20.06 – sobota
4-LETNIE LO sem. II HISTORIA
Temat 1/2: Reformacja i kontrreformacja w Europie.
Wyjaśnienie pojęć:
a. reformacja – ruch reformatorski w Kościele katolickim zapoczątkowany przez Marcina Lutra w 1517 r.
b. kontrreformacja – reakcja Kościoła na ruch reformatorski
2. Sytuacja w kościele katolickim w XVI w.- nastąpił zanik norm moralnych i etyki chrześcijańskiej
a. upadek autorytetu papieży – angażowali się w politykę, nie przestrzegali ślubów czystości, mieli dzieci, którymi się oficjalnie zajmowali.
b. Nepotyzm – obsadzanie stanowisk kościelnych przez członków rodzin
c. Symonia – sprzedaż wyższych stanowisk kościelnych
d. Wystawny tryb życia wyższego duchowieństwa i zabieganie o dobra materialne. Niski poziom intelektualny duchownych.
Ogólnie można stwierdzić, że styl życia duchownych budził niechęć i krytykę ze strony społeczeństwa.
3. Sprzedaż odpustów bezpośrednią przyczyną wystąpienia M. Lutra – papież chcąc dokończyć trwającą prawie 100 lat budowę Bazyliki św.
Piotra w Rzymie ogłosił sprzedaż odpustów. Za odpowiednią kwotę pieniędzy można było sobie kupić odpuszczenie grzechów.
Krytycznie odniósł się do tego zakonnik niemiecki Luter, który na drzwiach katedry w Wittenberdze wywiesił 95 tez potępiających sprzedaż odpustów. Uważał, że jest to sprzeczne z nauką Chrystusa i nadużyciem religijnym. Twierdził, że człowiek sam może wyznać bezpośrednio swoje grzechy Bogu a pieniądze przekazać ubogim zamiast na kościół w Rzymie.
4. Zerwanie Lutra z Rzymem i jego reformy – ponieważ nie chciał wyrzec się swoich poglądów został wyklęty. Luter domagał się reformy w Kościele : zniesienia celibatu księży, odrzucenia ustaleń soborowych a uznanie wyłącznie Biblii jako głównego źródła wiary,
spowiedzi powszechnej, ograniczenia sakramentów do chrztu i komunii, udzielania komunii pod dwiema postaciami (chleba i wina), +rozwiązania zakonów i sekularyzacji dóbr duchownych (zeświecczenia).
5. Reakcja społeczeństwa niemieckiego na reformy Lutra – była na ogół pozytywna, bo ludzie niechętnie łożyli na utrzymanie duchowieństwa.
Jedynie cesarz był po stronie papieża.
6. Reformy Jana Kalwina – pochodził z Francji ale mieszkał w Szwajcarii. Głosił poglądy takie jak Luter a ponadto wierzył w predystynację (przeznaczenie). To znaczy, że Każdy w chwili narodzin ma przeznaczony los i sam swoim postępowaniem nie ma na to wpływu. Nie potępiał bogactwa uważając je za przejaw łaski bożej.
7. Reformacja w Anglii – dokonał jej król Henryk VIII z przyczyn osobistych. Kiedy papież nie chciał unieważnić jego małżeństwa z Katarzyną Aragońską by mógł poślubić Annę Boldyn zerwał z Rzymem i w 1534 r ogłosił akt supremacji, na mocy którego został głową kościoła anglikańskiego. Zachowana została świecka hierarchia duchowna oraz dogmaty i obrzędy katolickie.
8. Reformacja w innych państwach – część państw (zwłaszcza Skandynawia ) przyjęło luteranizm natomiast we Francji i Niderlandach kalwinizm.
9. Stosunek katolików do innowierców.
a. wojny religijne w Niemczech - zakończyły się w 1555 r pokojem w Augsburgu, który wprowadzał zasadę: „czyja władza, tego religia” to znaczy, że religię wybierał książę a poddani musieli się z tym pogodzić lub przenieść się do innego księstwa.
b. Prześladowania hugenotów we Francji (tak nazywano tu wyznawców kalwinizmu) – wojny religijne trwały prawie 36 lat. Z 23/24 sierpnia 1572 r. w noc św. Bartłomieja doszło w Paryżu do rzezi hugenotów. Zaproszono ich pod pretekstem zawarcia porozumienia a nocy napadnięto i zbito niemal wszystkich przywódców gmin hugenockich. Dopiero w 1598 r edykt nantejski wprowadził swobodę wyznania i hugenoci mogli uprawiać swój kult.
10. Reformacja w Polsce - „nowinki religijne” docierały również do Polski i były przyjmowane przez pewne grupy społeczne:
a. luteranizm – głównie mieszkańcy miast w północnej i zachodniej Polsce (pochodzenia niemieckiego)
b. kalwinizm – głównie szlachta w Małopolsce i na Podlasiu.
c. Arianizm – arianie zwani byli też Braćmi Polskimi. Był to najbardziej radykalny odłam głoszący powszechną równość i konieczność zniesienia poddaństwa chłopów. Niektórzy rozdawali swoją ziemię chłopom i sami z nimi na niej pracowali.
Potępiali wojny, na znak czego nosili drewniane miecze.
Przyczynili się do rozwoju polskiej kultury i oświaty. Prowadzili w Rakowie Akademię, drukowali podręczniki w języku polskim.
d. Tolerancja religijna – w Polsce nie było prześladowań ze względu na wyznanie. Tu w 1573 r. uchwalona została pierwsza w świecie ustawa o tolerancji religijnej – konfederacja warszawska gwarantująca swobodę wyznania.
11. Kontrreformacja – Kościół zdał sobie sprawę, że przeprowadzenie reform jest niezbędne, gdyż tylko wzmocniony wewnętrznie i intelektualnie atrakcyjny kościół może stawić czoła reformacji.
Reformami9 miał zająć się sobór w Trydencie obradujący w latach 1545 – 1563. jego reformy to:
a. sformułowanie dogmatów katolickich i pod groźbą klątwy zakazanie poddawania ich w wątpliwość.
b. Zobowiązanie katolików do wyznania wiary c. Ujednolicenie liturgii
d. Wzmocnienie dyscypliny wśród duchownych, podniesienia ich poziomu intelektualnego i moralnego
e. Zobowiązanie biskupów do przebywania w diecezjach i kontrolowania podległych im parafii
f. Tworzenia w diecezjach seminariów kształcących księży i szkół parafialnych uczących dzieci czytania i pisania oraz zasad wiary
g. Utworzenie indeksu ksiąg zakazanych – umieszczono na nim wszystkie dzieła niezgodne z nauką kościoła (w tym dzieło M.
Kopernika „O obrotach sfer niebieskich”)
h. Ożywienie Świętej Inkwizycji – sądu kościelnego sądzącego heretyków (odstępców od wiary)
i. Podporządkowanie bezpośrednio papieżowi Zakonu Jezuitów – utworzył go hiszpański rycerz Ignacy Loyola w 1540 r. Miał teraz stać się najważniejszym orężem w walce z reformacją. Do tego zakonu przyjmowani byli tylko najzdolniejsi,
zdyscyplinowani i fanatycznie oddani papieżowi kandydaci. Aby bronić interesów katolicyzmu starali się zdobyć odpowiednią pozycję polityczną – zostawali spowiednikami, doradcami władców, kaznodziejami.
j. Najwybitniejszym polskim jezuitą był pochodzący spod Grójca Piotr Skarga.
Temat 3: Ewolucja ustroju politycznego we Francji i w Anglii w XVI – XVII w.
I. Francja. – kształtowanie się absolutyzmu
1. Działania króla Henryka IV w kierunku odbudowy absolutyzmu monarszego.
2. Reformy kardynała Richelieu – był ministrem króla Ludwika XIII i starał się umacniać władzę królewską ograniczając przywileje szlachty. Zabronił jej posiadania zamków warownych i własnych armii, zreformował administrację państwową tak, by urzędnicy byli odpowiedzialni bezpośrednio przed królem i I ministrem. Podniósł podatki, aby zdobyć środki na rozbudowę armii i floty. W polityce zagranicznej dążył do podniesienia autorytetu Francji.
3. Regencja w czasie małoletniości króla – w imieniu małoletniego króla Ludwika XIV rządy sprawowała Matka Anna Austriaczka, która stanowisko I ministra powierzyła kardynałowi Mazariniemu.
Kontynuował on politykę Poprzednika w polityce wewnętrznej i zagranicznej starając się dalej umacniać władzę monarszą.
4. Rządy „króla słońce”- kiedy Ludwik XIV sam rozpoczął panowanie wyszedł z założenia, że Bóg dał mu pełnię władzy nad poddanymi więc utożsamił państwo z własną osobą mówiąc:„państwo – to ja”.
Stał się głównym źródłem prawa tworząc kodeks karny, cywilny i handlowy, bez wyroku sądowego i tylko na podstawie rozkazu królewskiego kierował do więzienia każdego, kto wątpił w jego nieomylność. Sam ze swoimi ministrami ustanawiał podatki i sposób ich ściągania. Stany Generalne nie były zwoływane. Dla uświetnienia własnej osoby kazał wybudować okazały pałac w Wersalu, gdzie przeniósł swój dwór.
Anglia
1. Próba ograniczenia uprawnień parlamentu przez Jakuba I i Karola I z dynastii Stuartów – zamierzali, wzorując się na Francji, umocnić władzę królewską, co doprowadziło do poważnych zatargów z parlamentem.
2. Wojna domowa.
a. wojna Karola I z Francją – król domagał się od parlamentu ustanowienia podatków na jej finansowanie. Parlament przedstawił wtedy królowi petycję o prawach, w której domagał się nienakładania przez króla podatków i przestrzegania zasady nietykalności osobistej i majątkowej. Król petycję odrzucił i rozwiązał parlament (Krótki parlament)
b. Długi parlament – w związku z wybuchem wojny ze Szkocją król musi ponownie zwołać parlament, który w 1641 r uchwalił wprowadzenie kontroli nad finansami państwa, ograniczenie uprawnień biskupów, powoływanie ministrów cieszących się zaufaniem parlamentu. Król próbował dokonać zamachu na przywódcę opozycji a gdy to się nie powiodło opuścił Londyn.
c. Wojna pomiędzy wojskami królewskimi i „armią nowego wzoru”
utworzoną i dowodzoną przez Olivera Cromwella- armia królewska została pokonana a Karol I zbiegł do Szkocji.
d. Śmierć Króla i ustanowienie republiki – część parlamentu uważała, że należy zakończyć konflikt z królem ale bardziej radykalny odłam dążył do zniesienia monarchii. Król zbiegł na Wyspę Wright, gdzie został internowany. Wojsko zajęło Londyn a króla postawiono w stan oskarżenia, skazano na śmierć i w 1649 r. ścięto. Po śmierci króla Anglia przestała być monarchią.
3. Dyktatura wojskowa Cromwella – w 1653 r rozwiązał parlament i przyjął tytuł „lorda protektora”
4. Powrót Stuartów na tron – po śmierci O. Cromwella przez pewien czas władzę sprawował jego syn, ale zrezygnował i na tronie osadzono Karola II a po nim rządy objął Jakub II. Obaj starali sobie podporządkować parlament a z opozycją rozprawiali się za pomocą aresztowań.
5. Wspaniała (lub bezkrwawa) rewolucja – w 1688 r zmuszono Jakuba II do opuszczenia kraju a powołano na tron jego zięcia Wilhelma Orańskiego, który zgodził się, aby wszystkie ważne dla państwa decyzje podejmował parlament. W ten sposób Anglia stała się monarchią parlamentarną, w której „król panuje a nie rządzi”.
Temat 4: Rzeczpospolita za panowania ostatnich Jagiellonów.
1. Ugruntowanie się demokracji szlacheckiej :
powstanie Sejmu Walnego – za panowania króla Jana Olbrachta, w 1492 r wyodrębniła się odrębna izba sejmowa, w której zasiadali posłowie szlacheccy wybierani na sejmikach ziemskich.
Konstytucja „Nihil novi…” (nic nowego – o nas bez nas) – w 1505 r na sejmie w radomiu uchwalono, że ani król, ani senat nie mają prawa podejmowania ważnych dla państwa decyzji bez zgody izby poselskiej.
2. Wzrost znaczenia magnatów za panowania Zygmunta Starego – zabiegi królowej Bony zmierzające do umocnienia władzy królewskiej wywołały opór zarówno ze strony magnatów jak i szlachty obawiającej się ograniczenia przywilejów. Doszło do rokoszu (zbrojne wystąpienia szlachty przecie królowi) zwanego „wojną kokoszą”. Skierowany był on przeciwko magnatom i polityce dworu.
3. Ruch egzekucyjny szlachty – zaczął się już za panowania Zygmunta Starego a zaostrzył się, kiedy Zygmunt August poślubił Barbarę Radziwiłłównę, przedstawicielkę rodu magnackiego. Zygmunt August w końcu zmuszony był ulec żądaniom szlachty domagającej się:
egzekucji dóbr – odebranie dóbr królewskich zastawionych u magnatów, którzy nie odprowadzali z tytułu ich użytkowania żadnych podatków do skarbu. Postulowano, aby sejm wydzierżawił je ponownie a ¼ zysków z dzierżawy miała być przeznaczona na utworzenie i utrzymanie stałego wojska tzw.
wojska kwarcianego (1/4 to „kwarta”)
egzekucji praw – uporządkowanie sądownictwa, każdy, bez względu na pozycję społeczną i pochodzenie miał jednakowo odpowiadać przed sądem (magnaci przeważnie unikali kar).
4. Powstanie Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
brak następcy tronu po śmierci Zygmunta Augusta – dwie kolejne żony króla wywodzące się z rodu Habsburgów były chore na epilepsję i zmarły w młodym wieku nie mając potomstwa. Barbara Radziwiłłówna także zmarła wkrótce po ślubie z Zygmuntem Augustem nie dając mu potomka.
Szlachta polski i litewska obawiała się, że po wygaśnięciu na tronie polskim dynastii Jagiellonów zostanie zerwana unia personalna, a tego żadna ze stron nie chciała ze względów gospodarczych i politycznych.
Zwołanie sejmu w Lublinie i zawarcie unii realnej w 1569 r do Lublina przybyli przedstawiciele obu państw i podjęli starania,
by silniej scalić Polskę i Litwę. W pewnym momencie niezadowoleni Litwini opuścili Lublin a wtedy, na prośbę Rusinów król ogłosii. wcielenie do Korony Podlasia, Wołynia i Kijowszczyzny, ziem należących do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pod naciskiem szlachty litewskiej (chciała uzyskać takie same prawa jak polska) magnaci litewscy powrócili i 28 VI 1569 r została zawarta unia lubelska. Oba państwa od tej pory miały mieć wspólne:
najwyższe władze – króla (wybieranego wspólnie), sejm i senat
jednolitą monetę
politykę zagraniczną
Nadal pozostawały odrębne: urzędy, wojsko, skarb i sądownictwo.
Charakterystyka Rzeczypospolitej Obojga Narodów – była państwem o dużym obszarze i wydłużonych , trudnych do obrony granicach (zwłaszcza granica południowo – wschodnia najeżdżana często przez Tatarów i Turków). Była też państwem wielonarodowościowym (Litwini, Rusini, Ormianie, Tatarzy, Polacy, Niemcy, Żydzi i inni) oraz wielowyznaniowym ( katolicy, prawosławni, protestanci, muzułmanie, wyznawcy judaizmu). Na ziemiach wcielonych do Korony magnaci zakładali wielkie latyfundia liczące po kilkanaście miast i kilkadziesiąt wiosek – były to często państwa w państwie, posiadające własne wojska i uprawiające własną politykę, czasem sprzeczną z interesami
