Beata ŁA ŹN IEW SK A * Politechnika Śląska
WPŁYW DOMIESZKI NAPOWIETRZAJĄCEJ NA WŁAŚCIWOŚCI REOLOGICZNE I PROCES ODPOWIETRZANIA BETONOWEJ MIESZANKI SAMOZAGĘSZCZALNEJ
Streszczenie. W re fe ra c ie p rz e d s ta w io n o w ła śc iw o ś c i re o lo g ic z n e m ieszan k i samozagęszczalnej o raz m e to d y k ę ich p o m ia ru z a p o m o c ą te s tó w je d n o p u n k to w y c h . W dalszej k o lejn o ści z a p re z e n to w a n o w p ły w d o m ie sz e k n a p o w ie trz a ją c y c h n a w a rto ść tych parametrów. Z m ia n a w a rto śc i p a ram etró w Teologicznych m o ż e p o w o d o w a ć zak łó c e n ie procesu o d p o w ie trz a n ia m ie sz a n k i sam o z a g ę sz c z a ln e j. W k o n se k w e n c ji, stru k tu ra b e to n u może nie zap ew n ić m ro z o o d p o rn o śc i b e to n u sa m o z a g ę sz c z a ln e g o .
INFLUENCE OF AIR ENTRAINING ADMIXTURE ADDITION ON RHEOLOGICAL PROPERTIES AND SELF COMPACTION PROCESS OF CONCRETE MIX
Sum m ary. R h e lo g ic a l p a ra m e te rs a n d m e th o d o lo g y o f th e ir m e a s u re m e n t by m ean s of single-point te s ts w ere e x p la in e d in th is rep o rt. In flu e n c e o f air e n tra in in g a g e n t ad d itio n on the value o f th ese p a ram eters w as p re se n te d . It w as also n o ticed , th a t rh e lo g ic a l p aram eters of self-com pacting c o n crete m ix are ch an g e d as a re su lts o f air e n tra in in g . It is p ro b ab le, th a t self com paction p ro c e ss o f s e lf c o m p a c tin g c o n c re te m ix w ill b e d iso rd ered . As a consequence, th e stru c tu re o f se lf-c o m p a c tin g c o n c re te m ig h t n o t a ss u re fro st resistan ce
1. Wstęp
W celu z a p e w n ie n ia o d p o rn o śc i m ro zo w ej b eto n u sto so w a n y je s t w sz c z e g ó ln o śc i zab ieg napowietrzania m ie sz a n k i b eto n o w ej. W p rz y p a d k u m ie sz a n k i b e to n o w ej sa m o zag ęszczaln ej domieszki n a p o w ie tr z a ją c e , p o p r z e z z m ia n ę w a r to śc i p a r a m e tr ó w T eologicznych mieszanki [ 1 ,2 ] , m o g ą w p ły w a ć na p r z e b ie g sa m o o d p o w ie tr z e n ia się. M o ż e to powodować z a b u rz e n ia p ro c e su o d p o w ie trz e n ia m ie sz a n k i s a m o z a g ę sz c z a ln e j. W p rzeb ieg u
* Opiekun n au k o w y : D r hab. inż. Jan Ś lu sarek , prof. nzw . P o lite c h n ik i Ś ląskiej
228 B . Łaźniewska
p ro c e s u p ę c h e rz y k i p o w ie trz a m o g ą n ie w y d o sta ć się z m ieszan k i b eto n o w ej, co wpłynie n ie k o rz y stn ie n a b u d o w ę stru k tu ry stw a rd n ia łe g o beto n u . Istn ie je w ięc potencjalna m o ż liw o ść , iż ja k o ś ć n a p o w ie trz e n ia stru k tu ry b eto n u m o ż e b y ć n iew y starczająca z punktu w id z e n ia je g o m ro z o o d p o rn o śc i. W y n ik i b ad a ń m ro z o o d p o rn o śc i betonów sa m o z a g ę sz c z a ln y c h [2] św ia d c z ą , że stru k tu ra b eto n u sa m o zag ęszczaln eg o może być n ie trw a ła z p u n k tu w id z e n ia je g o o d p o rn o ści m ro zo w ej.
A n a liz a w p ły w u d o m ie sz e k n a p o w ie trz a ją c y c h n a p ro ces sam oodpow ietrzenia się m ie sz a n k i b eto n o w ej o raz n a b u d o w ę stru k tu ry p o ro w ato ści b e to n u stan o w i je d e n z celów p ra c y d o k to rsk ie j au to rk i.
2. Parametry reologiczne mieszaniu samozagęszczalnej oraz metodyka ich określenia
O ty m , c z y m ie sz a n k a je s t sa m o zag ęszczaln a, d e c y d u ją je j w ła śc iw o śc i reologiczne ujęte w k ry te ria sa m o z a g ę sz c z a ln o śc i [3]. W c h w ili p o czątk o w ej (p rzed rozpłynięciem) u fo rm o w a n a p o rc ja m ie sz a n k i sa m o zag ęszczaln ej (test ro z p ły w u ) m a w p rzy b liżen iu kształt j a k n a ry su n k u 1 [4].
a , - naprężenie normalne
h t - naprężenie styczne
n
flllip*
h - wysokość mieszanki przedP P i i P
:
rozpływemjggggUS
M B "' ' I S S P ^ ~ h0 - wysokość mieszanki pof h 0 rozpłynięciu się
^ _i— —i_.L> 4—i_k— D - końcowa średnica
... Q ...
rozpływu mieszanki Rys. 1. Schem at rozpływ ania się mieszanki samozagęszczalnej [4]Fig. 1. Figure o f flowing o f self-com pacting concrete mix [4]
W a ru n k ie m p ły n ię c ia m ie sz a n k i, u m o ż liw ia ją c y m w y p e łn ie n ie fo rm y (d esk o w an ia) wraz z sa m o p o z io m o w a n ie m p o w ie rz c h n i, je s t u zy sk an ie takiej w arto ści g ra n ic y p ły n ię c ia r», która b ę d z ie isto tn ie m n ie js z a od n a p rę ż e ń s ty c z n y c h r w m ieszan ce, w y w o łan y ch je j ciężarem w łasn y m . C z y li ro z p ły w a n ie się m ieszan k i p od ciśn ien iem je j słu p a b ęd zie zachodziło, g d y [4, 3]:
1
,
r = - p „ g - * > [N /m ]
gdzie:
r-naprężenia sty czn e, g ra n ic a p ły n ię c ia , [N /m 2], ro-granica p ły n ięcia, [N /m 2],
p„-gęstość m ie sz a n k i, [k g /m 3], g-przyśpieszenie zie m sk ie , [m /s2], A-wysokość słu p a m ie sz a n k i, [m ], i ustaje, gdy:
h = h 0 < ^ ^ , [ m ] pm-s
Natomiast lep k o ść p la s ty c z n a d a n a j e s t z a le ż n o ś c ią [4]:
(
1)
N s
(
2)
(
3)
gdzie:
y = — - p ręd k o ść ścin an ia, [ s '1], dt
y, t -c a łk o w ite o d k sz ta łc e n ie p od o b c ią ż e n ie m , c zas, [s].
Do p o m iaru c h a ra k te ry sty k m ie sz a n e k sa m o z a g ę sz c z a ln y c h sto su je się m etody określające w a rto ś ć p a ra m e tró w re o lo g ic z n y c h z a p ra w o raz m ie sz a n e k b eto n o w y ch . Do zapraw u ż y w a się m e to d y ro z p ły w u sto so w an ej p rz y w y k o rz y sta n iu sto ż k a do zap raw (V -fu n n el). N a to m ia s t d o m ie sz a n e k b e to n o w y c h w y k o rz y stu je się ro z p ły w m ieszan k i, który je st o k reślan y z a p o m o c ą sto ż k a A b ra m s a ( ry s. 2 ) i sk rz y n k i w y p ły w o w e j (tzw . L -b o x - rys. 3). W Ja p o n ii z a m ia st sk rz y n k i L -b o x sto su je się sk rz y n k ę p rz e le w o w ą (tzw . U -b o x ) i w ielkogabarytow y sto ż e k (V -fu n n e l) [5].
G ranica p ły n ię c ia r « ( l ) k o re lu je z ro z p ły w e m m ieszan k i, n a to m ia s t lepkość plastyczna rjpi ( 3 ) z c z a se m ro z p ły w u m ie sz a n k i, co p o k a z a n o w p ra c y D o m o n e ’a i Jin a [6].
Skrzynka L -b o x m o ż e słu ż y ć ta k ż e do p rz y b liż o n e g o p o m ia ru lep k o ści m ie sz a n k i. W ty m celu m ierzy się c zas p rz e p ły w u m ie sz a n k i p o m ię d z y 2 0 a 40 cm p o d sta w y sk rzy n k i L -box, licząc od k lap k i sp u sto w ej (rys. 3). L e p k o ść m ie sz a n k i sz a c u je się ró w n ie ż n a p o d staw ie pomiaru w a rto śc i c zasu ro z p ły w u m ieszan k i. W ty m celu o k re ś la się w a rto ś ć cz a su , w któ ry m mieszanka o sią g a ro z p ły w o śre d n ic y 50 cm [5],
2 30 B . Łaźniewska
Rys. 2. Badanie rozpływu mieszanki Fig. 2. Testing o f flowing o f mix
D o p o m ia ru p a ra m e tró w re o lo g iczn y ch m ieszan k i sam o zag ęszczaln ej m ożna stosować ta k ż e m e to d y re o m e try c z n e [3]. Je d n a k z u w ag i n a w s p o m n ia n ą w yżej korelację, zachodzącą p o m ię d z y w y n ik a m i te s tó w je d n o p u n k to w y c h m ieszan k i sa m o zag ęszczaln ej a wartością jej p a ra m e tró w re o lo g ic z n y c h , d o k ła d n o ść te s tó w je d n o p a ra m e try c z n y c h n a sk alę technicznąjest w y sta rc z a ją c a [5].
1 fYl m m
Rys. 3. L-box dla pomiaru właściwości mieszanki Fig. 3. L-box for measuring properties o f mix
3. Wpływ napowietrzenia mieszanki samozagęszczalnej na jej parametry reologiczne i proces odpowietrzania
D o b e to n ó w sa m o z a g ę sz c z a ln y c h sto su je się w y so k o e fe k ty w n e superplastyfikatory, n ajcz ęściej p o lim e ry k a rb o k sy lo w e. S u p e rp la sty fik a to ry P C (p o lim ery i kopolimery k a rb o k sy lo w y c h k w a só w ak ry lo w y c h ) i P E (p o lietery ) o b n iż a ją b ard zo z n aczn ie granicę p ły n ię c ia m ie sz a n k i b e to n o w e j, p o zw alając je d n o c z e śn ie n a zw ię k sz e n ie lepkości p lasty czn ej (1, 3). U m o ż liw ia to m ie szan ce b eto n o w ej o siąg n ąć d u ż ą śred n icę rozpływu w m o ż liw e k ró tk im czasie. Jeżeli je d n a k su p e rp la sty fik a to r i d o m ie sz k a napow ietrzająca
stosowane są je d n o c z e ś n ie , o b se rw o w a ć m o ż n a o b n iż e n ie g ra n ic y p ły n ię c ia (1 ) i o b n iżen ie lepkości plastycznej (3 ) w sto su n k u d o m ie sz a n k i b e z d o m ie sz k i n ap o w ie trz a ją c e j [7, 8], co pozostaje w z g o d n o śc i z b a d an ia m i [9, 10], w y k o n a n y m i d la m ie sz a n e k b eto n o w y c h . Jednak intensyw ność z m ia n w a rto śc i p o w y ż sz y c h p a ra m e tró w T eologicznych m ie sz a n k i je s t kształtowana u d z ia łe m p ro c e n to w y m d a n y c h d o m ie sz e k c h e m ic z n y c h w o b ję to śc i m ieszan k i [7, 4, 11]. S to p ień z m ia n y w a rto śc i p a ra m e tró w Teologicznych m ie sz a n k i z a le ż y od je j napowietrzenia, p rz y c z y m k o n k re tn e w arto ści p a ra m e tró w T eologicznych z a le ż ą od sk ład u mieszanki i je j stru k tu ry o raz p ra w d o p o d o b n ie od w ie lk o śc i p o ró w p o w ietrzn y ch , wytworzonych d z ia ła n ie m d o m ie sz k i n a p o w ietrzającej [8].
Również w y n ik i in n y ch b a d ań , p rz e p ro w a d z o n y c h m .in . p rz e z G o ła sz e w sk ie g o [8], świadczą także o o b n iż e n iu w a rto śc i p a ra m e tró w T eologicznych z a p ra w zaw ie ra ją c y c h domieszkę n a p o w ie trz a ją c ą A E (so le a lk a lic z n e ż y w ic d rzew n y ch ). W a rto ść p a ra m e tró w Teologicznych o k re ś lo n o z a p o m o c ą re o m e tru w n astę p u ją c y c h je d n o s tk a c h : lep k o ść plastyczną h w [N m m m in ], n a to m ia s t g ran icę p ły n ię c ia g w [N m m ], W y b ra n e w y n ik i ty ch badań przed staw ia ry s u n e k 4 , n a k tó ry m p o d a n o ró w n ie ż p ro c e n to w ą z a w a rto ść p o w ie trz a w zaprawie (n a rys. 4 z a m ie s z c z o n ą w p ro sto k ątac h ).
w/c 0.4 w/c 0.4. SP1%.
AEO.6%
w/c 0,35, SP w/cO.3, S P 1V 1%. AE0,6% AEO.6%
Rys. 4. W pływ ilości do m ieszk i napow ietrzającej A E n a g i h z ap raw z su p erp lasy fik ato rem PE [8]
Fig. 4. Influence o f a ir e n train in g a g en t A E a d d itio n on g and h o f m o rtars c o n tain in g P E su p erp lasticizer [8]
W skutek z w ię k sz e n ia n a p o w ie trz e n ia m ie sz a n k i b eto n o w ej n iesam o z a g ę sz c z a ln e j obserwować m o ż n a g łó w n ie z m n ie js z e n ie w a rto śc i lep k o ści p lasty czn ej [8]. N a p rzy k ład , napowietrzenie d o ilości 5 % p o w o d u je z m n ie js z e n ie w arto ści lepkości p lasty czn ej 70% , podczas g d y w a rto ś ć g ra n ic y p ły n ię c ia z m ie n ia się ty lk o o o k o ło 3 0 % w sto su n k u do m ieszanki n ie n a p o w ie trz o n e j [12].
N ato m iast w p rz y p a d k u n a p o w ie trz o n y c h m ie sz a n e k sa m o z a g ę sz c z a ln y c h , te sto w a n y c h przez au to rk ę (tab l. 1), w ra z ze z w ię k sz a n ie m zaw arto ści p o w ie trz a w m ie sz a n c e b eto n o w ej
o b se rw o w a n o p ro p o rc jo n a ln ie d łu ż sz y c zas ro zp ły w u i m n ie js z ą śred n icę rozpływu tychże m ieszan ek . Ja k w y n ik a z d an y ch za m ie sz c z o n y c h w ta b lic y 1, w ielkość rozpływu m ie sz a n k i D max j e s t p ro p o rc jo n a ln a do u d ziału p ro cen to w eg o w je j objętości powietrza.
N a to m ia st c zas je j ro z p ły w u j e s t o d w ro tn ie p ro p o rc jo n a ln y do zaw artości powietrza w m ie sz a n c e sa m o z a g ę sz c z a ln e j. O trzy m an e w y n ik i b ad ań (tabl. 1) ś w ia d c z ą o obniżaniu się w a rto śc i lep k o ści m ie sz a n k i sa m o zag ęszczaln ej i z w ięk szan iu się w artości jej granicy p ły n ię c ia , o d p o w ie d n io d o w z rastającej z aw arto ści p o w ie rz a w je j o bjętości.
232__________________________________________________________________________B. Łaźniewsta
Tablica 1 W p ły w n a p o w ie trz e n ia m ieszan k i sam o zag ęszczaln ej
n a w a rto ś ć je j p a ra m e tró w reo lo g iczn y ch ______________________
Wska i zawarto w mieszań samoza
źnik w/s ść powietrza
ce betonowej Zeszczalnej
Czas i średnica rozpływu mieszanki
(stożek - rys. 2 )
Czas przepływu i wysokość mieszanki (L-box - rys. 3)
Wartość parametrów reologicznych mieszanki
w/s
Zawartość powietrza w mieszance
f%l
t50
[S]
D max [mm]
t2o; Uo M
H ,;H 2 [cm]
Lepkość [Nmmmin]
Granica płynięcia [Nmm]
0,29 1,6 2 75 3; 7 9; 8 357 12
0,32 3,5 3 78 6; 7,5 8,0; 7,3 289 31
0,35 5,0 3 75 1 ,2 7,5; 7,5 197 49
0,38 6,5 6 67 3; 6 8; 6 198 994
0,41 8,2 6 63 2; 4 8; 6 192 601
W p ły w w a rto śc i p a ra m e tró w reo lo g iczn y ch m ieszan k i n a p ro ces je j odpow ietrzania jest z n aczn y . W p rzy p ad k u g d y m ie sz a n k a b e to n o w a ch ara k te ry z u je się m a łą w arto ścią lepkości, p ę c h e rz y k i p o w ie trz a p o k o n u ją m n iejszy o p ó r p rzy w y d o sta w a n iu się z n iej. Z drugiej strony, d o m ie sz k i n a p o w ie trz a ją c e z m ie n ia ją w łasn o ści ciec zy w a sp ek cie ruchów porów p o w ie trz n y c h w tej cieczy . P ę c h e rz e p o w ie trz a p o z o s ta ją w m ie sz a n c e betonow ej przy o b e c n o śc i c z ą ste k c ia ła sta łe g o (n a rys. 5 o z n a c z o n ą ja k o C).
R ys. 5. D ziałan ie stab ilizu jące śro d k a napow ietrzającego n a układ: pow ietrze - pyły m ineralne i z ia rn a cem en tu [13]
Fig. 5. In flu en ce o f air en tra in in g ag en ts on system : air - m ineral d u st and g rain s o f cem ent [13]
0 pewnej stab iln o ści e fe k tu n a p o w ie trz e n ia z a p ra w m o g ą św ia d c z y ć w y n ik i b ad a ń [7], w których p aram etry re o lo g ic z n e b a d a n y c h z a p ra w z d o m ie s z k ą n a p o w ie trz a ją c ą n ie zmieniają się w czasie. S tąd a u to rk a a n a liz u je ak tu aln ie w sw o ic h b a d a n ia c h d o św ia d c z a ln y c h wpływ dom ieszki n a p o w ie trz a ją c e j n a sto p ie ń n a p o w ie trz e n ia m ie sz a n k i b eto n o w ej samozagęszczalnej.
Przybliżoną k o n tro lę sto p n ia n a p o w ie trz e n ia m ie sz a n k i m o ż n a u z y sk a ć n a p o d sta w ie pomiaru w artości p a ra m e tró w T eologicznych m ie sz a n k i, je d n a k m o ż e m y p rz y ją ć , że istnieje możliwość sk o re lo w a n ia sto p n ia n a p o w ie trz e n ia m ie sz a n k i z w a rto ś c ią je j p a ra m e tró w Teologicznych. U m o ż liw ia ło b y to sz y b k ą k o n tro lę i o c e n ę z m ia n sto p n ia n a p o w ietrzen ia mieszanki tylk o na p o d sta w ie p o m ia r ó w p a r a m e tr ó w T eologiczn ych [7]. W y n ik i b a d ań prowadzonych p rz e z a u to rk ę b ę d ą p ró b ą w e ry fik a c ji słu sz n o śc i ta k p o sta w ia n e j tezy .
4. Wnioski
Rezultaty b ad ań p rz e d sta w io n y c h w re fe ra c ie w sk a z u ją , że d o m ie sz k i n a p o w ie trz a ją c e , wprowadzone w ra z z su p e rp la sty fik a to re m do m ie sz a n k i b e to n o w ej sam o z a g ę sz c z a ln e j, powodują zm ian ę w a rto śc i je j p a ra m e tró w Teologicznych, o k re ś lo n y c h m .in. n a p o d sta w ie testów sam o zag ęszaln o ści. Z az w y c z a j sto p ie ń o b n iż e n ia p a ra m e tró w Teologicznych mieszanki, w y w o ła n e g o sto so w a n ie m d o m ie sz k i n a p o w ie trz a ją c e j, z a le ż y od je j daw ki i rodzaju, ty p u c e m e n tu i su p e rp la sty fik a to ra , d aw k i su p e rp la sty fik a to ra , w s k a ź n ik a W /C o raz obecności d o d a tk ó w m in e ra ln y c h [8], C z y n n ik i b ę d ą u w z g lę d n io n e w b ad an ia ch odpowietrzania się m ie sz a n e k sa m o z a g ę sz c z a ln y c h , p ro w a d z o n y c h p rz e z au to rk ę.
N ależy ró w n ie ż z a u w aży ć, iż z m ia n a w a r to śc i p a r a m e tr ó w T eologiczn ych m oże zakłócić p roces o d p o w ie tr z a n ia się m iesza n k i. W k o n se k w e n c ji, stru k tu ra b e to n u m o ż e być napowietrzona w n ie p ra w id ło w y sp o só b z p u n k tu w id z e n ia trw a ło śc i b eto n u .
Pew ną k o n tr o lą sto p n ia n a p o w ie trz e n ia m ie sz a n k i m o ż e b y ć p o m ia r w a rto śc i je j parametrów T eologicznych. T o zn a c z n ie u ła tw iło b y sz a c o w a n ie sto p n ia n a p o w ie trz e n ia mieszanki.
W celu w e ry fik a c ji słu sz n o śc i tej te z y n ależ y p rz e p ro w a d z ić np. b a d a n ia m ik ro sk o p o w e zgładów b eto n u , z a k tó ry c h p o śre d n ic tw e m sp ra w d z o n a z o sta n ie ja k o ś ć n a p o w ie trz e n ia struktury b e to n u z p u n k tu w id z e n ia je g o m ro zo o d p o rn o ści.
2 34 B . Łaźniewska
L IT E R A T U R A
1. M ło d e c k i J., S te b n ic k a I.: D o m ieszk i do b eto n u , C en traln y O środek Informacji B u d o w n ictw a, W arszaw a 1996.
2. Ł a ź n ie w sk a B.: B a d a n ie stru k tu ry p o ro w ato ści b e to n ó w samozagęszczalnych w a sp e k c ie ich m ro z o o d p o rn o śc i, IV K o n fe re n c ja N a u k o w a D ok to ran tó w Wydziału B u d o w n ic tw a , G liw ic e - W isła, 1 8 - 1 9 listo p ad a 2 0 0 4 .
3. S z w a b o w sk i J.: R e o lo g ia sa m o z a g ę sz c z a ln y c h m ie sz a n e k betonowych, IV S y m p o zju m N a u k o w o -T e c h n ic z n e „ R e o lo g ia w te c h n o lo g ii betonu”, , wyd.
G ó ra ż d ż e C em en t, G liw ice, c z e rw ie c 2 0 0 2 , s. 61-76.
4. S z w a b o w sk i J.: R e o lo g ia m ie sz a n e k n a sp o iw ach c e m e n to w y c h , Wydawnictwo P o lite c h n ik i Ś ląsk iej, G liw ic e 1999.
5. U rb a n M .: M e to d y p ro je k to w a n ia b eto n ó w sa m o z a g ę sz c z a ln y c h , III Sympozjum N a u k o w o -T e c h n ic z n e , R e o lo g ia w te c h n o lo g ii b e to n u , G liw ic e , c zerw iec 2001.
6. D o m o n e P .L .J., Jin J.: P ro p e ritie s o f m o rta r fo r SC C . 1 st. Int. R IL E M Symp. On S C C , S to ck h o lm , Sep. 13-14 1999, ed. R IL E M P ubl. S .A .R .L ., pp 109 - 120.
7. G o ła sz e w sk i J.: K sz ta łto w a n ie u rab ialn o śc i m ieszan k i b eto n o w ej superplastyfikato ■ ram i, W y d aw n ictw o P o lite c h n ik i Ś ląsk iej, G liw ice 2003.
8. G o ła sz e w sk i J..: K o ry g o w a n ie w p ły w u d o m ie sz e k n a p o w ie trz a ją c y c h n a urabialność i w y trz y m a ło ść n a ścisk an ie b e to n ó w w y so k o w a rto śc io w y c h , K o n fe re n c ja D ni Betonu, T ra d y c ja i N o w o c z e sn o ść , W isła, 11-13 X 2 0 0 4 .
9. G jo rv O .E .: H ig h S tren g th C o n crete . R e p o rt B M L 9 1 6 0 1 . T h e N orw egian Institute of T e c h n o lo g y , N o rw a y 1991.
10. T a tte rsa ll G . H ., B an fill P. F. G .: T h e rh e o lo g y o f F resh C o n crete . Pitm an Books L im ited , B o sto n 1983.
11. A n ie la k A .M .: C h e m ic z n e i fiz y k o c h e m ic z n e o c z y sz c z a n ie ściek ó w , Wydawnictwo N a u k o w e P W N , W a rsz a w a 2000.
12. T a tte rsa ll G .H ., B an fill P .F.: T h e R h eo lo g y o f F resh C o n crete . P itm an . L ondon 1983.
13. P ig e o n M ., P leau R .: D u rab ility o f C o n c re te in C o ld C lim ates. M o d e m Concrete T e c h n o lo g y S eries, E & F N S P O N , 1995.
R e cen zen t: P ro f. d r h ab . inż. M ieczysław Król P o lite c h n ik a Lubelska
