ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄffKIEJ S e r i a : Budownictwo z . 33
_______ 1976
Ni k o l . 476
F r a n c i s z e k MAURER, Maria NOWOSAD
" . . . Żadne p ok o len ia nie ma p r z y w i le ju zrozum ienia d z i e ł a s z t u k i w je g o p e ł nym zn aczen iu ; każda ż y j ą c a aktywnie g e n e i a c j a odkrywa je g o nowe a s p e k t y . . "
( S . G iedion)
POTRZEBA OCHRONY ARCHITEKTURY DRUGIEJ POŁOWY XIX I PRZEŁOMU XIXAX WIEKU W ŚWIETLE NAJNOWSZYCH TENDENCJI
S t r e s z c z e n i e . N o b i l i t a c j a t e j a r c h i t e k t u r y ja k o ogniwa stan ow ią - cego c i ą g ł o ś ć procesów rozwoju k u ltu ry s t a ł a s i ę faktem dokonanym.
W re jo n a ch mocno uprzemysłowionych od XIX wieku o tserw u je s i ę s z c z e g ó l n i e s i l n y r o z r o s t m i a s t , s t ą d t e ż i s t n i e j e duża i l o ś ć za
sobów i różnorodność odmian stylowych a r c h i t e k t u r y . Aby je o c a l i ć , n a le ż y ju ż d z i ś p o d jąć d z i a ł a n i a d l a stw o rzen ia odpowiednich warun
ków ich s e l e k c j i , ochrony i k o n s e r w a c ji.
W o s t a t n i c h k i l k u l a t a c h z o s t a ł a " o d k r y t a " a r c h i t e k t u r a d r u g i e j p oło
wy XIX i przełomu XIX/XX wieku. Obecnie rozpoczyna s i ę s z e r o k o z a k ro jo n a a k c j a p r o p a g u ją c a zauważone piękno a r c h i t e k t u r y , j e j ogromne zn aczenie w k o l e j n e j f a z i e rozwoju a w związku z tym p o trz eb ę j e j ochrony i utrzyma
n i a .
Niegdyś nazywano zabytkiem o b i e k t , k tó ry m iał co n ajm n iej s t o l a t . 0- becna ustawa 1) z n i o s ł a cezurę wieku i nie mówi nawet o z a b y tk a c h , a l e o do
brach k u l t u r y , z a słu g u ją c y c h na ochronę z uwagi na ich wysoką w artość ar
t y s t y c z n ą , naukową i h i s t o r y c z n ą .
Rozwój a r c h i t e k t u r y j e s t procesem cią gły m , kon ieczna j e s t więc c i ą g ł o ś ć reprezentatywnych przykładów je g o k o le jn y c h etapów. Dopiero z b i e giem l a t i w miarę pow iększan ia s i ę d y s ta n s u c z a s u , d z i e l ą c e g o od d r u g i e j połowy XIX wieku oraz przełomu XIX i XX w ., sto su n e k a r c h i t e k t u r y teg o o k resu u l e g ł znacznym przemianom.
" . . . Po w stało naukowe u za sad n ien ie h i s t o r y c z n e g o , poznawczego i a r t y sty c z n e g o zn aczen ia sp u śc iz n y rozpatrywanego okresu ja k o dokumentu epoki i zarazem niezbędnego ogniwa c i ą g ł o ś c i t r a d y c j i k u l t u r a l n e j . Ze wzrostem uznania w a r t o ś c i upowszechniała s i ę z a ś świadomość zabytkow ości t e j ż e sp u śc iz n y i wynikające s t ą d zrozumienie potrzeby j e j ochrony i zachowa
n i a , p rzynajm niej w n a jc e n n ie js z y c h p rz y k ła d a c h "2 '1.
1
¡8 F. Maurer, M. NowosadK am ienica narożna — u l . 3-go ’ ł a j a 4 0 , u l . Sło w ac k iego } widok na n a io ż n ik i f a s a d ę od u l . 3-go M aja; modernizm. Zbudowana w roku 1895
P o trz e b a ochrony a r c h i t e k t u r y . . . 39
Niedocenianie ważności a r c h i t e k t u r y XIX wieku oraz chęć gwałtownego u- n o w ocześnienia powodowały i powodują n a d a l bezmyślne n i s z c z e n i e obiektów i dokumentów, k tó r e s ą i s t o t n e d l a j e j zrozum ienia. Nie wolno nam do t e go d o p u ś c ić . Naszym obowiązkiem j e s t p ie c z o ło w ic ie chronić t o , co dotrwa
ł o do naszych czasów, co j e s z c z e nie z o s t a ł o z n is z c z o n e . Konieczne i nie
zbędne j e s t p o zo staw ien ie przyszłym pokoleniom pełnego obrazu rozwoju a r c h i t e k t u r y we w szy stkich j e j f a z a c h .
Ogólna c h a r a k t e r y s t y k a okresu
Druga połowa XIX w. i p o cz. XX w. p r z e b i e g a ł y pod znakiem gwałtownego p o s tę p u ją c e g o skokami rozw oju s i ł produkcyjnych oraz w ielu wybitnych o- s i ą g n i ę ć nauki i t e c h n i k i .
Drzewo o s t a t e c z n i e u s t ą p i ł o m i e js c a węglowi, ż e l a z o - s t a l i . Poważnie w zrosło zn aczenie w szy stkich g a ł ę z i przemysłu c i ę ż k i e go. "Wiek p ary" u s t ą p i ł "wiekowi e l e k t r y c z n o ś c i " . Szeroko r o z w i j a ł a s i ę kom unikacja.
Poważny krok naprzód dokonany z o s t a ł w d z i e d z i n i e l i t e r a t u r y i s z t u k i . B o z s z e r z a j ą s i ę ramy a r ty s ty c z n e g o poznania ś w i a t a , * a w związku z tym poszukuje s i ę nowych form wyrażania skomplikowanej i n a je ż o n e j ¡sprzecz
no ściam i r z e c z y w i s t o ś c i .
A r c h ite k tu r a teg o o kresu s z c z e g ó l n i e d o b i tn i e o d z w ie r c ie d la r z e c z y w i s t o ś ć . Z je d n a j s tro n y dążność do zu p ełn ie nowych rozw iązań opartych na nowych zdobyczach t e c h n i k i - b e to n , s t a l , ż e l b e t , t j . konstruktywizm, z d r u g i e j s tr o n y nawrót do h i s t o r i i spowodowanej szero ko zakrojonymi ba
daniam i arch eo lo giczn y m i i h isto ry c z n y m i, rozwojem t e o r i i i p r a k ty k i kon
s e r w a t o r s k i e j .
P ierw szy n u r t d a ł podstawę do s t r u k t u r y w sp ó łczesn ej i p r z y s z ł o ś c i o w ej, J e s t t o a r c h i t e k t u r a w p e ł n i uznana. Drugi n urt j e s t końcowym e t a pem a r c h i t e k t u r y o k r e ś l a n e j mianem " h i s t o r y c z n e j " , wciąż budzący k on tro
w e r s j a , j e s z c z e nie w p e ł n i uznany, s t w a r z a ją c y w iele w ą tp liw o ś c i.
Ją k a b y ł a t a " h i s t o r y c z n a ” a r c h i t e k t u r a ?
A r c h it e k c i n a ś la d o w a li h i sto r y c z n e s t y l e przy pomocy rozbudowanej wie
dzy z z a k resu h i s t o r i i i s z t u k i , przejm ow ali ich s p e c ja l n e formy i tech n i k i , chcąc u ciec p rzed d ziełem p rzem ijającym i o sią g n ą ć ponadczasową prawdę.
Budowle h i s t o r y c z n e dominują w o b r a z i e d z i e l n i c m ie js k ic h powstałych w c a ł e j Europie w l a t a c h 80 - 9 0 . Wyraźnie wyodrębniają s i ę t r z y ko
l e j n e s t y l e : h isto ry z m , elektyzm i modernizm. I s t o t ą historyzm u było na
śladow an ie w ie lk ich stylów epok minionych i r e z y g n a c ja z poszukiwań s t y - l o t w ó r c z y c t , odpowiadających aktualnym warunkom historycznym , ekonomicz-
ff. M auiei, M. Nowosad
Camienica - u l . Chopina 16y fiagm en t f a s a d y - b a lk o n ; neobaiokowa. Zbudo
wana w lo k u 1898
P o trz e b a ochrony a r c h i t e k t u r y . . 41
nym i społecznym. H istoryzm próbował wykorzystać i rozwinąć id ee po
szczegó ln ych s ty ló w , n a d a ją c dziełom o r y g in a ln ą nową formę p rz e strz e n n ą i d e t a l , przy jednoczesnym zachowaniu podobieństwa do swego pierwowzoru.
W h i sto ry z m ie wyróżniamy między innymi: neoromanizm, neogotyk, neorene- s a n s , neobarok, neoklasycyzm.
Pevsner w sw o je j pracy p t . "M ö g lich k eiten und Aspekte des H i s t o r i s mus" wyodrębnił p ię ć głównych kry teriów postawy a r t y s t y c z n e j historyzm u:
- konformizm; o p i e r a n i e s i ę na sprawdzonych,- wypróbowanych wcześnie f o r mach,
- a s o c ja c jo n iz m i ewokacjonizm ( ł ą c z y s i ę z z a sa d ą " a r c h i t e c t u r e p a r l a n - t e " ) ; o k r e ś le n i e typu a r c h i t e k t u r y z uwagi na odpowiednie s k o j a r z e n i a , n a j b a r d z i e j właściwe d l a pewnego typu budow li,o pewnym określonym prze
zn aczen iu , np. d l a kościołów zalecan y b y ł s t y l w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k i, romański lub g o t y c k i , d l a r a t u s z y m ie js k ic h - re n e sa n s i t p .
- argument e s t e t y c z n y ; naśladow anie dawnych stylów i sposobów budowania, k tó re z o s t a ł y rozpoznane i sprawdzone pod względem artystycznym , - a sp e k t romantyczny; p r z e św ia d c z e n ia , że naśladownictwo śred n io w iec z a
wywołuje s z l a c h e t n e i w zniosłe u c z u c ie , s t ą d k u l t r u i n , s z c z e g ó ln ie r u in budowli średniow iecznych.
BcLektyzm wyrósł z pnia historyzmu i bez niego tyłby nie do pomyślenia Po
l e g a ł na ł ą c z e n i u różnych, n i e r a z niezgodnych ze soo ą elementów form al
nych i treściow ych,zap ożyczonych z innych epok i środow isk arty sty czn y ch nie prowadząc jednak do o s i ą g n i ę c i a nowej sy n tez y formy i organicznego z e s p o l e n i a użytych środków. Eklektyzmowi s z c z e g ó ln ie b l i s k a j e s t postawa neorenesansowa i neobarokowa. J e s t to postawa s i l n i e naznaczona rysem t e c h n i c z n e j s o l i d n o ś c i , p r a k ty c z n o ś c i i życiowej l o g i k i , s t a r a j ą c s i ę s p r o s t a ć zarówno możliwościom ekonomicznym, j a k i gustom estetycznym ów
czesn ego o d b io rc y .
Modernizm j e s t to z e s p ó ł arty sty c z n y c h kierunków przełomu XIX i XX wieku, k tó r y pod wieloma nazwami, j a k : symbolizm, neoromantyzm, parnasizm dekadentyzm, f i n - d e - s i e o l i z m , s t y l ok. 1900, modern s t y l l a r t noveau k r y ł jed n ą wspólną cechę c h a r a k te r y s ty c z n ą d l a schyłkowej f r a k c j i k u ltu rowej - ucieczkę od ż y c i a i r e a l n e j r z e c z y w i s t o ś c i w s f e r ę podświadomoś
c i , in sty n k tu ,w y o b raźn i c z y s t e j s z t u k i id e a liz m u .
I s t o t n ą c z ę ś c i ą modernizmu b y ł symbolizm. Poszukiw ał t e g o , co wykra
c z a ł o poza d z i e ń powszedni, poszukiw ał duchowości wyraźnie nowoczesnej.
Artystycznym wyrazem symbolizmu j e s t s e c e s j a , n i e s ł u s z n i e utożsamiana z modernizmem, gdyż stanow i je d y n ie je g o d y g r e s j ę . W o p o z y c ji do h i s t o r y z mu przyw iązuje wagę do uwypuklenia swej nowoczesności.
S e c e s j a , wyraźnie wywodzi s i ę z przemysłu a r ty s ty c z n e g o .
42 F» Maurer, M. Nowosad
Fragment u l io y T e a t r a l n e j} - późny eklektyzm
P o tr z e b a ochrony a r c h i t e k t u r y . . 43
Kam ienica narożna - ul-. Stawowa 2, u l . M ic kiew icza; fragm ent f a s a d y r o ż n i k a ; modernizm. Zbudowana w roku 1896
M.
F . M auiei, 1,1. Nowosad Co z o s t a ł o dokonane?Po 30 l a t a c h s p r a w d z i ła s i ę prawidłowość wahadłowej r e a k c j i przeciw ko okresow i b e z p o ś r e d n io minionemu i ap rob aty je g o p o p rz e d n ik a, p otw ierd za
j ą c s ł u s z n o ś ć aforyzmu g ł o s z ą c e g o , że " c z a s y rodziców s ą ty lk o śm ieszn e, dziadków - - u r z e k a ją c e " .
S t ą d s z e r o k i e z a in te r e so w a n ie we w szy stk ic h d z ie d z in a ch s z t u k i i ży
c i a codziennego okresem przełomu wieków, s t ą d t a k p o p u la rn a , w c ią g a ją c a moda " r e t r o " w z b i e r a n i u d z i e ł s z t u k i z te g o o k re s u , zamiłowanie do ma
l a r s t w a , s z t u k t e a t r a l n y c h , r z e m i o s ł a , filmów i ubiorów a w d a l s z e j ko
l e j n o ś c i uznanie a r c h i t e k t u r y i s z t u k i bud ow lanej.
Znaczenie i w artość t e j s t r u k t u r y , p o tr z e b a j e j ochrony s ą tematem niekończących s i ę d y s k u s j i na łamach p r a s y l o k a l n e j i c e n t r a l n e j , popu
l a r n e j i naukowej, na półprywatnych sp o tk a n ia c h l u d z i zajm ujących s i ę tym zagadnieniem t y l k o z zam iłow ania, na p r e l e k c ja c h re g io n a ln y c h ujmu
ją c y c h w tem acie je d y n ie drobny fragm ent te g o w ie lk ie g o problemu i na 0- g ó l n o p o ls k i c h s e s j a c h z udziałem najw iększych naukowych auto rytetów ze w sz y stk ic h zainteresow any ch s p e c j a l i z a c j i .
P ie r w s z ą s e s j ą poświęconą temu okresow i b y ł a s e s j a S to w a rz y sz e n ia Hi
storyków S z t u k i w 1969 r • w nieprzypadkowo wybranej Ł o d z i . Wśród 22 zgło
szonych wypowiedzi aż 12 poświęcono a r c h i t e k t u r z e . "N iew ątp liw ie należy b r a ć pod uwagę pewną r o l ę przypadku w k s z t a łt o w a n i u s i ę w szelk ich spraw l u d z k i c h , a więc i programu n a s z e j s e s j i , gdy jed n ak przewaga z a i n t e r e sowań j a k ą ś je d n ą d z i e d z i n ą j e s t t a k p r z y t ł a c z a j ą c a , z a m iast przypadku n a l e ż y węszyć prawidłowość"^'.Ta prawidłowość z n a l a z ł a p otw ierdzen ie w na1- s t ę p n e j s e s j i w 1975 i . w Krakowie pośw ięconej w c a ł o ś c i a r c h i t e k t u r z e .
Gdy s e s j a łó d zk a z w r ó c iła uwagę je d n ie na n a j i s t o t n i e j s z e problemy i p o trz e b y a r c h i t e k t u r y XIX w ., to s e s j a krakowska za prezen to w ała ju ż pew
ne o s i ą g n i ę c i a w t e j d z i e d z i n i e , co j e s t n ie w ą tp liw ie dużym krokiem na
p rzó d.
B e a l i z a c j a wg wskazań k o n se r w a to r sk ic h , podbudowanych solidnym mate
r i a ł e m badawczo-naukowym utrzym an ia, odnowienia i z a ł o ż e n i a kon k retn ej f u n k c j i XIX-wiecznego centrum Ł o d z i , z główną u l i c ą P io trk o w sk ą * p a ł a c a mi p otentatów przemysłowych, zakładów przemysłowych, o s i e d l i r o b o t n i
czych j e s t obecnie n a j b a r d z i e j pozytywnym przykładem w P o l s c e .
Prezentowana na s e s j i k a r t a in w e n ta ry z a c y jn a , opracowana p rzez Pracow
nię K o n se rw a c ji Zabytków w Krakowie w t r a k c i e kompletowania dokum entacji d l a XIX wiecznego Bytomia j e s t formą w yjściową do ewidencjonowania a w d a l s z e j k o l e j n o ś c i sk a r t o te k o w a n ia um ożliw iającego s e g r e g a c j ę na z a s a d z i e porównań i s t n i e j ą c y c h zasobów, budownictwa tego o k re s u .
Poruszony z o s t a ł również bardzo i s t o t n y problem ochrony k r a j o b r a z u , w n aw iąz an iu do omawianego o k r e s u , na k tó ry nie zwracano d otąd n a l e ż y t e j uwagi. Poza tym ochrony nie ty lk o centrów w ie lk o m ie jsk ic h a l e i małych m i a s t e c z e k , s z c z e g ó l n i e uzdrowiskowych.
P o t iz e b a ochrony a i c h i t e k t u a y . 45
Dworzec PKP - ul« Dworcowa; h a l a dworcowa; modernizm
46 F. Manuel. M. Nowosad
Ciekawa i n i c j a t y w a zo rganizow ania jednodniowego wyjazdu podczas s e s j i u ja w n i ła nowe d o tąd n ie z n a n e , n ie o d k ry te j e s z c z e w c a ł e j p e ł n i , ś w i e t ne p rz y k ła d y a r c h i t e k t u r y I I p o ł . XIX w, i przełomu wieków XIX na XX na Ś l ą s k u : Bytom - s z k o ł a muzyczna, s z k o ł a b a le to w a , k a m ie n ic e , Bobrek - o - s i e d l e r o b o t n i c z e , Chorzów - k am ien ice, o s i e d l e r o b o t n i c z e , Sosnowiec - p a ł a c D i e t l a , p a ł a c (obecny s ą d ) , Katowice - t e a t r , s t a r y dworzec PKP i nie m niej cenne p rzy k ład y a r c h i t e k t u r y o k resu p ó ź n ie js z e g o l a t międzywo
jen n y c h , np. bank w K atow icach.
Nasuwa t o k o n ie czn o ść ju ż t e r a z p o s z e r z e n i a c z a s o k r e s u z a in te r e so w a n i a w stępnej o p i e k i k o n s e r w a t o r s k ie j do l a t międzywojennych, a nawet póź
n i e j s z y c h . Wszak t e r a z tworzymy następn e ogniwo rozw oju a r c h i t e k t u r y .
P o s t u l a t y ogólne
1 . P o s z e r z e n i e o k r e ś l e ń (nazewnictwa) sty ló w a r c h i t e k t u r y teg o o k re s u , gdyż d o tą d i s t n i e j ą c e s ą n i e w y s t a r c z a j ą c e . Główny problem s t w a r z a o- k r e ś l e n i e - modernizm. J e s t ono n i e ś c i s ł e . Pod nim k r y je s i ę w iele subiektywnych zapatrywań stylowych o zbyt szero kim z a s i ę g u czasowym, od o s t a t n i c h l a t XIX wieku do l a t międzywojennych.
2 . Sform ułowanie m ożliwie ś c i s ł y c h i jednoznacznych d e f i n i c j i d l a okre
ś l e n i a p oszcz ególn y ch stylów t e j e p o k i .
3 . U s t a l e n i a k ry te rió w w a rto śc io w an ia w o p a r c i u o:
- m a t e r i a ł archiw alny ( dokumenbacje, z d j ę c i a i t p . ) ,
- s t a n i s t n i e j ą c y ( s z c z e g ó l n i e a n a l i z a w a r t o ś c i fu n k c jo n a ln y ch , te o h - n icz n y c h , a r ty s ty c z n y c h na z a s a d z i e porównania z innymi ob iektam i te g o o k re s u w s k a l i r e g i o n u , k r a j u , E u ro p y ).
4 . S z e r o k a in f o r m a c ja o przeprowadzonych pracach badawczych i wykonaw
czych p op rzez p u b l i k a c j e , w y s t ą p i e n i a , d y s k u s j e , s e s j e , f i l m i t d . , przekazyw anie dośw iadczeń, porównania.
5 . Ś c i s ł a w s p ó ł p r a c a pomiędzy p r z e d s t a w i c ie l a m i zainteresow anych s p e c j a l i z a c j i : k o n se rw a to r, u r b a n i s t a , a r c h i t e k t , h i s t o r y k s z t u k i oraz s c a l e n i e d okum en tao ji: b a d a n i a , in w e n ta r y z a c je , p r o j e k t , wykonawstwo.Naj
lepszym rozw iązaniem s ą z e s p o ł y złożone z poszczególnych s p e c j a l i z a c j i (d o tąd n ie c z ę s t o sto s o w a n e ) .
P o trz e b a ochrony a r c h i t e k t u r y . 47
U rb a n isty cz n e zamknięcie o s i widokowej u l i c y M a r ia c k ie j p rzez neogotycki k o ś c i ó ł Matki B o s k i e j zbudowany w l a t a c h 1862-70 wg p r o je k t u aroh. Alek
sego Wagnera z Wrocławia
48 F. Maurer, M. Moyiosad
P o s t u l a t y do programowania i p ro jek to w an ia (uogóln ion e)
1 . Zachowanie kompleksów u rb a n isty cz n y c h .
2 . Prowadzenie rozbudowy i m o d e r n iz a c ji z uszanowaniem zabudowy i s t n i e j ą c e j : t j . między innymi:
- d ostosow anie nowej zabudowy s k a l ą t a k , by nie determinowała i s t n i e j ą c e j ,
- naw iązanie charak terem ,
- zachowanie układu u r b a n isty c z n e g o ,
- zachowanie o s i widokowych we wnętrzach u rbanistycznych i w k r a j o b r a z i e ,
- przywrócenie zdewastowanej z i e l e n i i uzu p ełn ien ie j e j ,
- wyeliminowanie możliwie maksymalnie ruchu kołowego, je d n o c z e śn ie za
pewnienie szy b k iego p o ł ą c z e n i a komunikacyjnego z obrzeżnymi o s i e d l a mi,
- p o zo staw ien ie ważnej f u n k c j i centrum, zapewnienie żyw otności t e j c z ę ś c i m ia s t a (sytuowanie nowego centrum w p o b l i ż u , w ś c i s ł y m powią
z an iu ) .
3 . Adaptowanie w s k a l i u r b a n i s t y k i i w s k a l i pojedynczego o b ie k tu do no
wych celów s p o ł e c z n i e użytecznych wg wskazań nowej w e r s j i Karty We
n e c k i e j .
4 . Zapewnienie użytkownikom w spółczesnego kom fortu.
jtfa zakończanie n a le ż a ło b y j e s z c z e zwrócić uwagę na psychologiczny charak
t e r term inu. Człowiek l e p i e j odpoczywa i l e p i e j s i ę c z u je w o to c z e n ia k o n tr a stu ją c y m z n o w oczesn o ścią. Sprawę t ę ju ż od dawna wygrały metropo
l i e l e ż ą c e na głównych s z l a k a c h handlowych i tu rystyczn o-krajozn aw czych j a k : Wiedeń, B u d a p e sz t , P a r y ż , Amsterdam i inne i to w łaśn ie d z i ę k i umie
ję tn o ś c i o m pełnego w y k o rzy stan ia XXX w iecznej zabudowy d l a efektów wizu- alno-reklamowych i wprowadzonej nowoczesności - d l a j e j f u n k c j i . J e ż e l i XIX-rwieczne m ia s t a uzyskały ro z k w it o b e c n ie , to zn aczy, że człow iek w na
tu ra ln y c h swoich odczuciach i p ra g n ie n ia c h - może nawet podświadomych - j e s t ic h zwolennikiem, a więc n ależ y p o zo staw ić t o , co j e s t mu p o t r z e b ne.
PRZYPISY
1 ) Dziennik Ustaw nr 10/62 p oz. 48 - "Ustawa o ochronie dóbr i o muze
a c h " .
2) B i e n i e c k i Z. - " P o tr z e b a i d r o g i ochrony obiektów a r c h i t e k t u r y najnow
s z e j " , Ochrona Zabytków, z e s z y t nr 2 , 1969.
3) " S z tu k a d r u g i e j połowy XIX w ." - m a t e r i a ł y s e s j i S to w a rz y sz e n ia H isto ryków S z t u k i , Łódź 1971? z w y stą p ie n ia priof. J . B i a ł o s t o c k i e g o .
P o trz e b a ochrony a r c h i t e k t u r y . 49
HEOEXOJiHMOCTb COXPAHEHHH I1AMHTHHKOB APXHTEKl'yPbl BTOPOŃ nOJIOBHHH XIX BEKA U HAHAJLA XX BEKA COrJIACHO COBPEMEHHHM TEHflEHUHHM
P e 3 k) m e
B o 3BefleHHe ap xH ieK T y p a B io p o fl h o jio b h h uXIX h H avana XX b . b . b p a3pa,n n a- MHTHHKOB KyjIbTypbl (o OnpefleJieHHOft 3B0JIBUH0HH0ii nOCJie,ĘOBaTejIbHOCTb» ) MOSCHO cHHTaTb 3aBepmeHHKM $aKTOM. B paftOHax, b KOToptix b XIX Beice HaSjiitmajica 6bi- oTpbiii pocT npoMhmuieHHoro npo0 3 BOflcTBa, 3aMeTH0 Sojibmoe p a 3H0 0 d p a 3ne apxHTen- TypHbix cT H Jiea. 0 6 p a 3u a sT oił ap xH T exTypa HeobxoflHuo coxpaHHTb h npesnpHHaTb MepH no h x peoTaBpaiiHH.
THE NECESITY OP PROTECTING ARCHITECTURE OF THE SECOND HALF OF THE XIXTH AND THE BEGINNING OF THE XXTH CENTURIES
S u m m a r y
Ennoblement o f t h i s a r c h i t e c t u r e which i s a l i n k in the contunuity pro
g r e s s in c u lt u r e has become a f a c t . In h igh ly i n d u s t r i a l i s e d r e g i o n s s i n ce the XlXth century a v i o l e n t expansion o f towns i s to be se e n . Hence a b i g a r c h i t e c t u r a l su b sta n e in i t s v a s t s t y l i s t i c v a r i e t y . To p reserv e t h i s a r c h i t e c t u r e i t i s o b l i g a t o r y to undertake a c t i o n s f o r the c r e a t i o n o f adequate c o n d i t io n s f o r s e l e c t i o n and p r e s e r v a t i o n .
