In stytu t Ś lą s k i
S e r i a VII K o m u n i k a t N r 6 S e r i a VII
Dr Kazimierz Popiołek
Śląsk, — Z iem ia i ludzie
Od pierwszej chwili naszego powrotu na ziemie zachodnie społeczeństwo polskie odczuwało p otrzebę jak najw szechstron
niejszego zapoznania się ze sprawam i ziem odzyskanych. Od
czuwano potrzebę odpowiednich wydawnictw, odpowiednich książek. Stosunkowo rychło zaczęły się pokazyw ać różnego rodzaju i poziomu wydaw nictwa, które poświęcone były nie
którym zagadnieniom tych ziem (np. historia, opis geograficz
ny, bogactw a mineralne). N iektóre zagadnienia były uwzględ
nione lepiej, niektóre gorzej, a niektóre n aw et w ogóle nie.
Z resztą w niektórych dziedzinach zachodziły w pierwszym o- kresie bardzo duże zmiany, tak że niepodobieństw em było już w tedy dać pewien obraz, odpowiadający ciągle zmieniającej się rzeczywistości (np. życie gospodarcze, zagadnienia ludnościo
we)
W tej chwili już okres pierwszych przemian na tych zie
miach m am y za sobą. Szereg zagadnień zostało uregulow a
nych, zmiany, jakie zachodzą i nadal b ę d ą zachodzić, są już w y nikiem naturalnego rozwoju, wychodząc ze stanu już w dużej mierze ustalonego, k tó ry można już praw ie we wszystkich dzie
dzinach uchwycić i zobrazować. Z tą chwilą nadeszła też pora, ażeby zaspokajając niewątpliwie istniejącą potrzebę dać lu
dziom w rękę książkę, k tó ra b y ich poinformowała a naszych odzyskanych ziemiach. Odnośnie odzyskanego Śląska daje
w ręce czytelników ta k ą książkę Instytut Śląski w swym o s ta t
nim wydaw nictwie pod tytułem: Śląsk, ziemia i ludzie.*)
K siążka dzieli się na kilkanaście artykułów , omawiających poszczególne zagadnienia Śląska. Objęty został cały histo
ryczny Śląsk, a więc ta k przedwojenne województwo śląskie (Śląsk Cieszyński i Górny) jak i cały Śląsk odzyskany (Opol
szczyzna i Śląsk Dolny), częściowo również, w naszych zagad
nieniach, włączone obecnie do w ojew ództw a śląsko-dąbrow skiego jego wschodnie powiaty.
Serię a rty k u łó w rozpoczyna opis geograficzny kraju pióra A ntoniego W rzoska, Znajdujemy w nim dzieje budowy Śląska, opis śląskiego krajobrazu, gór i dolin, klimatu, rzek i jezior, szaty roślinnej i św iata zwierzęcego. A r ty k u ł z a opatrzony jest w kilkanaście ilustracji, przedstaw iających ciekawsze okolice czy miejscowości Śląska. A rty k u ł ten daje ta k geograficzne r a my, w któ ry c h działał i działa tutejszy człowiek, jak i omawia te przyrodzone bogactw a i zasoby ziemi śląskiej, k tó re czło
w iek p ra c ą swoją przetw arza.
N astępne a rty k u ły przenoszą czytelnika w przeszłość ślą
skiej ziemi i jej mieszkańców. Najpierw Rudol Jamka p rz e d staw ia najodleglejszą przeszłość, bo sięgającą dziesiątek, a n a w et s e te k tysięcy lat przed narodzeniem Chrystusa. Szczegól
ną uwagę poświęcił a u to r tym epokom, w których na ziemiach tych usadaw iają się ludy słowiańskie. Oczywiście w a rty k u le tym zostały przekroczone granice terytorium śląskiego, bo przekroczyli je już p rz e d paru tysiącami lat bardzo daleko na zachód nasi słowiańscy przodkowie.
Dzieje Śląska, opracow ane przez Kazimierza Popiolka, uj
mują przeszłość tej dzielnicy od pierwszych m om entów naszej przeszłości aż po dni ostatnie. A więc najpierw okres związku
*) Śląsk, ziem ia i ludzie. P ra c a zbiorow a pod re d a k c ją R om ana L ut- m ana i K azim ierza P o p io lk a. K ato w ice-W ro claw 1948. S ir. 284, 60 ilu s tra cji, 3 m apy.
politycznego Śląska z Polską, gdy dzielnica ta pełni rolę p rz e d m urza Polski, a następnie przoduje innym jej dzielnicom pod względem politycznym, gospodarczym i kulturalnym. P r z e r wanie politycznego związku Śląska z Polską w wieku XIV nie prze ry w a łączności z Polską. Utrzymuje ją nadal w pierwszym rzędzie ,,lud w ie m y ojczyźnie". Podanych zostało na to cały szereg konkretnych dowodów. Śledzimy potem w spaniałą w a l
kę śląskiego ludu n a Śląsku Górnym (pod panowaniem p r u skim) i Cieszyńskim (pod rządami Habsburgów), k tó ra poprzez proces odrodzenia narodow ego kulminuje w śląskich p o w sta niach po I wojnie światowej. W reszcie po kilkunastu latach dalszego ucisku na Opolszczyźnie i po kilku latach nieprzer
wanej walki śląskiego ludu z niem iecką okupacją ostatniej woj
ny cały Śląsk w ra c a do Polski.
Dalszych argum entów na nieprzerw aną łączność śląskiego ludu z resztą narodu dostarcza a rty k u ł dra Stanisław a Rospon- da o języku. Łączność ta znajduje wyraz również w całym sze
regu polskich druków, wychodzących na Śląsku zwłaszcza Dol
nym (Wrocław!) dla tutejszej ludności, aż po wiek XIX. W a r
tykule tym znajdujemy też k ró tk ą c h a ra k te ry sty k ę narzecza śląskiego.
Zdzisław Hierowski w artykule pod tyt.: „Piśmiennictwo“
kreśli sylwetki śląskich pisarzy i charakteryzuje ich dorobek literacki, n a przestrzeni czasu od średniowiecza, aż po czasy ostatnie. Najpierw poznajemy cały szereg śląskich uczonych, k tórzy sławę Śląska i Polski niejednokrotnie roznosili po ca
łym ówczesnym kulturalnym świecie. W okresie reformacji i kontrreformacji śląscy pisarze, broniąc swych p ra w religijnych równocześnie rozwijali śląską literaturę, w prowadzając do niej język polski (zamiast panującej dotychczas łaciny). Szczegól
nie bogato przedstaw ia się literatura Odrodzenia narodowego, gdy niezależnie od swoich wartości literackich staje się jednym z głównych czynników, pogłębiającej się wśród najszerszych w a rs tw śląskiego ludu świadomości narodowej. W reszcie po
znajemy pisarzy śląskich i o Śląsku piszących, k tórz y w dzie
łach swych mogli już mówić o wolnym Śląsku (przynajmniej je
go części).
W następnym artykule pod t y t.: „Sztuka", pióra T adeusza Dobrowolskiego, śledzimy inną dziedzinę twórczości k u ltu ra l
nej na Śląsku. Poznajemy budowle, rzeźby i malowidła, po
w stałe na Śląsku w epoce stylu romańskiego, gotyku, r e n e s a n su i baroku. Najwybitniejsze z tych dzieł zilustrowano s z ere giem fotografii. W reszcie daje a u to r c h a ra k te ry s ty k ę b u d o w nictwa drewnianego, k tó re łącząc w zory budow nictw a stylo
wego, m urow anego z tradycjami rodzimemi, dało ziemi śląskiej szereg drew nianych budowli, zwłaszcza zaś przepięknych wiej
skich kościółków.
Śląską kulturę ludową, jej najróżnorodniejsze przejaw y omawia Józef Ligęza. Ustaliwszy podział na poszczególne u- grupowania, autor charakteryzuje ludowe budownictwo, a więc chaty, stodoły, szałasy pasterskie, studnie, narzędzia gospodar
cze.
Poznajemy dalej różnorodne zajęcia gospodarcze ludu (go
spodarka rolna, hodowla zwierząt, pszczelarstw o, łowiectwo, rybołóstwo, obróbkę surowców, tkactw o, farbiarstwo, obróbkę skóry, żelaza, garncarstwo) . Omówiono i n a kilku zdjęciach zilustrowano stroje poszczególnych grup. Bardzo ciekawie p rzedstaw ia się dalej opis najróżniejszych zwyczajów, a naw et zabobonów ludności, jej różnych legend i wierzeń: ich rodowód sięga nieraz najodleglejszych, przedchrześcijańskich czasów, któ ry c h m ądrość jest wynikiem długowiekowej tradycji. W r e szcie znajdujemy tu c h a ra k te ry s ty k ę pieśni, tańców, muzyki, sztuk plastycznych.
W dalszej części p ra c y Antoni W rzosek omawia życie go
spodarcze. P o ogólnej c h a ra k te ry s ty c e zniszczeń, jakie z a s ta liśmy na Śląsku po zakończeniu wojny, znajdujemy następnie przegląd poszczególnych gałęzi życia gospodarczego. A więc rolnictwo, w ram ach którego omówiona z o sta ła ta k u p ra w a roli, jak w arzywnictwo, sadownictwo, hodow la zwierząt i r y
bactwo, — osobno gospodarka leśna oraz górnictwo węgla k a miennego i brunatnego, rud żelaza, i innych metali, skał bu d o wlanych. A utor podaje tak rozmieszczenie jak i produkcję w zakresie poszczególnych zasobów. Bardzo bogato p rz e d s ta wia się przemysł śląski, reprezentow any całym szeregiem ga
łęzi produkcji, a więc np. metalowy, mineralny, szklany, e le k trotechniczny, chemiczny, skórzany, drzewny, papierniczy, w łó
kienniczy, konfekcyjny, spożywczy. I tu autor wymienia naj
ważniejsze ośrodki poszczególnych gałęzi produkcji, c h a ra k te ryzując w wielu wypadkach ich obecną wytwórczość. A rty k u ł ten zam yka omówieniem środków komunikacyjnych, a więc k o le: żelaznych, dróg bitych, wodnych, sieci tramwajowej. W t e k ście szereg ilustracyj.
W dalszej części książki znajdujemy szereg danych staty
stycznych, zestawionych przez Marię Suboczową. Dane te do
tyczą głównie spraw ludnościowych oraz administracyjnych (dla w ojewództw śląsko-dąbrowskiego i wrocławskiego).
W dwu ostatnich artykułach Antoni W rzosek omawia ślą
skie uzdrowiska i szlaki turystyczne, a M aria Suboczową daje k r ó tk ą c h arakterystykę wszystkich pow iatów oraz większych miast głównie pod względem gospodarczym. W artykule A.
W rzoska zostały omówione najciekawsze z punktu widzenia turystycznego szczyty górskie, pagórki i doliny. Osobne uwagi poświęcono godnym zwiedzania obiektom przemysłowym. D a lej znajdujemy c h a ra k te ry sty k ę najważniejszych uzdrowisk i stacji klimatycznych z podaniem nie tylko ich w a lorów kraj
obrazowych, ale również leczniczych. Zwrócono również u w a gę n a miasta oraz miejscowości pątnicze. Wreszcie dano sze
reg w skazów ek dla turystyki motorowej, wodnej i narciarskiej.
I w tym artykule szereg ilustracji pozwala naocznie stwierdzić piękno naszego odzyskanego Śląska.
Do książki dołączone są dwie m apki jednokolorowe, k t ó re graficznie przedstaw iają poszczególne części Śląska z p u n k tu widzenia turystycznego, oraz jedna kolorow a m apa fizyczna całego Śląska.
<WJt _2f ' ł
J a k z tego pobieżnego przeglądu treści wynika, książka ,,Śląsk, ziemia i ludzie“ daje bardzo bogaty, wszechstronny o- braz Śląska, Obraz, ujęty przystępnie, zgodnie z ostatnimi w y nikami polskiej nauki, skreślony przez w ybitnych znaw ców ślą
skich zagadnień, profesorów u niw ersytetów krakow skiego i wrocławskiego, pracow ników i w spółpracow ników In sty tu tu Śląskiego.
U w a g a : Z ezw ala się n a p rz e d ru k lu b d o w o ln e w y k o rz y sta n ie kom u
n ik a tó w d la celów p ra s o w y c h z p o d an iem źró d ła.
D ru k a rn ia Nr 7 pod Z arząd em P aństw ow ym w K ato w icach Nr 1720 R 21416
