alne m odele pracy, zgodne z potrzebam i i oczekiwaniam i pracow ników . Inne ważne zagadnienia to rów nież aktyw izacja zaw odow a osób starszych czy długotrw ale bezrobotnych, w ykluczenie z rynku pracy w ynikające z nie pełnosprawności czy braku um iejętności korzystania z ofert.
Bibliografia
Armstrong M., Zarządzanie ludźmi, REBIS, Poznań 2007.
Bajcar B., Borkowska A., Czerw A., Gąsiorowska A., Nowak Cz., Psychologia preferencji i zaintere sowań zawodowych. Przegląd teorii i metod, zeszyt 34, wyd. MPiPSDRP.
Baraniak B., Metody badania pracy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009. Jungk R., Człowiek tysiącleci, PIW, Warszawa 1981.
Kwiatkowski M., Bogąj A., Barakom B., Pedagogika pracy, Wydawnictwa Akademickie i profesjo nalne, Warszawa 2007.
Raport o rozwoju społecznym, Polska 2004.
Uździcki R., Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie egzaminatorów osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji- Pań stwowy Instytut Badawczy, Warszawa-Radom 2007.
Uździcki R., Stan i jakość kształcenia egzaminatorów a rynek pracy, „Pedagogika Pracy” 2008, nr 2. Wiatrowski Z., Podstawy pedagogiki pracy, wyd. IV, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Byd
goszcz 2005.
Wilsz J., Teoria pracy, Impuls, Kraków 2009.
www.sdsiz./index.php/warsztat-doradcy-mainmenu-43/dla-doradców-zawodowych/rozwój zawodowy człowieka (artykuł B. Rzeczkowskiego).
Recenzent: Roman Uździcki
20 Ibidem.
